Lesgeven Aanpak

Leerkrachten lijken leerlingen als slachtoffer te zien van de omstandigheden waarin ze opgroeien en van het onderwijssysteem. Veel aandacht van leerkrachten gaat naar het verklaren van de moeilijkheden en ze hebben het idee dat ze sommige leerlingen moeten ‘redden’.

Lina: Ik zat met Sam een keer onlangs. En we hadden twee jaar geleden een zeer moeilijke groep en

ze zei van: ‘Goh, we hebben dat toch eigenlijk niet zo goed aangepakt, hé. We hebben die zeer repressief aangepakt en er zijn er dan buitengesmeten.’ En dat ze ook zo zei van: ‘Ja, we hadden ze misschien wat meer ‘touwkes’ moeten geven, manieren om ons te bereiken. Dat wij hen bereiken, maar dat ze dat ook konden aanreiken om ons terug te bereiken. En wij hebben ze misschien wat te rap afgeblokt. Of te rap, ja, weet ge, met moeilijk gedrag… Daar zit altijd iets achter. En een heel klein percentage zijn gewoon ambetante leerlingen, maar meestal zit daar iets achter. En soms hebben wij daar niet voldoende achter gezocht, denk ik.

De aanpak van leerkrachten kenmerkt zich door veel geduld en begrip te tonen. De verwachtingen wat betreft de attitudes, wordt aangepast aan wat leerkrachten mogelijk achten.

Chantal: Sommige dingen hebben tijd ook nodig. Omdat die leerlingen ook moeten bloeien en

moeten beseffen van… Ge kunt niet verlangen in ene keer van vandaag op morgen dat dat gedrag weg is ook. Dat heeft tijd nodig ook.

Leerkrachten spelen in op de negatieve gevoelens en de lage motivatie van de leerlingen. Ze willen dat leerlingen zich goed voelen. Leerkrachten geven aan dat er in de eerste plaats voor een goede sfeer gezorgd moet worden.

Lina: Als ik een leerplandoelstelling ietske minder gezien heb of een paar wat minder, is dat niet

erg. Zolang dat die leerling mee is, zich goed voelt. Want, een leerling moet zich wel goed voelen om van daaruit te kunnen leren, denk ik. Hé, ik denk dat da een van de basis-, euh, elementen is om goed te kunnen leren is da je u goed voelt in uw omgeving en da je daar de ruimte voor hebt, de tijd, euh, voor hebt en de motivatie voor hebt.

Lesinhoud: verwachtingen aanpassen aan leerlingen

Inhoud komt niet op de eerste plaats. Er wordt meer belang gehecht aan de evolutie van de leerlingen, dan aan de norm. Wanneer leerlingen inspanning tonen, zijn leerkrachten tevreden. De inhoud van de les wordt aangepast en wordt er ingespeeld op de heterogeniteit. Wat ze verwachten te bereiken, is voor elke leerling verschillend. Elke leerling moet op een of andere manier vooruitgaan, maar wel elk op zijn/haar eigen manier.

Marie: Bij een Arjan gaat dat, dat hij een goeie dialoog… Want hij heeft het zeer moeilijk met

Frans. Dat hij kan zeggen: ‘Als ik op straat ergens, kan ik de weg vragen.’ Bij een Marco gaat dat zijn, als hij zijn studentenjob doet, dat hij zijn geduld kan bewaren als er een klant ambetant doet tegen hem, want hij heeft weinig geduld. Bij een Bilal kan dat zijn wat minder luid te zijn. …

Goh, allez, zo heeft iedereen wel iets anders. Bij een Kimberly kan dat zijn, want zij heeft een zeer zware rugzak, dat ze denkt: goh, tegen die leerkracht kon ik goed babbelen en kon ik een keer mijn ei kwijt.

….

Ik denk dat ge er in ’t bso wel moet op rekenen dat de kans groter is dat ge uw leerplan niet haalt, dan dat ge het wel haalt. Gewoon omdat diene groep zo dynamisch is, ja, elke dag is anders, letterlijk, en het ontploft wel meer dan ene keer door iets dat speelt onder de leerlingen, door iets dat bij verschillende leerlingen thuis speelt. Door een leerling die dan een keer afwezig is, door van alles.

…

Dat is bij hen echt, het gevoel geven van: als ge uw best doet, is het ook goed.

De inhoudelijke aanpassingen zijn niet enkel het gevolg van de heterogene cognitieve capaciteiten van de leerlingen, maar zoals Marie aangeeft, ook van de attitudes van de leerlingen, die een voorspelbare, rustige lesvoortgang in de weg staan.

Deze focus op de individuele leerling sluit aan bij de specifieke onderwijsorganisatie die overheersend geobserveerd werd bij de lessen op Het Spoor. Leerlingen zijn het grootste deel van de tijd zelfstandig aan het werk en plannen grotendeels hun eigen week, waarbij ze zelf kiezen hoeveel tijd ze besteden aan welk vak. Veel aandacht van de leerkracht gaat naar het begeleiden van dat plannen en zelfstandig werken. Uit een aantal lessen blijkt ook dat de vakinhoud vaak niet op de eerste plaats komt. In de les boekhouden kregen de leerlingen een nieuwe kans om een toets te maken, nadat bleek dat iedereen een onvoldoende had behaald. De leerlingen gaven aan dat ze het niet begrepen. De leerkracht koos er daarom voor om de vragen en de antwoorden van de nieuwe toets al op voorhand te geven, waardoor ze wel geslaagd zouden zijn. Deze leerkracht koos er niet voor om het inhoudelijke begrip te versterken, maar wel om leerlingen te laten slagen.

Focus op persoonlijkheidsvorming en zelfredzaamheid

De persoonlijkheidsvorming is iets wat voor alle bevraagde leerkrachten een belangrijke plaats lijkt in te nemen. Inhoudelijk zien ze niet de mogelijkheid om met alle leerlingen even ver te geraken, maar ze willen wel alle leerlingen klaarmaken voor de maatschappij, met bijbehorend gepast gedrag. Waar leerkrachten hun curriculum opzijschuiven en zich aanpassen aan de individuele leerlingen, streven ze wel voor alle leerlingen naar zelfredzaamheid. Dat blijkt ook uit onderstaand citaat van Steve, die omschrijft dat hij veel tijd spendeert aan leren omgaan met conflicten tussen leerlingen of tussen leerlingen en leerkrachten.

Steve: ‘En hoe geraken we nu uit dit conflict?’ Weet ge wel, allemaal dingen die ze nog gaan

meemaken in hun leven. En als ze weten hoe ze in dat soort situaties omgaan bijvoorbeeld, dat vind ik veel belangrijker dan dan, allez, ‘ik kan de verleden tijd van dat werkwoord vervoegen.’

…

Ja, ik heb leerplandoelstellingen en ja, ze moeten die bereiken. Maar mijn, die

leerplandoelstellingen staan zelfs totaal niet op de tweede plaats. Mijn eerste is: mijn algemene ontwikkeling. En mijn tweede, als ik dan kijk naar mijn vak specifiek, dan dan wil ik gewoon dat ze kunnen praten en kunnen lezen en kunnen, zo van dat bepaald soort zaken doen en al. Maar of dat zij op dienen moment 60% halen of ze halen 52%, mij maakt dat compleet geen bal uit.

Leerkrachten hebben het idee dat leerlingen door hun achtergrond een aantal sociale vaardigheden tekort komen. Sommige leerkrachten geven aan dat ze niet altijd goed opgevoed worden. Ze zien zichzelf niet als iemand die louter leerstof moet overbrengen, maar nemen de rol aan van ‘coach’ of ‘ouder’.

Valerie: Als ik dat hoor van leerlingen, wat dat hun achtergrond is en dergelijke, allez, denk ik dat

die zelfredzaamheid heel belangrijk is.

Het belang van de persoonlijke ontwikkeling is volgens de leerkrachten niet alleen het gevolg van de moeilijkheden die de leerlingen hebben, maar ook inherent verbonden aan de onderwijsvorm. Leerlingen worden voorbereid op een toekomst in ‘het echte leven’. Ze komen op jonge leeftijd op een arbeidsmarkt terecht, waar kennis minder centraal staat.

Chantal: Ook hun maturiteit, dat vind ik ook enorm belangrijk. Stel u voor dat ge daar zo iemand

aan uw bed krijgt dat ge denkt van: ‘Wow, wat is dat hier?’. En dan bedoel ik niet van uiterlijk, maar van, van omgang met mensen, in feite.

…

Die sociale vaardigheden zijn gewoon belangrijk. …

Ik heb liever dat ze hun best doen en dat ze zich gedragen zoals het moet en dat… Ik ga rapper iets, allez, hoe moet ik da zeggen, voordeel van de twijfel geven moesten ze bijvoorbeeld op een toets nu gebuisd zijn.

3 Onderwijsbaarheidscultuur