EGM ter bevordering van natuurlijke dynamiek

Natuurlijke dynamiek is een breed begrip. Binnen het kader van effectgerichte maatregelen gaat het om natuurlijke dynamische processen opnieuw op gang brengen (zoals verstuiving en veenvorming), die als gevolg van natuurlijke successie, eutrofiering, verdroging of verzuring niet meer plaatsvinden. Over het algemeen gaat het hier om relatief kleinschalige handelingen in vergelijking tot grootschalige natuur als riviersystemen. Oorzaken en gevolgen, alsook de brongerichte aanpak van eutrofiering, verdroging en verzuring zijn in al eerder besproken in §5.1.1, §5.1.2 en §5.1.3.

Effectgerichte maatregelen ter bevordering van natuurlijke dynamiek kunnen uit uiteenlopende handelingen bestaan. Om bestaande verstuivingen weer op gang te brengen kan men overgaan tot het kappen van bomen, plaggen of verwijderen van een humeuze bovenlaag, het ploegen en zeven van de bovenlaag of het toelaten van grazers.

Voor het bevorderen van veenvorming kan men voormalige veenputjes of petgaten vergraven om open water te krijgen voor (hernieuwde) veengroei. Een andere mogelijkheid is het verondiepen van (te diepe) bestaande veenputten met venig materiaal om de gunstige omstandigheden voor veengroei te creëren. Tenslotte kan men ook grote veenputten verkleinen om de windwerking (negatief voor veenvorming) te verkleinen (van Ommering en Hendriks, 2004).

People

Het op gang brengen van verstuiving of veenvorming zal over het algemeen positief worden ontvangen bij het publiek. Bezoekers en recreanten geven zandverstuivingen en veengebieden doorgaans een hoge waardering omdat ze afwisseling in het landschap creëren.

De draagfunctie van de bodem wordt met het bevorderen van de morfologie positief beïnvloed. Zowel zandverstuivingen als veenvorming zijn het gevolg van historisch landgebruik en maken nu deel uit van het cultuurhistorische landschap.

De risico’s van het opgang brengen van dynamiek liggen voornamelijk besloten in de conserveringsfunctie van de bodem. Bij diep plaggen of eventueel zelfs het volledig verwijderen van de humusrijke bovenlaag kunnen mogelijk aanwezige archiefwaarden (archeologisch en aardkundig) alsook de zaadbank van bijzondere planten en mossen worden verstoord. Bij het ploegen en zeven van de bodem zullen deze risico’s kleiner zijn.

52 Alterra-rapport 1626

Planet

De maatregelen ter bevordering van de dynamiek zijn vrij divers en hebben uiteenlopende effecten op de Planet-aspecten. Alle maatregelen behorende tot het op gang brengen van verstuivingen hebben in meer of mindere mate vergelijkbare effecten op de bodem als de al eerder besproken handelingen tegen eutrofiering (§5.1.1), maar spelen hier in versterkte mate. De reactorfunctie en de opslag van organische stof worden beïnvloed en het bodemleven wordt ernstig verstoord of verdwijnt tijdelijk. Het risico op aantasting van de bodemstructuur is groot, omdat er met de maatregelen wordt gestreefd naar winderosie en sedimentatie. Door de zandige textuur tot op grotere diepte zal dit de waterbergende capaciteit (bufferfunctie) niet aantasten. De kans op uitspoeling van nutriënten of de emissie van broeikasgassen is klein doordat de voorraad nutriënten uit het systeem is verwijderd. De maatregelen hebben als gevolg dat de successie wordt ‘teruggezet’. Wanneer de maatregelen worden gestaakt zal de ontwikkeling van vegetatie, humusprofiel en bodemleven min of meer opnieuw beginnen. Het is daarmee een tijdelijk effect en er is geen sprake van onomkeerbare veranderingen, hoewel de ontwikkeling van een bodemprofiel (humusprofiel) 50-100 jaar zal duren

De maatregelen t.b.v. het bevorderen van veenvorming worden kleinschalig uitgevoerd en hebben vooral invloed op de buffer-, filter- en reactorfunctie en de opslag van organische stof in de bodem. Bij het vergraven van veenputten is er een risico op verstoring van de bodemstructuur; men moet vooral heel voorzichtig te werk gaan bij de aanwezigheid van een ondoorlatende laag. Er kan een effect zijn op het bodemleven door veranderingen in de hoeveelheid zuurstof. Zolang er echter geen plotseling nutriëntenoverschot ontstaat door bv. de introductie van gebiedsvreemd water zullen de gevolgen voor de reactorfunctie neutraal zijn. Voor eventuele aanwezige verontreinigingen geldt dat er risico’s zijn op uitspoeling en afwenteling naar omliggend water of grondwater. De hoeveelheid organische stof zal na een eventuele tijdelijke verlaging toenemen als het veenvormingsproces opgang komt. Dit is positief voor het klimaat(beleid).

Het verondiepen en verkleinen van veenputten zal ook gevolgen hebben voor enkele Planet-aspecten. Het bodemleven zal weer invloeden ondervinden aan de veranderingen (bv. hoeveelheid zuurstof) en de hoeveelheid nutriënten en organische stof zullen toenemen. Serieuze risico’s zullen echter afwezig zijn als er geen gebiedsvreemd water betrokken raakt bij de maatregelen.

Profit

Vooral voor pioniersvegetaties (zandverstuiving) en de ontwikkeling en het behoud van natte natuur (veenvorming) zijn de hierboven besproken maatregelen van belang. Indien goed uitgevoerd leiden de effectgerichte maatregelen ter bevordering van natuurlijke dynamiek tot een verhoging van de natuurwaarden en het realiseren van natuurdoelen (productiefunctie).

De kosten van de maatregelen kunnen verschillend zijn. Rigoureus plaggen of zelfs het verwijderen van de humeuze bovenlaag zal duur zijn in vergelijking tot de introductie van grazers. Hoewel exacte bedragen van maatregelen niet voor dit project beschikbaar waren, is het duidelijk dat graafwerkzaamheden tot de duurdere

maatregelen behoren. De maatregelen t.b.v. het bevorderen van veenvorming zullen daarentegen niet wezenlijk van elkaar verschillen.

Afweging

De gevolgen van effectgerichte maatregelen ter bevordering van natuurlijke dynamiek hebben op People-aspecten een overweging positief effect, mits het risico op verstoring van de conserveringsfunctie wordt beperkt of afgewogen door een goede inventarisatie van de aanwezige archeologische en aardkundige waarden. Het risico op verwijdering van de zaadbank is gering.

De gevolgen voor de Planet-aspecten zijn ingrijpender. De ruimtelijke afwisseling tussen erosie en sedimentatie leidt tot een grote diversiteit in standplaatsfactoren en tot de ontwikkeling van de daarbij behorende natuurdoeltypen. Voor wat betreft de Profit-aspecten is het succesvol creëren van zandverstuiving of veenvorming een duidelijke winst. De maatregelen om verstuiving op gang te brengen zijn echter duur en als gedegen vooronderzoek uitwijst dat de inzet van grazers niet effectief genoeg is om het natuurtype te behouden, dan wegen de kosten voor duurdere maatregels op tegen het behoud van deze specifieke natuurtypen.

Signalering voor beleid

Ook voor maatregelen ter bevordering van natuurlijke dynamiek is de regeling EGM van het OBN van toepassing. Hier wordt voorzien in vooronderzoek. Het OBN- regelement lijkt een degelijke leidraad te zijn en als dit goed wordt uitgevoerd is er geen duidelijke signalering voor het beleid.