In de inleiding is gesproken over de betekenis van de uitdrukking to break bad en de implicaties hiervan op de uitspraak ‘Breaking Bad in de polder’. Het is een zin die publicitair misschien goed aanslaat en tot de verbeelding spreekt maar in de kern blijkt deze vergelijking de plank mis te slaan. De zin ‘Breaking Bad in de polder’ snijdt wél hout omdat de hoofdpersoon van Hollands Hoop vanuit een burgerlijk bestaan óók in een crimineel drugscircuit belandt. Weliswaar niet in de productie van crystal meth zoals in Breaking Bad, maar in het verbouwen van Nederlandse wiet in het polderrijke Noorden van Groningen. In de betekenis van de uitdrukking ‘to break bad’ huist het fundamentele verschil tussen Breaking Bad en Hollands Hoop. Walter White maakt de keuze om zijn geld te verdienen met de productie van crystal meth. Hij heeft het geld hard nodig en ontdekt dat hij er goed in is, dat hij erkenning krijgt voor wat hij doet. Tegen alle conventies in besluit Walt ‘los te breken’ van zijn burgerlijk bestaan en raakt steeds verder verstrikt in het criminele drugscircuit. Dit besluit gaat gepaard met een uiterst secure ontwikkeling van het personage, een transformatie van diens karakter. Een groot deel van de aandacht van de serie gaat uit naar deze ontwikkeling. De serie is soms meer een karakterstudie van Walter White (en in mindere mate van Jesse Pinkman), dan een serie over criminaliteit en drugsproductie.
Fokke Augustinus maakt niet de keuze om ‘los te breken’. Hij probeert te roeien met de riemen die hem worden opgedrongen. Hij probeert uit alle macht de boel bij elkaar te houden terwijl alles hem tegenzit; inclusief zijn eigen besluitvorming en daadkracht. De keuze van Walter White is een katalysator voor de gehele serie, zowel voor zijn bestaan in de criminele drugswereld als voor de ontwikkeling die hij door deze keuze maakt. De zin ‘Breaking Bad in de polder’ snijdt daarom eigenlijk juist geen hout omdat deze belangrijke katalysator, de drive achter de serie, ontbreekt in Hollands Hoop.
57 7.2 Beantwoording hoofdvraag
De focus van het onderzoek is er op gericht of de vraag of de uitspraak 'Breaking Bad in de polder' stand houdt als Hollands Hoop op kwaliteit zou worden geanalyseerd. De 'kwaliteit' is, zoals gezegd in de inleiding, een subjectief, breed begrip. Het concept narratieve complexiteit is daarom gebruikt als objectief analysemiddel. Hierbij is gebruik gemaakt van de dramaturgische aspecten genre, structuur en personage en is de volgende onderzoeksvraag opgesteld: hoe dragen de dramaturgische aspecten genre, structuur en personage bij aan de narratieve complexiteit van Hollands Hoop en wat zegt deze bijdrage over de ‘kwaliteit’ van Hollands Hoop, vergeleken met Breaking Bad?
De analyses van de dramaturgische aspecten genre, structuur en personage van narratieve complexiteit hebben kenmerkende bevindingen opgeleverd. Uit de kwaliteitsdiscussie in hoofdstuk twee blijkt dat het vermengen van verschillende genres wordt beschouwd als een vorm van narratieve complexiteit. Het getuigt van experimentele, artistieke vrijheid waarbij makkelijke ‘succesformules’ worden gemeden en originaliteit wordt bevorderd. Uit de vergelijking van beide series blijkt dat zij op soortgelijke wijze bepaalde genrevormen vermengen.
Beide series zijn familiedrama’s waarbij het gezin en het huwelijk centraal staan maar waarvan de harmonie wordt bedreigd door een verborgen, crimineel leven van de hoofdpersoon. Beide series vermengen het familiedrama met het thrillergenre, waarbij geweld, onderdrukking, spanning en suspense van grote invloed zijn. Beide series hanteren tevens een overkoepelende zwart-komische toon, waardoor serieus drama of werkelijk gevaar soms lastig te duiden is. Hollands Hoop is absurder, creëert meer een eigen wereld, een wilde westen in de polder, waar Breaking Bad vrij dicht bij de ‘werkelijkheid’ blijft. Ook in Breaking Bad gebeuren onwaarschijnlijke dingen maar ze worden gebracht en uitgewerkt als ‘niet onwaarschijnlijk’. Hollands Hoop schuurt aan tegen een veroorloofde ongeloofwaardigheid, omdat de geconstrueerde eigen wereld ervoor zorgt dat binnen de interne regels de serie geloofwaardig genoeg is.
De combinatie van generieke elementen draagt bij aan de complexiteit van de series omdat de toon van de series soms lastig te duiden is. Vooral in Hollands Hoop doen overdadige komedie en herkenbaar huiselijk drama soms vergeten dat de criminele dreiging er werkelijk is. Hetzelfde geldt voor de lugubere elementen: door het surrealistische gehalte worden deze komisch. Breaking Bad is wat dit generieke aspect
58
betreft minder complex omdat er minder met conventies wordt gebroken dan bij Hollands Hoop. Het conventieverbrekende vermengen van genres in Hollands Hoop doet een beroep op het aanpassingsvermogen van de kijker en leidt daarmee tot een uitdagende kijkervaring. Deze uitdaging kan als kwalitatief worden beschouwd omdat het oppervlakkigheid en voorspelbaarheid tegen gaat.
Het uitdagende vermogen van Hollands Hoop wordt echter beperkt door de in de serie gebruikte kenmerken van het procedurele type serie. Dit type serie is vanwege de episodische opzet en beperkte karakterontwikkeling per definitie minder complex. Kenmerkend voor dit type serie is de herhaling van soortgelijke situaties in verschillende afleveringen. Op genre-niveau doorbreekt Hollands Hoop echter de procedurele conventies; de wietplantage is geen typische procedurele politie, advocaten, of medische arena. Wat dat betreft zou gesteld kunnen worden dat de opzet van Hollands Hoop verrassend en innovatief is. Echter, deze constatering is alleen geldig als Hollands Hoop een procedurele serie zou zijn en hiermee de conventies van het procedurele type serie zou verbreken. De uitwerking is in het geval van Hollands Hoop juist andersom, wat de kwaliteit niet ten goede komt.
In algemene zin geldt namelijk: hoe hoger de seriële dichtheid, des te complexer het wordt om een dramaserie te volgen. Verhaallijnen overbruggen in dat geval meerdere afleveringen of volledige seizoenen en er is ruimte voor méérdere personages om zich te ontwikkelen. Hoewel de verbinding van de afleveringen in Hollands Hoop zeker serieel is, is er ten eerste een duidelijke episodische structuur zichtbaar, gestructureerd rondom het plantageproces. Ten tweede worden problemen die ontstaan in een aflevering binnen dezelfde aflevering ook al opgelost. Dit geldt met name voor de bestrijding van een groot deel van de antagonistische personages. De seriële aard van de serie kan niet worden ingezet om deze personages te doen ontwikkelen omdat ze binnen één aflevering al worden uitgeschakeld. Ten derde lijkt het alsof in een paar afleveringen de uitgangspositie telkens weer wordt hersteld. Fokke en Machteld krijgen een aantal keer dezelfde huwelijksconflicten waardoor het lijkt alsof ze niets hebben geleerd van eerdere conflicten, dat hun ontwikkeling wordt 'vergeten'. Deze vier procedurele kenmerken zorgen voor een hybride karakter; te typeren als een serieel opgezet drama met episodisch procedurele kenmerken. Deze hybride vorm valt echter niet binnen het ‘hybride’-type van Landau (43). Bij het ‘hybride’-type van Landau wordt in elke aflevering consequent dezelfde procedurele structuur gehanteerd waarbinnen personages zich seizoensbreed kunnen ontwikkelen dankzij het seriële aspect. De
59
procedurele consequentie is een generiek kenmerk van dat type serie waar het seriële aspect een aanvullende, complexere laag toevoegt. In Hollands Hoop werkt dit niet zo. De procedurele elementen doen af aan het complexe karakter van het seriële drama, wat leidt tot een vermindering van de kwaliteit.
Het eerste seizoen van Breaking Bad vertoont deze procedurele structuur niet. De serie is volledig serieel en het handelen van personages heeft gevolgen voor volgende afleveringen. Breaking Bad structureert de afleveringen consequent over vier akten, een verdeling die ook zichtbaar is in het seizoen als geheel. Breaking Bad bouwt de structuur op als stevige basis en kan het zich veroorloven om personages de ruimte te geven om van de plot ‘af te stappen’. Deze ‘personage-uitweiding’ komt voort uit de stevige seriële structuur van de serie. Elk onderdeel van een aflevering past in het grote geheel van de vertelling en draagt bij aan de complexe, gelaagde karakterontwikkeling van de personages.
Een structureel punt waar de series meer in overeenkomen is door het gebruik van teasers als flashforwards van de aflevering. Deze teasers dragen in beide series bij aan de complexiteit van de vertelling. Personages worden zonder context in een opmerkelijke, vaak verontrustende situatie geplaatst waardoor de kijker op het verkeerde been wordt gezet. De teasers werken als een soort puzzels die de kijker aanzetten tot het ‘voorspellen’ of ‘ontrafelen’ van de situatie die in de teasers wordt getoond. Voor Hollands Hoop geldt echter dat elke teaser hetzelfde mechanisme hanteert. Hierdoor werkt het puzzle-plot element na een paar teasers juist averechts en wordt de opzet voorspelbaar.
De overeenkomsten tussen de hoofdpersonages Fokke Augustinus en Walter White blijken vooral ‘aan de buitenkant’ te zitten. In beide gevallen wordt het groeiende zelfvertrouwen gerepresenteerd in hun uiterlijke transformatie, waar ze meer respect bij ‘echte’ criminelen afdwingen en seksuele aantrekkingskracht voor hun vrouw veroorzaken.
De nieuwe versie van Fokke is er een die lijkt op zijn vader. De nieuwe versie van Walt is Heisenberg, zijn criminele alter-ego. In hun handelen blijken Fokke en Walt echter zeer verschillend. Fokke is een reactief personage dat ongewild betrokken raakt bij de wietplantage en zich er onhandig en angstig van probeert te distantiëren. Walt daarentegen, is een actiever personage dat kiest voor zijn criminele bestaan. Hoewel de keuze noodgedwongen was, blijkt Walt een groter zelfvertrouwen te ontwikkelen en geniet hij van het gevoel van erkenning.
60
Deze verdeling heeft invloed op de mate van complexiteit van de personages. De beweegredenen van Walt zijn ondoorgrondelijk, zijn soms immorele keuzes en gedrag, gecombineerd met het verder aandoenlijke personage, maken hem fascinerend. Fokke reageert telkens op dezelfde aanstellerige wijze, hij plaats zichzelf in de slachtofferrol en ontwikkelt zich beperkt. Fokke en Walt zijn hierdoor beiden antihelden maar op een andere manier. Walt is een meer sympathieke protagonist die immorele keuzes maakt. De keuzes zijn rationeel weliswaar te verantwoorden maar ze blijven dubieus, waardoor de relatieve moraliteit een grote rol speelt bij de identificatie met Walt. De verbondenheid die hierdoor wordt opgebouwd met Walt mist een beetje bij Fokke. Hij is meer een onsympathieke protagonist die moreel gezien echter wél de juiste keuzes maakt. Hij doodt Irina niet, hij bevrijdt Saša uit de ondergrondse unit en probeert ervoor te zorgen dat het land in de omgeving wordt verkocht aan de industrie. Waar Walt respect afdwingt met zijn excellentie in de scheikunde en laat zien dat hij een blijvend gevoel van zelfvertrouwen overhoudt aan zijn criminele succes, daar blijkt Fokke geen goede psychiater te zijn en schuttert hij in zijn voormalige beroep waar hij gold als autoriteit. Waar de kijker bij Walt geïntrigeerd kan raken over de vraag hoe hij zich langzaam en subtiel ontpopt tot een serieuze criminele speler, daar blijft Fokke dezelfde fouten maken en blijft hij wegvluchten van bedreigende situaties en gemaakte afspraken. Walt ontwikkelt zich tot een personage met twee gezichten, die van de gevoelige vader, de echtgenoot met kanker en die van de gretige, barse, maar charismatische Heisenberg. Er lijkt vaak meer achter de acties van Walt te schuilen, een tweede betekenis of een tweede gevolg. Bij Fokke zijn de handelingen eenzijdiger, wat hem een minder complex personage maakt dan Walter White.
Uit de analyses van genre, structuur en personages blijkt, hoewel Hollands Hoop en Breaking Bad qua eerste indruk op elkaar lijken, dat ze vooral wat betreft structuur en personage sterk verschillen. Deze dramaturgische aspecten dragen in Breaking Bad in sterke mate bij aan de narratieve complexiteit van de serie en daarmee aan de kwaliteit van de serie. De personage-ontwikkeling is zeer uitgebreid en genuanceerd en de structuur biedt een degelijke basis voor deze ontwikkeling. De vermenging van genres is echter minder doorslaggevend in de mate van narratieve complexiteit. De analyse van genre, structuur en karakterisering op aspecten van narratieve complexiteit in Hollands Hoop stuitte vooral qua structuur op aspecten die de kwaliteit ondermijnen. De procedurele aspecten werken voorspelbaarheid en herhaling in de hand en doen hiermee af aan de kwaliteit van de serie. Eén van deze aspecten is de inconsequente ontwikkeling
61
van het hoofdpersonage. Dit doet de complexiteit en gelaagdheid van het personage verminderen.