De erfenis van Wyhl

De bezetting van de bouwplaats in Wyhl in 1975 was een keerpunt in het verloop van de antinucleaire protesten. Waar eerst conventionele methodes toegepast werden, zoals petities, aanklachten en grote demonstraties, werd deze tendens met de bezetting van de bouwplaats verbroken. De demonstranten kozen niet langer voor conventionele methodes, maar voor geweldloos disruptief protest. Dat was succesvol: de antinucleaire beweging kreeg veel steun en de bezetting duurde zo’n 9 maanden, waardoor de regering van Baden-Württemberg in een lastig pakket kwam. Het bouwen van een kerncentrale verliep door de grote demonstraties en de bezetting niet zoals verwacht. De bezetting in Wyhl had niet alleen effect op de bouw van de kerncentrale in dit gebied, maar was ook een soort startsein voor de rest van de atoombeweging, beweert Rucht.223 _{Petra Kelly, politica voor de Groenen en activiste,}

beweerde dat Wyhl een kettingreactie veroorzaakte in het antinucleaire circuit.224 _{Dat zou}

onder andere te zien zijn bij de poging tot bezetting in Brokdorf en de oprichting van de

Republik Freies Wendland in Gorleben.

De demonstranten in Wyhl waren bewust van het effect van hun acties. Zij zagen zich echter niet als degenen die het startsein gaven, maar waren bang dat zij een mogelijke kettingreactie zou tegenhouden. Activiste Freia Hoffman verklaarde in 1975 “that the example of Wyhl had led to resignation elsewhere”.225 _{Ze was bang dat andere Duitsers de bewoners}

van Wyhl als uiterst moedig zouden zien en dat het protest in andere gebieden door het ontbreken van die moed niet zou slagen.226 _{Om die beeldvorming van de protesten in Wyhl te}

voorkomen, gingen veel activisten op pad om het verhaal van Wyhl te vertellen. Het doel van die reizen was niet alleen het verspreiden van het volledige verhaal van de bezetting in Wyhl, maar ook de kracht van grassroot-activisme te tonen.227 _{Onder andere Water Moßmann reisde}

veel rond om verslag te doen van de gebeurtenissen in Wyhl. Door het vele rondreizen van deze activisten, werd Wyhl een centraal element in de collectieve herinnering van het antinucleaire circuit. Dat sluit aan bij Milder, die beargumenteert dat het rondreizen ervoor zorgde dat veel volgende demonstraties in onder andere de media als erfenis van Wyhl werden gezien.228

223 _{Rucht, ‚Anti-Atomkraftbewegung‘, 249.} 224 _{Milder, Greening Democracy, 142.} 225 _{Geciteerd in: Ibidem, 132.} 226 _Ibidem.

227 _{Ibidem, 135.}

63 De demonstranten in Brokdorf zagen zichzelf als duidelijke erfgenamen van Wyhl. Bij een demonstratie op 27 oktober 1976 werd bijvoorbeeld een spandoek hooggehouden met daarop de tekst: “Brokdorf. Ein Zweites Wyhl?”229

De demonstranten zochten duidelijk een verbinding met de demonstraties in Wyhl. Burgerinitiatieven uit de regio van Wyhl bevestigen dat, zij ondersteunen de acties in Brokdorf met een solidariteitstelegram. Ze schreven:

‘Wyhl ist überall! Wir sind betroffen, daß bei euch in Brokdorf mit den bauvorbereitenden Maßnahmen unter Polizeischutz begonnen ist. Wir fühlen uns mit euch verbunden. Wo Recht zu Unrecht wird, wird Widerstand zur Pflicht.’230

229 _{Bürgerinitiative Umweltschutz Unterelbe, Brokdorf, 103.} 230 _Ibidem.

Afbeelding 11: Spandoek bij een demonstratie in Brokdorf, 27 oktober 1976

in: Bürgerinitiative Umweltschutz Unterelbe, Brokdorf: Der Bauplatz muß wieder zur Wiese werden! (Hamburg 1977).

64 De demonstranten zagen Wyhl niet langer als een losstaande gebeurtenis, maar gebruiken het ook als overkoepelend begrip voor de antinucleaire protesten. Er was dus een onderlinge solidariteit tussen de burgerinitiatieven.

Dat Wyhl een grote factor speelde bij de daaropvolgende demonstraties tegen atoomcentrales, blijkt ook uit een aantal artikelen in het tijdschrift Pflasterstrand. Dit tweewekelijkse tijdschrift was gevestigd in Frankfurt am Main en was “eine Zeitung der Linksradikalen in Frankfurt”.231 _{De doelgroep voor dit tijdschrift waren dus linksradicalen en in}

Frankfurt bijzonder de Sponti-beweging. In Pflasterstrand belichtte de redactie de actualiteiten in het linkse milieu, waarbij de focus lag op zowel gebeurtenissen als discussies. Het grootste gedeelte van de inhoud werd echter niet door de redactie geschreven; zij lieten veelal het woord aan anderen, bijvoorbeeld activisten die aanwezig waren bij bepaalde demonstraties.232

Pflasterstrand was dus veelmeer een spreekbuis voor activisten, dan een streng gereguleerd

tijdschrift. De keuze voor bepaalde thema’s laat echter wel een bepaald engagement van de redactie zien. In een aantal artikelen wordt duidelijke een parallel getrokken tussen de protesten in Gorleben met de bezetting in Wyhl. Bij het artikel ‘Gorleben – Die Waa und Wir …’ beschrijft de auteur een zomerkamp dat bij de bouwplaats in Gorleben gebouwd werd. Het is duidelijk dat de bezette bouwplaats in Wyhl hiervoor een voorbeeld was.

‘Das Sommercamp wollte nun zusammen mit der BI eine Volkshochschule nach Wyhler Art in Bewegung setzen, alternative Energieformen demonstrieren, bei Ernteeinsätzen mit der Bevölkerung bekannt werden, die Struktur des Landkreises kennenlernen.’233

Er wordt een duidelijke parallel tussen Gorleben en Wyhl aangegeven. De bouw van een soortgelijke Volkshochschule in Wyhl duidt erop dat Wyhl in zekere zin een voorbeeld was voor de Bürgerinitiative Lüchow-Dannenberg.

Ook in een ander artikel wordt er duidelijk een verbinding tussen Wyhl en Gorleben gezocht. In het artikel ‘Gorleben, Harrisbürg, Hannover und anderswo – ökologische Protestbewegung’ schetst de auteur Reinhard een korte geschiedenis van de antinucleaire beweging in West-Duitsland. Hij laat duidelijk de voorbeeldfunctie van Wyhl naar voren komen:

231 _{‚Pflasterstrand‘, [12-01-2019].} 232 _Ibidem.

65 ‘Die praktisch von den Wyhler Bauern und Winzern entfachte bundesdeutsche Anti- AKW-Bewegung war von vorneherein eine Protestbewegung gegen die Auswirkungen des spätkapitalistischen industriellen Systems, also eine Bewegung die nicht in der Produktionssphäre, sondern in der Reproduktionssphäre der Gesellschaft angesiedelt war und ist.’234

Reinhard ziet de boeren en wijnboeren uit Wyhl als degenen die de anti-atoombeweging in gang hebben gezet. In zijn artikel komt ook de erfenis van Wyhl sterk naar voren. Hij benadrukt daarnaast de uiting van systeemkritiek in dit citaat, de beweging zou protesteren tegen de “Auswirkungen des spätkapitalistischen industriellen Systems”. Hier gaat het om een vorm van kritiek op het kapitalistische systeem. Dat laat zien dat met name in het linksradicale milieu ook systeemkritiek een belangrijke factor was. Dat sluit echter niet aan bij de doelen van de genoemde “Bauer und Winzer”, die zoals aangetoond in het eerste hoofdstuk vooral het behouden van de eigen leefomgeving als primaire doel hadden.

Niet alleen onder sympathisanten en activisten blijkt Wyhl een grote rol te spelen, ook bij de West-Duitse regering werd Wyhl een symbool voor de antinucleaire beweging. Wyhl was een voorbeeldgebeurtenis waaruit strategische lessen werden getrokken. Het verloop van de protesten in Brokdorf toont dat aan. Om weer een langdurige bezetting zoals in Wyhl te voorkomen, sloten politieagenten de bouwplaats in Brokdorf hermetisch af.235 _{Dat verhinderde}

de demonstranten om de bouwplaats te betreden en de poging tot bezetting mislukte. De regering in Sleeswijk-Holstein had aan de hand van de gebeurtenissen in Wyhl voorzorgsmaatregelen genomen.

De bezetting van Wyhl werd dus een voorbeeld voor andere demonstraties. Dat druiste tegen de verwachtingen van de activisten in, die juist dachten dat de bezette bouwplaats van Wyhl de groei van de antinucleaire beweging zou tegenhouden. Toch slipte Wyhl in de collectieve herinnering. In Pflasterstrand werd Wyhl als startsein voor de antinucleaire beweging gezien en in Gorleben diende de Volkshochschule Wyhler Wald als voorbeeld. Maar nog meer dan een collectieve herinnering werd Wyhl ook een onderdeel van de collectieve identiteit binnen de antinucleaire beweging. Het vormen van een collectieve identiteit is

234 _{‘Gorleben, Harrisbürg, hannover und anderswo – ökologische Protestbewegung’, Pflasterstrand 52 (1979) 28.} 235 _{Karapin, Protest politics in Germany, 120.}

66 kenmerkend voor grassroot-bewegingen. Wyhl werd een verbindend symbool voor de antinucleaire beweging, waar bij de demonstraties in Brokdorf en Gorleben op werd teruggegrepen als leermoment en inspiratiebron. Voor de regering diende Wyhl eerder als voorbeeld waaruit strategische lessen getrokken werden om nog een langdurige bezetting te voorkomen.