Tekstblok 3.1: Kosteneffectiviteitsanalyse zelfhulpcursus met minimale begeleiding ‘In de put, uit de put’
4.4 Preventieve interventies voor angststoornissen bij volwassenen en ouderen
4.4.1 In nederland beschikbare interventies voor preventie van angststoornissen bij volwassenen en ouderen
uitleg van de beoordeling op ontwikkelingsfase en wetenschappelijke status verwijzen we naar paragraaf 2.4.
4.4.1 In nederland beschikbare interventies voor preventie van
angststoornissen bij volwassenen en ouderen
De interventies die we hierna beschrijven zijn gericht op volwassenen van 18 jaar en ouder. In Nederland worden weinig interventies aangeboden ter preventie van angst- stoornissen die zich specifiek richten op ouderen. Er is in dit hoofdstuk daarom geen aparte paragraaf opgenomen over ouderen.
Universele preventie van angststoornissen bij volwassenen en ouderen
Universele preventie gericht op preventie van angststoornissen bij volwassenen is tot op heden nog weinig systematisch ontwikkeld en bestaat vooral uit voorlichting via brochures, folders en websites. De meeste voorlichtingsactiviteiten zijn echter gericht op mensen met reeds bestaande angstklachten en hun directe omgeving. Dit valt feite- lijk onder geïndiceerde preventie (vroegsignalering en vroege interventie) en komt elders aan de orde.
• De campagne ‘Kopzorgen’ (Van de Plassche, 2004) richt zich op volwassenen en ouderen met milde angst- en depressiviteitsklachten. Doel van dit project is onder- meer bewustmaking en het bespreekbaar maken van angst- en depressiviteits- klachten. Gestreefd wordt om het taboe rond angst- en depressiviteitsklachten te doorbreken. Het is niet bekend in hoeverre deze campagne geleid heeft tot meer bekendheid onder de doelgroep en tot bewustwording van klachten (Van de Plas- sche, 2004).
Selectieve preventie van angststoornissen bij volwassenen en ouderen
In Nederland zijn geen selectieve preventieve interventies waarvan het effect op angst- stoornissen bij volwassenen en ouderen is vastgesteld.
Geïndiceerde preventie van angststoornissen bij volwassenen en ouderen
De volgende preventieve programma’s zijn in Nederland beschikbaar voor volwasse- nen en ouderen:
• De begeleide internetcursus ‘Alles onder controle’ (Cuijpers, 2004) is bedoeld voor mensen die last hebben van depressiviteitsklachten (hoofdstuk 3, paragraaf 3.4), maar ook voor mensen met angsten, spanningen en werkstress. Het doel van de interventie is om in ongeveer vier weken een betere greep op het eigen leven te krijgen door problemen die verantwoordelijk zijn voor de klachten gericht en plan- matig aan te pakken. De interventie is in een gerandomiseerde studie geëvalueerd
(paragraaf 4.4.2).
ontwikkelingsfase: I. Wetenschappelijke status: **.
• De zelfhulpcursus in een groep met minimale begeleiding ‘Hallo, hier ben ik’ (Van der Molen, 1985) richt zich op verlegen mensen en mensen met beginnende klach- ten van sociale fobie. De cursus heeft als doel zelf, maar in een groep van lotgeno- ten, aan de slag te gaan met verlegenheid. De voorloper van deze interventie (een groepscursus) is in een gerandomiseerde studie geëvalueerd (paragraaf 4.4.2). De gevonden effecten gelden echter niet automatisch voor de huidige zelfhulpversie. ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: *.
• ‘Zelf aan de slag met angstige gevoelens’ (Van Mierlo et al., 2004) is een schrif- telijke zelfhulpcursus, gebaseerd op gedragstherapeutische principes. Doelgroep: mensen met lichte tot matige angstklachten, in het bijzonder klachten rondom paniek, sociale fobie en gegeneraliseerde angst. Doel: voorkomen van angststoor- nis, afname van angstklachten, leren van vaardigheden om de angstklachten te hanteren, voorkomen van terugval.
ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: *.
• De groepscursussen ‘Angst in de hand’ (Van Mierlo et al., 2005) en ‘Angst de Baas’ (Timmerman, 2004) zijn sterk aan elkaar verwant. Daarom bespreken we ze hier samen. Beide cursussen zijn gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Van ‘Angst in de hand’ bestaat een aparte versie voor studenten, en voor ouderen is er de cursus ‘Angst de Baas 55+’ (Akkermans et al., 2003). Doelgroep: mensen van 18-55 jaar (apart voor 55+) met milde tot matige klachten rondom paniek, sociale fobie en gegeneraliseerde angst. Het doel van de cursussen is behalve preventie van een angststoornis ook het hanteren van angstklachten en het verhogen van welbevinden.
ontwikkelingsfase G. Wetenschappelijke status volwassenen- en ouderenvariant ‘Angst de Baas 55+’: *.
• ‘Geen Paniek!’ (Meulenbeek et al., 2005) is een groepscursus voor mensen van 18-65 jaar met milde tot matige paniekklachten met of zonder agorafobische klachten. De cursus is gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Doel: reductie van paniekklach- ten, voorkomen dat de klachten of de gevolgen hiervan verergeren en dat personen die van een paniekstoornis hersteld zijn een terugval krijgen. Momenteel vindt een
a Soort interventie: Groep = groepscursus, Internet = internetcursus, Zelfhulp = schriftelijke zelfhulpcursus
(paragraaf 2.3).
b ontwikkelingsfase: I = innovatief, G = gestandaardiseerd (‘good practice’), B = buitenlands (paragraaf 2.3). c Wetenschappelijke status: * = gepubliceerde mening van deskundigen, of mening van werkgroepleden,
** = gebaseerd op één gerandomiseerde trial of meerdere onderzoeken zonder controlegroep (paragraaf
2.4).
d Uitkomstmaat: I = effect op incidentie, R = effect op risicostatus, K = effect op klachten (paragraaf 2.4). Tabel 4.7: Overzicht van in Nederland beschikbare interventies ter preventie van angststoornissen bij volwassenen en ouderen. Soort Inter- ventie a ontwik- kelings- fase b Wetensch. status c Uit-komst-
maat d Doelgroep Universeel Kopzorgen Cam- pagne onbe- kend
onbekend - volwassenen en ouderen
selectief
-
Geïndiceerd
Alles onder con- trole
Internet I ** K volwassenen en ouderen met
klachten van depressiviteit, angst, spanning, en/of werkstress
Hallo, hier ben ik Zelfhulp (bege- leid)
G * K verlegen mensen, mensen met
beginnende klachten sociale fobie
Zelf aan de slag met angstige gevoelens
Groep G * K mensen met paniek-, sociaal-
fobische en/of gegeneraliseerde angstklachten
Angst in de hand (volw/55+)/ Angst de baas
Groep G * K jongvolwassenen, volwassenen
en ouderen (elk aparte versies) met paniekklachten, sociale fobie en gegeneraliseerde angst
Stap voor stap Groep G * K Turkse en Marokkaanse volwas-
senen en ouderen (50+) met angstklachten of lichte angst- stoornis
Geen paniek Groep G * R volwassenen 18-65 jaar met
paniekklachten Leren omgaan
met verlegenheid
Groep I * K volwassenen met sociaal-
fobische klachten
Geen paniek Zelfhulp I onbekend - volwassenen 18-65 jaar met
paniekklachten
Angst de baas Zelfhulp I onbekend - volwassenen en ouderen (elk aparte versies) met paniek- klachten, sociale fobie en gegeneraliseerde angst Buitenland: Eén-
daagse workshop paniekklachten
Groep B ** I mensen met paniekklachten
Buitenland: Psycho-educatieve instructie bij EHBo Indivi- dueel
B ** K mensen die op de eerstehulp-
afdeling van een ziekenhuis- komen met paniekklachten Buitenland:
Cognitieve inter- netinterventie
gerandomiseerde studie annex kosten-effectiveitsstudie plaats. De resultaten daar- van worden verwacht in 2007 (voor meer informatie zie www.cursusgeenpaniek. nl). ook is er een internetversie van ‘Geen Paniek’ in ontwikkeling.
ontwikkelingsfase: G; wetenschappelijk status: *.
• De groepscursus ‘Stap voor Stap’ (De Vries & Smits, 2005) is vergelijkbaar met ‘Angst in de hand’ en ‘Angst de baas’, maar is bestemd voor Turken en Marokkanen van 50 jaar en ouder.
ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: *.
• De groepscursus ‘Leren omgaan met verlegenheid’ (Rademakers & Groen, 2003) richt zich op mensen van 18 jaar en ouder die last hebben van sociaal fobische klachten. Het doel is om de deelnemers handvatten te geven om de klachten te hanteren en te voorkomen dat deze verergeren. De cursus is gebaseerd op gedrags- therapeutische technieken, sociale vaardigheden en probleemoplossende technie- ken en werd alleen als pilot uitgevoerd. Een recente versie van deze cursus is in ontwikkeling ‘Met Lef: Zelfverzekerd in contact met anderen’.
ontwikkelingsfase: I. Wetenschappelijke status: *.
De groepscursussen als ‘Geen Paniek’ en ‘Angst de baas’ worden soms aangeboden als begeleide zelfhulpcursus.
De volgende cursussen worden (nog) niet in Nederland aangeboden, maar laten in het buitenland interessante effecten zien, zoals wordt beschreven in paragraaf 4.4.2. • De ‘Eéndaagse workshop voor paniekklachten’ is gebaseerd op cognitief-gedrags-
therapeutische principes, voor mensen die minstens één paniekaanval hebben gehad, zonder dat zij voldeden aan de criteria voor een paniekstoornis (Garden- swartz & Craske, 2001; zie ook WHo, 2004).
ontwikkelingsfase: B. Wetenschappelijke status: **.
• De ‘Psycho-educatieve instructie op eerste hulppost’ (Swinson et al., 1992) is een interventie waarbij psycho-educatieve instructies worden aangeboden aan mensen die met paniekklachten en agorafobische klachten op een eerste hulppost van een ziekenhuis verschijnen. In gerandomiseerd onderzoek nam het aantal paniekaan- vallen af. Er werd geen effect op de agorafobische klachten gevonden (Swinson et al., 1992).
ontwikkelingsfase: B. Wetenschappelijke status **.
• De cursus ‘Cognitieve internetinterventie’ (Kenardy et al., 2003) richt zich op men- sen met beginnende paniekklachten en bestaat uit zes gestructureerde sessies die in vijf tot zeven dagen doorlopen kunnen worden. In Nederland is zo’n interventie nog niet beschikbaar, maar al wel in voorbereiding. Gerandomiseerd onderzoek liet een afname van angstklachten zien (Kenardy et al., 2003).
ontwikkelingsfase: B. Wetenschappelijke status **.