3.1. De dag van de brand
Om goed te kunnen onderzoeken in welke context de berichtgeving over de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk ontstaan is, is het belangrijk om de gebeurtenis duidelijk in kaart te brengen. Op 5 januari 2011 ontstaat er rond half drie ’s middags een grote brand in het bedrijf Chemie-Pack in Moerdijk. Er zijn geen gewonden, maar de brand woedt in een chemisch bedrijf dus is er wellicht kans op uitstoot van gevaarlijke stoffen. De rookpluim van de brand waait richting Dordrecht.
Om 14:46 uur komt bij de brandweer van veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid de eerste melding binnen dat er een brand is in het chemisch bedrijf Chemie-Pack in Moerdijk (Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, 2011). Om 15:06 uur schaalt de brandweer de situatie op. Kort daarna om 15:18 uur, inmiddels een half uur na de eerste melding, gaan de sirenes af in Mookhoek, Strijen, Strijensas en de zuidpunt van Dordrecht. Dit wordt om 15:29 uur herhaald. Ook wordt er op dat moment contact opgenomen met RTV Rijnmond, de calamiteitenzender van de regio. Vanaf circa 15.24 uur is de calamiteitenzender in de lucht. Er is op dat moment nog weinig te melden. RTV Rijnmond zendt een interview uit met woordvoerder Huub van de Weide van veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid. Het interview gaat over de feitelijkheden die op dat moment bekend zijn: het zou gaan om toxische stoffen, welke gebieden in de invloedsfeer liggen en welke maatregelen er getroffen worden en de mensen zelf kunnen treffen.
Om 15:43 uur wordt de brand nog hoger opgeschaald door de brandweer. Na vier uur gaan weer een paar keer de sirenes af in dezelfde gebieden als daarvoor. Op RTV Rijnmond is weer een interview te zien met Huub van der Weide. Daarin zegt van der Weide dat er meetploegen bezig zijn om effecten te meten en dat tot op heden geen echt gevaar is gemeten. Wel instrueert hij burgers naar binnen te gaan. Rond half vijf worden meerdere kanalen gebruikt om de boodschap te
verspreiden: de brandweer zet een geluidswagen in die de tekst uitdraagt dat men naar binnen moet gaan, de politie Zuid-Holland Zuid stuurt een sms-alert en gemeente Dordrecht zet Twitter in
(Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, 2011). RTV Rijnmond blijft in de lucht en ook het RTL Nieuws en het NOS Journaal besteden live aandacht aan de brand.
Om 17:09 uur wordt er een persverklaring vanuit Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid
verspreid. De inhoud vat samen wat eerder ook is gemeld: er zijn sirenes afgegaan, het is niet bekend of de wolk giftige stoffen bevat, dat wordt momenteel gemeten, de scheepvaart op de Oude Maas is stilgelegd en men wordt geadviseerd om naar binnen te gaan. Burgemeester Brok van Dordrecht besluit rond kwart voor zes de site crisis.nl te activeren. Van de site crisis.nl kunnen
36 mensen te informeren. Maar de site ligt er al snel uit. Pas om 19:40 uur is hij weer in de lucht. Ook wordt het publieksinformatienummer geactiveerd (Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, 2011).
Om 19:45 uur is er een persconferentie. Deze wordt live uitgezonden door RTV Rijnmond. Verslaggevers van alle aanwezige nieuwsorganisaties koppelen terug naar deze informatie in hun reguliere nieuwsbulletins. Om 20.10 uur wordt er ook een landelijk publieksnummer ingesteld. De berichtgeving blijft de uren daarna een tijdje hetzelfde. Via de media, crisis.nl en het landelijk publieksnummer wordt de informatie verspreid dat de sirenes zijn afgegaan, er metingen worden verricht maar er tot op heden geen gevaar is, dat men binnen moet blijven en vee en huisdieren binnen moet houden (Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, 2011).
Om 22:17 uur wordt er weer een persbericht van het Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid verspreid via e-mail en crisis.nl. Hierin wordt gemeld dat vanaf 22.30 uur geprobeerd wordt de brand actief te blussen. Hierdoor kan de rook lager komen te hangen en lichte irritatie aan ogen en/of luchtwegen tot gevolg hebben. Er worden nog steeds metingen verricht of er giftige stoffen vrijkomen. Het scheepvaart-, auto- en treinverkeer in de buurt van de brand wordt stilgelegd. Dit wordt ook gemeld via Twitter en sms. Rond middernacht rijdt er weer een geluidswagen van de brandweer rond met de tekst dat de brand onder controle is, de noodsituatie opgeheven is en er geen giftige stoffen zijn aangetroffen. Die nacht wordt het sein brandmeester gegeven.
3.2. De nasleep
De volgende dag om 10:30 uur is er weer een persconferentie. Daar wordt gemeld dat de brand inderdaad geblust is, er geen doden of gewonden zijn en er ook geen schadelijke stoffen zijn
gemeten. Maar er wordt ook gemeld dat er wel wat overlast was, er waren op dat moment gevallen bekend van geprikkelde ogen en/of luchtwegen. Het advies is daarom om weg te blijven van
roetdelen, geen groente te eten uit eigen tuin, kinderen niet op speeltoestellen te laten spelen en ook huisdieren niet vrij rond te laten lopen.
Ondanks dat er geen doden vallen bij de brand is het incident uitzonderlijk. Een brand van dergelijke omvang waarbij mogelijk schadelijke stoffen vrijkomen komt weinig voor in Nederland (Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, 2011). Daarnaast ontwikkelde de brand zich erg snel. Door de rookwolk die over Nederland trok raakten meerdere veiligheidsregio’s en organisaties op
nationaal niveau bij de crisisbeheersing betrokken. Volgens het onderzoeksrapport van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (2011) zorgde de rookwolk voor grote maatschappelijke onrust. Dit maakte de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk niet zomaar een brand, maar een uitzonderlijk groot incident.
37 In de media is veel bericht over de maatschappelijke onrust. Zo kopte De Volkskrant op 12 januari 2011 ‘Onrust en onduidelijkheid rond brand Moerdijk’ (Volkskrant, 2011). Een week na de brand heersten er onder de omwonenden nog zorgen en onduidelijkheid over eventuele schadelijke stoffen die waren vrijgekomen. Ook zijn de omwonenden volgens de krant boos over het gebrek aan informatie. In de Tweede Kamer wordt de brand ook besproken. In dat debat ligt de nadruk vooral op de communicatie. Moerdijk was volgens de Kamer ook een communicatieramp (AD, 2011a). Minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie beaamt niet blij te zijn met de communicatie. Het bezoek van minister Opstelten met Edith Schippers, minister van Volksgezondheid, aan het rampterrein spreekt boekdelen wat betreft de communicatieramp. Naar eigen zeggen wilde minister Opstelten degene die aan het werk waren niet voor de voeten lopen, maar door in het busje te blijven zitten en zich niet buiten te tonen ontstond het beeld dat het inderdaad gevaarlijk was op het rampterrein.
Ook op het optreden van burgemeester Wim Denie van Moerdijk was veel kritiek (Trouw, 2011a). Op vrijdag 14 januari 2011 wordt bekend dat Wim Denie aftreedt als burgemeester. Naar eigen zeggen omdat hij vreest de lichamelijke en mentale inzet in de nasleep van de brand niet te kunnen opbrengen. Begin januari, voor de brand, maakte Denie al bekend per 1 juli met pensioen te gaan. De brand bij Chemie-Pack in Moerdijk vervroegde zijn pensioen. Per 1 februari maakte Denie plaats voor waarnemend burgemeester Jan Mans (AD, 2011b).
Over de brand in Moerdijk zijn inmiddels een aantal onderzoeksrapporten verschenen. De Inspectie Openbare Orde en Veiligheid concludeerde dat de gemeente Moerdijk en, in een latere fase ook de veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, zich niet goed hebben voorbereid op realistische risico’s binnen het eigen gebied. Ook was de basisbrandweerzorg niet op orde. De Arbeidsinspectie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft onderzoek gedaan naar de werkwijze van de hulpverleningsdiensten tijdens de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk. Aanleiding voor dit onderzoek was een groot aantal gezondheidsklachten die hulpverleners dagen na de brand meldden. De Arbeidsinspectie concludeert dat de brandweer, politie en ambulancedienst tijdens de brand te weinig aandacht hebben gehad voor veilige werkwijzen die bij een incident met gevaarlijke stoffen horen (Arbeidsinspectie, 2011). Daarnaast doet de Arbeidsinspectie
aanbevelingen aan alle nationale hulpdiensten om hun Arbo-beleid te toetsen aan de conclusies van het rapport.
Naast de rapporten zijn er ook juridische procedures op gang gekomen richting Chemie-Pack in Moerdijk (Trouw, 2011b). Op 11 januari 2011 heeft het Openbaar Ministerie in Breda Chemie-Pack in staat van verdenking gesteld, omdat het bedrijf zou hebben gehandeld in strijd met de
milieuvergunning. In de zomer wordt de top van Chemie-Pack zelfs opgepakt. Ze zouden gevaarlijke stoffen hebben opgeslagen, bewerkt en verwerkt terwijl dit niet mocht volgens de milieuvergunning.
38 Ook worden zij verdacht van brandstichting. Maar hiervoor worden ze al snel weer vrijgelaten. Op 23 augustus verklaart de rechtbank Chemie-Pack failliet.
Zoals is beschreven duurde de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk zelf maar een dag, maar het incident heeft een enorme nasleep. Er is veel over gepubliceerd in de media en er lopen
meerdere onderzoeken, zowel strafrechtelijk als op gebied van crisisbeheersing en gezondheid. Om de brand in deze masterthese goed te kunnen onderzoek wordt echter niet de hele nasleep
onderzocht. Dit zou een te grote tijdspanne zijn. De tijdspanne waar het onderzoek zich op richt wordt dan ook ingekort tot de eerste twee weken na de brand.
39