3THEORIE - HOOFDSTUK
3. De stedelijke waarde van creatieve broedplaatsen
3.5 Reflectie en onderzoeksmodel
In dit hoofdstuk is onderzocht welke impact creatieve broedplaatsen op hun omgeving kunnen hebben. Met behulp van wetenschappelijke literatuur is vastgesteld wat de potentiële ruimtelijke, sociale, economische en culturele impact van creatieve broedplaatsen is en op welke manier deze impacts bereikt kunnen worden.
De belangrijkste conclusie die hieruit getrokken kan worden is dat het vinden van een juiste balans tussen de sociale, culturele en economische impact bepalend is voor de mate waarop de gewenste ruimtelijke impact van de creatieve industrie op de omgeving behaald wordt (zie figuur 17).
Ruimtelijke impact: De ruimtelijke impact van creatieve broedplaatsen is het proces waarbij de inzet van creatieve broedplaatsen van invloed is op de revitalisering van achtergebleven, soms zelfs ‘overbodige’ delen van de stad. De literatuur deelt breed de mening dat kunstenaars en de creatieve industrie een belangrijke rol vervullen tijdens de revitalisering van achtergebleven gebieden. Dit proces wordt in de literatuur gentrification genoemd. Het kan hier zowel om de revitalisering van woonwijken als van meer verlaten delen van de stad gaan. Een essentieel verschil hiertussen is dat er bij de verlaten delen van de stad bij aanvang geen bewoners aanwezig zijn en bij de woonwijken wel. De output van de creatieve broedplaatsen in verlaten delen van de stad hoeft zich daardoor niet te richten op maatregelen op individuele mensen met een meer gezonde wijk als resultaat, maar alleen op maatregelen met een gewilde ‘wijk’ als resultaat. De
Culturele Impact Indicatoren Bronnen
Cultuurinnovatie Aanwezigheid stimulerende factoren voor kruisbestuiving Sargentini (2002); Eckhardt (2007) Afwezigheid belemmerende factoren voor kruisbestuiving
Samenwerkingsverbanden
Aantrekking op nieuwe cultuurproducenten Aandeel immigranten (openness-index) Florida (2002); Aalst (2005) Arbeidsmarktparticipatie immigranten (tolerantie)
Oververtegenwoordiging Bohemians (bohemian-index) Aandeel homoseksuelen (gay-index)
Aantal recreatieve/sociaal-culturele voorzieningen Aanwezigheid cultuurproducenten Bezettingsgraad door cultuurproducenten
Behouden erfgoed Betrekken leegstaande panden met cultuurhist. waarde Davies (1999); Hooimeijer e.a. (2001)
figuur 16 - culturele impact: indicatoren en bronnen bron: de auteur
Economische impact Culturele impact
Sociale impact
Ruimtelijke impact
=
figuur 17 - sociaal + economisch + cultureel = ruimtelijk bron: de auteur
outcome, een gerevitaliseerd stadsdeel, is daarentegen grotendeels gelijk.
Hoewel velen stellen dat krachtig empirisch bewijs uitblijft, is het wel van belang dat er rekening wordt gehouden met het mogelijk optreden van gentrification en dat dit voorkomen kan worden indien dat de bedoeling is. Gentrification kan, afhankelijk van de belanghebbende partij, zowel een positief als een negatief onderdeel van de ruimtelijke impact van creatieve industrie in wijken worden beschouwd.
Waardevermeerdering van vastgoed is voor investeerders in veel gevallen het doel van de investering en gentrification is daarmee voor hen dus geen slechte ontwikkeling. Gentrification kan echter ook het begin van het einde zijn. Het resultaat is immers een wijk waarin de zojuist verworven attractiviteit opnieuw op het spel staat en de stad op den duur zijn aantrekkelijke investeringsklimaat verliest. Dit komt niet overeen met het doel dat steden en investeerders aanvankelijk met de ontwikkeling van creatieve voorzieningen in wijken voor ogen hadden. Zowel voor het bevorderen als voor het voorkomen van gentrification is het van belang dat er strategisch omgegaan wordt met de inzet van de creatieve broedplaatsen. Een optimale ontwikkeling vraagt daarom om kennis over de impact van die ontwikkeling op het sociale, culturele en economische klimaat. Kortom, op de overige drie vormen van impact.
Sociale impact: De sociale impact van creatieve broedplaatsen is de verandering in de wijze waarop mensen leven, werken, spelen, met elkaar omgaan, samenwerken en deel uitmaken van de maatschappij. Het onderzoek naar de sociale impact van creatieve ontwikkelingen in wijken is grotendeels kwalitatief van aard. Tot de dag waarop kwalitatieve data worden ondersteund door kwantitatieve data zal het onderzoek slechts met moeite beleidsmakers en ontwikkelaars kunnen overtuigen van de meerwaarde van creatieve broedplaatsen.
Voor de meeste vormen van sociale impact geldt dat hierop actief in de programmering van de creatieve broedplaats gestuurd moet worden. Alleen door actieve participatie van omwonenden in de aangeboden (kunst) projecten kan een sociale impact worden behaald. Het is zeer waarschijnlijk dat kunstprojecten op grotendeels dezelfde sociale vlakken van invloed zijn als bijvoorbeeld sportprojecten. Sport zal immers ook een grote bijdrage leveren aan bijvoorbeeld persoonlijke ontwikkeling en gezondheid & welzijn. Dat neemt echter niet weg dat kunst en sport op een andere manier van impact zullen zijn op deze gebieden.
Bovendien treft kunst en cultuur een andere groep mensen dan sport. Dit is kernachtig geformuleerd door Matarasso (1997): “Arts projects are different because of those whom they engage, and the quality of that engagement.” Door in beide voorzieningen te voorzien wordt dus een grotere groep mensen bereikt dan door slechts in een van beide te voorzien. En de mensen die van beide voorzieningen gebruik maken, zullen door iedere voorziening op een andere manier beïnvloed worden. Daarnaast toonde het onderzoek aan dat de bewoners die een interesse hebben in kunst en cultuur, hier veel positieve ontwikkelingen aan ontlenen.
Economische impact: De economische impact van creatieve broedplaatsen is het effect op de werkgelegenheid, de aantrekkelijkheid van de stad voor de vestiging van nieuwe bedrijven, op productinnovatie en op de waardeontwikkeling in de omgeving. Het blijkt dat de verschuiving van de werkgelegenheid van de industriële naar de dienstensector er voor heeft gezorgd dat de economische impact van de creatieve industrie sterk is toegenomen. De werkgelegenheid van de creatieve industrie heeft een enorme groei doorgemaakt en heeft nog steeds veel groeipotentie – ongeacht de wijk waarin deze gevestigd was!
Als gevolg van dezelfde verschuiving in werkgelegenheid is de status en het prestige van een stad een belangrijke vestigingsfactor geworden voor bedrijven. Vrijetijdsvoorzieningen, waaronder culturele voorzieningen als broedplaatsen, worden na de factoren bereikbaarheid en arbeidsmarkt gezien als
3
belangrijkste factor ten aanzien van het wervende imago van een stad. Dit betekent dat een concept voor broedplaatsen exposure, levendigheid en een extravert karakter niet hoeft te mijden. De horizontaal georiënteerde waardeketen blijkt een invulling te zijn die het best in staat is levendigheid te creëren.
Indien productinnovatie wordt nagestreefd is een verticaal georiënteerde waardeketen de beste functionele invulling van een creatieve broedplaats. De waardeontwikkeling in de omgeving kan door het concept worden nagestreefd maar is meer een optelsom van een juiste strategie op zowel sociaal, economisch als cultureel vlak en vraagt in iedere wijk om een andere strategie.
Culturele impact: De culturele impact van de creatieve industrie in wijken is het effect op culturele productiemogelijkheden, cultuurproducenten en cultuur (waaronder erfgoed). Het onderzoek naar de culturele impact van de creatieve industrie staat nog in de kinderschoenen, maar er kunnen wat voorzichtige uitspraken worden gedaan. Door een creatieve broedplaats te realiseren neemt in ieder geval de omvang van cultuurproductiemogelijkheden toe en dit heeft – hetzij indirect via het klimaat dat daardoor ontstaat – aantrekkingskracht op cultuurproducenten. Doordat creatieve ondernemers zich sterk aangetrokken voelen tot historische panden die door andere partijen als incourant worden beschouwd, vormt de ontwikkeling van een creatieve broedplaats een uitgelezen kans om architectonisch erfgoed te behouden en nieuw leven in te blazen. Cultuurinnovatie kan in de conceptuele fase het beste worden nagestreefd door omstandigheden te creëren waarbinnen kruisbestuiving wordt gestimuleerd. Een divers huurdersprofiel, functiemenging, toegang tot een breed netwerk en openbaarheid zijn factoren die een gunstige invloed hebben op de mate van kruisbestuiving. Top-down management, geclusterde disciplines en inhoudelijke inmenging echter niet.
Bovenstaande reflectie leidt tot de volgende invulling van het onderzoeksmodel (zie figuur 18):
Stedelijke waarde Hoofdstuk 3
Interviews conceptontwikkelaars Literatuur
Expertmeeting & Interviews broedplaatsgebruikers
Concepten Hoofdstuk 6 Tot welke concepten leidt het ontworpen conceptontwikkelingsmodel?
Resultaten
Conclusies en aanbevelingen Hoofdstuk 8 Toepasbaarheid model
Hoofdstuk 7 In hoeverre zijn het concept-ontwikkelingsmodel en de concepten
toepasbaar in de praktijk?
Conceptontwikkeling Hoofdstuk 5 Context
Hoofdstuk 4 Crea. broedplaatsen
Hoofdstuk 2
Sociale impact persoonlijke ontw.
sociale cohesie lokale identiteit voorstellingsverm./visie
gezondheid/welzijn
Economische impact werkgelegenheid aantrekkelijkheid stad
productinnovatie waardeontw. omgeving
Culturele impact aanwezigheid cultuurprod.
aantrekken cultuurprod.
cultuurinnovatie behouden erfgoed Ruimtelijke impact
+ = +
figuur 18 - onderzoeksmodel - hoofdstuk 3 bron: de auteur