DEELPLATFORM ervaring van activiteiten in een lokale
4.2 ICT-deelplatforms Amsterdam Sharing City
Met de groeiende internationale aandacht voor de deeleconomie via het internet, waarbij collaboratief consumeren een uitgangspunt is, wekken ICT-deelplatforms ook steeds meer belangstelling van Amsterdamse media. Amsterdam wordt momenteel zelfs gepropageerd als “the sharing city of Europe” (Sprang, 2015; Gemeente Amsterdam, 2015b). Vanuit het initiatief “Amsterdam Sharing City” werken verscheidene start-ups, gevestigde bedrijven, (kennis)instellingen en de gemeente samen om de kansen die de deeleconomie voor de stad kan bieden optimaal te benutten (Sprang, 2015).
Door via ICT-deelplatforms te huren, lenen, ruilen, geven, delen of kopen werkt men met elkaar samen aan positieve uitkomsten op het gebied van duurzaamheid, sociale netwerken en economische vooruitgang. Zo wordt er getracht bestaande middelen efficiënter te gebruiken, verbindingen tussen (netwerken van) mensen te bevorderen, betekenisvolle interacties en vertrouwen te stimuleren, bezit lokaal te houden en toegankelijker te maken en stilstaande capaciteit van producten, diensten, kennis en geld zichtbaar en verhandelbaar te maken. De deeleconomie krijgt in de Amsterdamse politiek veel aandacht vanwege de beoogde groeikansen op lokaal schaalniveau, waarbij economische en sociale waarden in lokale gemeenschappen wordt behouden. Bepaalde platforms krijgen dan ook meer aandacht en financiële steun, omdat zij beogen ontmoetingen en onderlinge hulp op buurtniveau te stimuleren. De nabijheid van gebruikers en de schaal van de buurt spelen voor deze platforms een hoofdrol (Gemeente Amsterdam, 2015c).
Er valt een onderscheid te maken in deelplatforms die wel of geen essentieel belang hechten aan de fysieke nabijheid van gebruikers ten gunste van geslaagde deelovereenkomsten. Deelplatforms als Über en Airbnb4 richten zich meer op regionaal, landelijk en internationaal schaalniveau, waarbij de deelovereenkomsten plaatsvinden tussen gebruikers die zich op grote fysieke afstanden van elkaar (kunnen) bevinden. Platforms als Peerby en Thuisafgehaald werken echter op lokaal niveau en zijn gericht op het delen van voorwerpen en maaltijden tussen buurtgenoten. In dit onderzoek ligt de focus op deze ICT-deelplatforms die gericht zijn op lokaliteit, ofwel de buurtgeoriënteerde ICT-deelplatforms. Hoewel er steeds meer ICT-deelplatforms ontwikkeld worden, maken Peerby en Thuisafgehaald deel uit van de buurtgeoriënteerde platforms die momenteel al meer dan drie jaar worden gebruikt in Nederland, voornamelijk in de stad Amsterdam (Sprang, 2015; ShareNL, 2015; Het Parool, 2015) (zie 9.12).
Peerby
Peerby is een online deelplatform waar personen voorwerpen (voor een klein bedrag of gratis) van elkaar
kunnen lenen via het gebruik van hun website of App5. Het platform is in 2011 vanuit een
duurzaamheidsgedachte ontstaan, waarbij het kopen van nieuwe voorwerpen wordt afgewogen met het lenen van deze (momenteel ongebruikte) voorwerpen bij buren. Het platform focust zich op de
4 Via Über kunnen deelnemers met hun eigen auto als taxichauffeur fungeren voor andere deelnemers. Via Airbnb kunnen deelnemers hun eigen woning verhuren aan andere deelnemers
30
bereikbaarheid en toegankelijkheid van hulpbronnen en streeft naar een zo kort mogelijke tijd bij het verkrijgen van het benodigde voorwerp. Hierdoor is geografische nabijheid van gebruikers essentieel voor de deelovereenkomsten via het platform. Peerby heeft daarbij een uniek karakter, aangezien het als enige (Nederlandse) platform slechts werkt vanuit de vraagzijde van gebruikers. Het platform stelt namelijk zelf, naar aanleiding van een bepaalde hulpvraag, potentiële aanbieders in de nabije omgeving ter beschikking in plaats van dat men zelf kiest uit alle aanbieders op een groter schaalniveau6. Zo tracht Peerby de vraag en het aanbod van (onbekende) buurtgenoten op een functionele manier via het online platform face-to- face met elkaar in contact te brengen en een alternatief te bieden voor overconsumptie (Peerby, 2015).
Personen kunnen zich gratis aanmelden via de website of App door hun voornaam, emailadres, wachtwoord en woonadres op te geven. Gebruikers kunnen vrijblijvend meer persoonsgegevens toevoegen, zoals een profielfoto, telefoonnummer en beschrijving van zichzelf. Slechts de voornaam, profielfoto, persoonsbeschrijving en afstand tot het woonadres worden hierbij inzichtelijk voor andere gebruikers. In de hulpvraag dient de vrager naast zijn of haar benodigde voorwerp ook een beschrijving van minimaal veertig woorden aan te geven voordat hun oproep verstuurd zal worden naar andere deelnemers, de potentiële aanbieders. Deelnemers kunnen zelf bepalen wat zij in hun “verhaaltje” willen zetten. De hulpvraag wordt vervolgens via een melding over de mail of via de App doorgestuurd naar honderd andere meest nabije wonende Peerby-gebruikers. Gebruikers kunnen zelf aangeven hoe vaak zij dergelijke meldingen willen ontvangen. De nabij wonende gebruikers krijgen hierdoor een melding om op het online platform te gaan en ontvangen een lijst met tien hulpvragen. Bij deze hulpvragen worden de naam en afstand (en eventuele extra persoonsgegevens) van de vrager weergegeven en kunnen de gebruikers antwoorden met “ja, heb ik”, “nee, nu niet” of “nee, heb ik niet”. Wanneer men reageert met “ja, heb ik” nemen zij de rol aan van een potentiële aanbieder en ontstaat er een virtuele chat tussen deze persoon en de vrager. Het systeem van Peerby definieert dit als “transacties”, ongeacht of er een werkelijk leenproces zal plaatsvinden. Hierbij is het mogelijk dat een vrager met meerdere potentiële aanbieders een chat kan beginnen, wanneer zij allen hebben aangegeven het voorwerp aan te kunnen bieden (Peerby, 2015).
Thuisafgehaald
Thuisafgehaald is een online deelplatform waarop deelnemers zowel zelfbereide maaltijden voor een bepaald bedrag kunnen aanbieden of waar men kan aangeven maaltijden te willen afhalen.7 Het platform is in 2012 ontstaan vanuit een sociale insteek, namelijk dat men via het uitwisselen van eten op een laagdrempelige manier buurtgenoten kan leren kennen. Door deze oriëntatie op de buurt speelt de feitelijke geografische nabijheid van gebruikers een rol. Daarnaast is het ook een respons op
6 Na de dataverzameling heeft Peerby een nieuwe functie opgesteld (dat nog een betaversie is), namelijk “Superbuur: Peerby op verzoek”. Wanneer gebruikers zich als aanbieder van bepaalde voorwerpen opgeven, kunnen vragers voor een bepaalde prijs een bepaald voorwerp lenen. De aanbieder verdient hierbij punten waarmee andere gunstige acties mee uitgevoerd kunnen worden. Zo kunnen vragers het voorwerp voor 9 euro (extra) laten ophalen en terugbrengen door een Peerby- werknemer.
31
voedselverspilling, waarin wordt aangemoedigd om een overschot aan eten niet weg te gooien maar via het platform te delen met anderen (Thuisafgehaald, 2015).
Personen kunnen zich gratis aanmelden via de website door een profiel-, voor- en achternaam, emailadres, telefoonnummer, adresgegevens en wachtwoord op te geven. Men kan deze informatie eventueel aanvullen met een profielfoto en beschrijving over zichzelf. In eerste instantie is slechts de profielnaam, profielfoto en persoonsbeschrijving zichtbaar. Een gebruiker kan vervolgens als aanbieder de rol van een “kok” aannemen, doordat hij of zij (extra) maaltijden bereid en deze via het buurtgeoriënteerde ICT-deelplatform te koop zet. Hierbij wordt er gevraagd een naam, type, categorie, verkoopprijs en het aantal beschikbare porties van de maaltijd aan te geven, waar aan men eventueel een foto kan toevoegen. Van deze verkoopprijs gaat €0,25 naar het Thuisafgehaald platform. De adresgegevens en telefoonnummers van de koks zijn uiteindelijk ook zichtbaar voor andere gebruikers die de rol van een vrager innemen. Vragers kunnen zelf hun maximale afstand naar de woonlocaties van koks instellen en ontvangen hierdoor (indien ingesteld) dagelijks een verzamelmail waarin het aanbod binnen deze straal is weergegeven. Hierdoor kunnen vragers zelf uit de aangeboden (afstanden tot de woonlocaties voor) maaltijden van één of meerdere koks kiezen. Wanneer vragers een maaltijd kiezen dienen zij online een standaard vragenlijst in te vullen over welke maaltijd, het aantal porties, de afhaaltijd en eventuele opmerkingen. Deze bestelling wordt naar de kok gemaild, die het vervolgens wel of niet bevestigd. Na bevestiging kan er contact via email plaatsvinden. Hierdoor wordt de vrager een “afhaler”. Vragers kunnen, wanneer koks dit als optie hebben aangegeven, ook maaltijden op verzoek vragen. Uiteindelijk kunnen afhalers hun ervaringen delen op het profiel van de koks in de vorm van een bedankje of review (Thuisafgehaald, 2015).
De ICT-deelplatforms vergeleken
De ICT-deelplatforms Peerby en Thuisafgehaald vertonen zowel overeenkomsten als verschillen met betrekking tot hun product, doelen en participatieregels. Zo betreft Peerby het al dan niet gratis (uit)lenen van voorwerpen, terwijl Thuisafgehaald gericht is op het voor een kleine prijs afhalen van zelfbereide maaltijden.
Beide platforms zijn gericht op het delen van producten, waarbij de nabijheid van gebruikers essentieel is. De platforms onderscheiden zich echter doordat hun voornaamste doelen met betrekking tot de nabijheid verschillen. Zo is het delen binnen de directe omgeving bij Peerby in eerste instantie van belang vanwege het verkrijgen van een efficiënte duurzaam gebruik van spullen. De de sociale interacties tussen buurtgenoten wordt als positieve bijdrage gezien (Peerby, 2015). Thuisafgehaald richt zich echter in eerste instantie op de bijdrage aan sociale interacties tussen buurtgenoten. Het tegengaan van overconsumptie en voedselverspilling wordt als opvolgende positieve uitkomst gezien (Thuisafgehaald, 2015).
Daarnaast kan iedereen die internet tot zijn of haar beschikking heeft zich aanmelden op beide platforms. Op beide platforms vindt een identiteitsgebonden registratie plaats, echter wordt er bij
32
Thuisafgehaald om meer verplichte contactgegevens gevraagd. Via een bevestigingsmail wordt gecontroleerd of het emailadres werkelijk van deze persoon is. Bij beide platforms wordt de mogelijkheid aangeboden om het voor anderen zichtbare gebruikersprofiel te personaliseren door middel van een profielfoto en korte persoonsomschrijving. Daarnaast kan er op de gebruikersprofielen van koks op Thuisafgehaald ook reviews van afhalers weergegeven worden.
Ten slotte versturen beide ICT-platforms actief berichten naar gebruikers, om hun gebruik van het deelplatform te stimuleren. Bij Peerby worden er echter verzamelmails van hulpvragen naar potentiële aanbieders gestuurd, terwijl Thuisafgehaald dit doet met aangeboden maaltijden naar potentiële afhalers. Vragers bij Thuisafgehaald kunnen dus zelf uit bepaalde (maaltijden van) aanbieders kiezen en ook eventueel om maaltijden verzoeken. Vanuit de hulpvragen van vragers op Peerby wordt echter door het platform zelf naar potentiële aanbieders gezocht. 8
8 Ook bij de nieuwe betaversie van Peerby, waar vragers tegen betaling hulpvragen kunnen indienen, wordt er nog steedsdoor het platform zelf contact gelegd met “superburen” die hebben aangegeven bepaalde producten voor punten uit te willen lenen.
33
V.
BUURTVERBONDENHEID
In dit hoofdstuk worden de functionele, sociale en culturele buurtbindingen van deelnemers van de buurtgeoriënteerde ICT-platforms Peerby en Thuisafgehaald weergegeven. In hoofdstuk 3 kan de wijze waarop deze data is verzameld en geanalyseerd worden teruggevonden. Hieronder volgen eerst de buurtbindingen van de deelnemers van het platform Peerby (5.1) met daaropvolgend de buurtbindingen van Thuisafgehaald-deelnemers (5.2). Ten slotte volgt er een antwoord op de eerste deelvraag (5.3), waarbij de buurtbindingen van de deelnemers van beide platforms zijn geschematiseerd en met elkaar worden vergeleken.
5.1 Peerby
Functionele buurtbinding: gebruik en waardering van buurtvoorzieningen
Alle respondenten geven aan gebruik te maken van de standaardvoorzieningen rondom hun woning, zoals een supermarkt9, drogist10 en huis-tuin-en-keukenwinkels11, en op het gebruik van een stadspark12. Verschillen worden zichtbaar wanneer bij het gebruik van andere type voorzieningen, dat afhankelijk is van het aanbod in hun woonlocatie en behoeften vanuit hun huishoudsituatie.
Zo duiden de kinderloze respondenten die woonachtig zijn in buurten13 met een kleiner en minder divers aantal voorzieningen op slechts het gebruik van grote winkelketens14 in hun buurt en voor detailhandel en specifieke horecavoorzieningen hun buurt uit (moeten) gaan. Een groter en meer divers aanbod aan buurtvoorzieningen wordt door hen dan ook wel op prijs gesteld, zo ook voor de kinderloze eind-twintigjarige huiseigenares:
Wel mis ik in de buurt cafeetjes. Je moet nu toch eigenlijk altijd uit Watergraafsmeer, meer naar de Linnaeusstraat of zo. Hier in de buurt heb je wel een groot café nu, maar dat kent eigenlijk niemand.. dus als je daar komt, dan is er niemand. Of je moet naar de Middenweg, “de Elzas”, maar dat is wel altijd hetzelfde.. oud publiek. Of ik ga ook naar het Beukenplein. Maar verder heb je hier wel kleine winkeltjes, een supermarkt, een apotheek. In principe heb je alles wel in de buurt en ik vind het wel fijn dat dát in de buurt is. Dat ik even de deur uitloop en vijf minuutjes later terug ben als ik even iets kleins nodig heb, al is het afwasmiddel of.. en restaurantjes hebben we ook wel in de buurt, steeds meer, dat is wel heel leuk. – Jiska
Opvallend is ook dat een andere kinderloze eind-twintigjarige huiseigenaar die amper gebruik lijkt te maken van buurtvoorzieningen, ook ontevreden is met het voorzieningenaanbod in zijn buurt. Hij geeft echter aan bewust te hebben gekozen voor een huis met een grote tuin als vervanging voor het gemis aan de specifieke buurtvoorzieningen, zoals cafés met een terras. Beide huiseigenaren in deze wijken voegen eraan toe dat zij een groei in hun buurtvoorzieningenaanbod verwachten.
De respondenten die woonachtig zijn in buurten met grotere en meer divers aantal
voorzieningen15 geven dan aan tevreden te zijn met het aanbod aan buurtvoorzieningen. Deze
9 Bij iedereen is dit de Albert Heijn, maar voor enkelen ook andere supermarkten zoals de Lidl of Vomar. 10 Etos; Kruidvat
11 Hema; Blokker
12 Vondelpark; Sarphatipark; Westerpark; Rembrandtpark; Erasmuspark; Park Frankendael
13 Buurten met een kleiner en minder divers aantal voorzieningen: Erasmusbuurt, Landlust en Middenmeer 14 Grote winkelketens zoals de Albert Heijn, AKO, Hema en Blokker
34
respondenten, met verschillende leeftijden en huishoudsituaties, duiden ook op een intensiever gebruik van verscheidene speciaalzaken met betrekking tot voeding en kleding en op meer vrijetijdsbesteding in koffietentjes, cafés, musea en sportscholen in hun buurt. Daarnaast is het opvallend dat wanneer respondenten uit deze buurten aangeven wat zij nog missen, zij wijzen op meer gespecialiseerde of specifiekere kenmerken van buurtvoorzieningen.
Ik heb een markt vrij dicht in mijn buurt, maar dat is geen biologische markt. En ik kook vrij wel alleen biologisch. Dus als ik boodschappen ga doen, ga ik iedere zaterdag naar de Noordermarkt, dus dat is wel behoorlijk uit mijn buurt. Maar over het algemeen voor mijn alledaagse dingen blijf ik heel erg in mijn buurt. – Tom
Ook geven enkele ouders met kinderen op basisschoolleeftijd aan hier veelal gebruik te maken van buurtvoorzieningen waar de activiteiten van hun kind een grote rol in spelen. Deze ouders waarderen de kindvriendelijke aspecten in hun buurt dan ook erg en duiden slechts op het gemis van een bepaald type voorziening dat gerelateerd is aan hun eigen activiteitenpatroon. Een alleenstaande fulltime werkende vader geeft dan ook aan dat zijn dochter zijn activiteitenpatroon sterk heeft beïnvloed.
Dit is echt mijn grondgebiedje zeg maar. Het is ook wel dat mijn leven enorm veranderd is, met name toen mijn dochter geboren werd, want op dit moment gebruik ik de stad bijna niet meer en vroeger ging ik heel vaak naar concerten, Paradiso, theater, film en nu gebruik ik de stad in die zin niet meer. Het heeft heel erg te maken met de beweging van je kind. De school, speelafspraakjes, vakanties.. (…) dus wat betreft is dit nu mijn dorp geworden. – Tom
Ook samenwonende, fulltime-werkende kinderloze respondenten woonachtig in deze buurten geven aan de balans tussen rust, betreffende het verkeer en groen, en drukte, betreffende het aanbod aan voorzieningen, erg positief te waarderen.
Ik voel me er gewoon heel veilig en het is geen drukke buurt. Je zit wel vlakbij de Overtoom (…) maar ik merk er helemaal niets van, ik hoor die hele Overtoom niet. Dus je woont hier gewoon heel rustig.. ook door dat [WG-]terrein, het is een prachtig groen terrein, met hele oude bomen, dus dat vind ik ook leuk. Je zit ook zo bij het Leidseplein. En dat vind ik wel grappig aan Amsterdam, je zit zo in het leven en je zit zo relaxed. – Els
Sociale buurtbinding: contact en waardering van buurtgenoten
Wat betreft het sociale contact met buurtgenoten geven bijna alle respondenten aan dat er geen (directe) familieleden nabij hun eigen huis wonen. Daarnaast benadrukken de kinderloze respondenten, die aangeven korter16 op hun huidige locatie te wonen en voorheen ook kort op (verscheidene) locaties elders in Amsterdam te hebben gewoond, dat de woonlocaties van hun vrienden verspreid over de stad liggen en er soms enkele vrienden buurtgenoten zijn (geworden). De respondenten die veel langer7 op hun huidige locatie wonen, geven dan ook aan dat het aantal vrienden dat in hun buurt of stad woont, is veranderd door hun verhuizingen. Wanneer er wordt gevraagd naar het contact met buren geven alle respondenten aan met minstens één directe buur te praten, echter verschillen deze interacties in intensiteit (frequentie, duur) en inhoud (persoonlijk, zakelijk) door de diversiteit aan aanleidingen voor dit contact.
16 De respondenten die relatief gezien korter op hun huidige woonlocatie gevestigd zijn, wonen hier tussen de zes maanden en vijf jaar. Dit is korter in vergelijking met de respondenten die vijftien tot en met dertig jaar in hun huidige woning wonen. Dit geldt uiteraard ook vice versa.
35
Zij geven dan ook aan dat het contact per buur verschilt en wordt beïnvloedt door hun eigen behoeften, hun tijdbesteding en de mogelijkheden tot een gedeelde aanwezigheid in bepaalde ruimtes en activiteiten.
Zo blijkt ten eerste hun woonsituatie een rol te spelen. De aan- of afwezigheid van (semi)publieke ruimtes vergroten namelijk de kans op gedeeld gebruik door buurtgenoten en hiermee ook de kans op contact tussen hen. Alle respondenten met een gedeelde trappengang benoemen dan ook sneller het contact met boven- of onderburen in hun gebouw dan het buurcontact in hun straat. Respondenten, die wijzen op een gedeeld gebruik van een tuin(pad), hofje of buurtwinkel, geven aan dat zij door deze ruimtes frequenter contact hebben met buren uit de straat. Ook geven twee kinderloze respondenten, woonachtig in een buurt met veel voorzieningen, aan naast het contact met buren ook frequent contact te hebben met de winkeliers van buurtwinkels en hen ook als buurtgenoten beschouwen. Daarnaast kan bij respondenten die een koopwoning hebben hun participatie in een Vereniging van Eigenaren sneller aanleiding geven tot zakelijk buurcontact met omwonende huiseigenaren. Drie kinderloze huiseigenaren geven dan ook aan alleen af en toe zakelijke aspecten over hun woning of tuinen één-op-één met directe buren te bespreken.
We zitten hier met de begaande grond en dan drie verdiepingen.. maar ik heb sporadisch contact met hen. Het is professioneel contact.. zeg maar geen vriendschappelijk contact, maar zakelijk contact.. om dingen voor het huis te regelen bijvoorbeeld of van "hey, hoe gaat het ermee?", een praatje te maken, dat doen we nog wel, maar we zitten hier niet dagelijks te barbecueën in het park of zo. We komen ook niet bij elkaar over de vloer.. we spreken elkaar op de gang. (...) Ja. We hebben.. nou, ik heb van alle eigenaren ook de nummers, want niet alle bewoners zijn ook eigenaren. Het zijn hier particuliere huurwoningen. En van de bewoners.. deels. Meestal is het in één ruk even dat we kijken van "wat gaan we doen met duivenoverlast op de binnentuin", ik zeg maar wat. Het meeste initiatief ligt dan wel bij mij, maar we zijn dus een Vereniging van Eigenaren, dus van daaruit móeten we dingen overleggen.