4 Analyse
4.2 De centrale route
In de vorige paragraaf kwamen de algemene resultaten over het percentage persuasieve tweets per politicus en de verdeling tussen de centrale en perifere route naar voren. In de volgende dertien paragrafen wordt dieper ingegaan op de resultaten per onderdeel van de centrale route. Overtuiging via de centrale route houdt in dat de politicus in de tweet een standpunt en argumentatie opneemt. Er kan dus alleen sprake zijn van de centrale route als er gebruik is gemaakt van een standpunt en de argumentatie om het standpunt kracht bij te zetten.
Wanneer de centrale route gebruikt wordt, dan zal de politicus, zoals al eerder vermeld, gebruik maken van één of meerdere argumenten. Wanneer de politicus besluit om via argumentatie een standpunt kracht bij te zetten, dan vormt zich een probleem: de beschikbare ruimte. Iedereen kan zich voorstellen dat 140 tekens, die Twitter per bericht biedt, niet voldoende zijn om een gedegen argumentatie neer te zetten. Via bijvoorbeeld websites en kranten is dit wel mogelijk omdat daar gewoonweg veel meer ruimte beschikbaar is. Een politicus moet Twitter dus op een andere manier gebruiken. Het medium biedt hier echter enkele mogelijkheden voor. Net als bij het standpunt, kan de politicus ervoor kiezen om de argumenten in de tweet zelf op te nemen. De argumenten moeten dan kort en bondig zijn. Twee unieke features van Twitter zijn echter de hashtag en de mogelijkheid tot linken naar een externe bron. Argumenteren via de hashtag is verre van ideaal: het argument kan dan maximaal enkele woorden beslaan. Via een link is er echter geen limiet aan de uitgebreidheid van de argumentatie. Het zal afhangen van het doel van de tweet en het belang van een uitgebreide argumentatie waar de politicus uiteindelijk het standpunt en de argumenten neerzet.
In het theoriehoofdstuk hebben we de volgende vijf vormen van argumentatie besproken: Argumentatie op basis van een regel
Argumentatie op basis van regelmaat Pragmatische argumentatie
Argumentatie op basis van voorbeelden Argumentatie op basis van analogie
In de volgende paragrafen bespreken we welke vormen van argumentatie terugkomen in de onderzochte tweets en gaan we in op de plaats van het standpunt en de argumenten. Tevens geven we van elke situatie minstens twee voorbeelden die als een typisch voorbeeld van een dergelijke tweet gelden. Wanneer er opvallende en afwijkende gevallen naar voren komen, worden deze uiteraard ook besproken.
4.2.1 Verdeling typen argumentatie
Het blijkt dat argumentatie in tweets, geschreven door de acht geselecteerde politici, regelmatig voorkomt. Eerder in dit rapport is de verwachting uitgesproken dat, op basis van de beschikbare theorie, argumentatie in Twitterberichten vermoedelijk weinig voorkomt vanwege de zeer beperkte ruimte binnen een tweet en de vluchtigheid van het medium. Dit blijkt echter niet zo te zijn want in 63 van de 160 tweets blijkt geargumenteerd te worden. Dit staat gelijk aan 39 procent. Dit percentage houdt geen rekening met het feit dat er per tweet zowel de centrale als de perifere route gebruikt kan worden. De tweede tabel in paragraaf 4.1 houdt hier wel rekening mee, vandaar dat de verdeling tussen de twee routes anders is.
In volgende tabel is te zien hoe vaak de verschillende typen argumentatie voorkomen.
Gebruikt type argumentatie aantal keer geteld Percentage
Argumentatie op basis van een regel 21 33%
Argumentatie op basis van regelmaat 7 12%
Pragmatische argumentatie 12 19%
Argumentatie op basis van autoriteit 11 17% Argumentatie op basis van voorbeelden 11 17% Argumentatie op basis van analogie 1 2%
De tabel laat zien dat argumentatie op basis van regelmaat het meest voorkomt en argumentatie op basis van analogie veruit het minst. In de volgende paragrafen worden de resultaten per argumentatietype in detail besproken.
4.2.2 Argumentatie op basis van een regel
Argumentatie op basis van een regel komt het meest voor van de verschillende typen argumentatie, namelijk in 33 procent van de gevallen. Hierbij moet opgemerkt worden dat het vrijwel altijd gaat om argumentatie op basis van een waarderingsregel. Dit wil zeggen dat de politicus zijn of haar positieve of negatieve waardering voor een onderwerp geeft. Dit kan een persoonlijke mening zijn, maar ook de houding van de partij. Hieronder worden verschillende voorbeelden gegeven van argumentatie op basis van een regel.
In deze tweet geeft Tamara Venrooy aan dat de prioriteiten van de PVDA verkeerd liggen. Het is geen feit dat de prioriteiten verkeerd liggen, want zoiets kun je immers moeilijk feitelijk vastleggen. Ze laat echter merken dat de motie aangaande de JSF en de aandacht die de PVDA wel voor de
jongerencultuurkaart heeft, haar positieve waardering niet krijgt. Het is belangrijk voor haar om gebruik te maken van argumentatie op basis van een (waarderings)regel omdat ze zo binnen de schaarse ruimte van een tweet haar persoonlijke mening kan geven en eventueel die van de VVD, waarbij ze het standpunt van de PVDA afwijst en die van de VVD prijst, namelijk het creëren van banen door de JSF.
Ook in de vorige tweet is sprake van argumentatie op basis van een waarderingsregel. Diederik Samsom reageert op een tweet van iemand die aangeeft dat de ING veel geld in Spanje heeft zitten, maar de pensioenfondsen niet. Vanwege de slechte positie van de Spaanse economie en het belang van de staat in de ING, zou het belangrijker zijn om aandacht aan de ING te schenken in plaats van aan pensioenfondsen. De Twitteraar insinueert dat de ING een groot belang heeft in Spanje en de pensioenfondsen ‘weinig’. Samsom reageert daarop met: ‘Schijntje?’ Dit geeft aan dat hij acht miljard euro wel degelijk veel geld vindt. Het is voor Samsom belangrijk om aan te geven dat acht miljard euro veel geld is. Het rechtvaardigt namelijk zijn eerdere uitspraak en standpunt over pensioenfondsen.
4.2.3 Argumentatie op basis van regelmaat
Bij argumentatie op basis van regelmaat draait het om een bekend verondersteld causaal verband, of een empirisch controleerbare gang van zaken. Er wordt aangegeven onder welke omstandigheden iets waarschijnlijk is. Het verband hoeft niet per definitie te bestaan, ook als de politicus insinueert dat een dergelijk verband bestaat, kan er sprake zijn van argumentatie op basis van regelmaat, zoals bijvoorbeeld in de onderstaande tweet te zien is. Deze vorm van argumentatie is in slechts 11 procent van de gevallen gevonden.
Eddy van Hijum reageert hier op een tweet waarin gesteld wordt dat de PVDA als partij socialer is dan het CDA. Hij gaat hier uit van een als bekend verondersteld, of logisch verband tussen de mate van sociaalheid van een partij en het scheppen van banen. Hij redeneert hierbij als volgt: als een
partij goede dingen doet voor mensen, dan is de partij socialer. Volgens van Hijum schept het CDA meer banen dan de PVDA, dus is het CDA socialer. Voor Van Hijum is het erg belangrijk dat zijn lezers dit als logisch veronderstelde verband begrijpen, anders is zijn tweet onbegrijpelijk en heeft het geen effect.
In dit tweede voorbeeld refereert Renske van Leijten naar een verband dat als iemand een uitspraak doet in de media, dat deze uitspraak dan teruggevonden kan worden. In deze tweet reageert ze op een beschuldiging van een lezer. Ze kan de uitspraak die Roemer gedaan zou hebben echter nergens terugvinden en hiermee wil ze eigenlijk aangeven dat Roemer de uitspraak dan niet gedaan heeft. Omdat Renske Leijten insinueert dat er een verband bestaat tussen een gedane uitspraak en de terugvindbaarheid hiervan, is het van groot belang dat de lezer dit verband begrijpt omdat het doel van haar tweet anders niet gehaald wordt.
4.2.4 Pragmatische argumentatie
Wanneer een politicus argumenteert op basis van de positieve of negatieve effecten van iets wel of juist niet doen, dan spreken we van pragmatische argumentatie. Pragmatische argumentatie komt veel voor, namelijk in 20 procent van de onderzochte gevallen. Het draait hier dus om argumentatie op basis van voor- en nadelen. Deze vorm van argumentatie kent wel enigszins overlap met de voorgaande argumentatietypen. De onderstaande tweet van Geert Wilders is een goed voorbeeld:
Het standpunt van Geert Wilders is hier dat de plannen van de PVV een geweldig effect hebben. Als we dieper kijken, dan zou de verborgen boodschap kunnen zijn dat men op de PVV moet stemmen. Vervolgens geeft hij een opsomming van argumenten waarom de plannen zo goed zijn. Deze opsomming kan worden gezien als een reeks positieve voordelen en een uiting van pragmatische argumentatie. Volgend het Wolters Nederlands Koenen-woordenboek betekent pragmatisch kort
samengevat: nuttig en feitelijk. De bedoeling van Wilders’ argumentatie is dan ook om een feitelijke opsomming van voordelen van stemmen op de PVV te geven om zo meer stemmen te genereren.
In deze tweet van Tamara Venrooy zien we dat ze een nadeel geeft van het scenario dat we geen actie ondernemen bij de steeds duurder wordende welvaartsstaat. Het belang van het gebruiken van pragmatische argumentatie voor Tamara Venrooi is groot. Haar bedoeling met deze tweet is het vestigen van aandacht op het standpunt dat er actie moet worden ondernomen om de welvaartstaat betaalbaar te houden. De VVD is uiteraard bereid om deze actie te ondernemen en zo de Nederlander te helpen.
4.2.5 Argumentatie op basis van autoriteit
Soms haalt een politicus een externe bron aan in een tweet om een standpunt geloofwaardiger te maken of wordt hiervoor zelfs de eigen positie of de positie van de partij als expert of autoriteit gebruikt. We spreken dan van argumentatie op basis van autoriteit. Een dergelijke tweet is overtuigend vanwege de werking van de twee vuistregels over de aantrekkelijkheid of deskundigheid van de bron. Deze vorm van argumenteren is vrij populair want het beslaat 17 procent van de onderzochte gevallen. Hieronder worden twee typische voorbeelden gegeven.
OnzeTaal is met een website en een blad over de Nederlandse taal een expert op het gebied van het Nederlands. Arie Slob gaat er vanuit dat iedere lezer dit weet of kan afleiden uit de tweet. Wanneer OnzeTaal als instituut op taalgebied vertelt dat het programma van de CU met veel zorg voor taal is geschreven, dan moet dit volgens de redenering van Slob wel waar zijn. Voor Arie Slob is het vooral erg belangrijk dat zijn lezers OnzeTaal als expert op het gebied van de Nederlandse taal zien, anders heeft zijn tweet niet het effect dat hij voor ogen heeft.
In het onderstaande voorbeeld roept Jolande Sap, als kopstuk van GL, om op GroenLinks te stemmen. De reden hiervoor is dat Paars straks wellicht instabiel gaat worden met teveel rechtse partijen. Jolande Sap en GroenLinks als politieke instituten hebben verstand van politiek en wat goed is voor Nederland en daarom zou een oproep van Jolande Sap in dit geval extra gewicht mee moeten
brengen. Het feit dat Jolande Sap uit naam van GL oproept om op GL te stemmen, zou al genoeg moeten zijn om linkse stemmen of strategische stemmen binnen te halen.
4.2.6 Argumentatie op basis van voorbeelden
Bij argumentatie op basis van voorbeelden draait het om het geven van één of meerdere voorbeelden van waarom een standpunt geaccepteerd of verworpen dient te worden. De argumentatie kan soms het karakter van een steekproef hebben: iets geldt voor één geval, dus geldt het steeds. Ook deze vorm van argumenteren is met 17 procent relatief populair. Het geven van voorbeelden kan in de onderzochte tweets zeker lijken op het geven van voordelen of nadelen en het onderscheid is soms moeilijk te maken, maar vaak is argumentatie op basis van voorbeelden wat neutraler van toon.
In de onderstaande tweet van Diederik Samsom is zijn reactie zichtbaar op een andere, beschuldigende tweet. In deze tweet wordt gesteld dat de PVDA populistisch zou zijn. Het is nu aan Samsom om te beargumenteren waarom de PVDA dat niet is en hiervoor gebruikt hij argumentatie op basis van voorbeelden. In de link die Samsom in zijn reactie neerzet worden voorbeelden gegeven waarom de PVDA een eigen karakter heeft en niet enkel het volk bespeelt om populairder te worden.
De tweet van Eddy van Hijum die we hieronder bespreken, is een typisch voorbeeld van argumentatie van voorbeelden, hoewel er ook sprake zou kunnen zijn van argumentatie op basis van voordelen:
Van Hijum heeft als standpunt: CDA is koploper overheidsfinanciën. Dan rijst de vraag op: waarom is het CDA daar dan de koploper van? Hij geeft vervolgens drie voorbeelden, zodat zijn standpunt onderbouwd wordt en daarmee ook aan geloofwaardigheid wint. Het lijkt in deze tweet belangrijker
om het standpunt ‘CDA is koploper overheidsfinanciën’ te onderbouwen dan de voordelen van het stemmen op het CDA op te sommen, vandaar dat er sprake is van argumentatie op basis van voorbeelden.
4.2.7 Argumentatie op basis van analogie
Het laatste type argumentatie, namelijk argumentatie op basis van analogie, lijkt veel op het voorgaande type. Bij dit type argumentatie worden voorbeelden, in de breedste zin van het woord, gebruikt. Kenmerkend voor deze vorm van argumentatie is dat een conclusie word verdedigd door een ander, maar vergelijkbaar geval aan te dragen. Dit typen argumentatie wordt praktisch niet gebruikt. Van de 63 centrale tweets werd maar één geval van argumentatie op basis van analogie gevonden. Dit staat gelijk aan afgerond twee procent.
De onderstaande tweet van Tamara Venrooy is een goed voorbeeld van argumentatie op basis van analogie:
Venrooy geeft in deze tweet aan dat de SP, PVDA, GL en PVV nooit stemmen op een voorstel dat werkgelegenheid creëert. Dit deden ze niet bij de Joint Strike Fighter en dus zullen ze het nooit doen, aldus de redenering van Tamara Venrooy. Het is voor Tamara Venrooi erg belangrijk dat de lezer van haar tweet dezelfde redenering heeft of deze in ieder geval kan volgen. Door gebruik te maken van argumentatie op basis van analogie zet ze de vier partijen weg als asociale partijen die werkgelegenheid niet hoog in het vaandel hebben staan. De VVD heeft dit uiteraard wel en is daarom een verstandiger keus voor mensen die werkgelegenheid belangrijk vinden.
4.2.8 Plaats van standpunt en argumentatie binnen centrale tweets
Naast het gebruikte type argumentatie, is vooral de structuur van centrale tweets interessant. Politici lopen namelijk tegen een communicatief probleem aan: ze willen een bepaald standpunt overbrengen, maar hoe kan dit efficiënt gedaan worden? De plaatsing van het standpunt en de argumenten kan veel bijdragen aan de bedoeling van de schrijvende politicus. Het zegt namelijk iets over de manier waarop een politicus met persuasie omgaat en de manier waarop het medium Twitter hiervoor gebruikt wordt. Gebruikt de politicus zijn standpunt bijvoorbeeld als een soort schreeuw door hem in de hashtag te zetten of wordt de tweet op de meer traditionele manier vormgegeven doormiddel van het geven van een standpunt en daarna de argumenten? We
behandelen eerst de structuur van het standpunt en daarna gaan we in op de structuur van de argumentatie.
4.2.9 Plaats van het standpunt
In de onderstaande tabel wordt weergegeven hoe de verdeling qua onderzochte standpunten is:
Plaats van standpunt aantal keer geteld Percentage Standpunt in tweet 49 77% standpunt in hashtag 3 5% impliciet standpunt 11 18%
Het blijkt dat het standpunt meestal gewoon in de tweet zelf wordt weergegeven, namelijk in 77 procent van de onderzochte gevallen. Het blijkt dus dat politici het medium Twitter op een meer traditionele manier gebruiken: zowel het standpunt als de argumenten om het standpunt te ondersteunen worden vaak weergegeven in de tweet, ondanks de beperkte ruimte.
4.2.10 Standpunt in tweet
We zullen in deze paragraaf enkele voorbeelden bespreken waarbij de het standpunt in de weet zelf weergegeven wordt. We beginnen met een prototypisch voorbeeld van Tamara Venrooy.
Tamara Venrooy’s tweet heeft, sterk vereenvoudigd gezien, de volgende, meer traditionele vorm: <standpunt> <argument(en)>, waarbij haar standpunt is dat er op papier zorg geleverd kan worden, maar in de praktijk niet. De argumenten hiervoor zijn dat er teveel belangen en bureaucratie spelen. Ze vindt het klaarblijkelijk belangrijk om haar standpunt, voor Twitterbegrippen in ieder geval, zorgvuldig te onderbouwen. Omdat ze binnen één tweet tegen ruimtegebrek aanloopt, weidt ze er twee tweets aan. Dit vergt van de lezer echter wel extra aandacht. Om haar volledige verhaal te begrijpen, moet de lezer namelijk twee tweets lezen. Een tweet kan ook eerst de argumentatie bevatten en daarna pas het standpunt, zoals bij het bericht van Diederik Samsom:
Zijn bericht heeft dan ook de volgende vorm: <argumentatie> <standpunt>. Zijn standpunt is te herkennen aan de punt-komma. Dit leesteken kan gezien worden als een soort samenvatting van het ervoor gezegde. Zijn standpunt dat het korte termijn effect van de hypotheekrente vooral goed is op de lange termijn, wordt ondersteund door zijn argumentatie aan het begin van het bericht.
4.2.11 Impliciet standpunt
Een standpunt hoeft lang niet altijd benoemd te worden. In twaalf van de 65 gevallen, oftewel achttien procent, is het standpunt namelijk impliciet. De politicus vermeldt dan zelf niet het standpunt, maar geeft slechts argumenten om het impliciete standpunt te ondersteunen. We zullen zien dat een impliciet standpunt op twee manieren kan worden achterhaald. Ten eerste kan een politicus een opzichzelfstaande tweet opstellen met een verborgen boodschap wat tegelijk het impliciete standpunt is. Ten tweede kan het impliciete standpunt een reactie zijn op een andere tweet. Het bericht van de politicus is dan een reactie op een vraag of een beschuldiging met een impliciet (tegen)standpunt. Een goed voorbeeld van een impliciet standpunt is de volgende tweet van Diederik Samsom:
Met de vraag: ‘populistisch?’, geeft Samsom eigenlijk aan dat de PVDA niet populistisch is. Zijn standpunt is dan ook: de PVDA is niet populistisch. Argumenten waarom dit zo is worden gegeven via de link. Cruciaal hierbij is het feit dat hij reageert op een beschuldiging van een lezer. Het standpunt van Samsom is niet direct duidelijk als het standpunt van de lezer waarop hij reageert niet duidelijk is. Samsom’s standpunt komt dus eigenlijk tot stand vanuit het standpunt van de lezer waarop hij reageert. Diederik Samsom is de enige van de onderzochte politici die een aantal keer via een zeer korte vraag impliciet een standpunt laat vallen, zoals ook bij de onderstaande tweet te zien is:
Hij stelt hier dat geld overmaken zonder voorwaarden en garanties juist geen goed plan is. Zijn tweet is een reactie op een lezer die beweert dat geld overmaken naar Zuid Europa wel verstandig is. Door middel van zijn reagerende vraag maakt Samsom direct zijn standpunt. Voor een goed begrip van zijn standpunt is het noodzakelijk om het bericht waarop hij reageert ook te lezen.
In de onderstaande tweet van Renske Leijten komt ook een impliciet standpunt naar voren. Omdat