MOONTLIKE MITIESE PLAGIAAT IN DIE EVANGELIES?

Die studie is positief oor die teenwoordigheid van die mono-mite, sowel as die ooreenkomste wat dit met die Messias-Jesus deel. In hierdie hoofstuk word onder meer bespreek waarom dit nie as ʼn verleentheid gesien moet word nie, maar as ʼn kragtige apologetiek. Alvorens hierdie bespreking kan plaasvind, moet daar eers gekyk word na die beswaar wat teen die Christelike geloof gemaak word op grond van die mono-mite. Die vraag kom dus na vore – hoe kan ʼn ortodokse Christen reageer op die siening dat die Christelike geloof bloot ʼn mite (volgens Stevenson se definisie) is en later deurgegee is as geskiedkundig? Op populêre forums68 _{kom dit dikwels voor dat mense}

probeer om die Christelike geloof te weerlê, deur die verhouding tussen sleutelelemente van die Christelike verhaal te koppel met die van legendes soos Osiris, Mitras, Attis en verskeie ander mites vanuit die Grieks-Romeins asook Egiptiese wêreld. Die feit dat hierdie mitiese-verhale Christenskap vooraf gaan en die karakters ooreenstem met aspekte van Jesus wat ʼn mens in die Evangelies ontmoet, noop baie om die gevolgtrekking te maak dat die Bybelse verhaal godsdienstige plagiaat is (Strobel, 2007:167). Die genoemde gode (meeste deel van die misteriekultusse, op ʼn paar uitsonderings na) het almal bonatuurlike geboorteverhale. Om aan te voer dat die

68 _{Kyk bv. die parallelle en gevolgtrekkings wat op die volgende webtuistes gemaak word:} www.renaissancegem.com, www.liberalamerica.org, www.jesusneverexisted.com, www.thechristmyth.com.

67

maagdelike geboorte uniek is tot Christenskap is volgens Campbell (1949:255) baie naïef en selfs oneerlik. Dieselfde aansprake word volgens hom gemaak van gode binne Hindoeïsme, tradisionele Afrika-godsdienste en Grieks-Romeinse mitologie. MacDonald (2015:15) vergelyk die geboorteverhaal van Aeneas met Lukas se weergawe van Jesus se geboorte en voer aan dat die omgewing, aankondiging en reaksies byna identies is. Verder is die dood-en-opstanding-motief iets wat ʼn mens teëkom in mites soos Adonis, Mitras, Osiris en Attis (Campbell, 1949:120).

Die Hinduïstiese godheid Krisna word volgens Campbell (1949:198) soortgelyk as Jesus op ʼn berg verheerlik deur die Hindu god Vishnu. Dit word selfs beweer dat die Boeddha nie alleen uit ʼn maagd gebore is nie (Campbell, 1949:267), maar ook ʼn hemelvaart van soorte gehad het69 _{(Campbell, 1949:311). MacDonald (2015:133) stel}

dat Odysseus beskou is as dood net om later aan sy volgelinge te verskyn en na die letsels op sy been te wys as bewys dat dit wél hy is. Die Noorse mite, Odin, deel volgens Campbell (1949:324) baie van hierdie eienskappe en sy wederkoms gebruik soortgelyke taal as dié van Christus in Matteus 24:3-36. Selfs die vlug van Jesus se ouers met hom na Egipte, is volgens Campbell (1949:277) ʼn ander ooreenkoms wat mites deel, naamlik helde se vlug vanaf die owerhede in hul jeug – iets wat in ʼn sekere sin in die verhale van Akkad en Moses aangetref word. Ferguson (1987:265) spekuleer verder oor die verhouding tussen die Dionisius-kultus se inhuldiging van babas en die Christelike gebruik van die kinderdoop. Mettinger (2001:218) reken dat daar minstens drie voorbeelde is van dood en opstanding wat die Christelike era voorafgaan. Hy verwys dan na Dumuzi, Baal en Melqart as relatief seker en Adonis en Eshmun as waarskynlike kandidate.

Joseph Campbell (1949:1) het in sy belangrike werk The Hero With a Thousand Faces die term mono-mite ontwikkel. Volgens hom is dit die struktuur van ʼn verhaal wat ons

69 _{Hierdie uitsprake word nie sonder omstredenheid gemaak nie. Boyd & Eddy (2007:53) en Ferguson} (1987:297) is bekommerd dat die parallelle onnadenkend gemaak word. Nuwe Testamentikus Tom Wright (2012:ad.loc.) is ook skepties oor die sogenaamde bewyse vir plagiaat. Hul wantroue in die beswaar word later in die hoofstuk hanteer.

68

oor eeue, kulture en kontinente teëkom. Die masker verander, maar die verhaalplan bly grootliks dieselfde. Laasgenoemde het te make met die vorming/wording van die held. Campbell was egter nie uniek in sy waarneming nie. Soos reeds genoem het Carl Jung geglo hy kon hierdie universele simbole in verskillende kulture identifiseer in terme van ʼn psigoanalitiese perspektief. In religieuse studies is dit die siening van denkers soos Mircea Eliade en Henri Hubert. Claude Levi Strauss het die oer-verhaal ook beskryf in terme van strukturele antropologie (Hazen, 2009:100).

Campbell (1949:28) het ʼn reeks stappe geïdentifiseer in verskeie oerverhale waardeur ʼn karakter moet reis ten einde heldestatus te bekom. Hieronder is ʼn tekening wat hierdie reis illustreer.

Die karakter word geroep vir ʼn taak en daarna word ʼn bonatuurlike helper aan die held verskaf70_{. Hierdie bevestig die bonatuurlike aard van die tog en word opgevolg deur die}

70 _{Bv. Virgilius in Dante se Divine Comedy en die Heilige Gees in Handelinge 1:8, of Wysheid in die} Middeleeuse Everyman toneelstuk.

69

eerste groot toets of uitdaging. Die karakter ontwikkel sy vermoëns en status en word dan gekonfronteer met ʼn uitdaging wat oorweldigend is. In plaas daarvan dat die held die antagonis oorwin, kos dit die held sy lewe of iets wat as die sentrum van sy bestaan beskou kan word (Campbell, 1949:74). Met hierdie tragiese gebeurtenis in die verhaal lyk asof dit die einde is van ons hoofkarakter, maar op daardie stadium is daar tradisioneel bonatuurlike hulp. Die dood van die held word opgevolg deur een of ander vorm van opstanding of oorwinning. Die held keer terug en daar is versoening tussen die held en die vader en in hierdie proses word die held verheerlik. In sommige mites kry die held ook weens hierdie besondere opoffering goddelike status (Campbell, 1949:304)71_{. Campbell het nog ʼn klomp ander dimensies waarop hy fokus, maar die}

bogenoemde fases verteenwoordig die hoofstappe in die ontwikkeling van die held.In die verhaal van Jesus word volgens Campbell (1949:220) meeste van hierdie elemente teruggevind. Die bonatuurlike helper is die Heilige Gees (Campbell, 1949:60) en die eerste beproewing waardeur Christus moet gaan is die versoeking in die woestyn72_.

Sodra hierdie toets suksesvol voltooi is, gaan hy voort met sy taak. Daar is ʼn klomp struikelblokke, maar die suksesvolle held groei in sy status (Jesus se bediening en gewildheid). Die verhaal word egter onderbreek met die dood van die held, waarskynlik ʼn vorm van opofferende liefde (kruisdood) en gevolg deur opstanding en verheerliking soos in Fillipense 2:9. Daar is ook nou harmonie en versoening met die Vader.

Indien dit waar is dat hierdie inkarnasies van die mono-mite Christenskap voorafgaan met soveel ooreenkomstige besonderhede, mag dit dalk die geval wees dat Christus deel is van ʼn lys mitologiese figure, wat nie met die historiese verwar moet word nie (MacDonald, 2015:1). Sou Christus wél ʼn historiese figuur wees, maak dit moontlik sin dat hy sy heldestatus verkry het uit die mono-mite se vermoë om verhale te betree en ʼn mitologiese dimensie daaraan te verskaf. Campbell (1949:213) reken die grootste fout wat die Christen-kultusse kan maak en grootliks wel maak is om mite te interpreteer as

71 _{Ferguson (1987:298) sal wel met Campbell hier verskil en argumenteer dat daar geen} vergoddeliking in die misterie-gelowe plaasgevind het nie.

70

geskiedenis. Daar is vir hom baie lewe in mite, maar dit word daarvan beroof sodra dit enige aanspraak op die historiese maak.

5.4 VOORLOPIGE REAKSIE OP DIE EVANGELIE-GEBEURE AS MITE