In nederland beschikbare interventies voor preventie van alcoholmisbruik en afhankelijkheid bij volwassenen

en ouderen

De interventies die we hier beschrijven zijn gericht op volwassenen van 18 jaar en ouder. In Nederland worden geen interventies aangeboden ter preventie van alcohol- misbruik en -afhankelijkheid die zich specifiek richten op ouderen. Daarom is er geen aparte paragraaf opgenomen over ouderen. Voor de hieronder beschreven interven- ties geldt dat ze in principe ook bruikbaar zijn voor ouderen. Wel is bij de oudere doelgroep extra aandacht nodig voor de effecten van alcohol op oudere leeftijd. Door veranderingen in de vet en vochtverhouding in het lichaam, de verminderde werking van lever en nieren en een verminderde lichaamsweerstand leidt dezelfde hoeveelheid alcohol tot hogere bloedspiegels, lagere tolerantie en snellere intoxicatie en orgaan- schade. Dit betekent dat voor ouderen het aantal glazen volgens de richtlijn voor ver- antwoord drinken vaak te hoog is (zie ‘geïndiceerde preventie’). Daarnaast is de richt- lijn niet zondermeer van toepassing op andere bijzondere groepen zoals zwangere vrouwen en volwassenen met aandoeningen zoals diabetes.

Universele preventie

Universele preventie van alcoholmisbruik en -afhankelijkheid bij volwassenen en ouderen bestaan uit massamediale campagnes. Deze zijn besproken in paragraaf 5.3 over de overheidsmaatregelen.

Selectieve preventie

• De site ‘drankjewel’ (www.drankjewel.nl; Riper & Conijn, 2003) is ontwikkeld voor volwassen kinderen van ouders met alcoholproblemen. Zij hebben een verhoogd risico om op latere leeftijd zelf alcoholproblemen te ontwikkelen. De site bestaat uit twee delen: één voor jongeren en één voor volwassen kinderen van probleemdrin- kers. Doel van de site is het voorkomen van problemen als gevolg van de problema- tiek van de ouders. Drankjewel is sinds mei 2003 online. Het deel voor volwassenen is in 2005 maandelijks bezocht door 1.200 (unieke) bezoekers.

ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: *.

Geïndiceerde preventie

Geïndiceerde preventie van alcoholmisbruik en -afhankelijkheid richt zich op perso- nen die meer drinken dan verantwoord is volgens de gangbare richtlijn zonder daarbij te voldoen aan diagnostische criteria van de DSM voor alcoholmisbruik en alcohol- afhankelijkheid (Gezondheidsraad, 2004). De volgende interventies voor preventie van alcholmisbruik en -afhankelijkheid zijn in Nederland beschikbaar voor volwassenen en ouderen:

• ‘De Drinktest’. De ‘Drinktest’ (www.drinktest.nl; Huiberts & Boon, 2003a, 2003b) is bedoeld voor volwassenen die regelmatig drinken en hun drinkgedrag willen ana- lyseren. Doel van de test is het informeren en adviseren van mensen die regelmatig alcohol drinken met een advies op maat. In een gerandomiseerde studie zijn de ef- fecten onderzocht. Vrouwen die de drinktest hebben gedaan, drinken minder dan vrouwen die dit niet hebben gedaan. Voor mannen wordt geen verschil gevonden (Boon & Huiberts, in voorbereiding, paragraaf 5.5.2). Via de website van de Drinktest kan men zonodig terecht bij het internet-zelfhulpprogramma ‘Minder drinken’ (zie beneden).

ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: **.

• Internet-zelfhulpprogramma ‘Minder drinken’. Deze interventie (www.minder- drinken.nl; Riper et al., 2005) is een zelfhulpprogramma voor probleemdrinkers en wordt over het internet aangeboden. De doelgroep bestaat uit volwassen probleem- drinkers die graag zelfstandig willen minderen of stoppen met drinken zonder tus- senkomst van een hulpverlener. MinderDrinken bestaat uit een zelfhulpprogramma en een deelnemersforum. Het zelfhulpprogramma heeft cognitief-gedragsthera- peutische uitgangspunten; het deelnemersforum biedt de mogelijkheid om erva- ringen uit te wisselen. In een gerandomiseerde studie zijn de effecten onderzocht. Personen die ‘Minder Drinken’ hebben gevolgd, drinken significant minder glazen alcohol per week en houden zich vaker aan de richtlijn voor verantwoord drinken (Riper et al., in voorbereiding, paragraaf 5.5.2).

• Zelfhulpcursus ‘Hoe minder te drinken’ (Van Emst, 1996). Dit is een zelfhulpboekje voor probleemdrinkers. De doelgroep bestaat ook hier uit volwassenen die zelfstan- dig iets aan het alcoholgebruik willen doen. In dit boekje wordt een gelijksoortige methodiek toegepast als in MinderDrinken (zie boven), maar dan in boekvorm. ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: *.

• Eind november 2006 zendt Teleac de cursus uit ‘Minder drinken: doe het zelf’, geba- seerd op diverse ‘Minder Drinken’ interventies. De uitzending wordt voorafgegaan door een gerandomiseerd onderzoek om zicht te krijgen op de effectiviteit van deze zelfhulpcursus. Dat onderzoek loopt nog.

ontwikkelingsfase: I. Wetenschappelijke status: *.

• De ‘Educatieve Maatregel alcohol en verkeer’ is een cursus die ontwikkeld is door het CBR. In 1996 is de cursus ingevoerd door het Ministerie van Verkeer en Water- staat. De cursus richt zich op bestuurders bij wie een alcoholpromillage werd geme- ten tussen de 1,3 en 1,8 (in geval van herhaling een promillage van 0,8). Evaluatie- onderzoek toonde aan dat de interventie niet effectief is (Nägele & Vissers, 2000). ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: niet effectief.

Vanuit verschillende instellingen voor verslavingszorg worden momenteel geïndiceer- de preventieve interventies aangeboden, al dan niet via het internet. De mate van ondersteuning door een professionele hulpverlener en het aantal ‘sessies’ verschilt per programma. Deze interventies zijn gebaseerd op technieken uit de cognitieve gedrags- therapie en motiverende gespreksvoering. Uit internationaal effectonderzoek blijkt dat kortdurende interventies behoren tot de meest effectieve vormen van hulpverlening voor mensen met beginnende alcoholproblemen (Miller & Wilbourne, 2002; Moyer et al., 2002; Cuijpers et al., 2004). onderstaande interventies zijn zelf niet op hun effect onderzocht, maar ze maken wel gebruik van methodieken die hun effect bewezen hebben.

• ‘Alcohol de Baas’. Dit is een kortdurende internetbehandeling die aangeboden wordt via TACTUS Instelling voor Verslavingszorg. Deelname is geheel anoniem. Deelnemers doorlopen het programma via internet en via email is er contact met een hulpverlener. Deze hulpverlener houdt de vorderingen bij, motiveert de deel- nemer en kan vragen beantwoorden. Momenteel loopt een effectonderzoek naar deze interventie.

ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: onbekend.

• ‘Zelfhulpprogramma alcohol’. Jellinek (www.jellinek.nl) biedt via het internet zelf- hulpmodules aan en start 15 november 2006 met het ‘Zelfhulpprogramma alcohol’. Deze interventie bestaat uit de combinatie van een online programma en chat- sessies met een hulpverlener. Na iedere stap krijgt de deelnemer gelegenheid om direct met een hulpverlener te chatten. In totaal bestaat de interventie uit zeven sessies. Er is een promotieonderzoek gestart om de effecten van de interventie te onderzoeken.

ontwikkelingsfase: G. Wetenschappelijke status: onbekend.

• ‘Behandeling online’. Brijder Verslavingszorg biedt via internet behandeling aan voor mensen die nog niet verslaafd zijn en anoniem willen minderen of stoppen. De behandeling bestaat uit een intake en negen sessies. De deelnemer wordt door een hulpverlener begeleid.

a _{Soort cursus: Groep = groepscursus, Zelfhulp = schriftelijke zelfhulpcursus, Internet = internet-}

zelfhulpcursus.

b _{ontwikkelingsfase: I = innovatief, G = gestandaardiseerd (paragraaf 2.3).}

c _{Wetenschappelijke status: * = gepubliceerde mening van deskundigen, of mening van werkgroepleden,}

** = gebaseerd op één gerandomiseerd onderzoek of op meerdere onderzoeken zonder controlegroep

(paragraaf 2.4).

d _{Uitkomstmaat: I = effect op incidentie, R = effect op risicostatus (meer drinken dan de richtlijn voor}

verantwoord alcoholgebruik) , K = effect op klachten (alcoholgebruik) (paragraaf 2.4).

5.5.2 Gezondheidseffecten van preventie van alcoholmisbruik