Hoofdstuk 4 Ruimtelijke Ordening
4.3 Gemeentelijk beleid
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Afbeelding 4.2 uitsnede Kaart 3 'Regionale Waterkeringen', Omgevingsverordening Zuid-Holland' Regionale waterkeringen
Tot slot zijn in de Omgevingsverordening diverse regionale waterkeringen aangeduid (zie afbeelding 4.2), waaronder de Overtocht, Van Tolstraat, Noordstraat en de Vlietkade. Deze waterkeringen zijn in dit bestemmingsplan voorzien van een dubbelbestemming 'Waterstaat – Waterkering', waarmee de waterkerende functie primair is gesteld ten opzichte van de andere aangegeven bestemmingen.
4.3 Gemeentelijk beleid
Centrum Bodegraven in cijfers Bevolkingsopbouw
De gemeente Bodegraven-Reeuwijk had op 1 januari 2021 ruim 35.000 inwoners, waarvan 2.795 inwoners in het centrum wonen.
34
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Afbeelding 4.3: Aantal inwoners buurt Centrum, jaren 2013 tot en met 2020. (bron: www.allecijfers.nl) Het centrum heeft daarmee een relatief bescheiden rol als woongebied. Van de inwoners van het centrum is 51 % man en 49 % vrouw. Voor wat betreft de verdeling in leeftijdsgroepen valt ruim de helft van de inwoners in het centrum in de leeftijdscategorie tussen de 25 en 65 jaar. De afwijkingen van het landelijke gemiddelde zijn beperkt. De verdeling van leeftijdsgroepen is weergegeven in afbeelding 4.4.
Afbeelding 4.4: Verdeling leeftijdsgroepen Bodegraven Centrum - Nederland (Bron: CBS)
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Afbeelding 4.5: verdeling type huishouden Bodegraven centrum – Nederland (bron: CBS)
De gemiddelde huishoudensgrootte in het centrum van Bodegraven is 1,9, dit tegenover een gemiddelde van 2,2 in Nederland. Grafiek 1.2 geeft de verdeling in huishoudens weer. Hieruit blijkt dat het centrum van Bodegraven redelijk past in het landelijk gemiddelde. Het aantal huishoudens met kinderen is iets lager dan het landelijk gemiddelde.
Winkelbestand in het centrum van Bodegraven
Wat betreft het percentage aan leegstand van winkels zit het centrum van Bodegraven op het peil van 2014. Er is sprake van een behoorlijke daling in het aantal winkels over de gehele linie en een stijging op Leisure. Geheel in lijn met landelijke trends. Zie onderstaande grafiek in afbeelding 4.6.
Afbeelding 4.6: verdeling winkelbestand Bodegraven centrum
36
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Bestedingen in het centrum van Bodegraven
Het centrum van Bodegraven heeft iets minder dan 40.000 m2 aan winkelvloeroppervlak. Hieronder vallen ook de horecabedrijven. De oppervlakte aan horeca in het centrum van Bodegraven bedraagt in totaal circa 2.700 m2 (gegevens gebaseerd op het aantal verleende horecavergunningen, exclusief terrassen). Het voorzieningenniveau in het centrum van Bodegraven beperkt zich voornamelijk tot de bewoners van het dorp Bodegraven. Dit heeft deels te maken met de omvang van het grondgebied van de gemeente met relatief veel buitengebied en een aantal dorpen die (ook) georiënteerd zijn op voorzieningencentra buiten de gemeente zoals Gouda, Woerden, Alphen a/d Rijn, Waddinxveen en Oudewater.
In het centrum van Bodegraven worden door de inwoners van de gemeente vooral boodschappen gedaan voor de dagelijkse behoefte. Het percentage bestedingen aan dagelijkse goederen in Bodegraven Centrum ligt een stuk hoger als je de cijfers vergelijkt met het centrum van vergelijkbare gemeente (benchmark). In 2018 werd door de eigen inwoners van de in het centrum van Bodegraven gedane boodschappen, 38 % besteed aan dagelijkse goederen. In een dorpskern met een vergelijkbaar inwonertal bedraagt dit percentage 23 %.
Dit beeld sluit aan bij het scenario waarvoor is gekozen voor het centrum van Bodegraven in de centrumvisie uit 2016: shop & service. Dit betekent een centrum dat zich hoofdzakelijk recht op eigen bewoners richt: focus op boodschappen doen, huiskamergevoel ('knus') en veel gemak.
Afbeelding 4.7: Overzicht dagelijkse bestedingen in Bodegraven Centrum, Bron: KSO, Randstadkoopstromenonderzoek 2018
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Toekomstvisie Bodegraven-Reeuwijk
Op 15 december 2021 is door de gemeenteraad van Bodegraven-Reeuwijk de Toekomstvisie Bodegraven-Reeuwijk vastgesteld. De Toekomstvisie geeft aan hoe we onze gemeente in de toekomst zien en hoe we omgaan met de verschillende vraagstukken, ontwikkelingen en ruimtevragers die op ons afkomen. En dat afgezet tegen onze schaarse ruimte. Na de inwerkingtreding van de Omgevingswet is de Toekomstvisie een omgevingsvisie.
In de gemeente en in de regio hebben we nu en in de toekomst te maken met verschillende grote opgaven. Daar moeten we goed mee omgaan en ons op voorbereiden. Ook inwoners, organisaties en ondernemers vragen daar aandacht voor. Samengevat zijn dat de volgende zes opgaven, waarop onze toekomstvisie een passend antwoord geeft. We moeten hiermee aan de slag om net zo'n fijne en goede leefomgeving te blijven als nu!
Klimaatverandering, energie, grondstoffen en de landbouwtransitie
Stijgend zorggebruik en ongelijke kansen
Kwaliteit van de leefomgeving wordt steeds belangrijker
Meer mensen en vraag naar ruimte
Vraag om een betere samenwerking en andere rolverdeling
Digitalisering en individualisering, maar ook behoefte aan ontmoeting
De Toekomstvisie is uitgewerkt in deelgebieden. Voor het centrum van Bodegraven is het deelgebied Oude Rijnzone relevant.
Deelgebied Oude Rijnzone
Het oudste gedeelte van Bodegraven bevindt zich aan de noordkant van het water. In de 20e eeuw breidde het dorp zich uit naar het zuiden, richting de snelweg. Bodegraven telt nu zo'n 19.000 inwoners.
Het is de grootste kern van de gemeente. Dankzij de gunstige ligging aan de snelweg en aan het spoor, is het een goede vestigingsplaats met meerdere bedrijventerreinen. Bodegraven is van oudsher bekend om de kaashandel. Langs de Oude Rijn vind je nog de oude, karakteristieke kaaspakhuizen waar de kaas vroeger opgeslagen werd. Bodegraven heeft het grootste winkel- en horeca-aanbod van de gemeente, vooral in het centrum.
De komende jaren werken we aan het versterken van de Oude Rijnzone rondom Bodegraven. Als uitvoering van de toekomstvisie en de dorpsvisie. We werken aan:
1) Gezond dorp: ontwikkeling met wonen, bedrijven, recreatie en groen
De vraag naar woningen en ruimte voor bedrijven in Bodegraven is groot. Dat geven inwoners en ondernemers ook duidelijk aan. De woningnood is hoog; lokale bedrijven hebben steeds minder ruimte om zich te ontwikkelen. We willen ruimte creëren voor een flinke groei van het woningaanbod in Bodegraven, met name voor jongeren en ouderen. Lokale bedrijven geven we ruimte om te groeien en zo de werkgelegenheid te behouden. Het gaat met name om kleinschalige bedrijven met meerwaarde voor het dorp.Voor deze ontwikkelingen is in het dorp zelf niet veel ruimte meer. We moeten op zoek naar nieuwe locaties, zoveel mogelijk in de nabijheid van het station en het centrum. Zo versterken we het centrum, de voorzieningen én het OV, en beperken we de druk op de snelwegen en op het open buitengebied. Belangrijk daarbij is het behoud van het dorpse, historische karakter en het toevoegen van voldoende groen en water: een gezonde leefomgeving. De uitstraling en de vitaliteit van het centrum, met de winkels en voorzieningen, is ook een punt van aandacht. Meer groen is gewenst in het centrum en in het dorp, net als meer aandacht voor fietsers en voetgangers.
2) Duurzaam landschap: relatie tussen dorp en landschap versterken
De Oude Rijn is heel belangrijk geweest voor de ontwikkeling van Bodegraven. Het water maakte
38
Deze kleibodem is van oorsprong goede grond om op te bouwen. De Oude Rijn is nog steeds belangrijk:
deze verbindt het dorp met het landschap en is belangrijk voor de recreatie: monumenten,
erfgoed, fiets- en wandelpaden. Bij nieuwe ontwikkelingen van Bodegraven verliezen we de Oude Rijn niet uit het oog. Langs de rivier vind je straks groene recreatieve fiets-,wandel- en vaarroutes naar het buitengebied, monumenten én nieuwe architectuur, nieuwe woningen en bedrijven en het vernieuwde historische centrum als middelpunt. Ook aan de randen van Bodegraven willen we de relatie met het omliggende landschap versterken. Toegankelijke groene plekken dragen bij aan klimaatadaptatie en onze gezondheid.
3) Sterke samenleving: veilige wijken voor iedereen
Ondernemers, verenigingen, kerken, moskee, dorpsteams: in Bodegraven zijn veel betrokken mensen en organisaties actief. In het dorp lopen ook verschillende burgerinitiatieven. Belangrijk voor een sociale toekomst! Inwoners geven aan behoefte te hebben aan verbinding en betrokkenheid tussen mensen.
Visie Bodegraven Centrum
In op 23 november 2016 is de visie voor het centrum van Bodegraven vastgesteld. De uitwerking hiervan in het bestemmingsplan is toegelicht in bijlage 1. Het centrum van Bodegraven heeft een belangrijke economische en maatschappelijke functie. Door de economische crisis moesten de afgelopen jaren diverse winkels de deuren sluiten en zijn woningbouwprojecten niet tot uitvoering gekomen. De grote mate aan leegstand in het centrum zorgt ervoor de de aantrekkelijkheid van het centrum is afgenomen.
Met het aantrekken van de economie ontstaan nieuwe kansen het centrum weer tot bloei te laten komen. De unieke historische bebouwing, de ligging aan de Oude Rijn en het brede aanbod aan voorzieningen maken dat het centrum van Bodegraven veel potentie heeft. De visie heeft als doelstelling om te komen tot een aantrekkelijk en toekomstbestendig centrum. De visie gaat gepaard met een dynamische uitvoeringsagenda met acties op zowel korte als middellange termijn.
De visie is opgebouwd aan de hand van drie overkoepelende thema's, die beknopt worden toegelicht:
1. Winkelgebied 2. Verblijfskwaliteit 3. Organisatiestructuur Winkelgebied
De gemeente heeft ervoor gekozen om te sturen op een compacter winkelgebied, zodat een aantrekkelijker en toekomstbestendig centrum kan worden gerealiseerd. Dit betekent winkels zoveel mogelijk concentreren in het winkelgebied en daarnaast het omzetten van (voormalige) winkelpanden naar woningen of andere binnen het gebied passende functies. De rol van de gemeente is het bieden van duidelijke kaders zodat ondernemers en pandeigenaren gericht tot plannen kunnen komen die bijdragen aan een aantrekkelijk en economisch vitaal centrum. Hiermee moet leegstand en verpaupering worden bestreden en in de toekomst worden voorkomen.
Om resultaat te bereiken zal de gemeente toekomstige leegstaande panden buiten het winkelgebied met een detailhandelsbestemming herbestemmen naar een andere passende functie. Zo wordt voorkomen dat nieuwe detailhandel zich buiten het winkelgebied vestigt. Per casus worden de mogelijkheden in kaart gebracht voor nieuwe functies of ontwikkelingen. Dit is maatwerk en telkens moet worden onderzocht op welke wijze de eigenaar gefaciliteerd kan worden. Belangrijk hierin is een flexibele opstelling en het bieden van reëel perspectief voor een pandeigenaar. Het gesprek aangaan met een pandeigenaar vormt hierbij de basis.
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Voorliggend bestemmingsplan is één van de juridische instrumenten om te sturen op de gewenste functies in het centrum. Daarnaast hout het plan rekening met mogelijkheden tot herontwikkeling.
Verblijfskwaliteit
Vanuit het rapport van De Nieuwe Winkelstraat (DNWS) is voor Bodegraven aanbevolen om het concept van Service & Shop verder gestalte te geven. Een gemakscentrum met karakter, een plek om wat langer naar toe te gaan. Het centrum dient een huiskamergevoel uit te stralen voor de eigen inwoners: veel gemak, goede bereikbaarheid, comfort (bankjes, kindvriendelijk etc.) en allerlei diensten om het verblijf zo vertrouwd, comfortabel en gemakkelijk mogelijk te maken.
Daarnaast kenmerkt het centrum zich door een aantal unieke elementen, zoals de Oude Rijn, de Rijnkadehaven, het Raadhuisplein en de Oude Markt. Deze bieden kansen en kunnen beter benut worden. Ook wat betreft parkeren en verkeer kunnen verbeteringen worden doorgevoerd.
Organisatiestructuur
Een goede samenwerking tussen gemeente, ondernemers en vastgoedeigenaren is een randvoorwaarde om gestelde doelen te verwezenlijken. Door een goede organisatiestructuur neer te zetten kunnen belangen een plek krijgen en kunnen gezamenlijk acties worden uitgevoerd en continuïteit gewaarborgd.
Welstandsbeleid
Het welstandsbeleid van de voormalige gemeenten Bodegraven en Reeuwijk is in 2016 geïntegreerd en waar nodig geactualiseerd. Met de herziening van 2016 heeft de gemeente het welstandsbeleid gedereguleerd, vereenvoudigd en afgestemd op de beleving van de inwoners en bedrijven. Dit sluit aan bij de wens voor een praktische, goed leesbare en uitnodigende nota, die consistent is met ander ruimtelijk beleid. De welstandsnota is door de gemeenteraad op 15 augustus 2017 vastgesteld.
Doel van de welstandstoets is het behartigen van het publieke belang door de lokale overheid, waarbij de individuele vrijheid van de burger of ondernemer wordt afgewogen tegen het aanzien van hun omgeving als algemene waarde. Met de verschijningsvorm van een bouwwerk wordt iedere voorbijganger geconfronteerd. Het beleid is opgesteld vanuit de gedachte dat welstand een bijdrage levert aan de totstandkoming en het beheer van een aantrekkelijke bebouwde omgeving. Gemeentelijk welstandsbeleid vormt het beoordelingskader voor deze welstandstoets, en bevat zodoende criteria voor het bespreken en beoordelen van ruimtelijke plannen.
Het welstandsbeleid van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk heeft als doel om het gemeentelijk welstandstoezicht helder onder woorden te brengen, en op een effectieve en controleerbare wijze in te richten. Op die manier zijn aanvragers door middel van de welstandsnota vroegtijdig op de hoogte van de aspecten die een rol spelen bij de welstandsbeoordeling. Het welstandsbeleid geeft de gemeente de mogelijkheid om cultuurhistorische, stedenbouwkundige en architectonische waarden een rol te geven bij de ontwikkeling en beoordeling van bouwplannen.
In de welstandsnota is de gemeente Bodegraven-Reeuwijk onderverdeeld in meerdere welstandsgebieden, bijvoorbeeld (historische) dorpskernen, landelijk gebied, woongebieden en bedrijventerreinen. Per gebied zijn welstandscriteria opgesteld met het daarbij behorende beoordelingsniveau. Er zijn vier beoordelingsniveaus: 'bijzonder', 'gewoon', 'soepel' en 'vrij'. Zo wordt bij het niveau 'soepel' veel ruimte geboden voor bouwen en verbouwen (bijvoorbeeld in woonwijken en op bedrijventerreinen). Bij gebieden met het niveau 'bijzonder', zoals historische dorpskernen en het plassengebied worden juist hogere kwaliteitseisen gesteld om het aanwezige, karakteristieke beeld te behouden. Een vrij welstandsbeleid is overigens enkel van toepassing voor volkstuincomplexen. Deze komen niet voor in dit bestemmingsplangebied.
40
Het evenementenbeleid voorziet in randvoorwaarden voor het organiseren van evenementen en recreatieve activiteiten. Daarnaast dient het kaders te creëren die voor organisatoren helder maken welke mogelijkheden er zijn binnen de gemeente. De doorwerking van het evenementenbeleid in voorliggend plan is nader toegelicht onder hoofdstuk 5 en in hoofdstuk 8.
Parkeerbeleid
Parkeren is een belangrijk aspect bij nieuwe ontwikkelingen in het centrum van Bodegraven. Het gemeentelijk parkeerbeleid wordt momenteel herzien. Uitgangspunt is dat het beleid nieuwe ontwikkelingen in het centrum beter faciliteert door niet alleen normen te stellen maar ook mogelijkheden biedt voor maatwerk. De Nota Parkeren maakt, via de dynamische verwijzing in de regels, onderdeel uit het bestemmingsplan. Dat betekent ook dat het parkeerbeleid in rechterlijke procedures getoetst wordt op redelijkheid.
Beeldkwaliteit en waarde karakteristiek
Een goede beeldkwaliteit voor het dorpshart van Bodegraven draagt bij aan een aantrekkelijk centrum.
De openbare ruimte in het centrum draagt bij aan de ruimtelijk identiteit van Bodegraven. Deels gaat het om een reeks van historische gebouwen, deels gaat het om de ruimtelijke opbouw van het gebied.
Naast aandacht voor individuele gebouwen met een cultuur-historische aanduiding is het daarom van belang oog te hebben voor de samenhang tussen gebouwen en openbare ruimte. Dit is nader uitgewerkt door voorwaarden te stellen aan de beeldkwaliteit.
Beeldkwaliteit geldt ook voor het winkelgebied. Veranderingen op de begane grond, de plint, hebben op diverse plekken de samenhang met de bouwlagen daarboven aangetast. Voorwaarden voor verbetering van de beeldkwaliteit zijn:
Herstellen van de oorspronkelijke (voor)gevel die door onsamenhangende ingrepen in het verleden op veel plaatsen is aangetast;
Opknappen van panden als gevolg van achterstallig onderhoud als gevolg van langdurige leegstand;
Geen medewerking verlenen aan uitbundige reclame-uitingen en rommelige uitstallingen van verkoopwaar op straat vanwege het veroorzaken van een onrustig straatbeeld.
Het bestemmingsplan kan aan deze doelstellingen een bijdrage leveren. In relevante bestemmingen, vooral (Verkeer-verblijfsgebied) zullen uitstallingen voor verkoop niet rechtstreeks worden toegestaan.
Tevens zullen luifels / overkappingen aan de straatzijde bij winkelpanden niet rechtstreeks worden toegestaan. In de welstandsnota zijn criteria opgenomen voor reclame-uitingen: o.a. afstemmen op de architectuur van de gevel, één reclame vlak aangebracht tegen de gevel, lichtreclame ingetogen uitvoeren.
Specifieke regeling voor gebied Oude Markt/Kerkstraat
De regeling in het bestemmingsplan richt zich qua beeldkwaliteit specifiek op de omgeving van de Oude markt / Kerkstraat. Dit gebied vertoont een samenhangende beeldkwaliteit in de kleinschalige opbouw en diversiteit aan bebouwing waaronder kaaspakhuizen. Voor dit gebied is op de verbeelding van het bestemmingsplan een waarde 'karakteristiek' opgenomen. Het dorpsplein met de centraal gelegen Dorpskerk is, vanuit uit cultuur-historisch oogpunt, het meest waardevolle deel van Bodegraven. Bewoners beleven dit ook zo.
Bij voorwaarden die worden gesteld aan beeldkwaliteit in het gebied rondom de Oude Markt gaat het om aspecten als:
de positionering van de gevels op de voorrooilijn,
de kap als dakvorm,
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
een overwegend gebruik van baksteen als hoofdmateriaal,
de directe oriëntatie van voordeuren aan de straat (actieve plint),
de gevelopbouw met ramen en deuren
de kleinschalige korrel van de gebouwen en de kavels (maat, volume, vorm),
de inpasbaarheid van een parkeeroplossing.
Speciale aandacht gaat uit naar het winkelgebied. Uitgangspunten voor verbetering van de beeldkwaliteit zijn:
Herstellen van de oorspronkelijke (voor)gevel die door onsamenhangende ingrepen in het verleden op veel plaatsen is aangetast;
Opknappen van panden als gevolg van achterstallig onderhoud als gevolg van langdurige leegstand.
Deze aspecten zijn belangrijk om de beeldkwaliteit te behouden en te verbeteren. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen wordt dit ook meegegeven aan en besproken met de initiatiefnemers. Het gaat te ver om alle hierboven genoemde aandachtspunten als regel op te nemen in het bestemmingsplan. Voor twee aspecten zijn regels in het bestemmingsplan opgenomen.
Verwerking in het bestemmingsplan
In het bestemmingsplan is voor het gebied Oude Markt / Kerkstraat een waarde 'karakteristiek' opgenomen. Het betreft het gebied afgebakend door de Kerkstraat – Marktstraat – Raadhuisplein – Nieuwe Markt - Burg. Vonk – Oude Markt en de Oude Rijn (afbeelding 4.8).
Afbeelding 4.8: gebied met waarde 'Karakteristiek'
Voor het deel van het plangebied waaraan deze waarde is toegekend zijn twee regels opgenomen:
1. Het is niet toegestaan hoofdgebouwen te slopen zonder toestemming van burgemeester en wethouders. Het gaat daarbij niet alleen om panden met een cultuur-historische aanduiding maar om het geheel aan bebouwing. Het doel is de uitstraling van de totale bebouwing (de ensemblewaarde) te behouden.
2. Gebouwen dienen in de voorgevelrooilijn te worden gebouwd. De voorgevelrooilijn is met een aanduiding opgenomen op de verbeelding. Het doel is om de bestaande gevellijn te houden.
42
Bestemmingsplan ‘Bodegraven Centrum 2022’
Vastgesteld, d.d. 23 februari 2022
Terugliggende bebouwing tast het gevelbeeld aan.
Stedenbouwkundige visie met Beeldkwaliteit
De raad van de (voormalige) gemeente Bodegraven heeft op 20 mei 2010 de Stedenbouwkundige visie met Beeldkwaliteit vastgesteld. De identiteit van het gebied wordt bepaald door het gebieds-DNA: de specifieke ruimtelijke kenmerken die het gebied rondom Bodegraven typeren.
De hoofdstructuur van Bodegraven wordt gevormd door de dragers en de geledingen. De dragers in noord-zuid richting vinden hun oorsprong in de opstrekkende verkaveling loodrecht op de Oude Rijn.
De geledingen in oost-west richting vormen de overgangen tussen de verschillende wijken en buurten in Bodegraven. Zowel de dragers als de geledingen dragen bij aan de hoofdstructuur van het dorp. De identiteit wordt bepaald door de typerende groenstructuur, waterstructuur en infrastructuur en de karakteristieke bebouwing, ook wel genoemd: de groene, blauwe, grijze en rode dragers.
De kaders van de stedenbouwkundige visie worden gevormd door de in de kern van Bodegraven beoogde ruimtelijke en functionele structuur. Een van de onderdelen van de stedenbouwkundige visie heeft betrekking op het versterken van de identiteit van het centrum van Bodegraven.
Identiteit van het centrum van Bodegraven
Hogere bebouwing, waaronder wordt verstaan, hoger dan 2 bouwlagen met een kap, kan worden ingezet als accent ten behoeve van de oriëntatie in het dorp. Voorwaarde is het respecteren en versterken van het historische karakter van Bodegraven. Door hoger te bouwen kunnen voor bepaalde
Hogere bebouwing, waaronder wordt verstaan, hoger dan 2 bouwlagen met een kap, kan worden ingezet als accent ten behoeve van de oriëntatie in het dorp. Voorwaarde is het respecteren en versterken van het historische karakter van Bodegraven. Door hoger te bouwen kunnen voor bepaalde