ongeveer anderhalf jaar bij Bevelander, en er zijn “geruchten lopende”, maar Christelijnken verklaart dat het “valselijck en tegen de waerheit is dat Bevelander haar somteijts tot
oneerbaerheit soude hebben versocht, hij heeft haer daerover nooit, gemoeijt of gemolesteert”.
1696
Op 18 sep.1696 zal weer begonnen worden met de dorpswacht. Twee mannen moeten, om beurten, ’s avonds om 10 uur met de “clopper” het hele dorp en alle straten doorgaan, en dat elk uur blijven doen tot ’s morgens 5 uur. Vrouwen en jongens beneden de 18 jaar mogen geen wacht lopen. Gezinnen die geen mannen hebben moeten iemand anders aanstellen.
De baljuw, de predikant en oude mannen zijn vrijgesteld van de diensten.
1703
Op 16 mei 1703 worden in het Rechtshuis van Nieuwerkerk door de stad Zierikzee de
korenmolens van Nieuwerkerk en Ouwerkerk verkocht. Die van Nieuwerkerk krijgt het recht om ook alle mout voor de brouwerij te malen, zoals dat van ouds zo geweest is.
Iedereen is verplicht om op zijn eigen dorp te laten malen en zijn meel te kopen, die van Capelle mogen naar Nieuwerkerk of Ouwerkerk gaan.
De molen op Nieuwerkerk wordt verkocht aan Cornelis Stavenisse voor £ 550.-.- en die van Ouwerkerk gaat naar dezelfde Cornelis Stavenisse voor £ 420.-.-.
1704
Op 17 juni 1704 zitten schout en schepenen met een groot probleem: De vorige week Zaterdag is Jan d’ Mooij “op schelmachtige wijze weggelopen, verlatende zijn twee kinderen”.
De kinderen zijn katholiek, daarom vindt men dat ze niet ten laste van de Armen kunnen komen.
De grootmoeder van moeders zijde wordt aangezegd dat zij en andere rooms katholieken, die
“onder ons bij gedooge zijn wonende” de kinderen moeten onderhouden.
Sociale zorg: Voor de reformatie berust de armenzorg bij de kerk, gesteund door giften van de adel enz. Na de reformatie komen er armbesturen, “de Armen”, ze zorgen dat de allerarmsten een onderkomen en een beetje eten, kleren en turf hebben. Ook zorgen ze via de weeskamer zo nodig voor de wezen, maar dan wordt er eerst gekeken of iets van geld of goederen is waar de wezen recht op hebben, zodat ze daar van opgevoed kunnen worden.
Als de ouders voldoende bezitten kunnen ze voogden aanstellen en de weeskamer uitsluiten.
In 1818 wordt de Maatschappij van Weldadigheid opgericht, er komen burgerlijke armbesturen.
In 1854 komt de armenzorg weer hoofdzakelijk bij de kerken te liggen en tot 1870 is de geboorteplaats van de armlastige erg belangrijk. Dat geeft te veel misverstanden, dus komt de zorg later weer hoofdzakelijk bij de gemeentes te liggen. Pas in 1965 wordt bijstand een recht.
1710
Op 21 juni 1710 laten Jacobus van Meulwijk en Jannis Hooij een brief bezorgen door de notaris bij schout Corn. van Neuren en Ant. Noom waarin ze stellen dat de Capeldijk binnen twee dagen moet worden hersteld omdat zij anders alle schade op de dijkgraaf en de gezworenen zullen verhalen. Na de brief te hebben voorgelezen krijgt de notaris ten antwoord: “Protesteren en brood bedelen is aan niemand verboden, ik veeg mijn gat er aan af”.
In mei wordt te Bruinisse het voorgenomen huwelijk afgekondigd van Willem Bal Marinuszoon, brouwer op de brouwerij "De Wereld" in Nieuwerkerk, en Bastiaantje Boudewijns, een
dienstmeid in de herberg op Zijpe. Leena Bresto (ca.1682- ca.1729), een nicht van Willem, is zwanger van hem en krijgt op 1 juni een kind in het huis van haar moeder, Susanne Bal, de weduwe van heelmeester Aelbrecht Bresto. Leena tekent in Bruinisse bezwaar aan tegen het aangekondigde huwelijk en zegt dat Willem beloofd heeft om met haar te trouwen. Dominee Verdiere uit Bruinisse stopt de huwelijksafkondiging na een besluit van de rechter.
29
Het huwelijk met Bastiaantje gaat niet door, maar Willem trouwt ook niet met Leena, ondanks het feit dat hij op 13 juni verklaart dat hij wel ontrouw is geweest aan haar, maar toch met niemand anders wil trouwen! In juli zijn er allerlei verklaringen van goed gedrag van Leena, onder andere van dominee Jacobus de Visscher.
De dochter van Lena wordt in 1710 op Nieuwerkerk gedoopt, en wel als Anna Willemse Bal, en ze trouwt in 1730 met Izaak van der Daf, molenaar te Nieuwerkerk. Willem trouwt uiteindelijk in 1720 met Catharina Pauw, de dochter van schepen mr. Jacobus Pauw.
1724
Op 2 okt. is door de burgemeester en de commissarissen van Duiveland een resolutie
aangenomen om een aarden weg aan te leggen van het dorp naar de Goude Veersche dijk. Als de heerlijkheid een jaar later verkocht wordt, moet dat nog gebeuren en komen de lasten voor rekening van de koopster.
1725
Op 1 juni 1725 wordt in herberg “De Groote Zout Keete” door de burgemeesters, schepenen en raaden, van- en namens de stad Zierikzee, de verkoping gehouden van de heerlijkheid de
Vierbannen in Duiveland met nog enige ambachten in Schouwen en in Duiveland.
In de voorwaarden staat o.a. vermeld dat een klein percentage van de koopsom voor de armen is;
de helft voor de armen van Zierikzee, de andere helft voor de armen ter plekke. De molens van Nieuwerkerk en Ouwerkerk zijn al op 16 mei 1703 verkocht zodat daar nu alleen nog cijns van ontvangen wordt: £ 16.13.4 van Nieuwerkerk en £ 12.0.0 van Ouwerkerk.
De molenaar van Nieuwerkerk heeft gedurende 7 jaar een korting gekregen van £ 2.13.4.
Een paar geschatte waarden in de Vierbannen:
Een huis, schuur, hof en vijvers (het Grote Huis aan de Ring), groot 227 roe, £ 500.-.-.
Een boomgaard 2 Gem.15 roe, £ 183.6.8 Nog een kleine boomgaard, 218 roe, £ 33.6.8.
Jaarlijkse opbrengste.
De inkomsten komen, o.a. uit: 33 pond belasting op bier, 14 pond van tienden, 33 pond uit de visserijen van het Steenzwaan en alle sloten en watergangen, 24 pond van de 1 grootte die per gemet moet worden betaald, ca. 20 pond, oftewel de helft van de boetes; 40 pond uit de Heeren Diensten; 60 pond van Dijkettingen (verpachting van dijken voor begrazing); verpachting van het veer Viane-Stavenisse en van de Staart naar Rotterdam; de vrachtrijders, de vogelarij enzovoort. Na het overlijden van een secretaris, baljuw of opperdijkgraaf moet de nieuw aangestelde daarvoor £250.-.- betalen aan de Heer, een secretaris £150.-.-, en een schout of dijkgraaf £33.6.8
Op 16 juni 1725 koopt Maria Nachtegaal (1675-1743), de weduwe van wijlen Johan van der Mandere, burgemeester te Vlissingen, als moeder en voogdes over haar minderjarige kinderen, de bannen Nieuwerkerk, Capelle en Botland voor Johan van der Mandere, en het ban
Ouwerkerk voor zijn broer Jacob van der Mandere, voor 83.500,- Carolische guldens.
Als Johan in 1730 overlijdt, wordt Jacob van der Mandere (1707-1775) de ambachtsheer van de dan weer (bijna) complete Vierbannen. (zie ook 1771)
Zierikzee heeft dus flink verdiend aan de in 1565 gekochte Vierbannen in. Ook de heren bestuurders van Zierikzee en een paar invloedrijke families hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om privé land, huizen en hofsteden te verwerven in de Vierbannen.
1732
In mei van 1732 worden door secretaris Nicolaas Telle in zijn kwaliteit als ontvanger van de plaatsen Nieuwerkerk, Capelle en Oosterland de verkoopvoorwaarden opgeschreven voor een stukje land, de dorpsvroone het “Schuttershof”. Vroone betekent dat het vrijgesteld is van
"geschot" oftewel belasting, en het zal, gezien de naam, gebruikt zijn als oefenplaats voor de schutterij en voor de “Schuttersfeesten”. Er staan meer dan 100 mooie opgaande iepen- en essenbomen op. Het ligt aan het begin van de weg naar Ouwerkerk, (tegenover het
tegenwoordige dorpshuis) en het is ongeveer 196 roeden groot (2650 m2.)
Dingenis de Backer wordt die nieuwe eigenaar voor £ 65.-.-, plus de kosten van het schrijven der voorwaarden, de rantsoenpenningen en de zegels.
30
Na de drie zondagse geboden (er zijn geen protesten na de aankondigingen in de Kerk), geeft de ambachtsheer Jacob van Mandere toestemming voor de levering.
In 1732 wordt door het polderbestuur, o.a. aanbesteed het maken van 7 nieuwe stenen duikers, waarvan één in de Sluisweg; 4,6 meter lang en 1,2 meter breed tussen de muren; de hoogte tot het gewelf 75 cm. De muren worden anderhalf steens dik, met een halfrond gewelf van één steens metselwerk.
De mortel moet gemaakt worden van goede metselkalk en tras: “En sal den aannemer de mortel moeten maken 14 dagen eer hij aen ‘t werk gaat, en wel doorbouwen (goed mengen).
En dan tussenbeide nog 2 maal versteken en verbouwen (mengen) en dan nog eens versteken als hij aan ’t werk gaat”. Ook het afwerken van de voegen aan buiten- en binnenkant wordt uitvoerig beschreven. Aan de “heule” moeten 4 vlerken gemaakt worden van 60 cm.
De aanvulling mag pas gebeuren na inspectie van het werk, een degelijk stukje werk!
De materialen worden geleverd door de polder. Adriaan van Leeuwen neemt het werk om 3 duikers te maken aan voor 6 pond, oftewel 36 gulden, daar komt bij 15 schelling bier-fooi.
Arnoldus Tromp neemt het droogmaken en drooghouden en het zetten van damplanken aan voor 2 pond en 15 schelling. De arbeidskosten voor het maken van één duiker zijn dus, inclusief het biergeld, ca. 9 euro.
Deze werkzaamheden, met vele andere, zijn nodig omdat de Vierbannenpolder nu gaat afwateren via een nieuwe sluis bij Stevensluis in plaats van via de oude sluis bij Viane. Het water moet dus precies de andere kant op gaan stromen!
Schipper Pieter Padmos zal de benodigde 4000 staken, 3000 gaarden en 2000 bossen rijshout van Ouwerkerk naar Stevensluis vervoeren.
1735
Op 16 dec.1735 komt er een schrijven van de Heeren Staten van Zeeland, dat er in het vervolg geen goederen meer geconfisqueerd mogen worden door de rechtbanken.
De stroom op de Schelde heeft zich verlegd, het Meijland voor de westkant van Ouwerkerk zakt in 1738 weg en het diepe water komt tot aan de dijk. In 1741 worden er op advies van ’s Lands opzichters zware zinkstukken gemaakt en gestort, voor 32.747 ponden Vlaams. Om het te betalen wordt een extra geschot gevraagd van 2 schellingen en 6 grooten per gemet boven de normale 8 schellingen per gemet.
1743
De dijkgraaf stelt Adriaen Johannisse Wagenmaker aan als dijkbaas i.p.v. van Raijert Kleij.
1744
Johannes Thomasse zou £ 21.-.- moeten betalen over 1/3e part in “de opslag der kuipe” van de brouwerij in Nieuwerkerk aan de Hoogheerlijkheid, maar dat is niet ontvangen.
1747
Het volk raakt gesplitst in Fransgezinde Patriotten, waaronder veel bestuurders, en de
Prinsgezinden, het grootste deel van het gewone volk. Vele Nieuwerkerkers, en vooral ook de burgemeester, zijn echte Oranjeklanten. De Prinsgezinden komen in opstand omdat ze nog steeds herendiensten moeten verlenen en steeds meer belastingen moeten betalen om de welstand van de regentenfamilies, die als kleine vorsten leven, overeind te houden. Ze trekken naar
Zierikzee, plunderen het stadhuis, gooien wat ramen in en molesteren een paar rijke families. De dominees zien kans de zaak te sussen. Zie ook 1787.
1750
In 1750 is Duiveland 13.634 gemeten groot, het is vruchtbaar land waar granen, erwten, bonen, meekrap, vlas enzovoort verbouwd worden en er zijn vele mooie weilanden.
Duiveland bestaat uit: De Vierbannen, Groot- en Klein Beijeren, (Beijeren en Viane), Oosterland, ‘s Heer Jans land, Oostduiveland (Bruinisse) met de Stoofpolder, de Gouwe Veersche Polder, de Zelkepolder, Alteklein, Bettewaarde, de Saspolder en de Jong Polder.
Elke polder wordt bestuurd door een dijkgraaf met de gezworenen, de Ambachtsheren van de dorpen zijn opperdijkgraaf, en zij wijzen een dijkgraaf en een klerk aan.
31
In de andere polders worden de dijkgraaf, de klerk en de gezworenen gekozen door de ingelanden. De polders zijn niet onderworpen aan een Heemraadschap.
Er zijn 6 dorpen waarvan er vijf een kerk hebben, die vanwege het Gemeene Land van Zeeland uit het Komptoir der Geestelijke Goederen binnen Zierikzee worden onderhouden. De
Vierbannen vormt het grootste bedijkte gebied van het hele eiland, met een eigen
afwateringssluis aan de noordkant, en een spuisluis samen met Oosterland aan de zuidkant.De Lage Vierschaar spreekt afwisselend in één der dorpsherbergen. De Hoge Vierschaar spreekt recht voor heel Duiveland, maar dat gebeurt in het Heerenhuis aan de Ring.Er staan 98 panden waaronder een brouwerij, en 37 hofsteden op Nieuwerkerk en Botland.
Er zijn 6 dorpen waarvan er vijf een kerk hebben, die vanwege het Gemeene Land van Zeeland uit het Komptoir der Geestelijke Goederen binnen Zierikzee worden onderhouden. De
Vierbannen vormt het grootste bedijkte gebied van het hele eiland, met een eigen
afwateringssluis aan de noordkant, en een spuisluis samen met Oosterland aan de zuidkant.
De Lage Vierschaar spreekt afwisselend in één der dorpsherbergen. De Hoge Vierschaar spreekt recht voor heel Duiveland, maar dat gebeurt in het Heerenhuis aan de Ring.Er staan 98 panden waaronder een brouwerij, en 37 hofsteden op Nieuwerkerk en Botland.
1751
Op 24 feb.1751 gaat bierbrouwer Jibbe Leeman met zijn zoon Cornelis naar Capelle naar het huis van Jan Baptist op Capelle om betaling te vragen van geleverd bier. Baptist is er niet, maar wel zijn vrouw, Jannetie Verbost, die boos wordt, en de heren uitscheldt voor schoelje, schelm en duivelse Oost-Indiëvaarder, daarna dreigt ze nog met een stok.
Op 3 aug.1751 staan Jibbe Leeman en Anna Maria Abelmont borg voor Nicolaas Telle, die sinds 1723 secretaris is van Nieuwerkerk en Capelle, hij is tevens vendumeester, doet huisschattingen, regelt insolvente en verlaten boedels, ontvangt de successierechten enzovoort, voor iedereen die daar belang bij heeft, maar speciaal ten behoeve van de ambachtsheer.
1756
In de nacht van 1 op 2 okt.1756 verdwijnt de voormalige ‘s Heeren Dienaar Barent Jurjens met zijn gezin uit het dorp, “heimelijck en op clandestiene wijze, zonder aan iemand bekent te maaken waar na toe”. Hij neemt zo veel mogelijk goederen mee en laat zijn schulden achter, reden voor de baljuw met de schepenen om beslag te leggen op het huis.
.
Lijst met bewoners van de dorpskern:
achternaam voornaam object straat
Brander Cornelis huisje NZW-a
Kik Jan huisje NZW-b
Swens wed. Cathelijntje huisje NZW-c
Vaate wed.Lauwerijna van der huisje NZW-d
Gasthuis NZW-e
Guilikenaer Aelbregt huisje NZW-f
Aarnoudse Joos huisje + schuur NZW-g
Weksteen Frans huisje NZR-h
Govertse Willem huis NZR-i
Huybregtse,Jan Pieternella,wed.van huis NZR-k
Jelte Juff.de Wed.N. schuur NZR-l
Kik Willem huis NZR-m
Isaakse Jacobus huis NZR-n
Plokhaer Marinus huis NZR-o
Jonge,de Arij huis NZR-p
32
Perre of Provo? Jasperv.d. huis NZR-q
Hart,t wed.Marie huis NZR-r
Govertse Willem schuur en swingelkooje etc.aan t kerkhoff NZR-s
Kaashoek Adriaan huis NZR-t
Plokhaer Frans huis en op kkhof schuur NZR-u
Dijke,van Jan huis en schuur NZR-v
Kaashoek Adriaan schuur NZR-w
Jonge,de Cornelis schuur en wagenhuis NZR-x
Mus Jan schuur NZK-a
Kroone Jacobus huis en schuur NZK-b
Doele,van den wed.Mr. huis en schuur NZK-c
Kolk Barend huis en schuur NZK-d
Verstraate wed.Ad huis en schuur NZK-e
Wallaard Cornelis huis en schuur NZK-f
Dingemanse Janis huis en schuur NZK-g
Bruijne,de Jacobus huis NZK-h
Agthove Heijndrik huis en schuur NZK-i
Smit Aarnoldus huis NZK-k
Puijpelink Cornelis huis en schuur NZK-l
Armens,den huis en schuur NZK-m
Waal,de Rogier huis en schuur NZK-n
Jan huis en pakhuis NZK-o
Lange.de Cornelis wed.Pieternella huis NZK-p
Manis,Cornelis wed. huis NZK-q
Leeman,Jibbe erven huis NZK-r
Both Willem huis en smitse etc. M-1
Brabers Adriana huis en schuur M-2
Zweek Jacobus huis M-3
Kanoo Valentyn huis en schuur M-4
Klink Bregt huis M-5
Rijke,de Rook huis en bakkeete M-6
Weksteen Pieter 2 schuren M-7
Daff,van der Isaak huis en schuur M-8
Daff,van der Isaak huis M-9
Bruijne,de jacob huis M-10
Jonge,de Maerten wagenhuis M-11
Franse Pieter schuur en wagenhuis M-12
Bibbe Klaar schuur M13
Grutter,de Marinus huis M-14
Jonge,de Willem huis M-15
Weksteen, Pieter huis, schuur en wagenhuis M16
Verdoold Jan huis en schuur M-17
Pot huis M-18
Witte,de Arij huis en schuur ZZW-a
Vos,de Kaatje huis ZZW-b
Karel Cornelis huis ZZW-c
Door Pieter huis en schuur ZZW-d
Otte Matthijs huis ZZR-e
Sasmeesters,den huis ZZR-f
Jonge,de Cornelis huis ZZR-g
Govertze Jacob huis ZZR-h
Govertze Willem huis, schuur en swingelkooi ZZR-i
Hollander Lucas huis ZZR-k
Bal Juff.de wed. huizinge en schuur ZZR-l
Telle Juff.de wed.secr. huis ZZR-m
Plaatsenhuis met koetshuis en tuinhuis ZZR-n
33
Wensch,de Hr. Mattheus huis en schuur ZZK-a
Weksteen frans huis ZZK-b
Klaas Janna huizen met schuur en wagenhuizen ZZK-c
Reet ,van Reijnoud huis en schuren ZZK-d
Ijserloo,van Klaas huis en schuren ZZK-e
Mus Jan huis en schuur ZZK-f
Smit Cornelis huis en schuur ZZK-g
Huijbregtze Lieven huis ? en schuren ZZK-h
Jonge,de Maarten huis ZZK-i
Bliek Cornelis huis,bakkerij en schuren ZZK-k
Kok,de Willem huis en schuur ZZK-l
Bal juff.de wed. huis en schuur ZZK-m
Bil Jacob huis en schuren ZZK-o
Mooij,de Adriaan huis en schuur ZZK-p
Jibbe de Erven van huis en schuur ZZK-q
Altegoed Janis huis ZZK-r
Mulder Janis huis en schuur ZZK-s
Verdoold Jan huis en schuur ZZK-t
Langs de Achterwegen staan vanwege de lage ligging alleen nog maar schuren. De straten worden in de lijst als volgt aangegeven: NZ is noordzijde, ZZ is zuidzijde.
W is de Weststraat, R is de Ring, M is de Molenweg en K is de Kerkstraat.
1759
Landbouwer Leendert Berman, die schout is van Ouwerkerk en dijkgraaf van de Vierbannen, wordt door verschillende mensen beschuldigd van gesjoemel en diefstal.
Op 28 aug.1759 legt schipper Jacobus van Oost uit Viane, op verzoek van Noach van Stelle, die gezworene is van de Polder der Vierbannen, een bezwarende verklaring af.
Leendert Berman heeft enige jaren geleden een huisje gekocht op Viane, en omdat hij de tras of regenbak wil uitgraven en naar Ouwerkerk wil vervoeren, leent hij een zware tros van de
schipper. Na enige tijd gaat de schipper om zijn tros vragen, maar die blijkt kapot te zijn. Na vele keren te hebben aangeklopt zegt Berman dat hij maar een tros moet uitzoeken op de zolder van dijkbaas Jan Ketel. Samen met zijn knecht brengt van Oost de zware tros, die dus eigenlijk van de polder is, naar zijn schip, een hengst.
Op dezelfde dag laten dijkbaas Abraham Jacobse en vrachtrijder Jan Hogenboom aktes opmaken met beschuldigingen: Berman heeft met allerlei rekeningen geknoeid, er is teer gestolen, er zijn straatjes gelegd bij de mestvaalt en de schuur, allemaal op kosten van de gemeente Ouwerkerk of de Polder.
Op 5 september 1759 is er een verklaring van metselaar Jan Bevelander op Ouwerkerk, die in opdracht van de polder reparatiewerk aan de heulen doet. Berman heeft hem verzocht wat klusjes bij hem thuis op te knappen op kosten van de polder.
Op 12 okt. wordt van der Stelle gedaagd, wegens aantasting van de goede naam van Berman, die steun krijgt van Nicolaas van IJsselstein, de baljuw van de Vierbannen.
Van der Stelle komt met nieuwe stukken bij de baljuw en de Hoog-schepenen der Vierbannen.
Pas op 7 nov.1768 komt er een advies van drie onafhankelijke rechtsgeleerden mede uit naam van Ambachtsheer Jacob van de Mandere. Zij vinden dat er onvoldoende bewijs is, en oordelen dat uit de boedel van de overleden Noach van Stelle 50 Car. gulden aan Berman moet worden betaald, plus alle proceskosten! Berman kocht op 1 april 1760 de brouwerij “De Wereld” van de ambachtsheer, mogelijk heeft dat invloed op de beoordeling gehad!
1763
Op 9 okt. 1763 is er ’s morgens om zes uur een ernstige dijkval aan de Westdijk, aan de zuidkant van de polder. De zeedijk, die dan al overvloeit bij laag water, kan slechts met grote moeite gered worden, mede door de hulp van twee dijkinspecteurs, Cornelis de Kanter en J. Dingmans,