De inhoud van de recensies

In de recensies worden verschillende leeftijdsaanduidingen voor de romans gegeven: de levensfasen die genoemd worden, lopen uiteen van kind tot jongere of adolescent tot volwassene. De term kinderboek wordt het minst gebruikt en komt in slechts twee recensies voor: een keer in een zin over Spelregels en een keer in de titel van een recensie over Schijnbewegingen. In de rest van die recensie wordt die roman met het woord jeugdboek aangeduid.

Hoewel het gezien het feit dat de boeken worden besproken in de rubriek met jeugdliteratuur misschien logisch is, worden bijna alle boeken van Zwigtman in de recensies jeugdroman, jeugdboek of jeugdliteratuur genoemd. Spelregels wordt door Judith Eiselin in het NRC Handelsblad bijvoorbeeld een “verfrissende historische jeugdroman” genoemd en volgens

Pjotr van Lenteren is “zelden […] zo uitgekeken naar een nieuwe jeugdroman als naar

Schijnbewegingen”.⁸⁰ Alleen Wolfsroedel wordt in de recensies niet letterlijk aangeduid als

jeugdroman.

Naast het veelvuldige gebruik van termen als jeugdroman of jeugdliteratuur worden jongeren of adolescenten het meest aangewezen als lezerspubliek voor de romans van Zwigtman. Bea Ros schrijft bijvoorbeeld over Wolfsroedel dat die roman niet bestemd is “voor jonge kinderen” maar voor “jongeren vanaf een jaar of veertien”.⁸¹ De term jongeren wordt ook gebruikt in twee van de drie recensies over Kersenbloed. In het NRC Handelsblad noemt Karel Berkhout Schijnbewegingen “een ‘Grote Nederlandse Jeugdroman’ voor nog-niet-volwassenen” en Annemie Leysen en Kristoff Tilkin schrijven dat de romans van Floortje Zwigtman “historische adolescentenromans” zijn.⁸² Ook in recensies over Tegenspel worden de termen adolescentenliteratuur en adolescentenroman meermaals gebruikt. Twee recensies over deze roman gebruiken moderne zaken als internet en MTV om het lezerspubliek aan te duiden: Pjotr van Lenteren omschrijft de lezers namelijk als de “jongeren van de internetgeneratie” en Patrick Jordens vindt het “een branie” dat Zwigtman zulke dikke romans schrijft “in dit MTV-tijdperk”.⁸³

In recensies over Wolfsroedel, Schijnbewegingen en Spiegeljongen worden deze boeken aanbevolen aan volwassen lezers. Volgens Judith Eiselin verdient Wolfsroedel “lezers van alle leeftijden boven de elf”.⁸⁴ Hennie Walgemoed daarentegen vindt de roman ongeschikt voor jongeren en geeft daarmee aan dat ze Wolfsroedel meer geschikt acht voor volwassen lezers: “ik

80

Judith Eiselin, “Opgescheept met elkaar tot het einde,” recensie van Spelregels: Het verhaal van een middeleeuws

huwelijk, door Floortje Zwigtman, NRC Handelsblad, 23 maart, 2001.

Pjotr van Lenteren, “Een jongenshoer in Victoriaans Londen,” recensie van Schijnbewegingen, door Floortje Zwigtman, De Volkskrant, 18 maart, 2005.

81

Bea Ros, “De wolf in het hart van de mens,” recensie van Wolfsroedel, door Floortje Zwigtman, Didactief &

School, 1 mei, 2003.

82

Karel Berkhout, “Dwepen met decadenten,” recensie van Schijnbewegingen, door Floortje Zwigtman, NRC

Handelsblad, 25 maart, 2005.

Annemie Leysen, “De purperen hofhouding van Oscar Wilde,” recensie van Schijnbewegingen, door Floortje Zwigtman, De Morgen, 30 maart, 2005.

Kristoff Tilkin, “Ze leefden nog lang en gelukkig: dat gelooft toch geen hond meer?” recensie van Schijnbewegingen, door Floortje Zwigtman, Humo, 7 maart, 2006.

83

Pjotr van Lenteren, “Zwigtman smeert haar verteltalent uit,” recensie van Tegenspel, door Floortje Zwigtman, De

Volkskrant, 2 februari, 2007.

Patrick Jordens, “Jong en homoseksueel in het Londense fin de siècle” recensie van Tegenspel, door Floortje Zwigtman, De Morgen, 2 mei, 2007.

84

Judith Eiselin, “De broertjes haten elkaar,” recensie van Wolfsroedel, door Floortje Zwigtman, NRC Handelsblad, 21 juni, 2002.

ken niet veel jongeren, ook geen vijftienplussers, die een dergelijk zwaar boek aankunnen”.⁸⁵ In een recensie over Schijnbewegingen schrijft Karel Berkhout dat die roman “ook oudere lezers vermaakt met inkijkjes in de wereld rond Wilde”. Over Spiegeljongen schrijft Bas Maliepaard: “Als één serie adolescentenboeken de komende Boekenweek ook in grote stapels op de volwassenenafdeling moet liggen, dan is het de imposante trilogie ‘Een groene bloem’, het meesterwerk van Floortje Zwigtman”.⁸⁶ Dirk Koppes schrijft in De Pers dat de Groene bloem-trilogie van Zwigtman bij de adolescentenromans staat, maar dat die net zo goed op de volwassenenafdeling zou kunnen staan. In de Provinciale Zeeuwse Courant schrijft Rolf Bosboom dat Zwigtmans werk doorgaans tot de jeugdliteratuur gerekend wordt, maar dat het “nauwelijks in mindere mate door volwassenen [blijkt] te worden gewaardeerd”.⁸⁷ Het gebruik van het werkwoord “blijken” geeft aan dat het hier niet om zijn mening gaat, maar hij heeft kennelijk wel gemerkt dat ook volwassenen Zwigtmans werk waarderen. In Knack schrijft Annelies De Waele zelfs dat Spiegeljongen geen “gemiddelde adolescentenliteratuur” is, maar “literatuur tout court”, wat betekent dat het niets anders dan literatuur is.⁸⁸

Er zijn twee recensenten die lijken te twijfelen aan het lezerspubliek van Zwigtmans boeken. Dat blijkt door het gedeeltelijk tussen haakjes zetten van woorden: in De Groene Amsterdammer schrijft Mirjam Noorduijn “(adolescenten)roman”, “(jeugd)romans” en “(jeugd)auteur” en Joke Dieben-Frerichs schrijft dat Zwigtman aan de top van de Nederlandse “(jeugdboeken)auteurs” staat.⁸⁹ Door het gebruik van de haakjes lijken de recensenten hun twijfel uit te spreken of ze Zwigtman als jeugdboekenauteur of als auteur van volwassenenliteratuur moeten positioneren.

In enkele recensies over Spelregels en Wolfsroedel doen de recensenten uitspraken waaruit blijkt dat zij bepaalde eigenschappen geschikt of juist ongeschikt vinden voor jonge lezers. Over Spelregels schrijft Geert de Brabander bijvoorbeeld dat Zwigtman “de jonge lezer al

85

Hennie Walgemoed, “De mens is de mens een wolf,” recensie van Wolfsroedel, door Floortje Zwigtman,

Reformatorisch Dagblad, 22 oktober, 2003.

86

Bas Maliepaard, “Het vergt moed om gelukkig te worden,” recensie van Spiegeljongen, door Floortje Zwigtman,

Trouw, 20 februari, 2010.

87

Rolf Bosboom, “Floortje Zwigtman,” Provinciale Zeeuwse Courant, 6 februari, 2010. 88

Annelies De Waele, “De profundis,” recensie van Spiegeljongen, door Floortje Zwigtman, Knack, 24 maart, 2010. 89

Mirjam Noorduijn, “Wat is er tegen literaire soap?” recensie van Tegenspel, door Floortje Zwigtman, De Groene

Amsterdammer, 9 maart, 2007.

Mirjam Noorduijn, “Zij is een hij,” recensie van Spiegeljongen, door Floortje Zwigtman, De Groene Amsterdammer, 18 maart, 2010.

Joke Dieben-Frerichs, “Floortje Zwigtmans nieuwste valt tegen,” recensie van Tegenspel, door Floortje Zwigtman,

een voorsmaakje geeft van wisselende perspectieven en het effect daarvan”. Bovendien vindt hij het goed dat Zwigtman een uitgebreid beeld van de middeleeuwen schetst “zonder expliciet met seks en geweld te jongleren”. Hij vindt dus dat de inhoud en de vorm van een roman moeten worden aangepast aan jonge lezers en dat dat in het geval van Spelregels is gebeurd. Ook over Wolfsroedel is een recensie geschreven waaruit blijkt dat de recensente die roman heeft beoordeeld als een boek voor jonge lezers, maar in dit geval werd de roman voor hen juist ongeschikt gevonden. Het gaat om een recensie van Marieke Henselmans in De Volkskrant, die heftige reacties opriep. In die recensie schreef ze dat het boek een “nodeloos ingewikkelde constructie” bevat, die voor jonge lezers niet te begrijpen is, en dat de thematiek voor een jeugdboek erg hoog gegrepen is. Henselmans heeft het boek “aan geen enkel kind willen voorleggen”. Naar aanleiding van deze recensie ontstond een discussie op internet tussen een groepje bezorgde ouders dat Henselmans bijviel, en liefhebbers van de roman. Henselmans werd verweten dat zij niet literair recenseerde, maar pedagogisch. In plaats van naar de literaire vorm te kijken, beoordeelde zij het boek naar de heftige en complexe inhoud. Henselmans schatte het boek duidelijk voor een jonger publiek in dan andere recensenten. Bea Ros schreef bijvoorbeeld dat Wolfsroedel niet bestemd is voor kinderen, maar voor jongeren. Volgens haar geeft Zwigtman genoeg aanwijzingen die de structuur van het verhaal duidelijk maken en heeft het verhaal een hoopvolle afloop.

In de recensies over Wolfsroedel en de Groene bloem-trilogie wordt Zwigtman vergeleken met verschillende auteurs en worden haar romans vergeleken met andere romans. Uit die vergelijkingen kan afgeleid worden tot welke categorie Zwigtman wordt gerekend: jeugdboekenauteur of auteur voor volwassenen. In het NRC Handelsblad vergelijkt Judith Eiselin Wolfsroedel met vier andere romans:

Het heeft de benauwenis van Goldings Lord of the Flies, het mysterieuze van Preusslers Meester van de Zwarte Molen of Eco’s De naam van de roos, en de souplesse van Lindgrens Ronja de roversdochter.⁹⁰

Deze vergelijking bevat boeken uit alle leeftijdscategorieën: Lord of the Flies is een adolescentenroman, Meester van de Zwarte Molen een jeugdboek, De naam van de Roos een

90

volwassenenroman en Ronja de roversdochter een kinderboek. Marieke Henselmans vergelijkt Wolfsroedel met Donna Tartts De verborgen Geschiedenis, omdat ze beide romans verontrustend en meeslepend vindt, alleen is De verborgen Geschiedenis een roman voor volwassenen. De Groene bloem-trilogie wordt meermaals vergeleken met de romans van Charles Dickens, die romans schreef die door zowel jongeren als volwassenen worden gelezen. Schijnbewegingen wordt door Karel Berkhout vergeleken met neo-victoriaanse romans uit Engeland, zoals Tipping the Velvet van Sarah Waters wat een adolescentenroman is, en The Crimson Petal and the White van Michel Faber, wat een roman voor volwassenen is. Pjotr van Lenteren vergelijkt Schijnbewegingen en Spiegeljongen met Je moet dansen op mijn graf, een adolescentenroman van Aidan Chambers, omdat deze romans een homoseksuele hoofdpersoon hebben. Vanwege haar taalgebruik wordt Zwigtman vergeleken met Charlotte en Emily Brontë en Wilkie Collins, drie Engelse schrijvers van literatuur voor volwassenen. Spiegeljongen wordt door Thomas de Veen om het einde van de roman vergeleken met J.K. Rowling, de auteur van de Harry Potter-serie die voor kinderen is geschreven, maar ook volwassen lezers heeft. Pjotr van Lenteren vergelijkt Spiegeljongen bovendien met de adolescentenroman Junkies van Melvin Burgess. Floortje Zwigtman en haar romans Wolfsroedel en de Groene bloem-trilogie worden dus voornamelijk vergeleken met (schrijvers van) adolescentenromans en romans voor volwassenen. Daarnaast worden enkele vergelijkingen gemaakt met kinderboeken, jeugdboeken en jeugdboeken die ook volwassen lezers hebben.

Voor de romans van Zwigtman worden in de recensies benamingen gebruikt, die verwant zijn aan de term adolescentenliteratuur. Een voorbeeld daarvan is cross-overroman, wat in dit geval betekent dat een jeugdroman ook volwassen lezers heeft. Een ander voorbeeld is de term coming-of-age-roman en dat is een ander woord voor ontwikkelingsroman, een van de voorlopers van de adolescentenroman. Ook de term Bildungsroman wordt gebruikt, eveneens een genre waarin de volwassenwording centraal staat en dat ook een voorganger van de adolescentenroman is.

De twee paragrafen over de literaire kritiek samenvattend, kan gesteld worden dat veel verschillende kranten en tijdschriften recensies aan de romans van Zwigtman hebben gewijd, waarbij die boeken werden gerecenseerd in de rubriek van de jeugdliteratuur. De term jeugdboek wordt het meest gebruikt, maar daarnaast komt ook de term adolescentenroman veel voor, met name bij Wolfsroedel en de Groene bloem-trilogie. Sommige recensenten gebruiken synoniemen

van die term, zoals coming-of-age-roman of Bildungsroman. De lezers van Zwigtmans boeken worden meestal aangeduid met de termen jongeren of adolescenten.

In de recensies worden Spelregels en Kersenbloed meer behandeld als kinder- of jeugdboek dan als adolescentenroman, omdat de recensenten de lezers aanduiden als jonge lezers of jongeren en ervan uitgaan dat de verhaallijn is aangepast aan het niveau van de lezer. Wolfsroedel werd eerst voor een te jong publiek gerecenseerd en daarom afgewezen, maar andere recensenten wezen erop dat de roman bedoeld is voor jongeren vanaf een jaar of veertien. Wolfsroedel, Schijnbewegingen en Spiegeljongen worden door recensenten ook aan volwassen lezers aangeraden. Opvallend is dat Tegenspel in de recensies niet letterlijk wordt aangeraden aan volwassenen, terwijl dat dus bij de andere twee delen van de trilogie wel het geval is. In enkele van die recensies wordt echter wel een gedeelte van bepaalde woorden tussen haakjes gezet, zoals (jeugd)auteur en (adolescenten)roman, waaruit blijkt dat de recensent twijfelt welk woord hier het best past.