Om met ICT optimaal aan te sluiten op de hedendaagse didactische werkvormen binnen het onderwijs op de Pabo en het leerproces van de huidige generatie Pabo studenten, zal de meerwaarde van ICT (paragraaf 2.3) in een digitale leeromgeving gerealiseerd moeten worden, en ook rekening gehouden moeten worden met de factoren die van invloed zijn op het gebruik ervan (paragraaf 2.4). Doordat Pabo docenten en Pabo studenten met deze digitale leeromgeving altijd en overal optimaal
ondersteund zullen moeten worden, wordt gesproken over digitale ondersteuning.
Door digitale ondersteuning te bieden waarmee de voordelen van ICT benut worden, kunnen educatieve uitgeverijen inspelen op het creëren van inhoudelijke flexibiliteit van het onderwijs op de Pabo en het ondersteunen en optimaliseren van leerprocessen van Pabo studenten. Daarnaast kan ICT een positieve bijdrage leveren aan het imago van de Pabo en de motivatie van studenten omdat het het onderwijs interactiever en aantrekkelijker maakt (Inspectie van het Onderwijs, 2004). Om succes te boeken met digitale ondersteuning bevelen Van Gennip en Eerkens (2008) aan om eerst een beperkte selectie van ICT-functionaliteiten in te zetten en vervolgens de leeromgeving uit te breiden en complexer te maken.
Vanuit het huidig ICT-gebruik op de Pabo (2.2.1) en de meerwaarde die ICT biedt voor Pabo docenten en studenten (paragraaf 2.3), is aan de hand van de verschillende functies van ICT een opsomming gecreëerd met karakteristieken voor digitale ondersteuning.
Tabel 2. Karakteristieken van digitale ondersteuning
Karakteristieken Meerwaarde Referenties
Educatieve functie
(Vakspecifieke) leerinhouden Ontwikkelen van een theoretische
kennisbasis en vakspecifieke vaardigheden
Ros & Wassink (2008) Van Essen (2006) Leerinhoud op verschillende
kennisniveaus
Het kennisniveau naar een hoger niveau tillen
Baltzer, Berge & Poortinga (2003) Verschillende overdrachtsvormen en
bronnen (bijv. tekst, beeld, audio, video, simulaties, games,
praktijkvoorbeelden) voor het verwerven van zowel feitenkennis, inzichten, vaardigheden als attituden
Betekenisvoller en authentieker leren waardoor flexibele, conceptuele kennis en een diepere
kennisconstructie ontstaat
Börger (1996) Gomez et al. (2008) Ros & Wassink (2008) Vermunt (2006)
Interactieve, praktijkgerelateerde leerinhouden (bijv. multimedia cases, simulaties, games, korte
videofragmenten, ‘good practices’, links naar internetsites als Didiclass, MILE, DiViDu, informatie van experts)
Impliciete kennis (praktijkervaring, intuïtie, het vermogen om een complexe situatie te doorgronden) wordt aangesproken waardoor ervaringskennis, een hoger kennisniveau en diepere kennisverwerving ontstaat
Berdowski (2006) Brouwer (2007) Conole, De Laat, Dillon & Darby (2008) Drent (2005) Jonker (2007) Onderwijsraad (2008) Oosterheert (2001)
Ros & Wassink (2008)
Een variëteit aan en
differentiatiemogelijkheden binnen leerinhoud en
verwerkingsmogelijkheden
Tegemoetkomen aan de motivatie en verschillende leerstijlen van
studenten Lepeltak (2007) Onderwijsraad (2008) Pennings et al. (2008) Vreugdenhil et al. (2004) Mogelijkheid om bronnen en
informatie aan PowerPoint en Word te koppelen
Organiseren en verzorgen van instructiemomenten
Onderwijsraad (2008) Pennings et al. (2008) Vreugdenhil et al. (2004)
Leerprocesondersteunende functie * Reguleren van het leerproces
Ondersteuning bij het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden, door begeleiding te bieden bij het maken van keuzes en het leren overzien van consequenties (bijv. door het aanbieden van geschikte zoekmachines, boeken, materialen, overzicht, duidelijk inhoudelijke kaders, ondersteuning bij het handig opstellen van lesplannen, en stimulatie tot reflectie)
Stimuleren van de zelfwerkzaamheid, het vormen van een eigen oordeel en het autonoom handelen, zodat overzicht en diepgang in de kennisverwerving ontstaat
Berdowski (2006) Drent (2005) Jolles (2007)
Ros & Wassink (2008) Snoek & Wielenga (2001) Van Aalst & Kok (2004)
‘Mind tools’ (bijv. conceptmaps, een zoekmachine, een encyclopedie functie, hyperlinks)
Verhogen van het cognitief vermogen
Drent (2005)
Mogelijkheid om een persoonlijk profiel te creëren, door naar gelang voorkennis, niveau, leeftijd, behoeften, mogelijkheden en leerstijl eigen keuzes te kunnen maken met betrekking tot inhouden, materialen en opdrachten
Tegemoetkomen aan een
gedifferentieerd leeraanbod en mate van sturing
Inspectie van het Onderwijs (2006) Kallenberg (2004) Martens (2007) Ros & Wassink (2008) Vreugdenhil et al. (2004) Linken van theorie en praktijk,
verschillende concepten, vakken, lessen, projecten, onderwerpen, competenties, en bronnen aan elkaar
Makkelijker leggen van betekenisvolle verbanden en opbouwen van mentale modellen, waardoor diepteverwerking ontstaat
Kallenberg (2004) Ros & Wassink (2008) Vermunt (2006)
* Monitoren en inzichtelijk maken van de ontwikkeling
(Vakspecifieke) toetsfunctionaliteit met gesloten vragen en directe,
betekenisvolle feedback
Inzicht krijgen in de eigen ontwikkeling
Ros & Wassink (2008) Verweij et al. (2007) Competentiegericht toetsen van kennis,
vaardigheden en houdingsaspecten met behulp van een nagebootste
werkelijkheid (bijv. simulatie, observatie, casus, game)
Tegemoetkomen aan
competentiegericht leren, omdat studenten beoordeeld kunnen worden op competenties
Verweij et al. (2007)
Mogelijkheid om leerinhouden te verwerken in verslagen, werkstukken, (stage)opdrachten en een digitaal portfolio
Makkelijker door mogelijkheden tot opslaan en transporteren. Flexibeler doordat de inhoud eenvoudig up-to-date gehouden kan worden. Verder kunnen naast tekst en afbeeldingen ook interactieve bronnen als video en audio gebruikt worden. Daarnaast wordt de motivatie van studenten en de ontwikkeling van
ICT-vaardigheden gestimuleerd
D’haese & Valcke (2005) Inspectie van het
Onderwijs (2004) Vermunt (2006)
Communicatieve en samenwerkingsfunctie
Interactiemogelijkheden (bijv. een discussieforum, chat, video-conferencing, blogs) waarbij aangesloten wordt bij hetgeen studenten bezig houdt (bijv. eigen praktijkervaringen) en experts de theorie naar praktijksituaties vertalen. Door middel van aanmoediging, organisatie en inhoudelijke controle moet onderling vertrouwen en actieve betrokkenheid gecreëerd worden
Communicatie, discussie, uitwisseling, feedback en
samenwerking op iedere plaats en op ieder moment (ook tijdens
stagemomenten en na voltooiing van de Pabo) waardoor kennis,
praktijksituaties en opvattingen van anderen toegankelijk worden, gecommuniceerd en feedback gegeven kan worden op elkaars portfolio en functioneren, en beoordelings- en
functioneringsgesprekken op afstand gerealiseerd kunnen worden
Brouwer (2007)
D’haese & Valcke (2005) Drent (2005)
Gomez et al. (2008) Lockhorst et al. (2007) Onderwijsraad (2008) Ros & Wassink (2008) Van Dam-Mieras & De Jong, (2002)
Van Gennip & Eerkens (2008)
Van Kessel, Hulsen & Van der Neut (2005) Veen & Vrakking (2006) Verweij et al. (2007)
In tabel 3 wordt daarnaast vanuit de paragrafen 2.4.1 en 2.4.2 uiteengezet waar digitale ondersteuning rekening mee moet houden wil het tegemoet komen aan huidige Pabo docenten en Pabo studenten.
Tabel 3. Kenmerken digitale ondersteuning voor het tegemoetkomen aan Pabo docenten en Pabo studenten
Kenmerken Meerwaarde Referenties
Tegemoet komen aan Pabo docenten en Pabo studenten
Gebruiksgemak:
- Inhoudelijke kwaliteit (betrouwbare, actuele en authentieke leerinhoud) - Multimedialiteit (goede combinatie
van tekst, beeld, geluid, interactie en de educatieve meerwaarde)
- Exploratiemogelijkheden, (uitdagen van studenten tot (inter)actief leren) - Verenigbaarheid (verbinding van
informatie)
- Kwantiteit (juiste hoeveelheid informatie)
- Snelle werking
Bij de inzet van ICT en digitale leermiddelen wordt vaak een afweging gemaakt tussen het voordeel ervan en de inspanningen die gebruikers nodig hebben om het te leren kennen en gebruiken. Een digitale leeromgeving moet meerwaarde voor docenten bieden, van voldoende kwaliteit zijn en zich aanpassen aan de wensen van de gebruikers
Berdowski (2006) Drent (2005)
D’haese & Valcke (2005) Gülbahar (2008)
Kallenberg (2004) Van Kessel et al. (2005) Martens (2007)
Pennings et al. (2008) Van Gennip & Eerkens (2008)
- Makkelijk zoeken dmv een contentmanagementsysteem (bijv. databank met praktijkvoorbeelden en casussen)
- Lage prijs
Tegemoet komen aan Pabo docenten
Kant en klare digitale ondersteuning welke bij voorkeur aansluit op bestaande leermethoden, exameneisen en
toetssystemen, vrij gebruik van gemaakt kan worden
Het gebruik van een kant en klare toepassing is laagdrempelig en facultatief, het vergemakkelijkt het werk en verlicht de werkdruk van docenten. Docenten kunnen de voordelen ervaren en op deze manier overtuigd worden het in te zetten
Drent (2005)
Onderwijsraad (2008) Pennings et al. (2008) Van Gennip & Eerkens (2008)
Vermunt (2006)
Online leergemeenschap voor docenten Mogelijkheid voor docenten om
samen te werken, kennis en ervaringen uit te wisselen, elkaar te stimuleren, en elkaar te ondersteunen
Deinum et al. (2006) Van Dam-Mieras & De Jong (2002)
Van Gennip & Eerkens (2008)
Verweij et al. (2007)
Tegemoet komen aan Pabo studenten
Rekening houden met: - Vormgeving - Snelheid
- Ontwerpprincipes van Mayer - Intrinsieke motivatie van studenten
(behoefte aan competentie/zinvol bezig zijn, sociale verbondenheid, inspelen op de nieuwsgierigheid, het plezier en de interesses)
Aansluiten bij ‘e-generatie’ Martens (2007)
Mayer (2001) Pennings et al. (2008) Veen & Vrakking (2006)
2.7 Mogelijkheden voor educatieve uitgeverijen voor het bieden van digitale ondersteuning