OO2014: Gemeentehuis Zulte zal in dit hoofdstuk beschouwd worden als een typische case om het
onthaal mee te bespreken. Dat OO2014 de typische case van dit hoofdstuk is, betekent niet dat het ook het meest geslaagde of meest representatieve project is uit het corpus. Wel komen een groot aantal aspecten van de verschuivingen in de gemeentelijke dienstverlening aan bod in de projectdefinitie en de ontwerpvoorstellen, waardoor het mogelijk is ze helder te bespreken. De vijf ontwerpteams passen verschillende strategieën toe om met de ambities van het gemeentebestuur met betrekking tot het onthaal om te gaan en te vertalen in architectuur. Een aantal Open Oproepprojecten zullen het gemeentehuis van Zulte aanvullen, om zo thema’s te verbreden, om andere of gelijklopende strategieën binnen het corpus toe te lichten of speciale cases te laten zien. Zo wordt het corpus als geheel getoond in plaats van een enkel project.
Het gemeentebestuur van Zulte, een gemeente met 15 000 inwoners, lanceerde in 2010 de Open
het onthaal
35
3. Laureaat goedefroo+goedfroo bvba.
5. URA Yves Malysse Kiki Verbeeck 4. Lens°Ass architecten
het onthaal
36
Oproep OO2014: Gemeentehuis Zulte voor een nieuw bestuurs- en dienstencentrum (met andere woorden een nieuw gemeentehuis) samen met een wijkkantoor van de lokale politie op de locatie van het oude gemeentehuis, op het kruispunt van de Centrumstraat en de Grote Steenweg. De vijf kandidaat-ontwerpers waren URA Yves Malysse Kiki Verbeeck, Lens°Ass architecten, goedefroo+goedefroo architecten bvba, Van Belle & Medina en Weysen & De Baere architecten. Het ontwerp van de laureaten goedefroo+goedefroo architecten is intussen gerealiseerd. Het is interessant om op te merken dat goedefroo+goedefroo architecten tijdens de beoordeling opmerkelijk lager scoorde op het gunningscriterium procesbereidheid. Desondanks verkoos de jury hen toch tot laureaten, onder meer door de sterkte van hun concept en met name het stedenbouwkundig plan.
De gemeente Zulte ligt aan de Leie tussen Waregem en Deinze en had op het moment van
OO2014: Gemeentehuis Zulte ongeveer 15 000 inwoners. Het nieuwe gemeentehuis zal het oude
gemeentehuis vervangen op dezelfde site in het centrum van deelgemeente Olsene juist naast de kerk. In 1977 fuseerden de gemeentes Zulte, Olsene en Machelen tot het huidige Zulte, waarbij
8. Het nieuwe gemeentehuis van Zulte zal links van de kerk komen, op de plek van de bestaande bebouwing het achterliggende groen.
het onthaal
37
het gemeentehuis van Olsene, gebouwd in 1952, werd hergebruikt als het gemeentehuis voor Zulte. De locatie van het gemeentehuis is het geografisch middelpunt van Olsene maar niet van de fusiegemeente Zulte. De vraag is natuurlijk wat het echte centrum van een fusiegemeente is, als die bestaat uit een aantal voormalige gemeentes met elk een eigen centrum. Het gemeentebestuur van Zulte heeft ervoor gekozen om de locatie niet te veranderen omdat deze vertrouwd is voor de inwoners, en greep ineens de kans aan om het centrum van Olsene te versterken en op te waarderen. De projectdefinitie formuleert dan ook de volgende ambitie: “Een nieuw AC is de ideale opportuniteit
om de publieke ruimte rond de kerk in functie van een betere leefomgeving in te richten, zonder de bereikbaarheid, het verenigingsleven en de jaarlijkse activiteiten in het gedrang te brengen, integendeel�”5 De wegen die naar de site leiden, zijn omzoomd door lintbebouwing. Aan de kerk
opent de bebouwing zich om een plein te vormen, en creëert zo een uitzondering in het monotone lintbebouwingslandschap. Het kruispunt van de Centrumstraat en Grote Steenweg zorgde voor een zeer storende drukke verkeersstroom zodat het plein geen aangename verblijfsruimte kon worden. Het ontwerp van de publieke ruimte rond de kerk en het gemeentehuis, samen met de herinrichting van het kruispunt, behoort niet tot de Open Oproep, maar het gemeentebestuur vraagt wel een eerste visie. De inplanting van het nieuwe gemeentehuis zal dan ook een grote invloed hebben op de omliggende ruimte.
Het gemeentebestuur van Zulte lanceerde de Open Oproep omdat het gemeentehuis te klein was geworden en zeer inefficiënt was georganiseerd. Het gemeentehuis van Olsene was ten tijde van de gemeentefusie in 1977 natuurlijk enkel voorzien op de bevolking van Olsene en er dook al snel een ruimtetekort op, ook door de nieuwe taken van de gemeente die er in de loop der jaren bijkwamen en de bijbehorende groei van het gemeentepersoneel. Op het moment van de lancering van OO2014 waren de gemeentediensten verspreid geraakt over drie aaneensluitende gebouwen met drie aparte ingangen: het gemeentehuis, het voormalige postkantoor en de voormalige pastorij. Dit was natuurlijk geen ideale situatie voor zowel de burger die moeilijk zijn weg vond naar de gemeentediensten, als voor de werknemers van de versnipperde diensten. De gemeente ambieert dan ook om in het nieuwe gemeentehuis een optimale dienstverlening aan de burger te bieden waarbij “het hele concept een klantgeoriënteerde aanpak (dienstverlening, kwaliteit, duidelijkheid,
transparantie, toegankelijkheid, reactiesnelheid) moet uitstralen.”6 De projectdefinitie legt een
duidelijke nadruk op de dienstverlenende functie van de gemeente, als eerste aanspreekpunt van het bestuur voor de burger, en dat komt in verschillende delen terug. Het document stelt zelfs dat “het nieuwe AC rond de burger geconcipieerd zal worden”7 en dat “het gemeentebestuur in zee
wil gaan met een ontwerper die een eigentijds open huis van en voor de inwoners bouwt.”8 De
verwelkoming en ontvangst van de inwoner in het gemeentehuis, dat geconceptualiseerd wordt als open huis voor de burger, vormen een groot aandeel in de ambities in de projectdefinitie. Aansluitend is het van belang om een aangename en stimulerende werkomgeving te creëren voor de werknemers van de gemeentediensten. De verspreiding van de diensten over de drie verschillende
5. PD OO2014 Zulte (2010), 7. 6. PD OO2014 Zulte (2010), 5. 7. PD OO2014 Zulte (2010), 7. 8. PD OO2014 Zulte (2010), 5.
het onthaal
38
9. Pagina 5 en 6 uit de projectdefinitie van OO2014 Gemeentehuis Zulte. De projectdefinitie beslaat slechts vijf van de 26 pagina’s, de rest bevatten het programma van eisen. De rode tekst (toegevoegd) toont de delen die specifiek over de toegang van de burger tot het gemeentehuis en zijn ervaring gaat.
het onthaal
het onthaal
40
gebouwen zorgde ervoor dat de onderlinge relaties en communicatie moeizamer verliepen en er relatief weinig samenwerking mogelijk was. Het nieuwe gemeentehuis moet de diensten efficiënt organiseren, wat ook de beoogde vlotte dienstverlening bevordert, gecombineerd met een aantal aangename rust- en ontmoetingsplekken voor de werknemers, zoals een gezellige lunchruimte.
Volgens de projectdefinitie bestaat het nieuwe gemeentehuis voor Zulte in grote lijnen uit de volgende delen: het bestuur, de gemeentediensten en het wijkkantoor van de politie. De bouwheer heeft een organogram opgemaakt dat duidelijk de aaneenschakeling en relatie van de verschillende diensten en functies toont. De gemeentediensten en het bestuur vormen een aaneenschakeling van ruimtes met verschillende gradaties van openbaarheid. Vanaf de publieke buitenruimte betreedt de bezoeker het gebouw. De publieke diensten, hier bestaand uit Burgerzaken, Grondgebiedzaken en Welzijn, vormen via de inkom en het onthaal het meest toegankelijke deel van het gemeentehuis als het eerste aanspreekpunt van de gemeente voor de burger. Het moet een laagdrempelige, verwelkomende plek zijn waar de dienstverlenende functie van het gemeentehuis tot uiting komt. De projectdefinitie vermeldt: “Doordat er nu meer diensten via één toegang op
dezelfde locatie komen te zitten, zal [de burger] voor al zijn noden terechtkunnen in één gebouw.
10. Organogram uit de projectdefinitie van het gemeentehuis en politiekantoor van Zulte. De aaneenschakeling van de verschillende diensten en functies is duidelijk zichtbaar. Van links naar recht worden de diensten steeds minder toegankelijk voor de burger.
het onthaal
41
Hij zal er zich gemakkelijk kunnen oriënteren en de diensten zullen toegankelijk opgesteld zijn.”9
De semi-publieke diensten, zoals het bureau van de burgemeester en de raadzaal, komen minder frequent in contact met de bezoeker, die hier alleen onder begeleiding toegang zal verkrijgen. Er moet in een vertrouwelijke sfeer gewerkt kunnen worden, maar zonder de diensten diep weg te stoppen zodat de politiek niet achter gesloten deuren gebeurt. Het volgende hoofdstuk zal op deze thematiek dieper ingaan. Ten slotte zijn er nog de niet-publieke diensten zoals het secretariaat en de financiële dienst, die dus niet toegankelijk zijn voor de burger. Deze opbouw geldt in grote lijnen voor de meeste gemeentehuizen. Het wijkkantoor van de politie moet kunnen functioneren als een quasi-autonome entiteit binnen het gemeentehuis met een duidelijke afzonderlijke ingang en een apart politieloket. Het moet afsluitbaar zijn, zodat bij crisissituaties en speciale omstandigheden de werking van de politie en veiligheid van het personeel gewaarborgd kunnen worden. Ook moet de politie operationeel blijven als het gemeentehuis gesloten is. Binnen het hoofdstuk Het onthaal: de
verwelkoming van de burger zal de focus liggen op het deel van de het programma dat de publieke
diensten omvat, de aansluitende ambities uit de projectdefinitie en hoe ontwerpers de relatie van de burger met de gemeentelijke dienstverlening vertalen.