Deelconclusie Functionele binding

Zowel kort- als langbewoners zijn voor de dagelijkse boodschappen en voorzieningen sterk gericht op de Haarlemmerstraat & -dijk, terwijl dit door het exclusieve aspect amper geldt voor kledingzaken. Voor kortbewoners is er weinig veranderd in de functionele betekenisgeving. Dit blijkt ook uit de gegeven cijfers in tabel 5 (p. 54). Wel nam deze binding toe naarmate de woonduur stijgt en gaven enkele kortbewoners aan meer het winkelaanbod te ontdekken. Langbewoners waren veel negatiever over veranderingen in het winkel- en voorzieningenaanbod in de afgelopen 10 jaar. Toch heeft dit geen effect gehad op de cijfers die zij gaven voor het winkel- en voorzieningenaanbod. Ze waren met name negatief over de toenemende invloed van toerisme op het winkelaanbod in de Haarlemmerstraat. Langbewoners bezoeken vaker in vergelijking met kortbewoners de overgebleven buurtwinkels. Zij zijn zich ervan bewust dat deze snel zullen verdwijnen uit het straatbeeld als zij deze niet bezoeken. Het bezoeken van buurtwinkels is ook gerelateerd aan een hogere leeftijd. Kortbewoners, die tevens jong waren, bezochten nauwelijks buurtwinkels.

Politieke binding

Uit de interviews bleek dat zowel kort- als langbewoners geregeld overlast ervaren in de Haarlemmerstraat & -dijk. Ondanks deze ervaren overlast heeft dit alleen voor twee langbewoners geresulteerd in een actievere inzet (zie tabel 5). Voor de meeste respondenten is er weinig veranderd, omdat zij zich vanaf het begin dat zij woonachtig zijn in de Haarlemmerbuurt niet actief hebben ingezet. De betrokkenheid beperkt zich bij de meeste respondenten hooguit tot het volgen van de ontwikkelingen die er spelen via verschillende media. Vanwege een tekort aan tijd of gebrek aan interesse besteden de meeste respondenten hun tijd op een andere manier. Daarnaast zorgt het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd ervoor dat actieve respondenten een passievere houding hebben aangenomen.

53 Sociale binding

Het dorpse karakter werd zowel door diverse kort- als langbewoners gewaardeerd (zie tabel 5) en dit is, ondanks de toeristische ontwikkelingen, niet voor hen aangetast. Het dorpse karakter resulteert in een grote sociale controle en de mogelijkheid om contacten te onderhouden met lokale ondernemers en buurtbewoners. Met name voor langbewoners speelt het persoonlijk contact met lokale ondernemers een belangrijke rol in de winkelbeleving. Het contact dat respondenten met buurtbewoners onderhouden is in de meeste gevallen niet erg diepgaand. Voor langbewoners is de sociale betekenis veranderd in de zin dat enkele lokale ondernemers zijn verdwenen met hun winkel in de Haarlemmerstraat & -dijk. Voor kortbewoners hebben er weinig veranderingen plaatsgevonden in de sociale betekenis van de Haarlemmerstraat & - dijk, mede omdat ze voor hun sociale netwerk ook buiten de Haarlemmerbuurt zijn gericht. In de veranderende sociale betekenis speelt leeftijd ook een rol. Een hogere leeftijd heeft er bij enkele respondenten ervoor gezorgd dat sociale omgangsvormen een andere betekenis hebben gekregen. Al is er geen sprake van verdringing bij de oudere respondenten door het veranderende, jongere, publiek in de Haarlemmerstraat & -dijk.

Culturele binding

In de huidige situatie identificeren zowel kort- als langbewoners zich gematigd met het publiek in de Haarlemmerstraat & -dijk. Er zit hierin een sterk onderscheid tussen de Haarlemmerstraat en Haarlemmerdijk. Met name met het publiek in de Haarlemmerstraat & - dijk zijn zowel kort- als langbewoners zich minder gaan identificeren, omdat hier meer (drugs)toeristen te vinden zijn en minder buurtbewoners. De Haarlemmerdijk wordt nog wel getypeerd als gemêleerd. Alle respondenten waren tevreden over de uitstraling van de panden en gevels in de Haarlemmerstraat & -dijk (zie tabel 5). Vooral langbewoners zijn tevredener geworden over de fysieke uitstraling van de Haarlemmerstraat & -dijk. Over de functionaliteit waren zowel kort- als langbewoners minder te spreken. Met name langbewoners waren negatief over de aanpassingen die de gemeente Amsterdam heeft gemaakt om de functionaliteit te verbeteren. Dit hangt samen met de toenemende verkeersdrukte in de Haarlemmerstraat & -dijk. Het thuisgevoel is ondanks deze verminderende identificering en toegenomen verkeerschaos helemaal niet aangetast, maar zelfs in bij enkele kort- en langbewoners sterker geworden (zie tabel 5). Hier speelde woonduur een belangrijke rol in, maar ook bleek dat de restauraties van gevels in de authentieke stijl hieraan bijdroeg. Een verhoogd thuisgevoel bleek ook bij enkele langbewoners samen te hangen met het minder aantal uren dat zij werkzaam waren.

54 Tabel 5: Scores per binding

*(+): Sterker geworden vergeleken met 10 jaar geleden (langbewoners) of vergeleken met het moment woonachtig in de Haarlemmerbuurt (kortbewoners)

**(-): Minder geworden vergeleken met 10 jaar geleden (langbewoners) of vergeleken met moment woonachtig in de Haarlemmerbuurt (kortbewoners)

Respondent

Functioneel Sociaal Politiek Cultureel

Cijfer winkel- en voorzieningenaanbod?

Dorps karakter?

Inzet Thuisgevoel? Tevreden over panden en gevels nu? Lang Eerst Nu 1 9 9 (-) ** Ja Ja (+)* 2 7 9 Ja (-) ** Ja Ja (+)* 3 8 7,5 Ja (+)* Ja Ja (+)* 4 7 7 (+)* Ja Ja (+)* 5 8,5 9 (-)** Ja (+)* Ja (+)* 6 7,5 8 Ja (+)* Ja (+)* 7 8,5 6 Ja Ja Ja (+)* 8 8,5 7 (-)** Ja Ja 9 6,5 8 Ja Ja Ja (+)* 10a 8 8 Ja Ja (+)* Ja (+)* 10b 9 9 Ja Ja (+)* Ja (+)* Gemiddelde 7,9 7,9 Kort 11 9 8,5 Ja Ja Ja 12 8 8 Ja Ja Ja (+)* 13 8 8 Ja Ja Ja 14 8 8 Ja Ja 15 8 8 Ja (+)* Ja 16 7,5 7,5 Ja Ja (+)* Ja 17 7 8 Ja Ja (+)* 18 8 8 Ja Ja Gemiddelde 7,9 8 Totaal gemiddelde 7,9 8

55

6. Conclusie

Nu in het empirische deel is gekeken naar de veranderingen in de Haarlemmerstraat & -dijk alsook naar de (veranderende) betekenis van beide straten voor de respondenten kan de geformuleerde probleemstelling worden beantwoord: Wat is het effect van toerisme in de Haarlemmerstraat & -dijk op de veranderende betekenis voor bewoners uit de Haarlemmerbuurt en welke verschillen zien we tussen groepen bewoners?

Ashworth & Page (2011) en Cócola Gant (2015) stellen dat toeristen alsmaar moeilijker te onderscheiden zijn van de middenklasse in stedelijke gebieden. Die situatie is anders in de Haarlemmerstraat & -dijk, omdat er sprake is van een veranderend publiek. Dit komt niet alleen door het toenemend aantal toeristen, maar vooral ook door het nieuwe type toerist in de Haarlemmerstraat & -dijk: jongeren die feesten, drinken en blowen. De opkomst van verhuur via Airbnb en de aanpak van het Wallengebied in ‘Project 1012’ zijn hiervoor onder andere de redenen. De sluiting van een aantal coffeeshops heeft een waterbed-effect in gang gezet naar omliggende buurten, zoals de Haarlemmerbuurt. Het winkelaanbod in de Haarlemmerstraat richt zich dan ook in toenemende mate op de (laagwaardige) toeristische voorbijganger. Volgens het levenscyclusmodel van Snepenger et al. (2003) kan het winkelaanbod in de Haarlemmerstraat getypeerd worden als een mix van de development en consolidation stage. De Haarlemmerstraat heeft verschillende boetiekjes en trendy horecagelegenheden die zich richten op welgestelde bevolking (development stage), maar ook zijn er diverse coffeeshops en souvenirwinkels aanwezig (consolidation stage). De Haarlemmerdijk heeft een sterkere bewonersfunctie dan de Haarlemmerstraat. Volgens het levenscyclusmodel kan de Haarlemmerdijk getypeerd worden als een mix van de involvement en development stage. Er zijn nog steeds verschillende buurtwinkels uit de dagelijkse sector actief (involvement stage), maar er zijn ook een aantal verdwenen uit het straatbeeld en vervangen voor hoogwaardiger winkelaanbod (development stage). In overeenstemming met Zukin (2009) kan er gesteld worden dat er sprake is van commerciële gentrification in de Haarlemmerstraat & -dijk. Er is een toename geweest van het aantal boetiekjes en dit heeft, in combinatie met de stijgende bezoekersaantallen, geresulteerd in stijgende huurprijzen van het commercieel vastgoed. Daarnaast stelt Zukin (2009) dat de sfeer kan wijzigen in een winkelstraat als gevolg van een ander, voornamelijk toeristisch, publiek dat wordt aangetrokken door het veranderende winkelaanbod.

Hoewel bewoners aangaven dat er inderdaad meer toeristen te zien zijn, is de sfeer nog steeds te typeren als dorps in de Haarlemmerstraat & -dijk. In tegenstelling tot Cócola Gant (2015), die stelt dat commerciële veranderingen ook voor indirecte displacement zorgt, voelen bewoners uit de Haarlemmerbuurt zich niet verdrongen en van aantasting van het thuisgevoel is geen sprake. Dit thuisgevoel is minimaal gelijk gebleven of soms zelfs juist sterker geworden. In overeenstemming met Bonaiuto et al. (1999) en Lewicka (2005) blijkt dat een toenemende woonduur hier een belangrijke rol in speelt, zowel bij kort- als langbewoners. Daarnaast lijkt de trots en binding die Amsterdammers hebben met hun stad een rol te spelen. Het is ook gebleken dat meer tijd thuis spenderen, als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd of minder uur werken, ook het thuisgevoel positief beïnvloedt

56

(Buffel et al., 2014). Het toerisme heeft voor kortbewoners weinig effect gehad op de veranderende sociale betekenis. In overeenkomst met Dekker & Bolt (2005), die stellen dat hoogopgeleiden geografisch gezien breed verspreid zijn voor hun sociale netwerk, waren de overwegend hoogopgeleide kortbewoners voor hun sociale netwerk deels gericht op het gebied buiten de Haarlemmerbuurt. In de veranderende sociale betekenis speelde leeftijd ook een rol. Dit is namelijk sterk gelinkt aan woonduur en dit versterkt de herinneringen met een plek (Buffel et al.,2014). Het toerisme heeft voor langbewoners een effect gehad op de veranderende sociale betekenis in de zin dat enkele lokale ondernemers met hun winkel zijn verdwenen uit het straatbeeld. Het persoonlijk contact tussen lokale ondernemers en bewoners speelt een belangrijke rol in de belevenis met een plaats (Verwaaijen, 2013). Langbewoners gaven ook aan bewust hun koopkracht te besteden bij lokale buurtwinkels om ze te steunen, mede uit angst dat ze vervangen worden door winkelketens en toeristisch winkelaanbod. In deze binding met lokale buurtwinkels is woonduur ook sterk gerelateerd aan leeftijd. De oudere kortbewoners steunden ook bewust de dagelijkse lokale buurtwinkels. Bij de overige kortbewoners is deze functionele binding met buurtwinkels nihil, maar toch waarderen zij de aanwezigheid ervan.

Het hoge thuisgevoel is ook sterk gelinkt aan de fysieke verfraaiing van de panden en gevels in de Haarlemmerstraat & -dijk. Zoals de tweede dimensie van het servicescape model van Bitner stelt proberen winkelstraten bezoekers een winkelbeleving te bieden. Er kan gesteld worden dat de Haarlemmerstraat & -dijk succesvol zijn in het oproepen van authentieke gevoelens bij de bewoners. Voornamelijk langbewoners, die de Haarlemmerstraat & -dijk ook in verloederde staat hebben meegemaakt, zijn positief hierover. In de derde dimensie van het servicescape model van Bitner wordt gesteld dat het belang van functionaliteit toeneemt naarmate de aantrekkelijkheid vergroot wordt. Qua functionaliteit valt er volgens zowel kort- als langbewoners nog wel veel verbetering te behalen in de Haarlemmerstraat & -dijk. De aanpassingen van de gemeente Amsterdam in het straatprofiel om de functionaliteit te verbeteren zien een groot deel van de bewoners als mislukt. De verkeerssituatie in de Haarlemmerstraat & -dijk is hectisch, omdat het fungeert als een oost-west fietsverbinding, er veel laden & lossen plaatsvindt en er sprake is van toegenomen bezoekersaantallen. Zowel lang- als kortbewoners gaven aan overlast te ervaren als gevolg van de toegenomen toeristenstroom en verkeersdrukte. Deze overlast heeft alleen bij enkele langbewoners voor een grotere actiebereidheid gezorgd. Daarnaast blijkt ook dat een hogere leeftijd ervoor heeft gezorgd dat enkele bewoners een passievere houding aan hebben genomen. De betrokkenheid uit zich bij de meesten hooguit door het volgen van de ontwikkelingen. Bij de mate van overlastgevoelens bleek ook dat de woonlocatie binnen het onderzoeksgebied een rol speelt. Bewoners die niet direct aan de Haarlemmerstraat & -dijk woonden, maar juist in een rustiger deel rondom, gaven aan minder geconfronteerd te worden met de drukte uit de Haarlemmerstraat & -dijk.

Het is de vraag voor hoelang de positieve betekenisgeving van de bewoners uit de Haarlemmerbuurt aan de Haarlemmerstraat & -dijk stand houdt met oog op de verwachte stijgende toeristenaantallen in Amsterdam. Hoe deze betekenissen mogelijk zijn veranderd en

57

of dit misschien wel omslaat in indirecte displacement door alle commerciële veranderingen, zoals Cócola Gant (2015) beschrijft, moet toekomstig onderzoek uitwijzen.

Discussie

Beperkingen in het onderzoek

Bij de analyse van het winkel- en voorzieningenaanbod is geprobeerd een zo objectief mogelijk beeld te schetsen van de veranderingen die er hebben plaatsgevonden. Bij het indelen van de winkels in verschillende categorieën en branches is in sommige gevallen een stuk subjectiviteit niet te voorkomen geweest. Om de betrouwbaarheid te vergroten is deze indeling in categorieën ook besproken met de oud-winkelstraatmanager. Daarnaast kunnen na het inleveren van dit onderzoek nog veranderingen plaatsvinden in het winkel- en voorzieningenaanbod voor het jaar 2016. Het gevolg kan zijn dat de gebruikte data op het moment van het lezen van deze masterscriptie ietwat gedateerd is. Als verschuivingen niet binnen dezelfde branches plaats hebben gevonden kan dit mogelijk effect hebben op de onderzoeksresultaten.

In dit kwalitatieve onderzoek zijn er slechts met 19 bewoners van de Haarlemmerbuurt semigestructureerde interviews gehouden. Door dit lage aantal kunnen bevindingen niet worden gegeneraliseerd over de gehele populatie, maar kunnen er alleen voorzichtige uitspraken worden gedaan. Door de keuze voor kwalitatief onderzoek zijn er geen harde oorzakelijke verbanden gevonden tussen de variabelen. Dit onderzoek kan wel als basis dienen voor toekomstig onderzoek, waarin met kwantitatief onderzoek wel harde oorzakelijke verbanden geïdentificeerd kunnen worden. Bij de start van het empirisch onderzoek was het aanvankelijk de bedoeling, om via fotomateriaal van de Haarlemmerstraat & -dijk omstreeks 2005, eventuele fysieke veranderingen in beeld te brengen. Geschikt fotomateriaal is er echter niet gevonden.

Het gehanteerde lage schaalniveau in dit onderzoek werkte soms ook beperkend. In de interviews werd weleens door respondenten gerefereerd naar de gehele Haarlemmerbuurt of omgeving, in plaats van naar de Haarlemmerstraat & -dijk. Hiervan was vooral sprake bij de politieke binding. Het lage schaalniveau had in sommige interviews ook een beperkende invloed op de tijdsduur van interviews. Dit was vooral bij kortbewoners het geval, omdat zij door hun korte woonduur weinig veranderingen hadden opgemerkt.

Vervolgonderzoek

- In dit onderzoek is er vanwege tijdsoverwegingen voor gekozen om alleen bewoners van de Haarlemmerbuurt te interviewen. In vervolgonderzoek is het ook interessant om na te gaan hoe ondernemers de ontwikkelingen in de Haarlemmerstraat & -dijk ervaren. Ondernemers krijgen te maken met een ander publiek, mede door de toenemende toeristenstroom, in de Haarlemmerstraat & -dijk. Het is daarom interessant om na te gaan welke strategieën ondernemers gebruiken om klanten te binden, maar ook hoe zij omgaan met de stijgende huurprijzen en de verdwijning van winkels en voorzieningen uit het straatbeeld. Dit onderzoek kan ook als basis dienen voor vervolgonderzoek naar het gebruik en de beleving van de Haarlemmerstraat & -dijk onder toeristen. Welke redenen liggen ten grondslag voor hun komst naar de Haarlemmerstraat & -dijk?

58

- In vervolgonderzoek kan er qua onderzoeksmethoden ook gekozen worden voor longitudinaal onderzoek. In de interviews is namelijk gevraagd aan de respondenten om de huidige situatie te vergelijken met die van jaren daarvoor. Dit leidt ertoe dat respondenten enkele veranderingen mogelijk zijn vergeten te noemen. Het voordeel van longitudinaal onderzoek zit hem dan ook in het feit dat respondenten alleen hoeven te refereren naar de huidige situatie, hetgeen de kans vergroot op preciezere informatie.

(Beleids-)aanbevelingen

- Op basis van dit onderzoek kunnen er enkele beleidsaanbevelingen worden gedaan, ondanks de lage generaliseerbaarheid die dit onderzoek kent. De eerste aanbeveling voor de gemeente Amsterdam betreft het onderzoeken van de mogelijkheden om de verkeerssituatie in de Haarlemmerstraat & -dijk te verbeteren. Een optie hierbij is om het verkeer zoveel mogelijk om te leiden via Tussen de Bogen en de Haarlemmer Houttuinen, in plaats van door de Haarlemmerstraat & -dijk zelf. Een belangrijke kanttekening hierbij is wel dat de Haarlemmerstraat & -dijk open moeten blijven voor fietsers en gemotoriseerd verkeer. Anders dreigt het gevaar dat toeristen het straatbeeld domineren als de ruimte word geboden aan alleen maar voetgangers.

- Een tweede beleidsaanbeveling betreft het strenger handhaven van panden die vrijkomen in de Haarlemmerbuurt. Er dient scherp in de gaten te worden gehouden dat deze niet illegaal verhuurd worden door huisjesmelkers via platformen als Airbnb. Hoewel veel respondenten in dit onderzoek nog niet specifiek aangaven last te hebben van verhuur via Airbnb, kan een lager wordend bewonerspotentieel de dynamiek en leefbaarheid wel aantasten in de Haarlemmerbuurt.

- De huurprijsontwikkelingen van commercieel vastgoed in de Haarlemmerstraat & -dijk dienen ook scherp in de gaten gehouden te worden. De bovengrenzen van de huurprijzen zijn flink gestegen in de periode 2005-2015. Er is momenteel geen limiet aan de maximumprijs die verhuurders kunnen vragen aan huurders voor het huren van commercieel vastgoed. Verhuurder en huurder komen samen een huurprijs overeen die voor twee periodes van vijf jaar geldt. Na de eerste periode mogen verhuurder en huurder samen weer een huurprijs overeenkomen. Er moeten scherpere regels tegen verhuurders worden ingesteld zodat zij de huren niet zomaar disproportioneel kunnen verhogen. De alsmaar stijgende huren brengen lokale ondernemers in de problemen, met als gevolg dat zij mogelijk de huurprijs niet meer kunnen ophoesten en verdwijnen uit het straatbeeld.

59

7. Literatuurlijst

Ashworth, G. & Page, S.J. (2011) Urban tourism research: Recent progress and current paradoxes, Tourism Management 32: 1-15.

AT5 (2016) Drugsdealers Haarlemmerstraat komen achter klanten aan naar binnen

http://www.at5.nl/artikelen/156540/drugsdealers_haarlemmerstraat_komen_achter_klanten_a an_naar_binnen(geraadpleegd 7 juni 2016).

Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M., Ercolani, A.P. (1999) Multidimensional Perception of Residential Environment Quality and Neighbourhood Attachment in the Urban Environment, Journal of Environmental Psychology 19: 331-352.

Buffel, T., De Donder, L., Phillipson, C., De Witte, C., Dury, S., Verté, D. (2014) Place attachment among older adults living in four communities in Flanders, Belgium, Housing Studies 29 (6): 800-822.

Brakel, R. (2012) Bewonersbudget & Buurtbinding. Universiteit van Amsterdam: Faculteit der Maatschappij en Gedragswetenschappen.

Bryman, A. (2004) Disneyization of Society. Sage: London.

Bryman, A. (2008) Social Research Methods. Oxford University Press: New York. Cócola Gant, A. (2015) Tourism and commercial gentrification, RC21 International Conference: 1-21.

Dekker, K. & Bolt, G. (2005) Social cohesion in post-war estates in the Netherlands: differences between socioeconomic and ethnic groups, Urban Studies 42 (2): 2447-2470.

De Nisco, A. & Warnaby, G. (2013) Shopping in downtown. The effect of urban environment on service quality perception and behavioural intentions, International Journal of Retail & Distribution Management 41 (9): 654-670.

De Urbanisten & Hogeschool Rotterdam (z.j.) Functional Ambiance. Rotterdam: De Urbanisten & Hogeschool Rotterdam.

Doucet, B. (2009) Living through gentrification: subjective experiences of local, non-

gentrifying residents in Leith, Edinburgh, Journal of Housing and the Built Environment 24: 299-315.

DRO (2013) Stadsstraten. Amsterdam: Dienst Ruimtelijke Ordening.

DTZ Zadelhoff (2005) Winkelhuren Amsterdam 2005. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2006) Winkelhuren Amsterdam 2006. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2007) Winkelhuren Amsterdam 2007. Amsterdam: DTZ Zadelhoff.

60

DTZ Zadelhoff (2008) Winkelhuren Amsterdam 2008. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2009) Winkelhuren Amsterdam 2009. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2010) Winkelhuren Amsterdam 2010. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2011) Winkelhuren Amsterdam 2011. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2012) Winkelhuren Amsterdam 2012. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2013) Winkelhuren Amsterdam 2013. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2014) Winkelhuren Amsterdam 2014. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. DTZ Zadelhoff (2015) Winkelhuren Amsterdam 2015. Amsterdam: DTZ Zadelhoff. Elchardus, M. (2007) Sociologie: een inleiding . Amsterdam : Pearson Benelux B.V.

Elsevier (2016) Amsterdammer verdient lekker bij met Airbnb-verhuur

http://www.elsevier.nl/economie/achtergrond/2016/05/amsterdammer-verdient-mooi-bij-aan- airbnb-verhuur-310477/ (geraadpleegd 30 mei 2016).

Ernst, O. (2011), Pubs and Restaurants in the Indische Buurt: The Living Room Door Ajar. The effects of gentrification on the daily life of owners and visitors of pubs and restaurants. Utrecht University: Faculty of Geosciences.

Ernst, O. & Doucet, B. (2014) A window on the (changing) neighbourhood: the role of pubs in the contested spaces of gentrification, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie 105 (2): 189-205.

Freeman, L. & Braconi, F. (2004) Gentrification and displacement: New York in the 1990s, Journal of the American Planning Association 70 (1): 39-52.

Gemeente Amsterdam (2008) Terrassennota 2008

http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/historie/Amsterdam%20- %20Centrum/79205/79205_1.html (geraadpleegd 16 mei 2016).

Gemeente Amsterdam (2015a) Start werkzaamheden Haarlemmerstraat en Haarlemmerdijk. Amsterdam: Gemeente Amsterdam.

Gemeente Amsterdam (2015b) Toerisme in MRA 2014-2015. Amsterdam: Gemeente Amsterdam.

Gemeente Amsterdam (2016a) Verslag Buurtgesprek Haarlemmrbuurt 31 maart 2016. Amsterdam: Gemeente Amsterdam.

61

Gemeente Amsterdam (2016b) Aanpak project 1012 https://www.amsterdam.nl/wonen- leefomgeving/veiligheid/openbare-orde/project-1012/aanpak-1012/ (geraadpleegd 17 mei 2016).

Gonzalez, S., Waley, P. (2013), Traditional retail markets: The new gentrification frontier?, Antipode 45(4): 965–983.

Gotham, K. (2005) Tourism Gentrification: The Case of New Orleans’ Vieux Carre (French

In document Het effect van toerisme in de Haarlemmerstraat en -dijk : wat is de veranderende betekenis voor bewoners uit de Haarlemmerbuurt? (pagina 52-64)