Islamitisch huwelijk

Het sluiten van het huwelijk onder moslims, bevat rituelen en symbolen die niet al-leen religieus gedefinieerd zijn, maar ook sterk beïnvloed zijn door cultuur en tradi-ties. Onder islamitische deelnemers in de verschillende focusgroepsbijeenkomsten bestond, zoals eerder ook al besproken, geen overeenstemming met betrekking tot het samenvallen van het religieuze huwelijk en de huwelijksviering. Soms viel dit sa-men, op één dag en op één locatie, en in andere gevallen werden deze twee onder-delen van de huwelijkssluiting verspreid over verschillende dagen en bovendien op verschillende locaties gehouden. Verder kreeg de invulling van de rituelen vorm langs de lijnen van traditie en cultuur. Voor de Nederlandse moslim die met een moslim van een andere etnische achtergrond in het huwelijk treedt, worden voornamelijk de gebruiken van laatstgenoemde gevolgd: “Gemengde stellen volgen de tradities van de (islamitische) schoonfamilie. Dit is een reden om bepaalde rituelen wel of niet uit te voeren.”

Met betrekking tot de overige rituelen werden door deelnemers genoemd: vraag en antwoord, aanwezigheid van getuigen en het regelen van de bruidsgave. Bovendien werd er vanuit de islamitische deelnemers veel waarde gehecht aan het kenbaar ma-ken van het huwelijk tussen twee personen door middel van bijvoorbeeld een huwe-lijksfeest te geven. Deelnemers gaven hierbij aan dat er een duidelijk onderscheid is tussen de verschillende stappen die ondernomen worden tijdens de huwelijkssluiting.

Het sluiten van het huwelijk lijkt hiermee niet gebonden te zijn aan één moment, maar lijkt meer een proces te zijn, dat bestaat uit formele (juridische), religieuze en sociale onderdelen. Waarbij aan de laatste zeer zeker ook veel waarde wordt ge-hecht. Een gegeven dat wij ook bij Moors (2014) terugvinden, wanneer zij spreekt over wat een huwelijk nu eigenlijk is en op welk moment het gesloten is. De vastleg-ging van het huwelijk ligt volgens Moors niet vast, en zij stelt dat het arrangeren en sluiten van een huwelijk gezien kan worden als een proces “dat de hele periode van een eerste contact tot het consumeren van het huwelijk bestrijkt” (p. 8).

Het huwelijk wordt in sommige gevallen vastgelegd in een huwelijkscontract. Deel-nemers aan de focusgroepen gaven aan dat dit soms wel, en soms niet gebeurt. In het laatste geval was het alleen een mondelinge overeenkomst. In de literatuur wor-den deze verschillen ook toegekend aan de verschillende stromingen binnen de islam

(Dessing, 2001, pp. 85-86). Zo stelde een respondent, sprekende over de totstand-koming van religieuze huwelijken binnen de Turkse gemeenschap:

Ik heb wel eens meegemaakt dat het op papier wordt gesteld. Want volgens de re-gels van de islam is het wel aangeraden. Het is een contract en het is aangeraden om het ook op schrift te stellen, maar dat gebeurt niet altijd. Soms zijn het ook mondelinge afspraken.

Het huwelijkscontract werd door in ieder geval de Afghaanse, Pakistaanse, Egypti-sche, SomaliEgypti-sche, Marokkaanse en Turkse deelnemers genoemd. Een Afghaanse deelnemer noemde het huwelijkscontract als onderdeel van de huwelijkssluiting:

“Mensen komen dan tijdens het feest even bij elkaar met de imam. De imam zegt wat, er wordt gebeden en een papier wordt opgemaakt, wat daarna naar de ambas-sade gaat.”

Datzelfde gold ook voor de Pakistaanse bijeenkomst. Zo stelde een van de deelne-mers: “Er wordt een contract opgesteld en er wordt een bruidsschat opgetekend. De imam tekent het contract op en de partners moeten dan ondertekenen, en dat krijg je mee als bruidspaar.”

Onder de Egyptische deelnemers werd met name van een urfi-contract gesproken:

“In Nederland wordt gebruik gemaakt van urfi-contracten. (…) Urfi is alleen een pa-pier schrijven in de moskee.”

Andere deelnemers, waaronder de (nieuwe) Nederlandse moslims, gaven aan dat het juist niet op schrift gesteld diende te worden: “Het religieus huwelijk is een verloving, er vindt een ceremonie plaats en er wordt ook niet (op)getekend.”

De imam als geestelijke

Wanneer in de literatuur wordt gesproken over de voorwaarden van een islamitisch huwelijk, worden veelal de volgende hoofdzaken genoemd: de uitwisseling van aan-bod en aanvaarding, hetzij door de aanstaande echtgenoten of door hun vertegen-woordigers (wali), in één en dezelfde zitting, in de aanwezigheid van twee getuigen (Dessing, 1999, pp. 60-61). De imam wordt hier niet genoemd als een van de voor-waarden voor de geldigheid van het huwelijk. Hierover bestaat onder moslims geen overeenstemming. Dat werd ook duidelijk tijdens de focusgroepsbijeenkomsten.

Onder de deelnemers bestond veel verschil van mening over de noodzakelijke aan-wezigheid van de imam bij de sluiting van het religieuze huwelijk. Waarschijnlijk is dit ook afhankelijk van de stroming en rechtsgeleerde school die men volgt (Dessing, 2001, p. 85). Onder de deelnemers vond vaak een discussie plaats over wat een imam is. Traditioneel gezien is de imam alleen voorganger van het gebed, maar mensen

hechten uiteraard veel waarde aan de positie van de imam en stellen zijn aanwezig-heid bij het sluiten van het huwelijk op prijs. Een veel gehoorde opvatting was echter dat het geen imam moet zijn, het kan ook iemand zijn die kennis heeft van de rituelen of een goede vriend, kennis, of oom. Een deelnemer van de Pakistaanse focusgroep, gaf aan dat ook de echtgenoot van haar zus, haar religieuze huwelijk zou kunnen slui-ten, zolang hij op de hoogte is van de islamitische rituelen. In de Somalische bijeen-komst werd gesteld dat het soms het ‘clanhoofd’ is die het huwelijk sluit. Tijdens de focusgroep van de (nieuwe) Nederlandse moslims, werd de imam als religieuze be-dienaar in de zin van de Nederlandse wet geproblematiseerd:

Binnen de islam heb je een wali nodig voor het sluiten van een huwelijk, maar is een wali een geestelijke? (…) Een imam kan als wali [huwelijksvoogd] optreden, maar je hebt geen imam nodig voor het sluiten van een huwelijk. De wali kan het huwelijk ook sluiten als hij geen imam is.

De term religieuze bedienaar zoals deze in de wetgeving wordt bedoeld (zie Hoofd-stuk 2), lijkt in het geval van de imam niet altijd hetzelfde in te houden. Dit werd ook in de focusgroepen opgemerkt en daaraan werd de vraag toegevoegd of de persoon die een religieus huwelijk sluit, wanneer hij geen geestelijke is, ook strafbaar zou zijn.

Zo stelde een deelnemer uit de Marokkaanse focusgroepsbijeenkomst dat een imam helemaal geen rol speelt in het sluiten van een ‘wettig’ huwelijk. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze deelnemer, net als vele anderen, de term wettig gebruikt in rela-tie tot het recht van het land van herkomst en niet in de Nederlandse context: “Eerst is er een formeel gedeelte, en dan het informele (feest). De imam komt niet voor in het plaatje, de ambtenaar is gemachtigd. Dat is wettig.”

Volgens de deelnemers van de Turkse focusgroepen leek de imam bij huwelijken on-der Turkse moslims wel een belangrijke rol in te nemen. Opvallend hierbij was dat werd gezegd dat ook in het land van herkomst, de imam strafbaar is wanneer hij een huwelijk sluit dat niet vooraf is gegaan door een burgerlijk huwelijk. Deelnemers spraken daardoor de verwachting uit dat Turkse imams in Nederland niet zo snel zouden overgaan tot het sluiten van een onwettig religieus huwelijk. Volgens deel-nemers is de sluiting van een religieus huwelijk verder erg overzichtelijk:

Er wordt een afspraak met een imam gemaakt. Dan moeten er nog twee getuigen worden gevonden. Dit kan een vriend of kennis zijn. Na gebedstijd nodigt de imam je uit. De imam doet de smeekbede, hij geeft een zegening van God en hij geeft ad-viezen voor een goede omgang tussen de partners. Er wordt een huwelijkscontract opgesteld en de vrouw en man mogen nog aanvullende eisen stellen. De vrouw krijgt een huwelijksgeschenk (mehr) en tenslotte vraagt de imam of partijen ak-koord gaan.

Volgens een deelnemer van de Turkse focusgroep zou er geen verschil bestaan in huwelijkssluiting tussen Turkse soennieten en Turkse Koerden. Zij zouden dezelfde tradities en gewoonten ten aanzien van het huwelijk hebben. Zij geeft aan dat ook Turks-Koerdische moslims in Nederland naar Turkse moskeeën gaan voor huwelijken en begrafenissen. Bij de alevieten zou dit wel anders zijn; daar is geen imam die een huwelijk inzegent maar een dede.

Onder sjiitische moslims werd gesteld dat het ook een imam is die het religieus huwe-lijk sluit. Zo stelde een Iraakse deelnemer: “De imam heeft gestudeerd aan de univer-siteit; er zijn ook een aantal hooggeleerden. Er zijn ongeveer drie universiteiten waar les wordt gegeven. Zo weet je waar de imam heeft gestudeerd en zo kun je achterha-len welke ideologie hij heeft.” Maar wat een imam nu precies is en wie er mag optre-den als imam bleef vaak onduidelijk; in tegenstelling tot wat wordt gezegd in het voorgaande citaat.

3.5.2.1 Tijdelijke religieuze huwelijken

Een specifieke vorm van religieuze huwelijken die in dit verband nog genoemd kan worden, zijn de tijdelijke islamitische huwelijke zoals die voorkomen binnen de sjiiti-sche gemeenschappen in Nederland. Sjiieten komen onder andere voor onder de Iraakse, Iraanse, Afghaanse en Pakistaanse gemeenschappen in Nederland. Onder de deelnemers van de Iraanse focusgroep, kwam dit tijdelijke huwelijk aan bod en werd aangegeven dat dit niet zozeer om een huwelijk, maar om een verloving gaat: ”Het is een huwelijk voor een bepaalde tijd. Vanwege traditioneel religieuze redenen willen mensen dan een huwelijk, wat niet echt een huwelijk is, maar meer een verloving.”

Het sluiten van deze huwelijken voor bepaalde tijd, verloopt erg informeel. Partners spreken naar elkaar toe een bepaalde formule uit, waarbij de vrouw mag aangeven voor hoelang zij het huwelijk wil aangaan (Moors, 2014, p. 18). Zoals de eerder geci-teerde deelnemer van de focusgroep ook al aangaf, lijkt het idee achter het tijdelijke huwelijk een kennismakingsperiode te zijn, waarbinnen de relatie gelegitimeerd kan worden. Wanneer de relatie dan inderdaad langer duurt, zou het tijdelijke huwelijk omgezet kunnen worden naar een permanent huwelijk.