Historische gegevens

Verder zijn er cartografische aanwijzingen voor enkele sites met walgracht: ID73121, ID75479, ID754663; ID73119; ID73120; ID75484 en een Redoute: ID 75502. Allen bevinden ze zich ten zuiden van het plangebied.

Op basis van bovenstaande archeologische data kan er vanuit gegaan worden dat er zich in de duinen sporen vanaf de ijzertijd en (vroeg) middeleeuwse periode kunnen bevinden. Er kan met andere woorden gesteld worden dat dit duinengebied een belangrijke archeologische waarde heeft.

De relicten die toegeschreven kunnen worden aan eerder vermelde perioden bevinden zich in de top van de oude duinen die overstoven werden door de jongere paraboolduinen. De Westhoekduinen - waarvan het plangebied deel uit maakt – is de enige overgebleven restant van de 13^de-eeuwse paraboolduinfase.

In dit secundaire duinen landschap (de jonge duinen) kunnen sporen bewaard zijn van agropastoraal gebruik. Het gaat dan om geëgaliseerde akkertjes. ²¹

2.2.3 Historische gegevens

Algemene geschiedenis en ontwikkeling van De panne en de Westhoekduinen 2.2.3.1

Zoals hierboven aangegeven zijn de gronden in het duingebied reeds vanaf de ijzertijd bewoond. De eerste vermelding van De panne dateert echter van 1785. Toen heette de gemeente nog De Kerkpanne. De betekenis van deze naam is een panvormige diepte (een dal in de duinen) waar een kerk staat. De plaats werd vermeld door Jozef II die er een vissersdorp wilde vestigen en dit naar zichzelf vernoemen (Jozefdorp). In 1789 was het gehucht Kerkepanne een deel van Adinkerke, het werd pas een onafhankelijke gemeente in 1911.²²

Voor er sprake was van De panne of Adinkerke werd het gebied benoemd met het toponiem Garzebekeveld. Het omvatte de oude duinen tussen Ghyvelde en Adinkerke dat volgens een 12^de -eeuwse grafelijke akte dienst deed als jachtgebied. In de 12^de eeuw kwam het duinengebied via een grafelijke schenking in de handen van de heren van Hondschote en hun erfgenamen en dit tot in de 17^de eeuw. De Cisterciënzerabdij Ter Duinen verwierf aan het begin van de 12^de eeuw het westelijke deel van de Cabourduinen (ten zuiden van het plangebied). Het zou gebruikt zijn als wei- en hooiland en als jachtgebied.

Masse-kaart (1729-1730) 2.2.3.2

De Masse-kaart is de oudst (digitaal) beschikbare kaart van Vlaanderen die voor het plangebied beschikbaar is. Ze dateert uit van 1729-1730 en op deze kaart worden wegen en bewoning in kaart gebracht.

20 ONROEREND ERFGOED, 2018a: ID70103

21 https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/10587

22 DE BRABANDERE ET AL., 2010, p. 200

Op de locatie van het plangebied toont deze kaart een duinenlandschap met enkele paden in het zuiden ervan. Ten oosten van de het plangebied bevindt zich een beige vlek, vermoedelijk de locatie van een duinpan. Ten noorden van het plangebied wordt de toenmalige kustlijn weergegeven. op de kaart zijn er twee kustlijnen aangeduid. De eerste meest noordelijke kustlijn is de waterlijn bij laagwater. De tweede meest zuidelijke lijn is de waterlijn bij hoogwater. Enkele meters ten zuiden van het plangebied wordt de overgang naar de kustpolders weergegeven.

Figuur 18: projectie van het plangebied op de Masse-kaart. (bron: Masse & Masse, 1729)

Frinckx-kaart (1744) 2.2.3.3

Ook de Frinckx-kaart is een van de oudst beschikbare (digitale) kaarten van Vlaanderen. Deze kaart geeft op de locatie van het plangebied een bos. Dit bos is naar alle waarschijnlijkheid het resultaat van de herbebossing in de duinen gedurende de 18^de en 19^de eeuw. Net ten zuiden van het plangebied wordt er een gebouw weergegeven met het toponiem Ten Bogaerde. Vermoedelijk gaat het om een abdijhoeven.

De duinengorgel bevindt zich eerder te noorden van het plangebied. Verder lopen er ook enkele wegen/paden ten zuiden en ten westen van het plangebied. De weg ten westen van het plangebied is vermoedelijk de voorloper van de huidige Kerkstraat.

Figuur 19: projectie van het plangebied op de Frickx-kaart. (bron: “Frinckx-kaart”, 1744). Omwille van de onnauwkeurigheid van de kaart is deze projectie slechts bij benadering.

Kaart van Ferraris (1771-1777) 2.2.3.4

De kabinetskaart der Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik werd opgesteld tussen 1771 en 1777 door de graaf de Ferraris. Het is een interessant document, omdat alle gebouwen ingemeten werden en ook de omgeving werd vrij waarheidsgetrouw opgetekend (rivieren, grachten, poelen, bossen, hagen, etc.). Er dient wel de kanttekening gemaakt te worden dat deze kaart vooral vanuit en militair standpunt opgetekend werd. De gebieden die in dat kader minder interessant waren, werden minder nauwkeurig ingemeten.

Volgens de Ferraris kaart valt het plangebied binnen de duinen. Op merkelijk is dat het bos dat weergegeven werd op de Frinckx hier niet meer weergegeven wordt. Wel zou er zich ten noordoosten van het plangebied een turf(ven), bevinden. ook ten noorden en ten zuiden van het plangebied worden er dergelijke zones weergegeven.

Verder wordt het deel van de duinen waarbinnen het plangebied valt omsloten door een geel-zwarte stippellijn. Een dergelijke lijn wordt gebruikt voor het aanduiden van vorstelijke domeinen. Vanuit de historische bronnen weten we dat de duingronden in de omgeving van Andinkerke in handen waren van de heren van Hondschote en dat deze gronden gebruikt werden als jachtgebied.

In tegenstelling tot de Frickx-kaart worden er geen wegen weergegeven. De afwezigheid van wegen is vreemd aangezien de Ferraris-kaart voor militaire doeleinden opgesteld en het wegennet over het algemeen vrij gedetailleerd gekarteerd wordt. Ander zijdes is het ook mogelijk dat de wegen op de Frinkx kaart incorrect zijn. het plangebied is op deze kaart immers bij benadering aangeduid.

Figuur 20: Kaart van Ferraris (1771-1777) met projectie van het projectgebied (bron: KBR&AGIV, 2010).

Atlas der Buurtwegen (1843-1845) 2.2.3.5

De kadastrale kaarten die tot de Atlas der Buurtwegen behoren, werden opgemaakt tussen 1843 en 1845 naar aanleiding van de uitvoering van een wet uit 1841. De bedoeling was een inventaris te maken van alle kleine wegen met openbaar karakter.

De grootste waarneembare verandering op deze kaart de gronden net ten noorden van het plangebied, die voorheen werden aangeduid als duingronden, nu opgedeeld zijn in verschillende percelen en dat enkele van deze percelen bebouwd zijn.

Ten westen van het plangebied bevindt zich opnieuw een weg. Net als bij de Frickx-kaart komt de locatie ervan overeen met de huidige Kerkstraat.

Figuur 21: Atlas der Buurtwegen (1841) met projectie van het plangebied (bron: AGIV&P^ROVINCIE W^EST-V^LAANDEREN, 2014).

Kaart van Vandermaelen (1846-1854) 2.2.3.6

De topografische kaart van Philippe Vandermaelen werd opgemaakt tussen 1846 en 1854. Hierop staat ook het reliëf aangeduid.

Volgens de Atlas der buurtwegen werden de gronden er ten noorden van het plangebied opgedeeld in percelen maar op de kaart van Vandermalen worden deze niet weergegeven. Dit zou op twee manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Een eerst optie is dat de percelering op de Atlas der buurtwegen een geplande percelering is die op het moment van het opmaken van deze kaart nog niet is uitgevoerd. Anderzijds is het mogelijk dat men de percelering met haar gebouwen niet worden weergegeven omdat deze kaart veeleer focust op het reliëf van het landschap. De weg ten westen van het plangebied wordt wel weergegeven.

Wat dit reliëf betreft zien we dat er zich hoge duinen bevinden in het westen en het zuiden van het plangebied.

Figuur 22: Kaart van Vandermaelen (1846-1854) met projectie van het plangebied (bron: KBR&AGIV, 2018).

Popp-kaart (1842-1879) 2.2.3.7

De kaart van Philippe-Christian Popp was een kadasterkaart die werd opgesteld tussen 1842 en 1879.

Op deze kaart wordt de percelering ten noorden van het plangebied op nieuw weergegeven. Ook de Kerkstraat wordt op de Popp-kaart weergegeven.

Luchtfoto’s 20^ste eeuw 2.2.3.8

Op Cartesius, zijn er enkele foto’s uit de jaren 40 beschikbaar. De resolutie van deze foto’s is danig slecht dat ze geen meerwaarde vormen voor dit onderzoek. De eerste bruikbare luchtfoto dateert uit 1971. Op deze foto kan de vijver, centraal in het plangebied duidelijk onderscheiden worden, alsook een klein gebouw net ten zuiden van deze vijver. Dit gebouw is de voorloper van het huidige bezoekerscentrum. De vijver op zich heeft een heel andere vorm in vergelijking met de huidige vijver.

De rechthoekige contouren van de vijver doen bovendien vermoeden dat het om een artificiële vijver gaat. Of deze vijver in oorsprong een ven was, is niet duidelijk. In het westen van het plangebied, thans de parking, bevindt zich in 1970 nog bos.

Figuur 23: Projectie van het plangebied (rode lijn) en de situering van de huidige bebouwing en de vijver (blauw) op de luchtfoto van 1971. (AGIV, 2015b)

Op de orthofoto van 1979-1990 is er quasi niets veranderd binnen het plangebied.

Gedurende de periode tussen 2000 en 2003 kunnen er wel enkele veranderingen waargenomen worden. Het voormalige bezoekerscentrum wordt naar het zuiden toe uitgebreid. In het noorden wordt het onderhoudsgebouw gebouwd en de vijver lijkt (tijdelijk) gedempt. Op deze luchtfoto is te zien hoe deze bouwwerkzaamheden een impact hebben gehad op de bodem binnen het plangebied.

Overal werd de begroeiing verwijderd waardoor de zandige ondergrond bloot kwam te liggen. Verder zijn er ook sporen van (werf)verkeer zichtbaar. Ter hoogte van de huidige parking is op het moment van de opname nog steeds bos aanwezig maar dit bos zal in deze bouwfase gedeeltelijk gekapt worden om ruimte te maken voor de parking (Figuur 24 en Figuur 25).

Op de foto van 2008 is de omgeving rond het bezoekerscentrum aangelegd. De vijver is op deze foto heraangelegd in haar huidige vorm. Ten westen van het bezoekerscentrum is er verharding aangebracht en de parking in het uiterste westen van het plangebied is aangelegd.

Figuur 24: Projectie van het plangebied op de orthofoto van 2000-2003. (bron: AGIV, 2015c)

Figuur 25: projectie van het plangebied op de orthofoto van 2008. (bron: AGIV, 2015d)