Hoofdstuk 4: casus Burundi
4.1 De korte termijn veiligheidsbenadering van DDR in Burundi
4.1.1 De opzet van het DDR programma in Burundi
In 2000 tekenden de Burundese regering en verschillende strijdende partijen in het land de Arusha vredesovereenkomst. Drie jaar later erkende ook de CNDD-FDD207, de belangrijkste rebellenbeweging in Burundi, deze vredesovereenkomst. Dit maakte de weg vrij voor het vredesopbouwproces. De enige partij die op dat moment nog niet participeerde in het vredesproces was de FNL.208
Op 31 mei 2004 verving de United Nations Operation in Burundi (ONUB) de AU missie in Burundi.209 ONUB zag toe op de implementatie van de Arusha vredesovereenkomst en hielp onder andere met het DDR proces.210 Het DDR programma in Burundi viel tevens onder de regionale benadering van het „Multi-Country Demobilization and Reintegration Program‟ (MDRP) van de Wereldbank. De betrokken landen waren echter zelf
verantwoordelijk voor de implementatie van hun DDR programma.211 In dit kader zette de Burundese regering de National Commission for Disarmament, Demobilization and Reintegration (NCDDR) op om het gehele DDR proces the overzien en de Executive Secretariat (ES) voor de implementatie van het DDR programma.212 Op 2 december 2004 ging het DDR programma officieel van start in Burundi.213
207
Conseil National pour la Défense de la Démocratie-Forces de la Défense de la Démocratie.
208
Pyt Douma, Jean Marie Gasana en Leontine Specker ed., „Reintegration in Burundi: Between happy Cows and lost Investments‟, The Clingendael Institute (2008), p.11
http://www.clingendael.nl/publications/2009/20090318_cru_reintegration_burundi_specker.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 11:38 uur.
209 Emma Svensson, „The African Mission in Burundi, Lessons learned from the African Union‟s First Peace Operation‟, p.14 http://www.foi.se/upload/projects/Africa/FOI2561_AMIB.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:13 uur.
210
United Nations Disarmament, Demobilization and Reintegration Resource Centre
http://www.unddr.org/countryprogrammes.php?c=17 geraadpleegd op 31 mei 2010 om 13:42 uur.
211 Pyt Douma, Jean Marie Gasana en Leontine Specker ed., „Reintegration in Burundi: Between happy Cows and lost Investments‟, The Clingendael Institute (2008), p.13
http://www.clingendael.nl/publications/2009/20090318_cru_reintegration_burundi_specker.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 11:38 uur.
212 Ibid., p.5.
213 Henri Boshoff en Waldemar Vrey, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: a Technical Analysis, ISS Monograph Series (2006) p.1
4.1.2 Focus op ex-strijders in het DDR proces
Het DDR programma werd in Burundi lineair opgezet. Succesvolle demobilisatie werd zelfs gezien als voorwaarde voor reïntegratie.214 Vanwege de acute noodzaak om duizenden ex-strijders en voormalige soldaten te demobiliseren, prefereerde de Burundese regering een individuele benadering.215 De focus op ex-strijders in het DDR proces kwam echter vooral doordat ex-strijders werden gezien als een risico voor de vrede, waardoor zij speciale aandacht nodig hadden.216 Deze elementen zijn een indicatie dat veiligheidsmotieven een belangrijke rol speelden voor de Burundese regering.
Uit de ontwapeningsfase is ook af te leiden dat er in een bepaalde mate werd tegemoet gekomen aan ex-strijders. In eerste instantie mochten ex-strijders alleen participeren in het DDR proces als zij een wapen inleverden. Omdat niet alle ex-strijders hieraan konden voldoen werden de toegangseisen versoepeld en hoefde niet elke ex-strijders een wapen in te leveren.217 Het was voor ex-strijders op een gegeven moment voldoende als hun naam op een rebellenlijst stond om de voordelen van het DDR programma te ontvangen.218 Als gevolg hiervan konden meer ex-strijders opgenomen worden in het DDR programma, maar werden relatief weinig wapens ingeleverd.219
Minder dan 1/3 van de ex-strijders heeft een wapen ingeleverd tijdens de
ontwapeningsfase.220 Daarnaast waren de wapens die wel werden ingeleverd vaak van slechte kwaliteit. Uit verschillende schattingen blijkt dat tussen de 100.000-300.000 wapens die
214 Annex for a Proposed Grant of SDR 22.2 Million (US$ 33 Million equivalent) to Republic of Burundi for an Emergency Demobilization, Reinsertion and Reintegration Program World Bank (2004), p.13
http://www.mdrp.org/PDFs/Country_PDFs/BurundiDoc_TechAnnex.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:31 uur.
215 Pyt Douma, Jean Marie Gasana en Leontine Specker ed., „Reintegration in Burundi: Between happy Cows and lost Investments‟, The Clingendael Institute (2008), p.6
http://www.clingendael.nl/publications/2009/20090318_cru_reintegration_burundi_specker.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 11:38 uur.
216 Technical Annex for a Proposed Grant of SDR 22.2 Million (US$ 33 Million equivalent) to Republic of Burundi for an Emergency Demobilization, Reinsertion and Reintegration Program World Bank (2004), p.13
http://www.mdrp.org/PDFs/Country_PDFs/BurundiDoc_TechAnnex.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:31 uur.
217 Henri Boshoff en Waldemar Vrey, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: A Technical Analysis, ISS Monograph Series (2006) p.7
http://unddr.org/docs/DDR_during_the_transition.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:37 uur.
218 Stéphanie Pézard en Nicolas Florquin, „Small Arms in Burundi, Disarming the Civilian Population in Peace Time‟, p. 63 http://allafrica.com/peaceafrica/resources/view/00011202.pdf geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:19 uur.
219
United Nations Disarmament, Demobilization and Reintegration Resource Centre
http://www.unddr.org/countryprogrammes.php?c=17 geraadpleegd op 31 mei 2010 om 13:42 uur.
220 Stéphanie Pézard en Nicolas Florquin, „Small Arms in Burundi, Disarming the Civilian Population in Peace Time‟, p. 63 http://allafrica.com/peaceafrica/resources/view/00011202.pdf geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:19 uur.
tijdens het conflict in handen waren van ex-strijders, tot op heden nog illegaal circuleren in Burundi.221 Het vermoeden bestaat dat veel ex-strijders nog steeds veel wapens achter de hand houden.222 Een FNL strijder zei hierover tegen Human Rights Watch: “Even though the
government took away our arms, we kept some weapons to protect ourselves. If an FNL member is killed, we will fight to the end. We are all ex-combatants. The CNDD-FDD has weapons, we have weapons."223
In het demobilisatieproces is een tegenstrijdigheid te zien in de tegemoetkoming aan de eisen van ex-strijders. Enerzijds was het demobilisatieproces in Burundi niet geheel vrijwillig.224 Het DDR proces was in Burundi gekoppeld aan de hervorming van de
veiligheidssector, waardoor sommige soldaten gedwongen het leger moesten verlaten voor een onzekere toekomst als gedemobiliseerde.225 Er is duidelijk geen rekening gehouden met de wensen van deze groep. Anderzijds werden –als onderdeel van de vredesovereenkomst- andere ex-strijders wel opgenomen in het nieuwe hervormde leger. De CNDD-FDD kreeg bijvoorbeeld 40% van de hoge officierenposities in het leger en 35% van de politiefuncties toegewezen.226 Dit laat zien dat er wel is tegemoetgekomen aan de eisen van bepaalde ex-strijders. Wellicht heeft de Burundese regering hierbij een afweging gemaakt tussen de meest risicovolle ex-strijders. Uit verschillende bronnen blijkt dat de Burundese bevolking op dit moment weinig vertrouwen heeft in de veiligheidstroepen in het land.227
221 Stéphanie Pézard en Nicolas Florquin, „Small Arms in Burundi, Disarming the Civilian Population in Peace Time‟, p. 1,2,9 http://allafrica.com/peaceafrica/resources/view/00011202.pdf geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:19 uur.
222
Ibid., p.16.
223 “We‟ll tie you up and shoot you” Lack of Accountability for political Violence in Burundi
http://www.hrw.org/en/reports/2010/05/14/we-ll-tie-you-and-shoot-you geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:26 uur.
224 United Nations Disarmament, Demobilization and Reintegration Resource Centre
http://www.unddr.org/countryprogrammes.php?c=17 geraadpleegd op 31 mei 2010 om 13:42 uur.
225 Pyt Douma, Jean Marie Gasana en Leontine Specker ed., „Reintegration in Burundi: Between happy Cows and lost Investments‟, The Clingendael Institute (2008), p.14
http://www.clingendael.nl/publications/2009/20090318_cru_reintegration_burundi_specker.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 11:38 uur.
226 Henri Boshoff, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: a Success Story?‟ in: Roger Southall ed., South Africa‟s Role in Conflict Resolution and Peacemaking in Africa
(Zuid-Afrika 2006), p.140.
227 Maria Derks, Niki Frencken en Sylvie More, „Seminar Report Keeping Post-conflict Peace-building on Track: The Role of Security Sector Development in the Case of Burundi‟, p.5
http://www.clingendael.nl/publications/2010/20100217_CRU_rapport_smore.pdf geraadpleegd op 14 juni 2010 om 18:31 uur.
4.1.3 Behaalde resultaten tijdens de DD fases
De doelstelling was om in Burundi 55.000 ex-strijders te ontwapenen, te
demobiliseren en te reïntegreren. Volgens cijfers van de Wereldbank zijn tot dusver 26.283 ex-strijders gedemobiliseerd.228 Zoals eerder beschreven zijn veel wapens niet ingeleverd tijdens de DD fases.229 Ondanks deze resultaten werd het DDR proces in deze periode als relatief succesvol gezien. Dit kwam vooral voort uit het feit dat de DD fases sneller werden doorlopen dan verwacht.230 Dit creëerde vertrouwen in het transitieproces en een stabiele situatie in de aanloop naar de verkiezingen van 2005.231 Deze stabiliteit moet tegelijkertijd relatief worden gezien aangezien er in deze periode nog steeds gevechten gaande waren tussen de FNL en de Burundese regering.232
De FNL tekende in juni 2008 een staakt-het-vuren met de Burundese regering. Het DDR proces is voor deze groep pas recentelijk van start gegaan.233234 Volgens schattingen bestaat de FNL uit ruim 21.000 strijders, waarvan er momenteel slechts 8.500 erkend worden en daarmee in aanraking komen voor het DDR programma. Van deze groep zullen 3.800 ex-strijders reïntegreren in de veiligheidssector en 5.000 in de maatschappij.235 Dit laat ruim 10.000 ex-strijders zonder plan van aanpak, wat een bedreiging kan vormen voor de stabiliteit in Burundi. Het feit dat er door de FNL tot dusver weinig wapens zijn ingeleverd is weinig geruststellend.236
228
Multi-country Demobilization and Reintegration Program (MDRP)http://www.mdrp.org/burundi.htm
geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:48 uur.
229Stéphanie Pézard en Nicolas Florquin, „Small Arms in Burundi, Disarming the Civilian Population in Peace Time‟, p. 1,2 http://allafrica.com/peaceafrica/resources/view/00011202.pdf geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:19 uur.
230 Henri Boshoff en Waldemar Vrey, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: A Technical Analysis, ISS Monograph Series (2006) p.15
http://unddr.org/docs/DDR_during_the_transition.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:37 uur.
231 Henri Boshoff, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: a Success Story?‟ in: Roger Southall ed., South Africa‟s Role in Conflict Resolution and Peacemaking in Africa (Zuid Afrika 2006), p.135, 136.
232
Ibid., p.137..
233 MDRP Fact Sheet: Burundi december 2008 http://www.mdrp.org/PDFs/MDRP_BUR_FS_1208.pdf
geraadpleegd op 15 juni 2010 om 19:45 uur.
234 Jamila El Abdellaoui, „Another Crossroad for Burundi: From the FNL to Peaceful Elections in 2010‟, p.3-4 (2009) http://www.iss.co.za/uploads/BURUNDI20NOV09.PDF geraadpleegd op 7 juni 2010 om 13:14 uur.
235
United Nations Integrated Office In Burundi (BINUB) http://binub.turretdev.com/en geraadpleegd op 10 juni om 16:59 uur.
236 Burundi: To Integrate the FNL Succesfully International Crisis Group, Africa briefing no. 63 (juli 2009)
http://www.crisisgroup.org/en/regions/africa/central-africa/burundi/B063-burundi-to-integrate-the-fnl-successfully.aspx geraadpleegd op 7 juni 2010 om 13:25 uur.
4.1.4 Subconclusie
In het DDR programma van Burundi zijn duidelijk een aantal elementen uit de korte termijn veiligheidsbenadering te signaleren. Ten eerste werd het DDR proces lineair toegepast. Succesvolle demobilisatie werd zelfs gezien als voorwaarde voor reïntegratie.237 Ten tweede lag de focus op ex-strijders, aangezien zij werden gezien als een potentieel risico voor de vrede.238 Ten derde is er tijdens de ontwapeningsfase, en in een bepaalde mate ook tijdens de demobilisatiefase, tegemoet gekomen aan de eisen van ex-strijders.239 240 Hiermee kan worden geconcludeerd dat veiligheidsmotieven een belangrijke rol speelden voor de Burundese regering.
Als gevolg van de gekozen benadering zijn er in Burundi relatief weinig wapens ingeleverd door ex-strijders.241 Geschat wordt dat momenteel tussen de 100.000-300.000 wapens illegaal circuleren in Burundi en dat ex-strijders nog veel wapens bezitten.242 243 Daarnaast blijkt uit verschillende bronnen dat de Burundese bevolking weinig vertrouwen heeft in de veiligheidstroepen in het land.244 Dit heeft voornamelijk risico‟s gecreëerd voor de toekomst. Met het recente DDR proces van de FNL en het geringe aantal wapens dat zij hebben ingeleverd lijken dezelfde risico‟s te ontstaan.245
237 Annex for a Proposed Grant of SDR 22.2 Million (US$ 33 Million equivalent) to Republic of Burundi for an Emergency Demobilization, Reinsertion and Reintegration Program World Bank (2004), p.13
http://www.mdrp.org/PDFs/Country_PDFs/BurundiDoc_TechAnnex.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:31 uur.
238 Frederike Fuhlrott, The Reintegration of Ex-combatants: A Case Study of Burundi (2008), p.105.
239 Henri Boshoff en Waldemar Vrey, „Disarmament, Demobilisation and Reintegration during the Transition in Burundi: A Technical Analysis, ISS Monograph Series (2006) p.7
http://unddr.org/docs/DDR_during_the_transition.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 12:37 uur.
240 Pyt Douma, Jean Marie Gasana en Leontine Specker ed., „Reintegration in Burundi: Between happy Cows and lost Investments‟, The Clingendael Institute (2008), p.11
http://www.clingendael.nl/publications/2009/20090318_cru_reintegration_burundi_specker.pdf geraadpleegd op 31 mei 2010 om 11:38 uur.
241 Stéphanie Pézard en Nicolas Florquin, „Small Arms in Burundi, Disarming the Civilian Population in Peace Time‟, p. 63 http://allafrica.com/peaceafrica/resources/view/00011202.pdf geraadpleegd op 10 juni 2010 om 16:19 uur.
242 Ibid., p.1,2.
243 Ibid., p.16.
244 Maria Derks, Niki Frencken en Sylvie More, „Seminar Report Keeping Post-conflict Peace-building on Track: The Role of Security Sector Development in the Case of Burundi‟, p.5
http://www.clingendael.nl/publications/2010/20100217_CRU_rapport_smore.pdf geraadpleegd op 14 juni 2010 om 18:31 uur.
245 Burundi: To Integrate the FNL Succesfully International Crisis Group, Africa briefing no. 63 (juli 2009)
http://www.crisisgroup.org/en/regions/africa/central-africa/burundi/B063-burundi-to-integrate-the-fnl-successfully.aspx geraadpleegd op 7 juni 2010 om 13:25 uur.