Discussie - Het effect van agressief taalgebruik in de politiek

6. Discussie

Mocht het onderzoek opnieuw uitgevoerd worden, dan dienen enkele aanbevelingen in acht te worden genomen. Enkele aanpassingen kunnen het onderzoek nog betrouwbaarder en representatiever maken.

Nu deden er maar tien politiek betrokken respondenten mee aan het onderzoek, wellicht zouden de uitkomsten anders zijn als de verhouding politiek actief-niet actief 50/50 zou zijn. Misschien zouden er dan andere uitkomsten zichtbaar zijn en zouden de politiek actieve mensen juist wel strenger oordelen dan de niet politiek actieve mensen.

Omdat er tussen de citaten van coalitie vs. oppositie, coalitie vs. coalitie en oppositie vs. oppositie weinig verschil zat, zijn de uitkomsten hiervan zeer betrouwbaar. Wel klaagden veel proefpersonen dat ze de verschillen tussen deze citaten niet zagen, ondanks dat deze gecursiveerd waren. Het kan dus zijn dat sommige proefpersonen niet doorhadden dat de onderlinge verhoudingen tussen de politici veranderd was. Ook vonden veel proefpersonen het onderzoek zeer eentonig, door deze C-reeks. Nog een punt is dat er geen citaat was waarbij de oppositie de coalitie aanvalt. Voor een vervolgonderzoek is het een idee om dit toe te voegen aan het rijtje. Misschien zouden de proefpersonen dan wat strenger oordelen over de oppositie dan nu (maar misschien ook niet).

Bij dit onderzoek is er van uit gegaan dat de A-citaten (“Eurlings moet wegblijven uit mijn auto en mijn huis”), waarin agressief taalgebruik werd gericht op een persoon, te vergelijken waren met de B-citaten (Een verhoging van het toptarief, door de PVDA nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “heel onverstandig”.), waarin de agressie was gericht tegen een partij. Omdat dit echter twee verschillende citaatreeksen zijn, kan het zijn dat de proefpersonen niet strikt gelet hebben op het feit dat het hier om een groepgerichte agressie gaat. Het zou daarom beter zijn als bij een aanvullend onderzoek ook nog een reeks werd toegevoegd waarin de PVDA wordt vervangen door bijvoorbeeld Bos of een andere politicus. Omdat uit de onderzoeken blijkt dat linkse en rechtse stemmers bij de stemintentie moeilijk hun politieke voorkeur kunnen uitschakelen, zou het wat dat betreft handig zijn om bij vervolgonderzoek citaten in de stijl: “Politicus X zei tegen politicus Y….”. Op die manier kan de politieke voorkeur van de respondenten geen interfererende variabele zijn. Uiteraard kan dan ook niet getest worden hoe het publiek reageert op agressie onder coalitieleden/oppositieleden, oppositie vs. coalitie, etc.

Om erachter te komen hoe het kan dat politiek betrokken mensen en mensen die relatief vaak het journaal kijken zich milder uitlaten over het agressieve taalgebruik dan mensen die niet politiek betrokken zijn en geen politiek taalgebruik gewend zijn, is verder onderzoek. In dit onderzoek is alleen gebleken dat het zo is. Mijn interpretatie van het waarom hoeft niet de juiste te zijn. Verder onderzoek is hiervoor noodzakelijk.

Eveneens opvallend is dat hoewel agressief taalgebruik zeker niet loont voor politici, gematigd taalgebruik dit ook niet doet. Gematigd taalgebruik wordt, in tegenstelling tot agressief taalgebruik, niet afgestraft omdat het de stemintentie niet negatief beïnvloedt. Het beïnvloedt de stemintentie echter ook niet positief. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de

66 stemintentie tot op zekere hoogte losstaat van agressief taalgebruik van politici. Om er achter te komen hoe het precies kan dat de stemintentie makkelijker negatief te beïnvloeden is dan positief, is eveneens meer onderzoek nodig.

Tot slot wil ik nog opmerken dat ik mijn onderzoek in een, politiek gezien, uitermate turbulente periode heb uitgevoerd. Toen ik begon aan mijn onderzoek leek het kabinet nog stevig in het zadel te zitten, maar halverwege mijn onderzoek viel het kabinet over de kwestie Afghanistan. Ik heb de proefpersonen gevraagd om de citaten te beoordelen alsof het voor de val van het kabinet was, maar het kan zo zijn dat het toch een rol heeft gespeeld bij de beoordelingen. Nu zijn de politieke debatten voor de volgende Tweede Kamerverkiezingen in volle gang en worden door sommige politici weer enigszins agressieve opmerkingen gemaakt. Om stemmen te winnen zouden zij er goed aan doen om de resultaten van mijn onderzoek ter harte te nemen.

Bibliografie

Boeken & artikelen:

Van Aelst, P. & K. van Mierlo (2003). Politiek als One-Man-Show? Over de rol van kranten in de personalisering van de politiek. Res Publica 2003/2004: 579-562

Bax, M. (2010/2011) Rituals. Handbook of Pragmatics Vol. 9. In press: Mouton de Gruyter Baxter, L. & E. Babbie (2004). The basics of communication research. Londen: Thomson Wadsworth

Berenst, J. (1994). Relationeel taalgebruik: conversationele strategieën in interpersonele en

interculturele communicatie. Amsterdam: Thesis Publishers

Bootsma, P. & C. Hoetink (2006). Over lijken: Ontoelaatbaar taalgebruik in de Tweede Kamer. Amsterdam: Boom

Cels, S. (2007). Dat hoort u mij niet zeggen; hoe politici u de werkelijkheid voorspiegelen. Amsterdam: Bert Bakker.

Devos, C. (2004). Menage a trois: de verhouding tussen pers, politiek en politicologie. Gent: Academia Press

Hauttekeete, L.; W. Peersman & J. Debackere (2002). Politiek in de krant: hebt u iets gemerkt??’; Een onderzoek naar de tabloidisering van de politieke berichtgeving in vier Vlaamse dagbladen. Tijdschrift voor sociologie 23: 343-370.

Hibbert, A. & K. Beneken Kolmer (2004). Politiek en propaganda: De feiten achter de

krantenkoppen Leidschendam: Biblion

Houtkoop, H. & T. Koole (2000). Taal in actie. Bussum: Coutinho

Hoeken, H. & C. van Wijk (1997). Het effect van het opvoeren van een personage op de geloofwaardigheid en overtuigingskracht van een advertentie. Tijdschrift voor

Taalbeheersing19-1: 15-31.

Hoeken, H. (1998). Het ontwerp van overtuigende teksten. Wat onderzoek leert over de opzet

van effectieve reclame en voorlichting. Bussum: Coutinho

Keunen, A. & H. Roodenburg (1992). Schimpen en schelden. Amsterdam: Meertens instituut Kolen, B. (2009) Politiek en media; een verkennend onderzoek naar taalverruwing in

krantenberichten. Masterthesis.

Munnichs, G. (2000). Publiek ongenoegen en politieke geloofwaardigheid. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.

68 Petty, R.E. & J.T. Cacioppo & D.D. Rucker & G.Y. Bizer (2004). The Elaboration

Likelihood Model of Persuasion. In: Seiter, J.S. & Gass, R.H. Perspectives on Persuasion,

Social Influence and Compliance Gaining. Boston: Pearson, 65-89.

Van Riel-Eerden, M. (2005) Geintensiveerd taalgebruik. Het werkwoord intensiever

bestudeerd. Masterthesis.

Schreurs, B.(1998) Agressie en geweld : een thematische kennismaking met de sociale

wetenschappen. Bussum: Coutinho

Schellens, P.J. & R. Klaassen & S. de Vries (2002). Communicatiekundig ontwerpen. Assen: Koninklijke van Gorcum BV.

Schilperoord, J. & A. Maes (2003). Overtuigen met visuele en verbale retoriek. Tijdschrift

voor Taalbeheersing, 25-2: 119-141

Readers

Ensink, T. (2006). Syllabus voor het college Methodologie CIW. Websites

Bax, M. Universiteitskrant Rijksuniversiteit Groningen

http://www.uk.rug.nl/archief/jaargang38/07/02a.php (04-03-2010)

Hoekstra, E. (2008). Recensie van Marc de Coster "Groot scheldwoordenboek. Van apenkont tot zweefteef”. Fryske Akademy.nl [HTML]

http://www.fa.knaw.nl/fa/uitgaven/trefwoord/scheldwoordenboek-2.pdf (01-03-2010). NRCNext (10-11-2009). Terug in het publieke debat: demoniseren. NRCNext.nl [HTML] http://www.nrcnext.nl/blog/tag/pechtold/ (02-02-2010)

Reglement van Orde in de Tweede Kamer (2009). Reglement van Orde van de Tweede Kamer. Tweede Kamer der Staten Generaal. [HTML].

http://www.tweedekamer.nl/images/Reglement_bijgewerkt_10_november_2009_118-168167.pdf (03-03-2010).

Statline (17-12-2008). Centraal Bureau voor de Statistiek. [HTML]

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?VW=T&DM=SLNL&PA=71876NED&D1=1,5-

9&D2=0&D3=0&D4=0-2&D5=1,11,21,31,l&HD=090120-1324&HDR=G1,G2,T&STB=G3,G4 (09-03-2010)

De Volkskrant (02-11-10). Wilders: Pechtold is handlanger Mohammed B. Volkskrant.nl [HTML] http://www.volkskrant.nl/binnenland/article1310458.ece 2-11-2009 ANP (10-11-2009)

Bijlage I Citaten

Met het kastje dat verkeersminister Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. “Eurlings moet wegblijven uit mijn auto en mijn huis”, vindt Rutte.

Met het kastje dat verkeersminister Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. “Eurlings moet met zijn handen afblijven van mijn auto en weg van mijn huis,” vindt Rutte.

Met het kastje dat verkeersminister Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. “Eurlings moet met zijn tengels van mijn auto afblijven en weg van mijn huis,” vindt Rutte.

Een verhoging van het toptarief, door de PVDA nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “heel onverstandig”.

Een verhoging van het toptarief, door de PVDA nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “dom”.

Een verhoging van het toptarief, door de PVDA nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “idioot”.

Bos noemde de kritiek van Rutte “hypocriet”. C2

Bos noemde de kritiek van Rutte“schijnheilig”. C3

Bos noemde de kritiek van Rutte “vals”. C4

Bos noemde de kritiek van Balkenende “hypocriet”. C5

Bos noemde de kritiek van Balkenende “schijnheilig”. C6

Bos noemde de kritiek van Balkenende “vals”. C7

Pechtold noemde de kritiek van Rutte “hypocriet”. C8

Pechtold noemde de kritiek van Rutte “schijnheilig”. C9

Bijlage II Expert opinion

A. De politicus

Goedemiddag meneer Verburg,

Zoals ik u al sms'te, ben ik op dit moment bezig met mijn scriptie waarin ik onderzoek of agressief taalgebruik onder politici de attitude van de kiezers positief of negatief beinvloedt. Om dit te kunnen onderzoeken heb ik verschillende citaten uit kranten gehaald en die zelf aangepast (agressiever gemaakt). Het plan is om zowel het origineel als de aangepaste versie van het citaat aan proefpersonen voor te leggen, waarna de mening van de personen over de betreffende politici wordt gevraagd. Voor ik echter met het onderzoek van start kan gaan, heb ik u nodig. Ik moet namelijk een expert opinion hebben van een politicus die de stellingen eerst beoordeelt op 'waarschijnlijkheid'. Met andere woorden: zouden de citaten die ik aan de proefpersonen voor wil leggen,volgens u, echt door een politicus gezegd kunnen zijn en in de krant te lezen zijn? Ik vraag u dus niet om een oordeel te vellen over collega's, maar alleen of u de citaten realistisch vindt (en zo niet, wat dan volgens u een realistischere optie is).

Ik voeg de citaten bij in een attachment en zie uw reactie graag tegemoet.

Vriendelijke groeten, Anneloes Hummelinck Antwoord:

genomen/genaaid zal niet gebruik worden en rot toch op ook niet maar de rest kan absoluut.

Eric

B. De journalist Hoi Anneloes,

ik heb je citaten bekeken. en ik denk dat de meesten wel gepubliceerd kunnen worden. De journalist tekent namelijk gewoon op, wat er gezegd wordt. Dus in de meeste gevallen zullen ook grove uitspraken gewoon genoteerd worden. Wat wij niet doen is schelden, bijv

godverdomme, wat een kankerhoer. dat zul je niet snel aantreffen.

ik heb er een die misschien wel ver gaat genoteerd Agressief:

De PvdA voelt zich ‘genomen’/ ‘genaaid’ door de reactie van premier Jan Peter Balkenende (CDA) op het rapport van de commissie-Davids.

Dit vind ik wel ver gaan. De citaten

Mogelijke citaten op de man gespeeld Oppositiepartij vs. Coalitie

III Als het kabinet wel in actie komt, dan is het met slechte plannen, voerde Rutte aan. Hij greep de gelegenheid aan om de actie van de VVD tegen de kilometerheffing nog eens kracht bij te zetten.

Met het kastje dat verkeersminister Camiel Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. ''Eurlings moet wegblijven uit mijn auto en mijn huis'', vindt Rutte.

Gematigd agressief:

Als het kabinet wel in actie komt, dan is het met slechte plannen, voerde Rutte aan. Hij greep de gelegenheid aan om de actie van de VVD tegen de kilometerheffing nog eens kracht bij te zetten.

Met het kastje dat verkeersminister Camiel Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. “Eurlings moet met zijn handen afblijven van mijn auto en weg van mijn huis,”vindt Rutte.

Agressief

Als het kabinet wel in actie komt, dan is het met slechte plannen, voerde Rutte aan. Hij greep de gelegenheid aan om de actie van de VVD tegen de kilometerheffing nog eens kracht bij te zetten.

Met het kastje dat verkeersminister Camiel Eurlings in de auto wil laten zetten, raakt hij de privacy en het gevoel van vrijheid van de autorijder. “Eurlings moet met zijn tengels afblijven van mijn auto en weg van mijn huis,”vindt Rutte.

Coalitie vs. coalitie op de man gespeeld Neutraal

De PvdA is 'buitengewoon teleurgesteld en onaangenaam verrast' over de reactie van premier Jan Peter Balkenende (CDA) op het rapport van de commissie-Davids.

Gematigd agressief:

De PvdA is 'buitengewoon teleurgesteld en bedrogen' door de reactie van premier Jan Peter Balkenende (CDA) op het rapport van de commissie-Davids.

Agressief:

De PvdA voelt zich ‘genomen’/ ‘genaaid’ door de reactie van premier Jan Peter Balkenende (CDA) op het rapport van de commissie-Davids.

Oppositiepartij vs. Coalitiepartij Neutraal:

Minister Bert Koenders (Ontwikkelingssamenwerking, PvdA) is behoorlijk pissig over het gedrag van SP-Tweede Kamerlid Jan Marijnissen. De voormalige fractieleider van de SP riep dinsdag tijdens het vragenuurtje vanuit de bankjes drie keer flapdrol naar Koenders, die op dat moment aan het woord was.

IV De minister begrijpt niet waarom de SP'er dat deed. ''Ik vind dit niet kunnen. Het leidde me ook af. Ik probeerde duidelijk en eerlijk antwoord te geven op de vragen'', zei Koenders na afloop.

Toen de minister tijdens zijn vertrek uit de zaal aan Marijnissen om opheldering vroeg, zei de SP-voorzitter volgens hem: ''Ga de Kamer uit. Je hebt hier niets te zoeken.''

Gematigd agressief:

Minister Bert Koenders (Ontwikkelingssamenwerking, PvdA) is behoorlijk pissig over het gedrag van SP-Tweede Kamerlid Jan Marijnissen. De voormalige fractieleider van de SP riep dinsdag tijdens het vragenuurtje vanuit de bankjes drie keer flapdrol naar Koenders, die op dat moment aan het woord was.

De minister begrijpt niet waarom de SP'er dat deed. ''Ik vind dit niet kunnen. Het leidde me ook af. Ik probeerde duidelijk en eerlijk antwoord te geven op de vragen'', zei Koenders na afloop.

Toen de minister tijdens zijn vertrek uit de zaal aan Marijnissen om opheldering vroeg, zei de SP-voorzitter volgens hem: ''Ga toch de Kamer uit, man. Je hebt hier niets te zoeken.''

Agressief:

Minister Bert Koenders (Ontwikkelingssamenwerking, PvdA) is behoorlijk pissig over het gedrag van SP-Tweede Kamerlid Jan Marijnissen. De voormalige fractieleider van de SP riep dinsdag tijdens het vragenuurtje vanuit de bankjes drie keer eikel naar Koenders, die op dat moment aan het woord was.

De minister begrijpt niet waarom de SP'er dat deed. ''Ik vind dit niet kunnen. Het leidde me ook af. Ik probeerde duidelijk en eerlijk antwoord te geven op de vragen'', zei Koenders na afloop.

Toen de minister tijdens zijn vertrek uit de zaal aan Marijnissen om opheldering vroeg, zei de SP-voorzitter volgens hem: ''Rot toch op uit de Kamer. Je hebt hier niets te zoeken.''

(Oppositie)partij vs. Oppositie Neutraal:

(D66 heeft zijn succes in de peilingen enkel te danken aan zijn oppositie tegen de PVV. Dat zegt PVV-leider Geert Wilders zaterdag in De Telegraaf. "Ze zijn groot geworden door het verzet tegen ons." Daarom is D66-leider Alexander Pechtold volgens Wilders 'altijd haantje de voorste als er kritiek op ons kan worden geleverd'.)

D66 is volgens de PVV-leider 'echt het ergste wat er is, nog erger dan GroenLinks'. Pechtold is in zijn optiek een ‘gladde naprater’.

Gematigd agressief:

V D66 is volgens de PVV-leider 'echt het ergste wat er is, nog erger dan GroenLinks'. Pechtold is in zijn optiek een 'glibberige teflonbuikspreekpop'

Agressief:

D66 heeft zijn succes in de peilingen enkel te danken aan zijn oppositie tegen de PVV. Dat zegt PVV-leider Geert Wilders zaterdag in De Telegraaf. "Ze zijn groot geworden door het verzet tegen ons." Daarom is D66-leider Alexander Pechtold volgens Wilders 'altijd haantje de voorste als er kritiek op ons kan worden geleverd'.

D66 is volgens de PVV-leider 'echt het ergste wat er is, nog erger dan GroenLinks'. Pechtold is in zijn optiek een ‘…

Op de partij gespeeld

Coalitiepartner vs. coalitiepartner Neutraal

CDA-Minister Maxime Verhagen (Buitenlandse Zaken) wil niet bezuinigen op defensie. Ook wil hij geen nieuw toptarief van 60 procent in de inkomstenbelasting, zoals de PvdA eerder bepleitte.

''In tijden van crisis is dat geen populaire boodschap, maar ik zeg het toch: het zou kortzichtig zijn om in deze onzekere wereld, met zijn weerbarstige uitdagingen en zijn vele crises in de maak, op defensie te bezuinigen'', zei Verhagen.

Een verhoging van het toptarief, door de PvdA recent nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen ''heel onverstandig''.

Matig agressief

Een verhoging van het toptarief, door de PvdA recent nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “dom”.

Agressies

Een verhoging van het toptarief, door de PvdA recent nog een reële optie genoemd, noemde Verhagen “idioot”.

Bijlage III Vragenlijst

Allereerst hartelijk dank dat u deze vragenlijst in wilt vullen.

Voor u ziet u een aantal uitspraken van politici, die telkens net wat van elkaar verschillen. Over deze citaten gaan de vragen. Elk citaat heeft een code (bijvoorbeeld A1, A2, etc.) waarnaar verwezen wordt in de vragenlijst. Het is de bedoeling dat u per citaat invult in welke mate u het citaat agressief danwel vredelievend, beleefd danwel onbeleefd, etc. vindt en hoe de politicus die de uitspraken doet op u overkomt (capabel-incapabel, etc.). Ik wil u verder vragen om bij het invullen vooral te kijken naar de citaten en uw gevoelens over degene die de uitspraak doet enigszins te neutraliseren. Ook vraag ik u om er rekening mee te houden dat alle uitspraken dateren van voor de val van het kabinet, en dat u ze dus ook als dusdanig beoordeelt. Het invullen duurt ca. een half uur.

1. Geslacht: man/vrouw 2. Hoogst genoten opleiding:

0 VMBO 0 HAVO 0 VWO 0 MBO 0 HBO 0 WO 3. Leeftijd: 0 18-40 0 41-65 0 66-80 0 Ouder dan 80 Interfererende variabelen

4. Welke politieke partij heeft op dit moment uw voorkeur? 0 CDA 0 PvdA 0 VVD 0 SP 0 PVV 0 Groen Links 0 Christen Unie 0 D66 0 SGP

0 Partij voor de Dieren

5. Ik volg de politiek 0 dagelijks 0 wekelijks

VII 0 zo nu en dan

0 zelden 0 nooit

6. Ik ben politiek actief voor een partij:

0 Ja 0 Nee

Dit citaat is:

Agressief 0 0 0 0 0 Vredelievend

Beleefd 0 0 0 0 0 Onbeleefd

Geschikt 0 0 0 0 0 Ongeschikt

Deze politicus komt op mij over als:

Vriendelijk 0 0 0 0 0 Onvriendelijk

Welbespraakt 0 0 0 0 0 Onbespraakt

Overtuigend 0 0 0 0 0 Niet overtuigend

Capabel 0 0 0 0 0 Incapabel

Deze politicus lijkt mij:

Standvastig 0 0 0 0 0 Wisselvallig

Betrouwbaar 0 0 0 0 0 Onbetrouwbaar

Oprecht 0 0 0 0 0 Onoprecht

Verantwoordelijk 0 0 0 0 0 Onverantwoordelijk

Makkelijk mee 0 0 0 0 0 Moeilijk mee samen te

samen te werken werken

Deze politicus lijkt mij:

Ervaren 0 0 0 0 0 Onervaren

Professioneel 0 0 0 0 0 Onprofessioneel

Wijs 0 0 0 0 0 Dom

Ik zou bij de volgende verkiezingen mogelijk op hem/haar stemmen.

Helemaal mee eens 0 0 0 0 0 Helemaal mee oneens

Welke van de citaten vond u het agressiefst en waarom? Waar lette u op? (bv. taalgebruik, positie van de geciteerde, etc.)

VIII Denkt u dat de mate van agressie in de citaten invloed heeft op latere samenwerkingen tussen de partijen?

IX A1

In document Het effect van agressief taalgebruik in de politiek (pagina 69-106)