Hoe de journalistiek hiermee omgaat

De laatste jaren lijkt er meer aandacht te zijn voor de waan van de dag. CDA’er Wim van de Camp zit al vanaf 1986 in de Tweede Kamer en in die tijd is er van alles veranderd: “In het begin van mijn Kamerlidmaatschap kon ik volstaan met het beluisteren van het radionieuws om 8.00 uur ’s ochtends. Daar teerde ik de hele dag op. Nu moet ik ook het nieuws van 13.00 uur volgen en het RTL Nieuws van 19.30 uur. (..) Neem de Gemeenschappelijke Persdienst (GPD). Die benadert mij vaak en snel voor een reactie op van alles en nog wat. Als ik niet weet wat er speelt, heb ik een achterstand op de pers.”125

Sjirk Kuijper, woordvoerder van de Kamerfractie van de ChristenUnie, merkt ook dat er over van alles en nog wat om een reactie wordt gevraagd. “Geregeld krijgt de Kamerfractie

zedelijkheidsvraagstukken voorgelegd waarop we slechts een bits ‘geen commentaar’ geven. ‘Giel Beelen gaat in z’n nakie blote BN’ers interviewen, wat vinden jullie daarvan?’ Niks! ‘Op YouTube staan filmpjes waarin Legopoppetjes seks hebben, is dat niet schadelijk voor kinderen?’ Bel D66 maar als je een quootje wil. ‘Heb u het nieuwe SP-spotje al gezien?’ Nee, en we gaan er zeker geen reclame voor maken.”126

De aandacht voor incidenten en de waan van de dag van journalisten hangt samen met de

kleedkamerjournalistiek, die ik in paragraaf 1.3 heb beschreven. Journalisten zitten niet vaak op de publieke tribune in de debatzaal, maar lopen rond in de wandelgangen en houden hun netwerk intensief bij om een primeur te vinden: een incident, een Kamervraag, een ruzie, een compromis, een beslissing. Dit wordt ook wel scoringsdrang genoemd. Waarom zou je een analyse schrijven, als je een boeiend nieuwtje bent tegengekomen dat veel meer opvalt?

Zoals Jean-Pierre Geelen het beschrijft: “De journalist laat zich maar al te graag afleiden van zijn zoektocht naar inhoudelijke verhalen. Hij loopt in de wandelgangen altijd wel een voorlichter of een politicus tegen het lijf die hem vanuit een bepaald departementaal of politiek belang in een

semivertrouwelijk onderonsje iets leukers influistert.”

Soms laat een journalist in zijn interview zelfs zijn kritische vragen varen om een primeur te behalen. Bijvoorbeeld Toof Brader van ANP, die scoorde met een interview met VVD-leider Frits Bolkestein. Bolkestein zei in campagnetijd dat hij het besluit voor een HSL-tunnel in het Groene Hart wilde terugdraaien, terwijl de VVD daar in de coalitie zelf aan had meegewerkt. Brader was zich ervan bewust dat deze uitspraak een ‘losse flodder’ was, om de verkiezingscampagne te voeden. “Natuurlijk had ik onmiddellijk vijf kritische vragen in het achterhoofd die de betekenis van zijn uitspraken relativeren. Maar op dat moment heb je daar geen enkele belang bij. Hij zou zijn uitspraak weleens

125

De strijd om de waarheid (Hoedeman, 2005) blz. 217

126

kunnen terugnemen, of er allerlei mitsen en maren omheen plaatsen; dan ben ik mijn verhaal kwijt.” Het werkte: er ontstond ophef in Den Haag en Brader scoorde.127

Uitspraken

Een typisch voorbeeld van ‘van een mug een olifant maken’, is als uitspraken uit hun verband worden getrokken. Op die manier ontstaat nieuws, of zelfs een hype, terwijl er niks opzienbarends is gebeurd. Neem de ophef rond pornofilm Deep Throat, begin 2008.

Om het geheugen op te frissen: BNN en de VPRO wilden voor het eerst op de publieke omroep een pornofilm uitzenden: Deep Throath. De ChristenUnie was er niet blij mee dat er van belastinggeld porno zou worden uitgezonden.

Vervolgens besloot de SGP Kamervragen te stellen aan ministers Plasterk (die gaat over de media) en Rouvoet (die gaat over jeugd, en BNN is een jongerenomroep). Kon het kabinet de film niet

tegenhouden? Frits Wester interviewde daarom Rouvoet in het RTL-journaal. Rouvoet zei: “…moreel appél op de verantwoordelijkheid, ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid van

omroeporganisaties, dat is één ding. Dat doe ik graag, dat doe ik altijd….” En vervolgens refereerde hij aan de vragen van de SGP: “Nou, dat zullen we even netjes op een rijtje zetten.”

Hierna stuurde RTL een persbericht rond: Rouvoet gaat onderzoeken of de film kan worden

tegengehouden. Commentatoren vonden het belachelijk van Rouvoet, want de Mediawet verbiedt dat uitzendingen vooraf worden tegengehouden. In Trouw hadden twee commentatoren het over “de staatsrechtelijke zonde” en “de heilloze interventie van minister Rouvoet”. Een journalist van het Nederland Dagblad vroeg Van Agt of hij voor een verbod was, “zoals minister André Rouvoet wil”. En toen minister Plasterk even later aangaf dat hij niets zou ondernemen tegen de film, schreven dagbladen dat de minister Rouvoet tegensprak. Een artikel in NRC Handelsblad kopte met: “Ruzie Plasterk en Rouvoet over Deep Throat”.128

Hier klopte volgens ChristenUniewoordvoerder Sjirk Kuijper helemaal niks van. Rouvoet had in het RTL-Nieuws niet gezegd dat hij de film wilde verbieden, hij deed alleen een moreel appél op de verantwoordelijkheid van de media, zoals hij altijd doet. Verder zei hij beleefd dat het kabinet de vragen van de SGP netjes zou behandelen. Geen staatsrechtelijke brokken, geen meningsverschil met Plasterk. Journalisten maakten volgens Kuijper van een mug een olifant.129

Het komt ook voor dat de journalisten een boeiende uitspraak van een politicus uitlokken. Dick Pels geeft een voorbeeld van hoe minister Gerrit Zalm er werd “ingeluisd” na de moord op Theo van Gogh in 2004. “‘Betekent dit dat het kabinet de oorlog verklaart aan deze vorm van terrorisme?’ Zalm: ‘mwa’. ‘Zo wilt u het kenschetsen: echt oorlog verklaren aan het terrorisme?’ Zalm zei nu duidelijker: ja. Later op de avond in het radioprogramma Het Oog op Morgen: ‘Is het oorlog?’ Zalm: ‘We

verklaren in ieder geval de oorlog terug. We gaan de oorlog aan om dit soort extremisme en

radicalisme te bestrijden. Daar zullen we op alle fronten extra middelen voor inzetten’. De volgende ochtend kopten de meeste kranten met deze oorlogsverklaring: ‘Kabinet verklaart terreur de oorlog’

Het Haagse huwelijk (Geelen, 1998), blz. 44, 45

128

‘Ruzie Plasterk en Rouvoet over Deep Throat’ in NRC Handelsblad, 30 januari 2008

129

‘Kleine anatomie van een mediahype’ van Sjirk Kuijper in Nederlands Dagblad (het Katern), 8 februari 2008; De leugen regeert (Vara) uitzending 8 februari 2008.

(De Telegraaf en Trouw), ‘Moord begin heilige oorlog in Nederland’ (De Volkskrant), ‘Zalm: We zijn in oorlog’ (Algemeen Dagblad).”130