Kenmerken van een film

De ontwikkeling van toekomstscenario’s heeft van oudsher een link met de filmwereld. Het begrip ‘scenario’ is zelfs aan de filmwereld ontleend. In de filmwereld beschrijft een scenario de opeenvolging van scenes die tot een film leiden (Bransen 2000). Dit neemt niet weg dat er belangrijke verschillen zijn. Zo is er bij een film sprake van één scenario dat een eigen werkelijkheid met eigen wetmatigheden creëert en een definitief einde heeft, terwijl het bij toekomstverkenning gaat om meer scenario’s, die de werkelijkheid niet helemaal zelf kunnen bepalen en geen definitieve eindpunten hebben.

Het gebruik van films voor de communicatie van toekomstscenario’s staat nog in de kinderschoenen en is volop in ontwikkeling. Er zijn verschillende mogelijkheden om de scenario’s zelf of de boodschappen die er uit zijn afgeleid via film te communiceren. Zo kan er gebruik worden gemaakt van animatiefilms met bewegende beelden en voice-overs, films met acteurs die ondersteund door beelden verhalen over de toekomst vertellen of films in de vorm van een documentaire. Een voorbeeld van animaties met voice-overs zijn de verfilmingen van de scenario’s uit de studie Prelude die het EEA (2015) heeft laten uitvoeren.3 _{Voor European nature in the plural heeft het PBL (2017) films laten} maken die de scenario’s via acteurs en bewegende foto’s verbeelden.4 _{En Nederland later} (MNP 2007) is een voorbeeld van een film die de boodschappen uit de gelijknamige scenariostudie in de vorm van een documentaire weergeeft.5

Korte films van toekomstscenario’s (meestal duren ze maar enkele minuten) kunnen de communicatie over alternatieve toekomsten of boodschappen die hieruit zijn afgeleid

VIER

VIER

Verfilming van de scenario’s ‘Going with the economic flow’, ‘Strengthening cultural identity’, ‘Allowing nature to find its way’ en ‘Working with nature’ uit European nature in the plural (Van Zeijts et al. 2017).

versterken. Zo dragen de films niet alleen op een snelle, concrete en beeldende manier inzichten over de toekomst over, maar spreken zij ook de gevoelens van mensen aan, helpen zij hen om zich in de toekomst te verplaatsen en leveren zij amusement (een bioscoopervaring) op. Belangrijk is dat films het associatieve deel van de hersenen aanspreken en daarmee het creatieve denken bevorderen. Hierdoor helpen zij om de conversatie over de toekomst verder te brengen en op basis van de scenario’s gezamenlijk een nieuw verhaal over de toekomst te ontwikkelen.

De films kunnen op de website worden geplaatst, zodat de scenario’s en de bood- schappen een groot en diversiteit publiek bereiken. Maar de films kunnen bijvoorbeeld ook worden gebruikt om aan het begin van een presentatie, een conferentie of een gebruiksatelier de aanwezigen te helpen zich visuele voorstellingen van de scenario’s te maken, zich in de scenario’s in te leven en zich de scenario’s en de boodschappen die er uit zijn afgeleid snel en makkelijk eigen te maken.

Gewoonlijk wordt de verfilming van scenario’s verzorgd door een professioneel bureau, dat ervaring heeft met het vertalen van toekomstscenario’s in filmscenario’s, dat acteurs, cameramensen en geluidsmensen inschakelt en dat over film- en geluid-

VIER

apparatuur beschikt. Bij de verfilming van de toekomstscenario’s worden de volgende stappen gezet: de essenties van de scenario’s bepalen, storyboards maken, film- opnamen maken en films redigeren. Belangrijk is dat de stijl van de films past bij de toekomstscenario’s en dat de verhalen, personages, beelden en geluiden op elkaar zijn afgestemd en elkaar daardoor versterken. Zo dient het ritme van de muziek overeen te komen met het ritme van de beelden. De vertaling van een toekomstscenario in een filmscenario vergt een vertaalslag. Per scenario is het nodig om (Van Rijn & Van der Burgt 2012):

• de essentie kernachtig samen te vatten • de verhaallijn helder te presenteren

• bij de belevingswereld van de doelgroepen aan te sluiten • gevoelens die de inleving vergemakkelijken op te roepen

• ruimte aan de interpretatie en de creativiteit van de doelgroepen te geven

Het is dan ook belangrijk dat de scenarioproducenten en medewerkers van het bureau dat de scenario’s verfilmt intensief met elkaar samenwerken. Dit vergt op zijn beurt dat de scenarioproducenten over de benodigde hoeveelheid menskracht, tijd en geld beschikken.

4.7.2 Geschiktheid voor toepassingsgebieden

De verfilming van scenario’s is vooral behulpzaam in toepassingsgebieden waarbij de inleving in verschillende mogelijk of wenselijk geachte toekomsten belangrijk is, bijvoorbeeld met het oog op het oprekken van denkkaders van beleidsmakers, de bewustwording van nieuwe beleidsuitdagingen en het vinden van nieuwe oplossings- richtingen. Dit is vooral het geval bij visievorming, transitiegovernance, beleids- advisering en onderzoeksprogrammering. Voor toepassingsgebieden waarbij kwantitatieve en analytische inzichten over de toekomst vooropstaan, zoals maat- schappelijke kosten-batenanalyses en milieueffectrapportages, lijken films minder geschikt. En voor toepassingsgebieden waarbij het inspelen op de gevoelens al snel tot emoties en daarmee tot oplopende conflicten leidt, zoals bij risicogovernance, kan de verfilming van scenario’s zijn doel zelfs voorbij schieten.

4.7.3 Mogelijkheden en beperkingen

Zoals gezegd kunnen films de scenarioproducenten helpen om een groot publiek te bereiken en de gebruikers helpen om zich in de scenario’s in te leven en om zich de scenario’s snel en gemakkelijk eigen te maken. Doordat scenario’s een beroep doen op de verbeelding en doordat zij de gevoelens aanspreken kunnen zij een stimulans vormen voor het oprekken van denkkaders, wat in sommige toepassingsgebieden een belangrijke rol speelt. Hier staat tegenover dat het inschakelen van een bureau dat de films maakt niet alleen de nodige hoeveelheid geld kost, maar ook de nodige hoeveelheid menskracht en tijd vanwege de intensieve samenwerking die nodig is. Hierbij merken we wel op dat animatiefilms gewoonlijk minder tijd en geld kosten

VIER

VIER

dan films waarin acteurs optreden, vooral als de animatiefilms zijn gebaseerd op bewegende stockfoto’s met commentaarstemmen.

4.8 Toneel