Hoofdstuk 3: Reflectie op de cognitieve logica
3.1 Signalering en identificatie van gefixeerde dreigers
3.1.1 Duidelijkheid over de doelgroep
Het starten van de Britse evenknie van de pilot, het FTAC, is voorafgegaan door een onderzoek van ongeveer drie jaar waarin onderzocht werd welk gevaar gefixeerde individuen vormen voor publieke figuren. Ook werd een instrument ontwikkeld waarmee dit gevaar zou kunnen worden gereduceerd.40 Uit dit onderzoek kwam naar voren dat er voor publieke figuren met name een risico afkomstig was uit de hoek van de ‘lone individuals’, waarvan de meerderheid geestelijk ziek is en gedreven wordt door persoonlijke doelen. Tevens werden enkele ‘warning behaviours’ geïdentificeerd, waarmee gefixeerde individuen gesignaleerd kunnen worden.41 Hieruit blijkt dat er door de FTAC veel moeite gestoken is in het inventariseren van de doelgroep en de kenmerken daarvan. Dit inzicht heeft er mede toe geleid dat ook in de Nederlandse setting in de voorfase veel aandacht is uitgegaan naar de definiëring van de doelgroep.
Meer in het algemeen gesteld, worden bij de ontwikkeling van een interventie beleidsmakers en uitvoerende staf geconfronteerd met de volgende vragen:42
- Wat is de huidige situatie betreffende het gestelde probleem? - Waar komt dit probleem vandaan?
- Wat is de gewenste uitkomst van de maatregel of interventie? - Wat is bekend over de oorzaak en mogelijke oplossingen?
- Is dit probleem al eerder aan de orde geweest, en zo ja, welke stappen zijn toen genomen om dit probleem aan te pakken.
- Hoe effectief waren de vorige interventies?
- Welke mogelijkheden zijn er ten aanzien van de inzetbare instrumenten?
- Welke beperkingen zijn aanwezig die de selectie van inzetbare instrumenten kunnen beïnvloeden?
Het antwoord op deze vragen hangt mede af van de doelgroep waarop de interventie is gericht. Verschillende doelgroepen reageren verschillend op interventies. Er moet dus
40
James, D., Kerrigan, T., Forfar, R., Farnham, F., Preston, L. (2010). The Fixated Threat Assessment Centre: preventing harm and facilitating care. The Journal of Forensic Psychiatry & Psychology 21 (4), p. 523.
41
Ibid.
42 Rist, C. (1998) Choosing the Right Policy Instrument at the Right Time: The Contextual Challenges of Selection and Implementation. In: Bemelmans-Videc, M., Rist, C., Vedung, E. (1998) Carrots, Sticks & Sermons: Policy Instruments & Their Evaluation, p. 154-155.
48
voldoende duidelijkheid zijn over de houding, het gedrag, de motivatie van de leden van de doelgroep, én hun reactie op eerdere interventies. Als beleidsmakers hierover slecht geïnformeerd zijn, kan dit resulteren in een lagere slagingskans van de interventie.43 Op drie manieren kan zich een ‘mismatch’ voordoen tussen enerzijds de analyse van het onderliggende probleem en de achtergrondkenmerken van de doelgroep, en anderzijds de inzet van een beleidsinstrument:44
- Het probleem wordt niet correct gediagnosticeerd door de beleidsmakers.
- Het probleem wordt wel correct gediagnosticeerd, maar het gekozen instrument past niet bij de aard van het probleem c.q. sluit niet aan bij de doelgroep.
- Het probleem wordt door verschillende organisaties uiteenlopend gedefinieerd en geduid.
De pilot Dreigingsmanagement richt zich op dit moment uitsluitend op de ‘bekende dreiger’ en op dreigingen die zijn gericht aan personen op de limitatieve lijst.45 Deze afbakening kan twee gevolgen hebben. Ten eerste kan het probleem zich voordoen dat er signalen over ‘bekende dreigers’ zijn, maar dat deze niet terechtkomen bij de pilot. Het tweede mogelijke gevolg is dat de pilot te maken krijgt met dreigingen die strikt genomen niet tot de doelgroep behoren. Moet men deze terzijde leggen, zelfs als zij ernstig van aard zijn?
Het eerstgenoemde punt heeft betrekking op de communicatie tussen de regiopartners en het pilotteam. Hiervoor is het van belang dat de regiopartners weten dat er een dergelijk initiatief is en onder welke voorwaarden de signalen naar het pilotteam gestuurd kunnen of moeten worden. Het spreekt voor zich dat het missen van relevante signalen het succes van de pilot negatief kan beïnvloeden. Uit de relevante beleidsstukken blijkt dat er vanuit de pilot gewerkt wordt om de signalering aan de voorkant te verbeteren. Dit wordt bewerkstelligd door middel van training van de medewerkers van postkamers, beveiligingsbeambten, receptionisten/telefonisten en verantwoordelijk leidinggevenden. Langs deze weg worden deze functionarissen alert gemaakt op de mogelijke dreigingen en
43
Rist, C. (1998) Choosing the Right Policy Instrument at the Right Time: The Contextual Challenges of Selection and Implementation. In: Bemelmans-Videc, M., Rist, C., Vedung, E. (1998) Carrots, Sticks & Sermons: Policy Instruments & Their Evaluation, p. 156.
44 McDonnell, L. & Grubb, W. (1991) Education and Training for Work: The Policy Instruments and the Institution. The Rand Corporation, Santa Monica.
45
49
wordt een kader aangeboden om deze dreiging af te handelen en door te geleiden naar de pilot.46 Verder blijkt dat ook de beschikbare districtelijke, regionale en landelijke informatieknooppunten (LIK) kunnen worden benut om informatie door te geleiden naar de pilot. Door gebruik te maken van deze kanalen en verder aan de voorkant te werken aan een betere signalering wordt de kans op het missen van signalen kleiner. Dit betekent uiteraard niet dat de kans op het missen van signalen helemaal uitgesloten is.
De vraag moet ook gesteld worden wanneer een individu dat een dreiging uit gemeld dient te worden bij het pilotteam. Uit de relevante beleidsstukken komt een aantal relevante aanknopingspunten naar voren om de doelgroep af te bakenen:47
“…personen die (zonder medewerking van anderen) door middel van gedrag of woord als gevolg van een individueel doorlopen proces richting geweld een dreiging vormen. Binnen de pilot wordt gekeken naar de solistische dreigers die: herhaaldelijk pogingen doen tot ongepaste communicaties, contact of toenadering met betrekking tot personen (op de limitatieve lijst), wat bij de persoon zelf of bij professionals vanuit het kader van zorg of veiligheid bezorgdheid of angst oproept.”
Ook het gefixeerde aspect van deze solistische dreigers wordt nader gedefinieerd:48
“Individuen met psychologische en/of psychiatrische problemen, waarbij er sprake is van sociaal-maatschappelijk disfunctioneren en een preoccupatie met een persoon op of onderwerp (dat direct gerelateerd is aan de limitatieve lijst). De preoccupatie is ontstaan vanuit een persoonlijk motief dat voortkomt uit frustratie, verwardheid, een zoektocht naar intimiteit, roepen om hulp of een behoefte aan aandacht.”
Ten slotte beschikt de pilot zelf ook over een beslissingkader aan de hand waarvan bepaald wordt of een dreiging behandeld dient te worden:49
- De persoon bedreigt zonder medewerking van anderen (solist).
- De persoon uit bedreigingen tegen of vormt een bedreiging voor personen in het Rijksdomein.
- Er zijn aanwijzingen voor een psychiatrische stoornis en/of psychische, sociale c.q. maatschappelijke problemen bij de dreiger.
46 PID (2010), p. 9. 47 Id, p. 3. 48 Id. 49 Id, p. 19.
50
- Er is sprake van een preoccupatie met een persoon op of onderwerp dat direct gerelateerd is aan de
limitatieve lijst.
- Er is mogelijk een (escalerend) patroon van bedreigen en/of overlast.
Aan de hand van deze criteria beoordeelt het pilotteam of de casus besproken moet worden ten behoeve van het dreigingsmanagement. Deze criteria veronderstellen wel dat de instanties die de signalering doen, in staat zijn om relevante informatie aan te leveren. Ook impliceert dit dat deze partijen niet alleen de informatie kunnen delen maar deze ook willen delen. In hoofdstuk 4 zal uitgebreider op deze elementen worden ingegaan. Hier beperken we ons tot de vaststelling dat binnen het pilotteam en de stuurgroep weliswaar consensus bestaat over wie tot de doelgroep van de pilot behoren, maar dat nog niet betekent dat de verschillende pilotpartners allemaal met dezelfde definities werken. Als deze te ver uit elkaar liggen kan dit resulteren in het missen van signalen (omdat de definitie scherper is afgebakend) óf juist in een overdaad aan signalen (omdat de definitie ruimer is).
De tweede hierboven genoemde implicatie van de afbakening van de doelgroep heeft betrekking op de ‘workload’ van het pilotteam. Wat gebeurt er in het kader van de pilot met signalen die geen betrekking hebben op bedreigingen van personen op de limitatieve lijst, maar juist op andere personen (burgemeesters, BN’ers, e.d.)? De eerste ervaringen met de pilot laten zien dat dergelijke dreigingen niet automatisch terzijde worden gelegd. Zeker wanneer de dreiging afkomstig is van ‘criminele’ of geradicaliseerde dreigers en vanuit de regio om advies wordt gevraagd. Afgaande op informatie van medewerkers van het pilotteam beperkt de rol van het team zich tot ondersteuning en advisering. Bedreigingen van personen die niet op de limitatieve lijst staan kunnen dus wel worden meegenomen in het informatieproces, maar deze dreigers worden niet geselecteerd voor een persoonsgerichte aanpak op lokaal niveau.
Resumerend kan worden gesteld worden dat het van belang is dat er voldoende duidelijkheid is over de doelgroep waar de pilot zich op richt. Zonder deze duidelijkheid kan de situatie ontstaan dat verschillende pilotpartners zich richten op verschillende typen dreigers. Het kan ook leiden tot wat in de literatuur wordt aangeduid als ‘netwidening’: de interventies worden dan ingezet voor gevallen waarvoor zij strikt genomen niet zijn bedoeld.
51
In de beleidsstukken zijn in ieder geval stappen gezet om dit risico te verkleinen en om tot een zo scherp mogelijke afbakening van de doelgroep te komen. In de communicatie naar de diverse pilotpartners toe zal de operationele definitie waarvoor gekozen is zo goed mogelijk moeten worden uitgelegd.