Museum Boijmans Van Beuningen

Het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen is een van de weinige musea in Nederland met een eigen uitgeverij. Het museum koos er in 2005 bewust voor om zijn producties voortaan in eigen beheer uit te geven. Voordat ik echter in zal gaan op de motieven en ervaringen van de uitgeverij van het museum, zal ik eerst kort de geschiedenis van het museum zelf belichten.

Museum Boijmans Van Beuningen werd in 1847 opgericht door de gemeente Rotterdam, nadat de Utrechtse jurist Frans Jacob Otto Boijmans zijn kunstschatten aan de gemeente had nagelaten. Het museum begon dan ook onder de naam Museum Boijmans.200 In 1935 werd Dirk Hannema directeur, en kreeg Museum Boijmans een nieuw gebouw, speciaal ontworpen voor het museum. In 1958 verwierf het museum de collectie van baron D.G. van Beuningen, en werd de naam uitgebreid tot het huidige Museum Boijmans Van Beuningen.201 Sindsdien heeft het museum van meerdere

verzamelaars kunststukken in beheer gekregen, en daarnaast zelf een grote hoeveelheid werken aangeschaft. De totale collectie bestaat uit ruim 120.000 kunststukken, van schilderijen, prenten en tekeningen tot sculpturen en gebruiksvoorwerpen uit de kunstnijverheid.

Het museum is door de groeiende collectie meermaals uitgebreid en verbouwd. Dat gebeurde voor het laatst in 2003, toen er een nieuwe bibliotheek en kantoorgedeelte werd aangebouwd. Het museumgebouw is een blikvanger geworden in het museumpark in Rotterdam. Museum Boijmans Van Beuningen maakt regelmatig tentoonstellingen, en is actief in het gebruik van media. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld een groot deel van de werken uit de collectie opvragen via een digitaal depot, en deze vervolgens bekijken op

199 _{Interview met Paul van Mameren (18-05-2014)} 200 _{Website Boijmans.nl - over de collectie (22-07-2014)} 201

65

een speciale toontafel in het museum. Daarnaast werd er in 2010 een start gemaakt met

Boijmans TV. Het museum maakte een programma dat op absurdistische en satirische

wijze de belevenissen van de medewerkers uit het museum volgde. Boijmans TV wordt uitgezonden op RTV Rijmond, maar is ook online terug te zien via ARTtube, de online videowebsite van Museum Boijmans Van Beuningen. In 2005 besloot de huidige directeur Sjarel Ex om de uitgeefpraktijken van het museum te verzelfstandigen, en voortaan alle catalogi in eigen beheer uit te geven. Hoe dat vervolgens in zijn werk is gegaan besprak ik met Sabine Terra, de projectleider publicaties van het Museum Boijmans Van Beuningen.

Interview met Sabine Terra

Tijdens een telefonisch interview vertelde Terra mij over de gang van zaken in het museum. Terra is sinds 2005 werkachtig bij de uitgeverij, en stelt dat de veranderingen vooral voortgekomen zijn uit de visie van Sjarel Ex.202 Het museum werkte tot 2005 regelmatig samen met uitgeverij NAi, maar Ex besloot dat productie in eigen beheer zowel voordeliger was als gunstig voor de kwaliteitsbewaking. De uitgeverij van het Museum Boijmans Van Beuningen is heel klein, benadrukt Terra.203 Er zijn maar twee vaste werknemers; Terra zelf en een redacteur. De rest van het werk wordt uitbesteed. In het jaar 2014 maakte de uitgeverij van het Museum Boijmans Van Beuningen ongeveer 10 producties.

Boekproductie in het museum

Alles wat de uitgeverij produceert heeft betrekking op wat er in het museum te doen is.204 Er worden bijvoorbeeld tentoonstellingscatalogi gemaakt over de tijdelijke tentoonstellingen in het museum, en wetenschappelijke kunstboeken of

bestandscatalogi over de collectie. De laatste jaren profileert de uitgeverij van het museum zich wat nadrukkelijker als uitgeverij, en krijgt daardoor vaker boekvoorstellen van kunstenaars of uitgeverijen binnen, maar de publicaties die worden uitgegeven zijn altijd gerelateerd aan de museumcollectie of het tentoonstellingsprogramma.

202 _{Interview met Sabine Terra (17-07-2014)} 203 _{Interview met Sabine Terra (17-07-2014)} 204

66

Kosten en baten

Het is niet zo dat het Museum Boijmans Van Beuningen de samenwerking met uitgeverijen volledig heeft afgezworen. Er zijn gevallen waarin samenwerking toch

voordelen kan opleveren, aldus Terra.205 Dat hangt vooral samen met de kosten en baten van een project. Voor catalogi geldt bijvoorbeeld dat productie in eigen beheer vaak voordeliger is. De grootste afzetmarkt voor deze boeken wordt gevormd door de bezoekers van het museum. Zij kopen de catalogus in de museumwinkel na een bezoek aan de tentoonstelling, is Terra’s ervaring.206 Bij grote tentoonstellingen worden relatief veel catalogi verkocht, en is de winstmarge dus hoog. Het is in zo’n geval voordeliger voor het museum om de productie in eigen hand te houden. De catalogi zijn volgens Terra duidelijk de meest winstgevende projecten.207 Deze catalogi maken het mogelijk om andere boeken te financieren die minder goed verkopen maar wel belangrijk zijn voor het museum. Als voorbeeld van een minder winstgevende categorie boeken noemt Terra de Boijmans Studies.208 Deze reeks boeken biedt diepgaand inzicht in de collectie van het museum. In verschillende wetenschappelijke studies worden enkele werken of

deelcollecties van het museum belicht. Dat kan zijn in de vorm van een

bestandscatalogus, een restauratieverslag of een essayistische benadering van een onderwerp.209 De Boijmans Studies zijn vaak zeer specialistisch en daardoor maar voor een kleiner publiek aantrekkelijk. Dat maakt ze direct ook minder winstgevend. Hoewel het voor het museum in zo’n geval gunstig zou zijn om een samenwerking met een uitgeverij aan te gaan, zijn de uitgeverijen steeds minder bereid om dergelijke publicaties uit te geven. Voor de grotere tentoonstellingen (en dus de meer winstgevende

projecten), bieden zich wel vaak uitgeverijen aan als partner. In die gevallen houdt het museum echter vaak de boot af.210 Dat de wetenschappelijke studies toch worden uitgegeven heeft puur te maken met de taak van het museum om het culturele erfgoed dat het museum in bewaring heeft te beschermen en te openbaren.

205

Interview met Sabine Terra (17-07-2014) 206 _{Interview met Sabine Terra (17-07-2014)} 207

Interview met Sabine Terra (17-07-2014) 208_{Interview met Sabine Terra (17-07-2014)}

209 _{Website Boijmans.nl – Boijmans Studies (22-07-2014)} 210

67

Financiering en productie

Catalogi maken onderdeel uit van de tentoonstellingsbegroting en worden op die manier meegefinancierd. Soms dragen specifieke publicatiesubsidies bij aan de realisatie van een publicatie, zoals bijvoorbeeld de publicatiesubsidies die kunstenaars konden aanvragen bij het Fonds BKVB. Publicaties over bijvoorbeeld het werk van Roy Villevoye, Marijke van Warmerdam en Olphaert den Otter zijn mede dankzij deze subsidie tot stand gekomen. Bij dit soort kunstenaarspublicaties wordt ook altijd nauw samengewerkt met de kunstenaar. Villevoye leverde bijvoorbeeld het beeldmateriaal en was nauw betrokken bij de beeldredactie, de vormgeving en het benaderen van auteurs.

Er wordt bij de productie van een tentoonstellingscatalogus altijd samengewerkt met de conservator van de tentoonstelling, vertelt Terra. Dat kan een conservator zijn van Museum Boijmans Van Beuningen zelf, maar ook een gastconservator die verbonden is aan een tijdelijke tentoonstelling.211 De conservator is voornamelijk betrokken bij de eindredactie. Verder werkt het museum met vaste vertalers en diverse vormgevers, en natuurlijk met de vaste bureauredacteur. Bij internationaal rondreizende

tentoonstellingen is het museum vaak partner van buitenlandse uitgeverijen,

bijvoorbeeld Walter König of het Deutsche Kunstverlag. In zo’n geval is het museum de afnemer die garant staat voor een bepaalde afname boeken.

Het komt ook voor dat particulieren een financiële bijdrage leveren aan een boek. Dat kan gaan via algemene giften of via gerichte betalingen voor de productie van een bepaald boek. Terra geeft een van de Boijmans Studies als voorbeeld. Na een recente aankoop van een tekening van Jan van Eyck besloot het museum een boek over het werk te maken. De voormalige eigenaars van de tekening reageerden daar zeer positief op en besloten een financiële bijdrage te leveren. Het boek zal mede dankzij hen in het voorjaar van 2015 verschijnen.

Een van de grootste problemen van uitgeven in eigen beheer is volgens Terra het vinden van een goed distributienetwerk. Het museum verkoopt zijn boeken voornamelijk via de webwinkel en de museumboekhandel. De museumwinkel is zoals gezegd de belangrijkste verkoopbron voor catalogi en museumboeken. Via de website wordt minder verkocht dan via de boekhandel. De website van de uitgeverij is voornamelijk

211

68

gericht op internationale klanten die niet naar de museumwinkel kunnen komen. Ook via sites als Bol.com en Amazon worden boeken van Museum Boijmans Van Beuningen aangeboden, al houdt het museum bijna geen geld over aan de verkoop via Amazon. De zichtbaarheid van de boeken wordt wel sterk vergroot. Met datzelfde doel komen nieuwe boeken ook in een kader op de website van het museum te staan, en niet alleen in de webshop van het museum.

De uitgeverij van Museum Boijmans Van Beuningen werkt samen met

distributeurs Exhibition International en Idea Books. Deze bedrijven distribueren zowel in Nederland als in het buitenland.