De ontwikkeling van gezondheid en determinanten

De algemene gezondheidsstaat van de populatie is in de afgelopen decennia sterk verbeterd. Finland is toegetreden tot de top van de EU-25 voor wat betreft levensverwachting. Dit is voor een groot deel toe te schrijven aan de daling van de cardiovasculaire ziekten. (Koskinen, Aromaa, Huttunen & Teperi, 2006; Vuorenkoski, Mladovsky & Mossialos, 2008) In de jaren 50 en 60 lag het sterftecijfer bij Finse mannen aanzienlijk hoger dan de internationale standaarden. Niettemin is de omvang van een aantal gezondheidsproblemen de laatste 25 jaar gelijk gebleven of zelfs gestegen onder de Finse populatie, zoals allergieën, diabetes, obesitas en alcohol-gerelateerde problemen. Ook is een groot verschil waarneembaar tussen de gezondheid van mensen met een hogere en een lagere sociaal economische status.

Roken

Het grote percentage rokers in Finland was voor de Finse overheid aanleiding tot het opstellen van wettelijke maatregelen. In 1976 werd de ‘Act on Measures to Reduce Tobacco Smoking’ van kracht. Deze bevatte restricties voor reclame voor rookwaar en roken in openbare gelegenheden. Ook werd de verkoop aan minderjarigen verboden en moest een waarschuwing op de verpakking worden opgenomen. Kortom, vergelijkbaar beleid als in Nederland, maar eerder doorgevoerd.

35

Figuur 2.1. Percentage rokers in Finland onderverdeeld in mannen en vrouwen.Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid Finland.

Het percentage rokers in Finland ligt lager dan het percentage rokers in Nederland. Momenteel rookt 18 procent van de vrouwen en 26 procent van de mannen in Finland. Dit in vergelijking met 26 procent van de vrouwen en 30 procent van de mannen in Nederland (Stivoro, 2009).

Alcohol

De alcoholconsumptie van Finse inwoners is de laatste decennia sterk gestegen.

Figuur 2.2. Alcoholinname Finse populatie in liter pure alcohol per hoofd van de bevolking per jaar. Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid Finland.

36 In het begin van de jaren 70 lag de alcoholinname iets boven de 4 liter pure alcohol per hoofd van de bevolking (Österberg & Karlsson, 2002). Daarna volgt jarenlang een sterke stijging. De enige daling is het gevolg van de economische recessie in het begin van de jaren 90. De stijging die daarop volgde is onder andere het gevolg van twee maatregelen:

• Het beschikbaar maken van licht alcoholische dranken in supermarkten met als achterliggende gedachte dat daarmee het bezoek aan de alcoholwinkels en de inkoop van de aldaar verkochte wodka zou afnemen. Helaas vond het omgekeerde plaats.

• De verlaging van alcoholaccijnzen naar aanleiding van de toetreding van Finland tot de EU (Ministry of Social Affairs and Health, 2003; Van der Wilk e.a., 2007).

In 2005 was de gemiddelde alcoholinname 10,5 liter pure alcohol per hoofd van de bevolking, wat aanzienlijk hoger is dan de alcoholinname van Nederland, waar men 7,9 liter pure alcohol per hoofd van de bevolking consumeert (Stichting Alcohol Preventie, 2011).

Voeding en beweging

De Finse voedselinname is sterk verbeterd over de afgelopen jaren (Prättälä, 2003; Puska, 2002b; Puska, 2008). Het aandeel verzadigde vetten in de voeding is gedaald van 21% naar 14%. De inname van groente en fruit is juist gestegen (Koskinen e.a., 2006).

In Finland bestaat er grote consensus over een juist voedingspatroon. Er is een goed aanbod van gezonde producten, onder andere door wetgeving. 75% van de bevolking heeft de beschikking tot gecaterde maaltijden die grotendeels zwaar gesubsidieerd of gratis zijn (Finnish National Board of Education, 2008). Maar er zijn ook enkele negatieve trends. De afgelopen jaren heeft een stijging plaatsgevonden van de consumptie van suikerrijke vruchtensappen en dranken, snoep en ongezonde snacks (Borg & Fogelholm, 2007).

Figuur 2.3. Grafiek verandering voedselinname Finse bevolking. Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid Finland.

37

Figuur 2.4. Percentage bewoners dat meer dan drie uur per week actief beweegt. Bron: A pan-EU survey on consumer attitudes to physical activity, body weight and health, EU, 1999, gepubliceerd door het Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid Finland.

Finland heeft veel succes gehad met het beleid ter verbetering van lichamelijke activiteit in de afgelopen jaren. Hieraan liggen drie programma’s ten grondslag: The Sports Act uit 1980, een rapport van de Sport Comité in 1990 en een tweede Sports Act in 1999. De programma’s hadden een ‘bottom-up’ structuur; ze worden op lokaal niveau geïmplementeerd in samenwerking met de overheid. Het zorgde ervoor dat gemeentes meer moesten investeren in het toegankelijk maken en het promoten van lichamelijke beweging bij hun inwoners (Van der Wilk e.a., 2007; Vuori, Lankenau & Pratt, 2004).

Vergeleken met inwoners van andere Europese landen bewegen inwoners van Finland het meest. In 2005 haalde 27% van de mannen en 31% van de vrouwen de aanbeveling om ten minste vier keer per week actief te bewegen (Koskinen e.a., 2006)6. Ondanks dat de Finse populatie gemiddeld genomen hoog scoort op de bewegingsnorm, is er nog steeds een groot deel van de inwoners dat de aanbeveling niet haalt.

Ondanks dat Finland goed scoort op Europees niveau op het gebied van bewegen en gezond eten, komt dit niet direct tot uiting in de prevalentie van obesitas. Ook in Finland is sprake van een stijging in de prevalentie van obesitas en is overgewicht een groeiend probleem (Borg & Fogelholm, 2007; Lahti-Koski, 2001). Het percentage personen met overgewicht is zelfs groter dan in Nederland, zij het dat in Nederland de groei sterker is geweest. Finland is eind jaren 90 in staat geweest gedurende 4 jaar een daling in obesitas te bewerkstelligen, wat voor een groot deel

6

In 2009 scoren Finland en Zweden beide even hoog op deze items. Zie Special Eurobarometer 334, Europese Unie (2010).

38 veroorzaakt is door het stimuleren van lichamelijke beweging met de beleidsprogramma’s die destijds werden gehanteerd (Van der Wilk e.a., 2007).