3. Methode 1 Design
3.5. Data-analyse
De verworven kwantitatieve data zijn ingevoerd in SPSS (versie 27). Om de privacy van de leraren en schoolleiders te kunnen waarborgen, zijn alle data geanonimiseerd
opgeslagen.
Om de eerste deelvraag ‘Welke visies op wereldburgerschapsonderwijs hebben schoolleiders en leraren?’ te kunnen beantwoorden, zijn uit de open vragen de kernbegrippen gedestilleerd in de visies van de school, omschreven door schoolleiders, coördinatoren en projectleiders en leraren. Daarnaast zijn er schalen gevormd van de vijf stellingen die de visie van de respondent in kaart te brengen. Voor de schalen is de betrouwbaarheid (Cronbach’s alpha) berekend voor zowel de schoolleiderenquête (SL), als de lerarenenquête (LR) (Tabel 5).
Tabel 5
Betrouwbaarheid schaal visie
Schaal α LR α if-item deleted α SL α if-item deleted Type wbo naar
Oxley en Morris (2013) Milieugericht wereldburgerschap .77 n.v.t. .87 .93 (SL_VI_5b_4) Politiek wereldburgerschap .72 n.v.t. .61 .73 (SL_VI_6b_3)
35 Economisch wereldburgerschap .90 n.v.t. .78 .84 (SL_VI_7b_1) Cultureel wereldburgerschap .67 .82 (DO_VI_8b_3) .84 .93 (SL_VI_8b_1) Moreel wereldburgerschap .81 n.v.t. .86 .91 (SL_VI_9b_4) Doeldomeinen gebaseerd op Biesta (2012)
Kwalificatie .76 .79 (DO_VI_10c_3) .61 .63 (SL_VI_10c_3)
Socialisatie .77 n.v.t. .55 .73 (SL_VI_10c_4)
Subjectificatie .78 .92 (DO_VI_10c_7) .51 .74 (SL_VI_10c_7)
Over het algemeen wordt aan een Cronbach’s α vanaf .7 tot .8 een goede
betrouwbaarheid toegekend (Field, 2013). Zoals te zien is in Tabel 5, worden de meeste schalen dus gekenmerkt door een goede betrouwbaarheid, waarbij er voor milieugericht, economisch en moreel wereldburgerschap iets meer consistentie lijkt te zijn tussen de leraar- en schoolleiderenquête. Aangezien de schalen in deze vragenlijst bestaan uit relatief weinig items, - voor de typen wereldburgerschap vier items per schaal en voor de doelen gebaseerd op de doeldomeinen van Biesta (2012) drie items per schaal -, kunnen de schalen die rond de .57 scoorde ook als redelijk betrouwbaar beschouwd worden (Field, 2013). Alleen voor de schaal subjectificatie zou de Cronbach’s α zowel in de lerarenquête als in de
schoolleiderenquête aanzienlijk stijgen wanneer item (VI_10c_7) verwijderd zou worden. Dit item is echter niet verwijderd, omdat deze schaal uit slechts drie items bestond.
36 Verder kan, aan de hand van de open vragen en de stellingen, de kern van de visies op wereldburgerschapsonderwijs in kaart worden gebracht. De open vragen zijn geanalyseerd aan de hand van een content analyse (Mayring, 2000), omdat deze flexibiliteit biedt in het gebruik van een inductieve of deductieve benadering, of een combinatie daarvan (Cho & Lee, 2014). Daarnaast is een content analyse geschikt voor vele soorten communicatie, waaronder open vragen, interviews, focusgroepen en documenten (Abrahamson, in Cho & Lee, 2014; Hsieh & Shannon, 2005). In het kader van de content analyse is gebruik gemaakt van een directed approach (Hsieh & Shannon, 2005). Een directed content analyse is geschikt wanneer er theorie beschikbaar is, maar deze nog incompleet is, of aangevuld zou kunnen worden. Dat is van toepassing op dit onderzoeksdesign, aangezien er een model ingezet is dat voor het doel van dit onderzoek ontworpen is en dat derhalve nog incompleet zou kunnen zijn. Er is daarom sprake van een deductieve benadering.
De open vragen zijn geanalyseerd aan de hand van een deductieve content analyse en uitgevoerd aan de hand van de stappen uit Cho en Lee (2014) en Mayring (2000). Het
oorspronkelijke op theorie gebaseerde codeerschema is aangepast naar de uitkomsten uit de open vragen. In tabel 6 tot en met 10 worden de complete codeerschema’s weergeven. Tabel 6
Codeerschema visies: doelen
Category Definition Coding rules
1: Kwalificatie De rol van het onderwijs dat het leerlingen kwalificeert voor bepaalde doeleinden door hen
- kennis, (begrip) - vaardigheden - houdingen
Nadruk van de visie ligt op het bijbrengen van kennis (begrip), vaardigheden en houdingen.
37 bij te brengen.
2 Socialisatie Manieren waarop onderwijs bij kan dragen aan het onderdeel worden van bestaande sociale, culturele en
politieke structuren en tradities. Gaat om het onderdeel worden van een groter geheel. Dat kan op: - sociaal-emotioneel niveau - gedragsniveau
Nadruk van de visie ligt op het onderdeel worden van een groter geheel op sociaal-emotioneel en/of gedragsniveau.
2a Sociaal- emotioneel niveau
Een gevoel van verbondenheid met de mensheid, het delen van waarden en verantwoordelijkheden, empathie, solidariteit en respect voor diversiteit.
2b Gedragsniveau Het effectief en verantwoordelijk handelen op verschillende niveaus.
3 Subjectificatie Manieren waarop onderwijs invloed heeft op de persoonsvorming van leerlingen, zoals:
- persoonsvorming - kritisch denken
Nadruk van de visie ligt op persoonsvorming en/of kritisch denken.
Tabel 7
Codeerschema visies: thema’s
38 4 Politiek
wereldburgerschap
Wereldwijde politieke instanties en samenwerking begrijpen, waardoor er een goed georganiseerd
wereldsysteem kan ontstaan. Ook verwijst het naar de politieke status als wereldburger.
Genoemd wordt één van de volgende factoren: - politieke instanties - wereldwijde samenwerking - wereldwijde samenwerking - wereldburger zijn 5 Moreel wereldburgerschap
Universele morele waarden, het gedachtegoed met betrekking tot mensenrechten en empathie.
Genoemd wordt één van de volgende factoren: - universele waarden - mensenrechten - empathie 6 Economisch wereldburgerschap Internationale economische
ontwikkeling en de effecten van de vrije markt en bedrijvigheid.
Genoemd wordt één van de volgende factoren: - economische ontwikkeling - vrije markt - bedrijvigheid 7 Milieugericht wereldburgerschap
Pleidooi voor een duurzame wereld en het streven om de negatieve gevolgen die de mens op het milieu heeft in belangrijke mate te
veranderen.
Genoemd wordt één van de volgende factoren: - duurzaam - milieu 8 Cultureel wereldburgerschap
Bewustzijn ten aanzien van normen en waarden van verschillende culturele groepen wordt benadrukt.
Genoemd wordt:
- normen en waarden in de context met culturen
39 Tabel 8
Codeerschema visies: overig
Category Definition Coding rules
9 Geen of beperkte visie
Er wordt ontkend dat er een visie is of aangeven dat deze beperkt aanwezig of nog in ontwikkeling is.
Er worden ontkennende antwoorden gegeven zoals:
- N.v.t. - Geen visie
- Is nog in ontwikkeling 10 Verkeerde
interpretatie
Wanneer de vraag niet beantwoord wordt zoals te verwachten viel.
Antwoorden worden gegeven vanuit een praktische
implementatie van
wereldburgerschap of een eigen visie wordt gegeven i.p.v. de schoolvisie
11 Anders Wanneer de codes 1 t/m 10 niet van
toepassing zijn
Tabel 9
Codeerschema Implementatie
Category Definition Coding rules
Organisatorisch 12 Apart
vak/geïntegreerd in vakken
Implementatie in een apart vak of geïntegreerd in andere vakken
Genoemd wordt dat wbo
geïmplementeerd is een apart vak of in reguliere vakken
40 13 Les breder indelen In lessen van reguliere vakken
worden wb thema´s aangesneden die raakvlak hebben met het vak en de reguliere lesstof overstijgen
Genoemd wordt dat naast de reguliere lesstof verband wordt gelegd met wb-thema’s
14 Projecten Projecten met betrekking tot wereldburgerschap zijn een vorm van implementatie
Genoemd wordt dat projecten gebruikt worden om wbo te verzorgen
15 Themadagen/ -weken
Themadagen/ - weken met betrekking tot wereldburgerschap zijn een vorm van implementatie
Genoemd wordt dat er aandacht is voor (VN) themadagen/weken
WB-organisatie Werkwijze van een
wereldburgerschapsorganisatie
Werkwijze van een
wereldburgerschapsorganisatie worden genoemd als
implementievorm Activiteiten
Uitwisselingen/reizen De school biedt leerlingen de kans om op reis/uitwisseling te gaan of ervaring op te doen in het buitenland
Genoemd wordt dat leerlingen op reis/uitwisseling gaan of ervaring opdoen in het buitenland
Onderzoeken De school laat leerlingen onderzoek doen naar wb onderwerpen
Genoemd wordt dat leerlingen onderzoek doen naar wb onderwerpen
Actualiteit De school besteed aandacht aan de actualiteit/het nieuws in het kader van wbo
Genoemd wordt dat de school zich bezig houdt met
41 Portfolio De school biedt wbo aan met behulp
van portfolio’s
Genoemd wordt dat portfolio’s onderdeel uitmaken van het wbo
Tabel 10
Codeerschema Totstandkoming visie
Category Definition Coding rules
12 Vanuit wb- organisatie
Een wereldburgerschapsorganisatie wordt genoemd als motivator voor de totstandkoming van een visie op wbo
Genoemd wordt:
- Door TTO/NUFFIC - Door UNESCO - Door Edukans 12a Nuffic/tto NUFFIC/tto is deze organisatie
12b Unesco UNESCO is deze organisatie 12c Edukans Edukans is deze organisatie 13 Vanuit
overtuiging
Een geloofs- of pedagogische overtuiging wordt genoemd als motivator voor de totstandkoming van een visie op wbo
Genoemd wordt:
- Een geloofsovertuiging in relatie met wbo
- Een pedagogische
overtuiging in relatie met wbo 13a Geloofsovertuiging 13b Pedagogische overtuiging
14 Vanuit interactie Een visie op wereldburgerschap is ontstaan vanuit overleg, in
Genoemd wordt: - In overleg
42 samenspraak, door middel van
ontmoetingen of door betrokkenheid van verschillende partijen
- In samenspraak - Ontmoetingen - Betrokkenheid van verschillende partijen 15 Vanuit ervaring/traditie Een visie op wereldburgerschapsonderwijs is ontstaan vanuit (jarenlange) ervaring met wb, internationalisering,
uitwisselingen, tto, etc. of is ontstaan vanuit een raakvlak met andere vakgebieden waar al aandacht voor was op de school
Genoemd wordt: - Ervaring
- Aantal jaar dat men met wbo/internationalisering/tto/ uitwisselingen etc. bezig is - Raakvlak met andere
vakgebieden waar al aandacht voor was
16 Vanuit
belang/urgentiebesef
Een visie op wbo is ontstaan vanuit een belang of urgentiebesef voor het opleiden van wereldburgers
Genoemd wordt: - Het belang van wbo - Urgentie voor het opleiden
van wereldburgers 17 Vanuit profilering
school/ PR
Een visie op wbo is ontstaan, omdat de school zich hiermee beter kon profileren en/of dit kon inzetten in de PR
Genoemd wordt:
- Profilering van de school - School aantrekkelijker profiel
geven
- Wbo wordt gebruikt voor de PR
Om de tweede deelvraag ‘Hoe wordt wereldburgerschapsonderwijs op scholen
43 sectie implementatie gebruikt om inzicht te krijgen in de organisatorische vormgeving van wbo. Daarnaast is één open vraag geanalyseerd over voorbeelden van de visies van scholen, wat inzicht kan geven in concrete activiteiten die onderdeel zijn van de implementatie.
Om de derde deelvraag ‘In hoeverre bestaan er verschillen in de visie op, en implementatie van wereldburgerschapsonderwijs tussen scholen, afhankelijk van schoolniveaus, migratie-achtergrond van de leerlingen en ligging van de school
(stedelijk/landelijk)?’ te kunnen beantwoorden, is een Fisher-Freeman-Halton Exact Test (Field, 2013) uitgevoerd om te toetsen of er significante verschillen zijn in visie en implementatie, naar aanleiding van de volgende schoolkenmerken: schoolniveaus waarop wbo wordt aangeboden, migratieachtergrond van de leerlingen en ligging van de school. Daarbij is een significantieniveau van α=.05 gehanteerd. Er is een Fisher-Freeman-Halton Exact Test uitgevoerd, omdat een chi-square test niet uitgevoerd mocht worden vanwege de schending van de assumptie van verwachte frequenties (Allen, Bennet, & Heritage, 2014; Field, 2013). Bij deze schending wordt een Fisher-Freeman-Halton Exact Test als alternatief aangeraden (Field, 2013).
Om de vierde deelvraag ‘In hoeverre voelen leraren zich voldoende bekwaam en ondersteund om wbo te verzorgen?’ te kunnen beantwoorden, zijn beschrijvende statistische data gebruikt van stellingen op een vijfpunts likertschaal. De schaal bekwaamheid, bestaande uit drie items, had een Cronbach’s alpha van .53 in de schoolleiderenquête en .53 in de lerarenquête (Tabel 11). De items die betrekking hadden op mogelijkheden tot ondersteuning waren niet gebaseerd op een bestaande schaal, de betrouwbaarheid van deze schaal was dan ook niet consistent. De Cronbach’s alpha voor de schoolleiderenquête was .81 en voor de lerarenquête .37. Vanwege de inconsistentie worden deze items niet als schaal behandeld. Tabel 11
44 Schaal α LR α if-item deleted α SL α if-item deleted Bekwaamheid .53 .62 (DO_PRO_1) .53 .60 (SL_PRO_1)
4. Resultaten
4.1. Welke visies op wereldburgerschapsonderwijs hebben schoolleiders en leraren?