9FORMALIA - HOOFDSTUK
9. Literatuurlijst, figuurlijst en bijlagen
Literatuurlijst
Eckhardt, M. (2007). Kruisbestuiving in broedplaatsen.
Utrecht: Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.
ECORYS Nederand bv (2006). Inventarisatie kosten-batenanalyses voor het sociale domein.
In: Kam, G. de (2008). Wijken van waarde. Naar een waardegeorienteerde wijkaanpak. Rotterdam:
KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing.
Elst, K. van (2005). De wondere wereld van conceptontwikkeling: de prille zoektocht naar theorieën. Real Estate Magazine, 43, pp. 12–14.
Evans, G., Foord, J., Gertler, S.M., Tesolin, L. &
Weinstock, S. (2006). Strategies for creative spaces and cities: lessons learned. Londen en Toronto: Cities Institute of London Metropolitan University en Munk Centre for International Studies of University of Toronto.
Florida, R. (2002). Bohemia and economic geography. Journal of Economic Geography, 2, pp.55-71.
Florida, R. (2003). Cities and the creative class. City
& Community, Vol. 2, 1, pp.3-19.
Florida, R. (2005). Flight of the creative class. The new global competition for talent. New York: Harper Collins Publishers.
Gemeente Amsterdam (2000). Geen cultuur zonder subcultuur. Plan van aanpak broedplaatsen.
Amsterdam: Projectmanagementbureau i.o.v.
Stedelijke Woningdienst Amsterdam, Gemeente Amsterdam.
Gemeente Amsterdam (2007). Cultuur onder dak. Kadernota cultureel vastgoed. Amsterdam:
gemeente Amsterdam.
Gemeente Den Haag (2005). Notitie broedplaatsen.
Den Haag: Dienst OCW, Gemeente Den Haag.
Gemeente Eindhoven (2007). Notitie beeldende kunst en vormgeving. Eindhoven: Gemeente Eindhoven.
Gemeente Nijmegen (2003). Notitie ateliers en broedplaatsen. Nijmegen: Gemeente Nijmegen.
Gemeente Nijmegen (2007). Evaluatie broedplaatsenbeleid 2003-2006. Nijmegen:
Gemeente Nijmegen.
Gertler, M.S. (2004). Creative cities: what are they for, how do they work, and how do we build them?
Ontario: Canadian Policy Research Networks.
Govers, T. (2008). Broedplaatsenbeleid onder de
loep. Een onderzoek naar de positie, vormgeving en uitvoering van het broedplaatsenbeleid van de gemeenten Amsterdam en Rotterdam. Utrecht:
Universiteit Utrecht.
Grootscholte, E. (2006). De formule voor de creatieve stad? Een onderzoek naar de wijze waarop de cretieve industrie ingezet kan worden bij de ontwikkeling van levendige gebieden met een culturele identiteit.
Tilburg: Faculteit Sociale Wetenschappen, Department Vrijetijdwetenschappen, Universiteit van Tilburg.
Harms, E. (2005). Een goed concept is ook een goede businesscase. Rondetafelgesprek over conceptontwikkeling. Real Estate Magazine, 43, pp. 6–11.
Hooimeijer, P., Kroon, H. & Luttik, J. (2001).
Kwaliteit in meervoud. Conceptualisering en operationalisering van ruimtelijke kwaliteit voor meervoudig ruimtegebruik. Gouda: Habiforum.
Idema, J. & Swart, K. (2005). Wat cultuur verdient.
Kunst, cultuur en creativiteit in economisch perspectief. Amsterdam: lagroup Leisure & Arts Consulting.
Iersel, M., Laak, B. van de & Verschoor, M. (2009) Toetsingscriteria voor creatieve broedplaatsen.
Amsterdam: lagroup Leisure & Arts Consulting i.o.v. Bureau Broedplaatsen en CAWA.
Jeanotte, M.S. (2008). Appendix E: Shared spaces:
social and economic returns on investment in cultural infrastructure. In: Duxbury, N. (2008).
The state of cultural infrastructure in Canada.
Vancouver: Centre of expertise on culture and communities, Simon Fraser University.
Jones, K., Lea, T., Jones, T. & Harvey, S. (2003).
Beyond anecdotal evidence: the spillover effects of investments in cultural facilities. In: Gertler, M.S. (2004). Creative cities: what are they for, how do they work, and how do we build them? Ontario:
Canadian Policy Research Networks.
Kam, G. de (2008). Wijken van waarde. Naar een waardegeoriënteerde wijkaanpak. Rotterdam: KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing.
Kingma, J. & Brandt, H.P. (2005). Economie, plaats en identiteit. Locatieontwikkeling voor organisaties. Real Estate Magazine, 43, pp. 36–41.
Landry, C., Bianchini, F., Maquire, M. & Warpole, K.
(1993). The social impact of the arts. A discussion document. Stroud: Comedia.
Landry, C (2000). The creative city. A toolkit for urban innovators. Londen: Earthscan.
Landry, C., Bianchini, F., Henry, I. & Brookes, F.
(2004). Culture and regeneration. An evaluation of the evidence. Stroud: Comedia.
Leeuw, E. van der (2005). Wie geeft er om de gebruiker? Real Estate Magazine, 43, pp. 29–31.
Lingayah, S., MacGillivary, A. & Raynard, P. (1996).
Creative accounting: beyond the bottom line.
Social impact of the arts. Working paper. Stroud:
Comedia.
Manshanden, W., Rutten, P., Bruijn, P. de & Koops, O. (2005). Creatieve industrie in Rotterdam. Delft:
TNO Ruimte en Infrastructuur.
Markusen, A. (2005). The artistic dividend:
urban artistic specialization and economic development implications. Urban Studies, Vol.
43, 10, pp.1661-1686.
Markusen, A. & Johnson, A. (2006). Artists’ centers.
Evolution and impact on careers, neighborhouds and economies. Humphrey Insitute of Public Affairs, University of Minnesota.
Matarasso, F. (1997). Use or ornament? The social impact of participation in the arts. Stroud:
Comedia.
Matarasso, F. (1999). Towards a local culture index.
Measuring the cultural vitality of communities.
Stroud: Comedia.
Michalos, A.C. (2004). Arts and the quality of life:
an exploratory study. Social Indicators Research Series, Vol. 25, 9, pp. 11-59.
Mommaas, H. (2004). Cultural clusters and the post-industrial city: towards the remapping of urban cultural policy. Urban Studies, Vol. 41, 3, pp.507–532.
Mulder, J. (2006). Een kaketoe broedt niet op de Noordpool. Een onderzoek naar culturele broedplaatsen in Rotterdam. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam.
Muller, S. (2008). Kunstenaars in Eindhoven. Notitie over de individueel beeldend kunstenaar en designer in de regio Eindhoven. Eindhoven: Gemeente Eindhoven.
Nijs, D. & Peters, F. (2002). Imagineering: het creëren
van belevingswerelden. Amsterdam: Uitgeverij Boom.
Pratt, A.C. (2008). Creative cities: the cultural industries and the creative class. Geografiska Annaler: series B, Human Geography, Vol. 90, 2, pp.107–117.
QUEST (2001). Making it count. The contribution of culture and sport to social inclusion. Londen:
Department for culture, media and sport.
Raatgever, A. (2009). Art should move out and get it’s own apartment. Over Galapagos Art Space en de geplande gentrification in de wijk DUMBO, New York. Rotterdam: Kei kenniscentrum stedelijke vernieuwing.
Reeves, M. (2002). Measuring the economic and social impact of the arts: a review. Londen: Arts Council of England.
Regt, A. de & Oosterlaar, T. (2005). FOCUS: concept kadernota beeldende kunst en vormgeving.
Arnhem: Gemeente Arnhem.
Russo, A. & Borg, J. van der (2006). New culture-oriented economic development trajectories: the case study of four Dutch cities. Venetië: Department of Economics, Ca’Foscari University of Venice.
Rutten, P. & Manshanden, W. & Muskens, J. &
Koops, O. (2004). De creatieve industrie in Amsterdam en de regio. Delft: TNO Strategie, Technologie en Beleid.
Rijkenberg, J. (1999). Concepting. Het managen van concept-merken in het communicatiegeoriënteerde tijdperk. Den Haag: Uitgeverij BZZtôh.
Sargentini, M (2002). Inspiratie op locatie.
Een planologisch onderzoek naar stedelijke broedplaatsen in Amsterdam en Berlijn.
Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
Saris, J., Dommelen, S. van & Metze, T. (red.) (2008). Nieuwe ideeën voor oude gebouwen.
Creatieve economie en stedelijke herontwikkeling.
Rotterdam: NAi Publishers.
Sentel, J.J. (2005). De wording van een vastgoedconcept. Real Estate magazine, 43, pp.20-23.
Sentel, J.J. & Elst, C.A. van (2008). Vastgoed als Nike gympies. Concepting en branding in de traditionele vastgoedsector. Paper
gepresenteerd bij het ASRE Onderzoeksseminar
9
over conceptontwikkeling, Amsterdam 2008.
Stern, M.J. & Seifert, S.C. (2002). Culture builds community evaluation: Summary report.
Philadelphia: Social Impact of the Arts Project, University of Pennsylvania.
Stern, M.J. & Seifert, S.C. (2007). Culture and urban revitalization: a harvest document. Philadelphia:
University of Pennsylvania.
Straaten, G. van & Maverick, W. The (2008).
Waardeontwikkeling en creatieve economie. In:
Saris, J., Dommelen, S. van & Metze, T. (red.) (2008). Nieuwe ideeën voor oude gebouwen.
Creatieve economie en stedelijke herontwikkeling.
Rotterdam: NAi Publishers.
Versteijlen, L., Dommelen, S. Van, & Saris, J.
(2008). Cultureel-economische strategieën in de stedelijke vernieuwing. In: Saris, J., Dommelen, S.
van & Metze, T. (red.) (2008). Nieuwe ideeën voor oude gebouwen. Creatieve economie en stedelijke herontwikkeling. Rotterdam: NAi Publishers.
Vicario, L. & Monje, P.M.M. (2003). Another
‘Guggenheim effect’? The generation of a potentially gentrifiable neighbourhood in Bilbao.
Urban Studies, Vol. 40, 12, pp.2383–2400.
Vos, A. (2005). De essentie van conceptontwikkeling:
het uitvinden van wat van waarde en waardevol zal zijn. Real Estate Magazine, 43, pp.15-19.
Wali, A., Severson, R. & Longoni, M. (2002). Informal arts: finding cohesion, capacity and other cultural benefits in unexpected places. Chicago: Center for Arts Policy, Columbia College Chicago.
Westerkamp, L., Hijmans, E. & Doan, H. (2004).
De broedplaats als instrument in de stedelijke vernieuwing. Rijswijk: Stichting Web.
Wukitsch, T.K. (2001). Late medieval roman architecture. Working paper. Pittsburgh:
University of Pittsburgh.
Wijn, C. (2003). Gemeentelijk cultuurbeleid – een handleiding. Den Haag: VNG Uitgeverij.
Zeeuw, F. de (2007). De engel uit het marmer. Intreerede als praktijkhoogleraar Gebiedsontwikkeling. Delft: Faculteit Bouwkunde, Departement Real Estate & Housing, Technische Universiteit Delft.
Zukin, S. (1989). Loft living. Culture and capital in urban change. Piscataway: Rutgers University
Press.
Figuurlijst
Figuur 1: Stedelijke waarde leidt tot ruimtelijke impact blz. 6
Figuur 2: Onderzoeksmodel blz. 10
Figuur 3: Tijdslijn ontstaan vrijplaatsen en broedplaatsen blz. 17 Figuur 4: Indicatie aantallen broedplaatsen per stad blz. 17
Figuur 5: Meerwaarde van werken in broedplaats blz. 19
Figuur 6: De Venetiaanse Brug, de Stad bv. blz. 25
Figuur 7: Cataclysmic Finance Model blz. 26
Figuur 8: Gradual Finance Model blz. 26
Figuur 9: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 2 blz. 28
Figuur 10: Van doelen naar outcome blz. 33
Figuur 11: Principes van waardecreatie blz. 34
Figuur 12: Ruimtelijke impact: indicatoren en bronnen blz. 40
Figuur 13: Sociale impact: indicatoren en bronnen blz. 46
Figuur 14: Werkgelegenheid Nederland, 2004 (t.o.v. 1996) blz. 47 Figuur 15: Economische impact: indicatoren en bronnen blz. 49 Figuur 16: Culturele impact: indicatoren en bronnen blz. 51 Figuur 17: Sociaal + economisch + cultureel = ruimtelijk blz. 51
Figuur 18: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 3 blz. 54
Figuur 19: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 4 blz. 63
Figuur 20: Concept engineering – de vijf fasen en vijftien stappen blz. 71 Figuur 21: ING Real Estate: conceptontwikkelingsmodel blz. 72
Figuur 22: TCN: TCN-flow blz. 72
Figuur 23: Stedelijke waarde leidt tot ruimtelijke impact blz. 74 Figuur 24: Toepassing TCN-flow op creatieve broedplaatsen blz. 74
Figuur 25: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 5 blz. 75
Figuur 26: Broedplaatsen ingedeeld naar maat, functie en locatie blz. 80 Figuur 27: Definitieve lijst impacts en kapitaaleigenschappen blz. 85 Figuur 28: Aanpassing TCN-flow op creatieve broedplaatsen blz. 86 Figuur 29: Beslissingsmomenten bepalen kapitaaleigenschappen blz. 87
Figuur 30: Confrontatiematrix product en context blz. 89
Figuur 31: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 6 blz. 93
Figuur 32: Overzicht benodigde buurteigenschappen blz. 98
Figuur 33: Roadmap conceptbepaling blz. 98
Figuur 34: Bestanddelen concept volgens conceptontwikkelaars blz. 100 Figuur 35: Conceptuele schets Expose en toepassing in G5 blz. 103 Figuur 36: Conceptuele schets Interact en toepassing in G5 blz. 106 Figuur 37: Conceptuele schets Attract en toepassing in G5 blz. 110
Figuur 38: Onderzoeksmodel – hoofdstuk 7 blz. 113
9
Overzicht Boxen
Box 1: Voorbeeld projectontwikkelaar MAB Development blz. 21 Box 2: Voorbeeld ontwikkelende belegger Red Concepts blz. 22 Box 3: Voorbeeld Kunstpark-Ost in München, Duitsland blz. 23 Box 4: Voorbeeld Custard Factory in Birmingham, Engeland blz. 24 Box 5: Voorbeeld woonmilieu Fase 1 – Toronto, Canada blz. 35 Box 6: Voorbeeld woonmilieu Fase 2 – Chicago, Verenigde Staten blz. 36 Box 7: Voorbeeld woonmilieu Fase 3 – Zuidelijke IJ-oevers, Amsterdam blz. 37 Box 8: Voorbeeld industriële locatie – Hazemeyer terrein, Hengelo blz. 38 Box 9: Voorbeeld industriële locatie, NDSM-werf, Amsterdam blz. 39 Box 10: Voorbeeld bewonersparticipatie bij kunstprojecten, Londen, Engeland blz. 42
9
Overzicht Bijlagen
Bijlage 1: Bivariate Analyses (Aalst e.a., 2005) blz. 134
Bijlage 2: Woonmilieus Amsterdam (Dignum, 2004) blz. 135
Bijlage 3: Concept Engineering (Burchill & Fine, 1994) blz. 136 Bijlage 4: Conceptontwikkelingsmodel ING Real Estate (Sentel, 2008) blz. 137 Bijlage 5: ABC Imagineering (Nijs & Peeters, 2002) blz. 138
Bijlage 6: Interviews broedplaatsgebruikers blz. 139
Bijlage 7: Deelnemers expertmeeting blz. 141
Bijlage 8: Broedplaatsconcept Expose – eerste stadium blz. 142 Bijlage 9: Broedplaatsconcept Interact – eerste stadium blz. 145 Bijlage 10: Broedplaatsconcept Attract – eerste stadium blz. 148 Bijlage 11: Broedplaatsconcept Innovate – eerste stadium blz. 150
Bijlage 12: Buurt/wijkmonitoren G4 en G27 blz. 152
Bijlage 13: Interviews experts conceptontwikkeling blz. 153
Bijlage 14: Huurderscriteria blz. 154
Bijlage 15: Interview MAB Development blz. 155
Bijlage 16: Interview Heijmans Vastgoed Design & Development blz. 158
Bijlage 17: Interview TCN Concepts blz. 160
Bijlage 18: Interview Red Concepts blz. 163
Bijlage 19: Interview AM Concepts blz. 164
Bijlage 20: Toepassing concepten op Nederlands’ vijf grootste steden blz. 166