Initiëren en beïnvloeden

De mate waarin zelforganisatie een rol speelt verschilt, net als de invloed op de openbare ruimte, per project. Er is tijdens het onderzoek naar voren gekomen dat zelforganisatie zichzelf kan manifesteren tijdens de start van een project en in een later stadium van de bouw. De laatste vorm heeft betrekking op de openbare ruimte. De eerste vorm wordt echter ook belicht omdat het ontstaan van een project invloed lijkt te hebben op de

gemeenschapsvorming en ontwikkelingen binnen een project. Opvallend is dat er twee projecten zijn waar relatief veel sprake is van zelforganisatie en twee projecten waar dit in veel mindere mate het geval is geweest. De twee projecten waar relatief veel zelforganisatie heeft plaatsgevonden zijn Vrijburcht en Buiksloterham. Bij Route 1066 en Blok0 lijkt

zelforganisatie een kleinere rol gespeeld te hebben.

Bij Vrijburcht is het ontstaan van de bouwgroep geheel vanuit burgers gebeurt. Zoals de heer Vergunst vertelde is het project ontstaan uit een initiatief van meerdere burgers die elkaar regelmatig ontmoette in een café in Amsterdam. Omdat men elkaar vaak ontmoette en ideeën uitwisselden werd er besloten op zoek te gaan naar een locatie voor een CPO-project. Dit project werd later Vrijburcht. Hoewel de prijsvraag werd uitgeschreven door de gemeente is het ontstaan van de bouwgroep en het idee van een CPO-project geheel vanuit burgers gekomen (M. Vergunst, persoonlijke communicatie, 13 mei, 2017).

Bij Buiksloterham ligt de aanwezigheid van zelforganisatie niet zozeer in het ontstaan van het project. Er zijn weldegelijk bewoners neergestreken die een eigen idee over architectuur en bouwen hadden maar het project zelf is ingestoken door de gemeente. Zo was het

59 om een huis in Noord te betrekken maar geen duidelijke wens om zelf te bouwen (L. Bansal, persoonlijke communicatie, 10 juli, 2017). Het zelfbouwproject werd door de gemeente gestimuleerd omdat het als katalysator zou kunnen dienen voor de ontwikkeling van Buiksloterham, in tijden van crisis (N. Lammers, persoonlijke communicatie, 27 juli, 2017). Deze rol als katalysator heeft de het particulier opdrachtgeverschap bij Blok0 ook gehad. Het idee is vanuit de gemeente ontstaan dat Blok0 oorspronkelijk op een traditionele manier wilde ontwikkelen. Toen dat door de crisis niet langer mogelijk was heeft particulier opdrachtgeverschap een uitkomst geboden. Er kan echter niet gesproken worden van een project dat is ontstaan vanuit burgers, ook omdat de uiteindelijke bouwers voor een groot deel uit de traditionele bouwwereld afkomstig waren. Het project heeft voornamelijk vorm gekregen door bouwgroepen die bestonden uit architecten en aannemers. Deze kunnen in veel gevallen eerder tot de markt gerekend worden dan tot het maatschappelijk middenveld (R. Schouten, persoonlijke communicatie, 31 mei, 2017). Bij het ontstaan van Route 1066 was er ook geen sprake van zelforganisatie. Het project is geïnitieerd door de Alliantie en pas in een latere fase konden burgers zich daarop inschrijven, zonder verder enige inspraak te hebben in de loop van het project (E. Kats, persoonlijke communicatie, 12 augustus, 2017). Zoals gezegd kan er naast bij het ontstaan van de verschillende projecten ook zelforganisatie in een latere fase van een project plaatsvinden. De bouwgroep van Vrijburcht heeft zich na de bemachtiging van de kavel bijvoorbeeld actief ingezet voor de openbare ruimte. Het

duidelijkste voorbeeld van zelforganisatie was de ingreep in het parkje naast het gebouw. Door zelf initiatief te nemen en buurtbewoners te activeren heeft de bouwgroep ervoor gezorgd dat de openbare ruimte aanzienlijk anders is ingedeeld (M. Vergunst, persoonlijke communicatie, 13 mei, 2017). Ook de openbare ruimte van Buiksloterham is in relatief grote mate beïnvloed door zelforganisatie. Dit heeft zich gemanifesteerd in de vorm van een grote betrokkenheid van de bewoners bij de aanleg van het Papaverplantsoen (Gemeente

Amsterdam, 2017b). De bewoners hebben zelf geconstateerd dat men een bijzondere openbare ruimte wilde, en dat men daar zeggenschap over wilde hebben en

verantwoordelijkheid over wilde dragen. Een van de zelfbouwers die benoemd was als kwartiermaker, een rol waarbij hij constant in contact stond met de gemeente, heeft dit geopperd in de buurt waarna meerdere mensen zich aanmeldden. Dit heeft geleid tot een aantal workshops waarin intensief werd nagedacht over het uiteindelijke uiterlijk van de openbare ruimte (L. Bansal, persoonlijke communicatie, 10 juli, 2017). Daarnaast worden er via een website meerdere initiatieven vanuit de buurt door de zelfbouwers gedeeld. Op die manier worden mensen geactiveerd zich gezamenlijk in te zetten (Gebiedonline, 2017). De openbare ruimte ban Blok0 is in veel mindere mate het gevolg van zelforganisatie. Bij de inrichting van de openbare ruimte is er relatief weinig uit initiatief van de bewoners gebeurd. Op enkele aanpassingen achteraf na, is deze in zijn geheel door de gemeente ontworpen. De invloed achteraf gebeurde via een inspraakavond op initiatief van de gemeente zelf. Hierbij waren zoals eerder genoemd de complexiteit van het project en de wens om de Houthavens als geheel een uniform uiterlijk te geven obstakels voor zelforganisatie (R. Schouten,

60 zelforganisatie aanwezig. Allereerst is het bouwproces is bij velen grotendeels uit handen genomen door een externe aannemer (Building Design Architecture, 2017a). Men verliest hierdoor het eigen initiatief bij de bouw van de woningen. Daarnaast is ook de openbare ruimte niet door de bewoners zelf georganiseerd. Hoewel er uit het interview met de heer Kats bleek dat men meer invloed had willen uitoefenen op de openbare ruimte werd dit nauwelijks mogelijk gemaakt. Daarnaast is het de vraag in hoeverre de populatie van Route 1066 bestaat uit personen die invloed zouden willen hebben op de openbare ruimte. Hoewel er wel enige onderlinge communicatie bestaat tussen de zelfbouwers is het individualisme van sommigen merkbaar (E. Kats, persoonlijke communicatie, 12 augustus, 2017).