JEUGD
STAD
POLITIEK
CITYPLAN
GROEPEN
OUDE
OPKOMST
GEBOUWEN
KVP
KATHOLIEKE
PARTIJ
STEMMEN
OPTREDEN
DIENST
GEMEENTERAAD
PLAN
LEDEN PLAATSENplan voor het stadscentrum te ontwerpen dat als een soort stedenbouwkundig tegen-wicht kon fungeren van de tot in het hart van de stad dominante Philipsbebouwing. Van den Broek en Bakema kwamen in 1967 met een plan waarbij de Eindhovense binnenstad als het ware was geconcen-treerd in een 400 meter lang en 40 meter hoog ruggengraatgebouw met daaronder een parkeergarage met 3000 plaatsen. Het Cityplan, waarvoor veel van de bestaande bebouwing in het centrum, waaronder een deel van de Markt, Huize Ravensdonck en het Stratumseind, zou moeten verdwijnen, werd in juni 1969 met een ruime meerder-heid door de Eindhovense gemeenteraad aangenomen.
Een groot deel van de burgerij dacht er echter anders over. Het plan wekte veel weerstand vanwege de grootschaligheid en de afbraak van veel wat er nog aan historie in de binnenstad restte. Op informatie-bijeenkomsten, met bezwaarschriften en in brieven in het Eindhovens Dagblad werd geprotesteerd tegen ‘de kolos’, ‘het stenen monster’, ‘de monoliet’ die Van den Broek en Bakema de Eindhovense burgerij door de strot wilden duwen.
Opvallend was dat de protesten tegen het plan afkomstig waren van een breed politiek front, dat bestond uit extreem-linkse, populistisch-rechtse en meer gematigde groepen als het kort daarvoor opgerichte D66. Algemene noemer van de links gerichte protesten was de zoge-heten ’geest van de jaren zestig’, met zijn pleidooien voor grotere autonomie van de burger en verzet tegen opgelegd gezag. De ludiek-anarchistische Provo-beweging – rock ’n roll voor intellectuelen – was van de nieuwe geest de spreekbuis.
Het gemeentebestuur reageerde eind 1969 op de protesten door het organiseren van een tentoonstelling over het City-plan in het Van Abbemuseum. Centraal punt hierin was een manshoge ‘doorloop-maquette’ van het plan. De tentoonstelling trok hiermee landelijke belangstelling. Het Cityplan werd hierna aangepast, maar uitgevoerd is het nooit. Na lange beroeps -procedures werd het plan ten slotte als te duur beoordeeld.
EEN BESCHEIDEN OMWENTELING IN HET STADHUIS
Grote verliezer van de eerste verkiezingen na de opwinding rond het Cityplan was de Katholieke Volkspartij (KVP), die het plan door dik en dun had gesteund. De partij verloor bij gemeenteraadsverkiezingen in 1970 ruim 12% en ging van bijna 56 naar 44% van de stemmen. Het zware verlies is echter niet alleen toe te schrijven aan het Cityplan-avontuur. De katholieke zuil was, zowel landelijk als in Eindhoven, al enige tijd bezig aan een electorale terugtocht.
In de jaren twintig en dertig was de Roomsch-Katholieke Staatspartij (RKSP), de voorloper van de KVP, nog almachtig in Eindhoven. Zij behaalde gemiddeld onge-veer 70% van de stemmen en maakte in de stad volledig de dienst uit. Na de Tweede Wereldoorlog zette deze lijn aanvankelijk door. Bij Tweede Kamerverkiezingen in 1966 scoorde de KVP nog ruim 66%. Enkele jaren later begon echter de grote afbrokke-ling, waarbij de katholieke partij, versterkt met de protestants-christelijke partijen terugviel tot ongeveer 35% van de stemmen in de jaren zeventig.
Vooruitgang boekten vooral de sociaal-democratische Partij van de Arbeid (PvdA) en de liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD), die in 1977 respectie-velijk bijna 30% en ongeveer 15% van de stemmen bij Tweede Kamerverkiezingen kregen. Bij verkiezingen voor de gemeente-raad lag dit percentage door de lagere opkomst vooral voor de socialisten wat lager. Vanaf midden jaren zeventig maakten zowel PvdA als VVD regelmatig deel uit van het Eindhovense college van B&W.
Vrij spectaculair was de opkomst in het-zelfde decennium van partijen ter linker-zijde van de PvdA, waarbij vooral de van de KVP afgescheiden Politieke Partij Radicalen (PPR) enige tijd furore maakte. De opkomst van deze partij leidde in Eindhoven tot de vorming van een progressieve combinatie van PvdA, PPR en de links- socialistische PSP. Als reactie daarop splitste een
deel van de rechtervleugel van de Eindhovense PvdA zich af om een aparte partij op te richten. Deze reactie kreeg landelijke navolging in de
Afb. p. 181 De Effenaar staat anno 2009 volgens eigen zeggen be-kend als landelijk gewaardeerde en gerenommeerde club, met een veelzijdig en bovenal grens-verleggende programmering op gebied van (populaire) muziek, kunst, cultuur, lifestyle en nieuwe media. Het begon alle-maal bescheiden maar enthousiast in een voormalige textielfabriek in 1969, als Para+ Jongerencentrum, met onder meer een yoga-ruimte. Na verbouwing in 1974 kreeg het de aan de textiel nijverheid ontleende naam. (1970) 2. Eindhoven werd voor stad en omgeving vanaf de jaren zestig steeds meer een regio-naal centrum voor het alternatieve gebeuren. Vrijwel alle landelijke actiegroepen of bewegingen hadden er wel een afdeling of activiteiten. Zo ook de Nederlandse Vereniging voor Sexuele Hervorming. (1980)
>> PERIODE NA 1970: EEN NIEUW TIJDPERK >> ICOON DE EFFENAAR, 1971 4 3 3 + 4. De jeugd-cultuur kent vele subculturen, met ieder een eigen scène en bijvoorbeeld kledingscode. De hardcorelief-hebbers konden in 2003 onder meer terecht in het Beursgebouw bij het housefeest Masters of Hardcore.
Philipsfabriek in het door een militaire junta geregeerde Griekenland. Na een vreedzaam verlopen bijeenkomst trok-ken veel demonstranten aangevoerd door Wubben en Van den Berg naar het standbeeld van Anton Philips op het Stationsplein om daar een krans van prikkeldraad te leggen. De Eindhovense politie, geleid door hoofd commissaris Odekerken, zag hierin een onaanvaardbare aantasting van de goede naam van de grondlegger van het concern en trad hard op. Bij de confrontatie zouden ook door leden van de Philipspolitie, die daar geen enkele bevoegdheid had, rake klappen zijn uitgedeeld.
Een rel was geboren, die er ten slotte na talloze schermutselingen toe zou leiden dat de auto van Odekerken werd opgeblazen. Aanslagen met molotov-cocktails op onder meer het huis van burgemeester Witte, het kantoor van weekblad Groot-Eindhoven en het Evoluon waren daaraan voorafgegaan of zouden nog volgen. De pogingen van de Rode Jeugd om via een stadsguerrilla vanuit Eindhoven de wereldrevolutie op gang te brengen, waren toen overigens al uitgelopen op een kwalijk soort radi-calisme, dat elke band met de werkelijke situatie in de stad had verloren.
Voorman Van Hoesel, wiens vader manager bij Philips was, werd in 1972 tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens verboden wapenbezit. Dit bete-kende tevens het eind van de revolutie in Eindhoven. De meeste leden van de Rode Jeugd vertrokken uit de stad. Enkele van hen zouden de wereldrevolutie daarna nog tot in Jemen, China en Noord-Korea blijven najagen, maar behalve desillusies leverde dat weinig op.
DE EFFENAAR ALS (ALTERNATIEVE) MUZIEKTEMPEL
De Effenaar is hiervoor al genoemd in verband met Peter Koelewijn. Het gebouw en alles wat er voor staat, is waarschijnlijk het best bewaarde monument van de kri-tische tijdgeest van rond 1970. Zij het dat de tegenwoordige functie van de Effenaar, een landelijk bekend poppodium, lijk verschilt van die bij de start. De leeg-Democratisch Socialisten ’70 (DS 70), die
tot in de jaren tachtig in de Eindhovense gemeenteraad en de tweede kamer verte-genwoordigd zou zijn.
Spectaculair en duidelijk door de tijd-geest beïnvloed was de opkomst van D66. Deze links-liberale partij die de inspraak van de burger hoog in het vaandel had staan, kreeg bij de gemeenteraadsverkie-zingen in 1970 vanuit het niets bijna 14% van de stemmen. D66 zou in de daarop volgende jaren een – wat resultaat betrof overigens sterk wisselende – constante in de Eindhovense politiek vormen. De veran-deringen in de politiek werden misschien wel het best gekarakteriseerd door de benoeming in 1973 van de PvdA-politicus mr. J. van der Lee tot burgemeester. Tien jaar daarvoor zou dit nog ondenkbaar zijn geweest.
EN DE ‘ECHTE’ REVOLUTIE VAN DE RODE JEUGD
De benoeming van Van der Lee was te vens bedoeld om de politieke situatie in Eindhoven wat te laten bekoelen. Die was enigszins oververhit geraakt door het optreden van de plaatselijke afdeling van de Rode Jeugd. Deze op het Chinese com-munisme georiënteerde groepering was ontstaan in 1967. In Eindhoven vormde zich rond kopstukken Henk Wubben, Evert van den Berg en Luciën van Hoesel een actieve kern. Een aantal van de vrij-wel zonder uitzondering oorspronkelijk katholieke leden van de Rode Jeugd had een Philips-achtergrond, in die zin dat vader of soms de betrokkene zelf bij het bedrijf werkte of had gewerkt.
Verzet tegen het almachtige concern dat samen met het katholieke establish-ment al decennialang de dienst uitmaakte in de stad was waarschijnlijk een belang-rijke verklaring voor het curieus heftige karakter dat het optreden van de radicalen in Eindhoven kenmerkte. De ‘verburgerlijk-te’ PvdA en de ‘sof‘verburgerlijk-te’ partij en ter linkerzijde ervan namen naar hun mening onvol doende afstand van de bestaande machtsstructuren. Hoe zoiets kon escaleren bleek bij een begin 1969 door de groep georganiseerde demonstratie tegen de bouw van een
>> PERIODE NA 1970: EEN NIEUW TIJDPERK >> ICOON DE EFFENAAR, 1971
De artiestenfoyer is ‘hufterproof’ ingericht en het publiek kan uit door-zichtige barkasten zijn flesje bier kiezen, want ‘drinken op fles’ hoort bij de Effenaar. Zo lijkt het net of de ongebonden geest uit de beginperiode er toch nog een beetje rondwaart.
Hans Schippers staande linnenweverij van Van den Briel
en Verster aan de Dommelstraat kreeg in 1971 een tweede leven onder de naam Open Jongerencentrum Para+. Hier kon de Eindhovense jeugd zijn hart luchten over politieke en maatschappelijke wantoestan-den, perikelen op school en niet-deugende ouders. Min of meer ongestoord konden de bezoekers er ook softdrugs gebruiken. De huisdealer zorgde voor een goede kwaliteit tegen een redelijke prijs.
Weinig bekend is overigens dat de naam van het gebouw met de mooie gevel rechtstreeks ontleend is aan het textiel-verleden. Een effenaar is een soort kam om draden te geleiden op het weefgetouw, waardoor weefsel effen, vlak wordt. Na een jaar of vijf, de naam luidde inmiddels al enige tijd de Effenaar, verlegde de leiding van het centrum de aandacht naar cultuur. Hier bij bleef aanvankelijk de maatschappij-kritische oriëntatie gehandhaafd. Geleide-lijk aan won binnen die culturele richting de muziek aan belang. De voorkeur van de medewerkers bleef daarbij de eerste tijd wel uitgaan naar wat werd genoemd alternatieve groepen.
Vanaf de tweede helft van de jaren tachtig werd de muziekprogrammering gericht op een breder publiek. Er vonden optredens plaats van onder meer The Ramones, Sex Pistols, Red Hot Chili Peppers en R.E.M. Met deze programme-ring veroverde de Effenaar zich een plaats in de eerste rijen van het Nederlandse popcircuit.
Om aan de top te blijven was nieuwbouw van de inmiddels volledig uit ge -woonde oude fabriek noodzakelijk. Hierbij speelden ook zaken als geluids overlast en eisen van optredende bands en de concur-rentie tussen de verschillende podia een rol. In 1997 kreeg het Rotterdamse archi-tectenbureau MVRDV de opdracht voor het ontwerp van het nieuwe gebouw. Na talloze plannen, eindeloos geharrewar met diverse wet houders en de politiek was de nieuwe Effenaar in 2005 een feit. Die heeft twee zalen, een met 1300 plaatsen voor de grotere bands en een kleine van 400 plaatsen voor kleinere en regionale groepen.
5
5. Jongeren vroegen én kregen in de jaren zestig hun eigen, aparte onderkomens zoals de Vlucht-heuvel en Metro voor de werkende jeugd. Hieruit ontstond het jongerencentrum Dynamo, van waaruit een reeks succesvolle open-luchtevenementen onder de naam Dynamo Open Air werden georgani-seerd (stagediven, 1993)
voor een compleet nieuw centrum riep door groot-schaligheid en de daarmee gepaard gaande sloop veel weerstand op.
6
6. Het cityplan van Van den Broek en Bakema (hier op een tekening uit 1967) ging, mede door pro testen vanuit de bevolking, niet door. Deze geheel omvattende visie
>> PERIODE NA 1970: EEN NIEUW TIJDPERK >> ICOON DE EFFENAAR, 1971 VERWIJZINGEN Te bezoeken: >> De Effenaar in de Dommelstraat >> Het stadhuis op het Stadhuisplein >> Dynamo op de Smalle Haven Achtergrond literatuur:
>> Frans Dekkers, Daan Dijksman, 'n Hollandse stadsguerrilla. Terugblik op de Rode Jeugd (Amsterdam 1988) >> Hans Schippers, Eindhovens bestaan en bedrijvigheid (Eindhoven 1982) >> Hans Schippers, Jos Bosman en Kees Doevendans, Cityplan Eindhoven (Zutphen 2007)
>> Antoine Verbij, Tien rode jaren, Amsterdam 2008 Websites: >> Peter Koelewijn www.peterkoelewijn.nl >> De Effenaar www.effenaar.nl >> Sittieplan Eindhoven: www.archined.nl/ archined/6395.html file_De.Effenaar
file_Bodemgesteldheid.Dommeldal file_Het.Stadswapen.van.Eindhoven file_Het.klooster.Ten.Haghe file_De.stadsplattegrond.van.van.Deventer file_Jan.van.Hooff file_Het.Eindhovens.Kanaal file_Mignot.&.De.Block file_Elias file_De.Sint-Catharinakerk
file_Het.Catharinakerkhoffile_De.Oosterkerkfile_Prentbriefkaart.Philips
file_De.Centrale.Boerenleenbank file_Een.bijzonder.lichtornament file_DAF.Het.10.000ste.chassis file_Van.Abbemuseum file_Het.Bevrijdingsmonument file_Spoor.Eindhoven file_Het.Evoluon file_De.Bijenkorffile_De.Effenaar >> PERIODE NA 1970: EEN NIEUW TIJDPERK >> ICOON DE EUROPACUP