Historische situatie en mogelijke verstoringen

Om de historische situatie en mogelijke verstoringen van de bodem in kaart te brengen zijn de volgende bronnen geraadpleegd:

· Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000: hierop zijn geen bodemverstoringen aangegeven;

· Oude kadasterkaarten: kadastrale minuut en oorspronkelijk aanwijzende tafels 1811 – 1832 voor toenmalige eigenaar/gebruiker (beeldbank.cultureelerfgoed.nl);

· Historische kaarten uit de afgelopen 200 jaar (www.topotijdreis.nl);

· Topografische kaart van Nederland (Figuur 1);

· Gegevens van milieukundig bodemonderzoek: onderzoek is in uitvoering in het kader van dit project;

· Regiobeschrijving van de Peel (Haartsen 2009);

· Gemeentelijke archeologiekaart van Asten (Hessing e.a. 2011);

· Cultuurhistorische Inventarisatie Noord-Brabant, M.I.P. Asten;

· Beschikbare luchtfoto (www.google.nl/maps);

· Vergunde ontgrondingen (Bodematlas van de provincie Noord-Brabant): geen ontgronding ter plaatse van het plangebied aangegeven;

· Inventarisatie bodemverstoringen gemeente Asten (Hessing e.a. 2011, kaart 3b): geen bodemverstoringen bekend;

· In het kader van dit onderzoek zijn geen archieven geraadpleegd omdat een gerichte vraag-stelling ontbreekt.

Ommel ligt in de Brabantse Peel. De kern van dit gebied werd vroeger gevormd door het uitgestrekte, grote veenmoeras de Peel. Rondom de Peel ligt een ring van dorpen, waaronder Ommel, die al in de Middeleeuwen zijn ontstaan. Het waren agrarische dorpen, met grote akkercomplexen en weinig weilan-den. Daar omheen lagen uitgestrekte heidevelden (Haartsen 2009).

Op de kadastrale minuut uit het begin van de 19^e eeuw is te zien dat de bewoning van Ommel zich concentreert langs de toenmalige Ommelsche straat (huidige Kloosterstraat) en de dijk van Asten naar Vlierden (huidige Kluisstraat – Jan van Havenstraat). Het plangebied ligt net buiten het bebouwingslint

KSP Archeologie 12 op percelen die in gebruik zijn als bouwland (Figuur 5, informatie m.b.t. landgebruik is afkomstig van de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels behorende bij de kadastrale minuut).

Figuur 5: Het plangebied op de kadastrale minuut uit het begin van de 19^e eeuw (bron: beeldbank.cultureelerfgoed.nl, Asten, Noord Brabant, sectie B, blad 01 (MIN10007B01)).

De ontwikkeling van Ommel hangt nauw samen met de aanwezigheid van een bedevaartplaats voor Onze-Lieve-Vrouwe van Ommel. Het begin van de bedevaarten, omstreeks 1400, valt samen met een eerste vermelding van de plaats in schriftelijke documenten. Toen is ook het beeldje/houtsnijwerk van Maria gevonden dat waarschijnlijk van een Byzantijns evangelieboek afkomstig is en mogelijk via de Kruistochten in Brabant is terechtgekomen. Dit beeldje trok vele pelgrims waaronder een zekere Jan van Haven, schipper en koopman. Toen zijn schip op zee in een windstilte terechtkwam en de voorraden uitgeput raakten bad hij tot Maria om wind, waarop inderdaad een bries op stak die zijn schip aan land bracht. Uit dankbaarheid richtte hij te Ommel een kapel op (www.ommel-info.nl/geschiedenis). Deze kapel heeft ter plaatse van het huidige Onze Lieve Vrouweplein gestaan, ca. 50 m ten zuidwesten van het plangebied (Figuur 5). Rond 1535 wordt bij de reeds bestaande Lieve Vrouwe-kapel het klooster Mariaschoot gesticht in een huis. Deze kapel groeide later uit tot een kerk (Hessing e.a. 2011). De westelijke rand van het plangebied valt volgens de archeologische inventarisatiekaart van de gemeente Asten binnen de zone van het klooster (Figuur 10). De bebouwing van het kloostercomplex staat aangegeven op de kadastrale minuut uit het begin van de 19^e eeuw (Figuur 5). Op een oudere, minder gedetailleerdere kaart uit het einde van de 18^e eeuw is de bebouwing van het klooster niet ten noorden maar ten oosten van de kapel aangegeven langs de huidige Jan van Havenstraat (Figuur 6).

In 1743 werd het klooster particulier bezit, maar de zusters keerden in 1813 terug. De kapel was toen in slechte staat. De restauratie kwam pas in 1839 gereed en in 1840 werd het Mariabeeldje teruggeplaatst.

In 1847 werd het beeldje en een offerblok gestolen. Het beeldje werd later, ontdaan van gouden en zilveren versierselen, teruggevonden. In 1882 werd de kapel verheven tot parochiekerk, gewijd aan Onze Lieve Vrouw Presentatie (www.ommel-info.nl).

KSP Archeologie 13 Figuur 6: De ligging van het plangebied globaal aangegeven met een rode stip op de Meierijkaart van Hendrik van Verhees uit 1794 (bron: www.archieven.nl).

In de loop van de 19^e eeuw is de bebouwing langs de Ommelsche straat uitgebreid. Ter plaatse van de zuidelijke rand van het plangebied wordt een boerderij/woonhuis gebouwd die met de kopsekant aan de straat ligt. Ten noorden daarvan wordt een schuurtje binnen het plangebed gebouwd (Figuur 7 en Figuur 8, linker kaart). In 1917 is deze situatie al weer veranderd. Het woonhuis op de zuidgrens van het plangebied is verdwenen en er is een nieuw woonhuis binnen het plangebied gerealiseerd die met de lange zijde aan de straat ligt. De weergave van het woonhuis op de kaart uit 1917 is gelijk aan de huidige situatie (Figuur 9). Volgens de Basisregistratie Adressen en Gebouwen dateert het huidige woonhuis echter uit 1950 (https://bagviewer.kadaster.nl). De eigenaar van de woning heeft aangegeven dat het huidige woonhuis inderdaad van na de Tweede Wereldoorlog dateert. In 1944 vond een artilleriebe-schieting met fosforgranaten plaats waardoor driekwart van de bebouwing van Ommel is verwoest (MIP Asten). Ook het woonhuis aan de Kloosterstraat werd hierdoor getroffen en is na de oorlog opnieuw opgebouwd op de oude fundering (mededeling van de eigenaar). Het bijgebouwtje achter het woonhuis dat nu als kippenschuur dienst doet, heeft in en direct na de Tweede Wereldoorlog dienst gedaan als woning. De schuur ten noorden daarvan is later gebouwd in de jaren ʼ70. De schuren zijn naar ver-wachting niet diep gefundeerd waardoor het archeologische bodemarchief naar verver-wachting intact is.

Ter plaatse van het woonhuis kunnen wel diepere bodemverstoringen worden verwacht. Ook de kerk die tot in de Tweede Wereldoorlog aan de noordwestkant van het kruispunt heeft gelegen (ter plaatse van het Onze Lieve Vrouweplein), werd tussen 1960 en 1963 naast de pastorie op de zuidoostelijke hoek van het kruispunt herbouwd (MIP Asten).

KSP Archeologie 14 Figuur 7: Het plangebied op de kaart uit 1900, Bonneblad (bron: www.topotijdreis.nl).

Figuur 8: Het plangebied op een detail van de kaart uit 1900 en 1917 (bron: www.topotijdreis.nl).

KSP Archeologie 15 Figuur 9: Het huidige woonhuis Kloosterstraat 8-10 in Ommel.

Binnen het plangebied zijn geen bodemverontreinigingen, saneringen of ondergrondse olietanks, benzinepompinstallaties en dergelijke bekend waardoor archeologische resten mogelijk verloren zijn gegaan (www.bodemloket.nl).