Kwaliteit van kranten in 1981

Perspectieven: focus - - + - Perspectieven: wederhoor - - - + Perspectief kop en foto - - + - Brongebruik: bronvermelding + - + - Woordgebruik: namen niet

voluit

+ + + -

Woordgebruik: gruwelijke details

+ + + -

Fotogebruik: foto’s aanwezig + + - + Fotogebruik: nieuws registreren +/- + - + Fotogebruik: gruwelijk detail + + +/- +/-

Totaal + = 9 (64,29%) + = 8 (57,14%) + = 7 (50%) + = 5 (35,71%) - = 4 (28,57%) - = 6 (42,86%) - = 5 (35,71%) - = 7 (50%) +/- = 1 (7,14%) nvt +/- = 2 (14,29%) +/- = 2 (14,29%)

5.2.3 Kwaliteit van kranten in 1981 Krantenniveau

Aard van berichtgeving

In de jaren tachtig zijn de journalistieke analyse, human interest, achtergrond en interviews duidelijk in opkomst, zo niet gemeengoed in de kranten. Actualiteit is nog steeds aanleiding voor artikelen. Is dit terug te zien in mijn onderzoek?

Uit tabel 9 blijkt dat actualiteit (nieuwsberichten) nog steeds in hoog aanzien staat bij beide kranten. NRC Handelsblad laat een duidelijke groei zien in analyses, opiniestukken en achtergrondartikelen, terwijl De Telegraaf een groei laat zien in interviews en reportages. Opvallend is dat beide kranten vooral gebruik maken van die journalistieke genres die volgens de eigen kwaliteitscriteria van belang zijn. Voor NRC Handelsblad zijn dit in de jaren tachtig analyses, opiniestukken en achtergrondartikelen.

Voor De Telegraaf gaat het om ‘human interest’ verhalen. Beide kranten gaan dus uit van het algemene journalistieke kwaliteitscriterium, maar passen dat toe op de normen en waarden van hun krant.

Tabel 9: Aard van berichtgeving NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

Aard van berichtgeving AH 54 Tel 54 NRC 81 Tel 81

Nieuwsbericht 64,71% 55,38% 56,71% 51,38% Analyse 3,74% 2,48% 7,64% 2,00% Interview 0,31% 0,28% 0,75% 1,62% Column/commentaar 3,59% 3,24% 4,62% 3,33% Reportage 5,42% 1,20% 2,50% 1,77% Achtergrond 3,46% 1,32% 4,26% 1,70% Anders, waaronder foto's 18,33% 25,96% 27,90% 36,86%

Opmaak

In de jaren tachtig was de Angelsaksische opmaak gemeengoed. Dit is ook terug te zien in mijn onderzoek. Beide kranten maakten voor 100% gebruik van koppen. Het percentage streamers is gestegen. NRC Handelsblad maakt zelfs meer gebruik van streamers (20,71%) dan De Telegraaf (16,91%) en dat is opvallend want de Angelsaksische opmaak is een kwaliteitscriterium van De Telegraaf zelf.

Ook in de jaren tachtig bleef het inverted pyramid model uitgangspunt van nieuwsberichten. Uit mijn onderzoeksresultaten blijkt dat beide kranten het inverted pyramid model steeds meer gingen gebruiken. Vooral NRC Handelsblad heeft het model met succes geïmplementeerd in de krant: in 1954 stond nog 80% van de belangrijkste informatie in de lead, in 1981 was dit 87,5%. Bij De Telegraaf was dit in 1954 nog 75%, in 1981 is dat gestegen naar 83,33%

In plaats van de 4 w’s zijn nu de 5 w’s belangrijk. Uit tabel 10 blijkt dat de 5 w’s lang niet altijd volledig behandeld worden in nieuwsberichten. Wel is het zo dat meer berichten de 5 w’s bevatten. NRC Handelsblad doet dit net iets beter dan De Telegraaf, wat ook hoort volgens de eigen normen en waarden van de krant: de 5w’s en het inverted pyramid model zijn kwaliteitscriteria van de krant. De Telegraaf heeft een groot percentage berichten waar geen van alle w’s besproken worden.

Tabel 10: de 5 w’s in NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

AH 54 Tel 54 NRC 81 Tel 81

Aantal 76,92% 80% 72,72% 46,15% Belangrijke feiten genoemd? Ja 0% 8,33% 25% 16,67% Nee 40% 83,33% 66,67% Gedeeltelijk 60% 8,33% 75% 16,67% Wat niet genoemd?

Aantal passagiers 4x 1x 6x 1x Slachtoffers 6x - 4x 1x Ramp plaatsgevonden 1x - - - Waar neergestort 4x - 1x - Van … naar … 5x 1x 4x - Datum 5x - 3x - Oorzaak 5x - 4x -

Artikelniveau

Perspectieven

Voor de jaren tachtig geldt, net als in de jaren vijftig, dat botsende meningen en perspectieven worden weergegeven in de artikelen. Wel opvallend is dat het perspectief ‘nabestaanden’ niet gebruikt wordt in de jaren tachtig.

Uit mijn literatuuronderzoek is niet gebleken welke algemene focus of perspectief geldt in de jaren tachtig. Daarom kijk ik naar de eigen criteria die de kranten aan zichzelf stelden in de jaren tachtig. Voor De Telegraaf is dit burgers, slachtoffers, helden en de schuldvraag. Voor NRC Handelsblad zou het overheersende perspectief de autoriteiten zijn. Uit tabel 11 blijkt dat De Telegraaf de eigen kwaliteitseis gedeeltelijk implementeert: burgers en autoriteiten staan beiden centraal. NRC Handelsblad heeft meer oog voor burgers dan voor autoriteiten in 1981. Beide kranten leven de kwaliteitscriteria dus maar gedeeltelijk na.

Tabel 11: Perspectieven NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

Perspectieven NRC Tel Autoriteit 7x 9x Hulpverlener 3x 3x Burger 9x 9x Ooggetuige 2x 2x Slachtoffer 7x 7x Nabestaande 0x 0x Oorzaak 5x 6x Schuldvraag 6x 5x

Ook is hoor- en wederhoor een belangrijke kwaliteitseis in de jaren tachtig. Beide kranten hebben geen enkele keer wederhoor gehaald bij de nabestaanden in de jaren tachtig. Beiden voldoen dus niet aan de kwaliteitseis.

Perspectief van de kop en onderschrift

Heeft NRC Handelsblad dan wel aandacht voor de autoriteiten in de kop en het onderschrift? En De Telegraaf focust hier wel grotendeels op burgers, slachtoffers en de schuldvraag? De Telegraaf focust wel vooral op burgers en specifiek slachtoffers. NRC Handelsblad richt zich ook in de kop juist op de burger in plaats van op autoriteiten. Tabel 12: Perspectief van kop NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

Perspectiefkop NRC Tel Autoriteit - 2x Hulpverlener 1x 0x Burger 3x 7x Ooggetuige 0x 1x Slachtoffer 3x 3x Nabestaande 0x 0x Oorzaak 5x 4x Schuldvraag 1x -

In het foto-onderschrift is dit juist weer omgedraaid, blijkt uit tabel 13. Hier richt NRC Handelsblad zich wel vooral op de autoriteiten, net als De Telegraaf. In de kop houdt NRC Handelsblad zich niet aan de eigen kwaliteitseis, maar in het foto-onderschrift wel. De Telegraaf focust wel op het eigen perspectief in de kop, maar juist niet in het foto-onderschrift.

Tabel 13: Perspectief foto-onderschrift NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

Foto-onderschrift perspectief? NRC Tel

Autoriteit 2x 2x Hulpverlener 1x 2x Burger - 1x Ooggetuige - - Slachtoffer - 1x Nabestaande - - Oorzaak 1x - Schuldvraag - - Brongebruik

Hebben NRC Handelsblad en De Telegraaf in de jaren tachtig hun bronnen juist vermeld? Dit is een kwaliteitseis in deze jaren. Uit mijn onderzoeksresultaten en tabel 14 blijkt dat De Telegraaf in drie op de vier artikelen de bronnen juist vermeldt. Bij NRC Handelsblad is dit een op de drie. Dit gegeven was in de jaren vijftig precies omgekeerd. De Telegraaf houdt zich in de jaren tachtig dus beter aan de kwaliteitseis.

Tabel 14: Bronvermelding NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

NRC Tel

Bron na quote, citaat, mening? Ja 31,25% 75%

Nee 68,75% 25%

Fotogebruik

In de jaren tachtig zijn foto’s gemeengoed geworden in de krant. Een kwaliteitseis die belangrijk blijft bij fotojournalistiek in de jaren tachtig is dat er geen gruwelijke details te zien zijn op de foto’s en dat mensen niet herkenbaar op de foto staan (close-ups). Net als in de jaren vijftig zijn er voor 100% geen gruwelijke details te zien op de foto’s in beide kranten.

Wel is er een duidelijk verschil in het gebruik van close-ups. Zowel in de jaren vijftig als tachtig houdt De Telegraaf zich niet aan deze kwaliteitseis: zie beeld 4. Vooral in 1981 zijn de mensen op bijna de helft van de foto’s herkenbaar afgebeeld. NRC Handelsblad houdt zich keurig aan dit criterium.

Tabel 15: Close-up’s NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

AH 54 Tel 54 NRC 81 Tel 81

Close-up? Nee 100% 85,71% 100% 54,55%

Beeld 4: close-up van souvenirjager Wim Keller

De Telegraaf 13 oktober 1981, pagina 5 Woordniveau

Woordgebruik

Een van de toetsbare kwaliteitscriteria van de jaren tachtig is dat namen van slachtoffers en nabestaanden niet genoemd mochten worden. In 1 op de 10 artikelen noemt NRC Handelsblad een naam voluit, zo blijkt uit tabel 16. Dit is in 1 op de 4 artikelen in De Telegraaf. De Telegraaf houdt zich dus niet de kwaliteitseis, terwijl NRC Handelsblad zich daar bijna volledig wel aan houdt. Wel zijn beide kranten ten opzichte van de jaren vijftig verbeterd op dit punt.

Tabel 16: Naamsvermelding NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

AH 54 Tel 54 NRC 81 Tel 81

Namen voluit? Nee 69,23% 66,67% 90,91% 69,23% Ja 30,77% 33,33% 9,09% 23,08% Gedeetelijk 3x 1x 7,69%

Ook mogen de journalisten geen gruwelijke details omschrijven. In vergelijking met de jaren vijftig (zie tabel 17) is duidelijk te zien dat er meer gruwelijke details in de artikelen verschijnen. Ook op het gebied van deze details is het NRC Handelsblad voorzichtig, terwijl De Telegraaf sneller gruwelijke details in de krant zet: “Na uren lang bergingswerk was het grootste lichaamsdeel dat was gevonden kleiner dan een halve meter.” (De Telegraaf, 8 oktober 1981, pagina 2). Of een voorbeeld uit NRC Handelsblad van 12 oktober 1981, pagina 3: “Er is niet voorzien dat er na het ruimen van die stukken toch nog kleine resten van slachtoffers te voorschijn konden komen.” De details richtten zich vooral op de stoffelijke overschotten van slachtoffers.

Tabel 17: Gruwelijke details in woordgebruik NRC Handelsblad en De Telegraaf in 1981

AH 54 Tel 54 NRC 81 Tel 81

Gruwelijke details genoemd? Nee 92,31% 86,67% 90,91% 76,92% Ja 7,69% 13,33% 9.09% 23,08%