De biopic: de ontwikkeling en de karakteristieken van het genre

Taalkundig staat ‘biopic’ voor ‘biographic picture’ en zou dus vergeleken kunnen worden met een biografie, ware het niet dat de biopic in essentie fictief en gedramatiseerd is. Een biopic is een film over een bestaand historisch persoon, die beroemd of berucht is geworden door het unieke karakter van zijn of haar levensverhaal.144 _{Net als de historische film is ook de biopic een}

selectieve vertelling, aangezien het onmogelijk is om het hele levensverhaal van de protagonist in detail te tonen binnen de duur van een speelfilm. Verder is ook de biopic opgebouwd aan de hand van een selectie van historische informatie, verkort of gefragmenteerd, welke is ontleend aan verschillende bronnen, zoals biografieën, nieuwsberichten, brieven of korte verhalen. De mate van waarheidsgetrouwheid van biopics is hierdoor soms lastig te bepalen, vooral omdat elke regisseur en scenarioschrijver een variatie aan dramaturgische strategieën toepast ten behoeve van massaal entertainment.145 _{Ik zal straks dieper ingaan op de karakteristieken van de}

biopic, bij de bespreking van de ontwikkeling van het genre. Eerst wil ik nog kort ingaan op één van de thema’s binnen het genre van de biopic: het leven van de kunstenaar.

Sinds het begin van de cinema behandelt 36 procent van de biopics het leven van artiesten, waaronder kunstenaars.146 _{Net als in de kunsthistorische vakliteratuur en de}

historische romans van de negentiende eeuw, beschouwde men het kunstenaarsleven als interessant onderwerp voor biografische films. George Custen zet in zijn boek Bio/Pics. How

Hollywood Constructed Public History de drie standaardelementen in een kunstenaars-biopic

uiteen.147 _{Allereerst is er een kernmoment, “the big break” volgens Custen, waarbij de}

kunstenaar een groot succes behaalt, wat het verhaal causaliteit verschaft. Vervolgens zien we de weerstand van en jegens de maatschappij terug. Tot slot is er de strijd van de kunstenaar tussen traditie en innovatie in hetgeen hij vervaardigt. Het komt er volgens Custen op neer dat

142 _{Toplin, ‘Cinematic History’, 36}

143 _{Vidal, ‘Introduction: the biopic and its critical contents’ in: Brown en Vidal (eds.), The Biopic in}

Contemporary Film Culture (New York 2014) 3

144 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 10; Vidal, ‘Introduction’, 3} 145 _{Toplin, ‘Cinematic History’, 34; Vidal, ‘Introduction’, 7-9}

146 _{Custen, Bio/Pics. How Hollywood Constructed Public History (New Brunswick 1992) 149}

147 _{De term kunstenaars-biopic is mijn vertaling van ‘artist biopic’, een term gebruikt om dit type biopic te}

beschrijven, zie: Hesling, ‘Artist Legends’, 75. Custen maakt geen onderscheid tussen kunstenaars en artiesten in het algemeen en noemt deze de ‘entertainer biopic’, zie: Custen, Bio/Pics, 206-207

38 de kunstenaar in de biopic zichzelf moet bewijzen. In de kunstenaars-biopic wordt bovendien de nadruk doorgaans niet zozeer gelegd op de kunst, als wel op de kunstenaar. Dit is een

opvallende inversie, aangezien het de kunst is die de maker ervan in eerste instantie beroemd heeft gemaakt. Niet alleen wordt kunst in de kunstenaars-biopic gemarginaliseerd, ook de historische en sociale context van het kunstwerk wordt vaak sterk versimpeld. Wanneer kunstwerken wel in beeld verschijnen, worden ze meestal gepresenteerd als verlenging of aspect van de persoonlijkheid en biografie van de kunstenaar.148 _{We zien dit terug in}

kunstenaars-biopics als Van Gogh (1991), Girl with a Pearl Earring (2003) en Modigliani (2004), maar ook in de zes biopics over Rembrandt.149 _{Voordat deze zes Rembrandt-films aan bod zullen}

komen in het volgende hoofdstuk, dienen we eerst nog te kijken naar de ontwikkeling en de karakteristieken van de biopic in het algemeen. De karakteristieken van de biopic in de verschillende fasen van de ontwikkeling van het genre zijn namelijk één van de factoren van invloed op het Rembrandtbeeld in de zes films.

Hoewel veel critici binnen het vakgebied van filmstudies de biopic niet als autonoom genre zien, stelt filmtheoreticus Dennis Bingham in zijn boek Whose Lives Are They Anyway? The

Biopic as Contemporary Film Genre dat de biopic erkenning en appropriatie als term verdient.150

Bingham gaat in op de ontwikkeling van het genre en de karakteristieken van de biopic in zijn verschillende stadia. In mijn onderzoek naar de Rembrandt-biopics volg ik het model dat door Bingham is opgesteld. Allereerst kunnen we wat de biopic betreft een tweedeling maken tussen ‘The Great (White) Man-biopic’ en de ‘Female-biopic’. Met het oog op mijn onderzoek beperk ik me tot een bespreking van de ontwikkeling van ‘The Great (White) Man-biopic’ volgens

Bingham, vanaf nu simpelweg ‘de biopic’ genoemd.151 _{Het ontstaan van de biopic is terug te}

voeren tot het begin van cinema als commercieel entertainment. In alle landen waar men grote filmproducties kon maken, kunnen we vroege voorbeelden van de biopic terugvinden. Dit filmgenre werd echter voor het eerst echt populair tussen 1920 en 1960. Zo zijn er bijvoorbeeld alleen al in Hollywood tussen 1927 en 1960 maar liefst 291 biopics gemaakt.152 _{De biopic in zijn}

oorspronkelijk vorm wordt de ‘classical biopic’ genoemd en is een melodrama, waarin het leven van het historische persoon gevierd wordt.153 _{De protagonist wordt als heroïsche persoon}

neergezet, waarbij er geen ambiguïteit bestond over zijn deugdelijkheid.154 _{De protagonist heeft}

doorgaans een uniek talent, wat echter ook vaak gepaard gaat met een uniek lijden. Het centrale

148 _{Custen, Bio/Pics, 72, 206-211; Walker, Art and Artists on Screen, 19} 149 _{Hesling, ‘Artist Legends’, 76}

150 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 11-13}

151 _{Voor Binghams beschrijving en analyse van de ‘Female-biopic’ verwijs ik naar BIngham, Whose Lives}

Are They Anyway, 211-403.

152 _{Custen, Bio/Pics, 235; Vidal, ‘Introduction’, 4} 153 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 17}

39 conflict van de ‘classical biopic’ is immers de tegenwerking van de maatschappij, wat we reeds bij de beschrijving van de kunstenaars-biopic volgens Custen hebben kunnen lezen.155 _Het

verhaal van de protagonist in de ‘classical biopic’ eindigt ook dikwijls met een dramatische climax.156 _{Vanaf de jaren vijftig krijgt de ‘classical biopic’ een meer realistische tegenhanger, wat}

Bingham de ‘warts-and-all-biopic’ noemt. De protagonist, hoewel nog steeds geprezen om zijn unieke talent, heeft in deze biopic ook zijn zwaktes en negatieve karaktereigenschappen.157 _Op

breder vlak zien we vanaf de jaren zestig de invloed van ‘auteur cinéma’ in de biopic terug. Regisseurs worden vanaf dat moment gezien als de ‘auteur’ van een film, waarbij hun persoonlijke expressie en artistieke ambitie in de film tot uitdrukking komt. Niet alleen

benaderen regisseurs het thema van hun film op innovatie wijze, ook experimenteren ze met de formele aspecten van cinema.158 _{De biopic ontwikkelt zich intussen tot de ‘investigatory}

biopic’.159 _{Bingham stelt dat we de ‘investigatory biopic’ al zo vroeg als in 1941 kunnen}

herkennen in de film Citizen Kane, maar dat deze vorm van de biopic pas echt tot bloei kwam in de jaren negentig.160 De ‘investigatory biopic’ kenmerkt zich door een kritische benadering van

de zeer complexe protagonist, waarbij zijn leven vanuit verschillende perspectieven getoond wordt.161 _{Naast de ‘investigatory biopic’ ontstonden in de jaren negentig nog twee andere}

vormen van de biopic: de ‘parody’ en de ‘minority appropriation’. De parodiërende biopic (‘parody’) toont een protagonist die een typische anti-held of onbelangrijk persoon is, “een film over iemand die er geen verdient”.162 _{Niet alleen wordt de heroïsche benadering van de}

protagonist in de ‘classical biopic’ hierbij op humoristische wijze op de hak genomen, men uit tegelijkertijd ook kritiek op de notie van roem en faam in een maatschappij die voornamelijk waarde hecht aan consumptie en ‘celebrity’-status, in tegenstelling tot hogere culturele waarden. In de minderheids-biopic (‘minority appropriation’) behoren de protagonisten tot etnische of sociale minderheden, zoals bijvoorbeeld Afro-Amerikanen, leden van de LGBT-community. In deze films, zien we dezelfde verheerlijkende vorm van de ‘classical biopic’ toegepast worden op

155 _{Custen, Bio/Pics, 72, 75}

156 _{Lupo en Anderson, ‘Off-Hollywood Lives: Irony and Its Discontents in the Contemporary Biopic’,}

Journal of Popular Film and Television, Vol. 36, Nr. 2 (2008) 102-103

157 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 17, 46; Hollinger, Feminist Film Studies (New York 2012) 161} 158 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 20; Thompson en Bordwell, Film History. An Introduction (New}

York 2010) 297

159 _{Bingham beschrijft de ‘investigatory biopic’ oorspronkelijk als ‘the critical investigation and}

atomization of the subject’. Hij noemt deze biopic echter ook een aantal keren daadwerkelijk de ‘investigatory biopic’, zie: Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 6, 18, 105. Ook Hollinger noemt deze vorm van de biopic ‘the investigatory biopic’, zie: Hollinger, Feminist Film Studies, 160

160 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 18, 22}

161 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 18; Hollinger, Feminist Film Studies, 160; Bingham ‘The Lives}

and Times of the Biopic’ in: Rosenstone en Parvulescu, A Companion to the Historical Film (Malden, MA: Wiley-Blackwell 2013) 233-256

40 groepen die tot dan toe in films gestigmatiseerd of gemarginaliseerd werden.163 _{De meest}

recente vorm van de biopic is aan het begin van deze eeuw ontstaan, rond het jaar 2000. Bingham noemt het de ‘neoclassical biopic’, hoewel deze vorm door andere auteurs ook

‘postmodern’ wordt genoemd.164 _{Ik meen persoonlijk dat de term ‘eclectische biopic’ het meest}

van toepassing is, aangezien deze biopic bestaat uit een combinatie van elementen uit één of meerdere van de eerdergenoemde biopics. Zo kan bijvoorbeeld één film kenmerken van zowel de ‘classical biopic’ als de ‘investigatory biopic’ bevatten.165 _{In het volgende hoofdstuk zullen we}

zien dat de zes Rembrandt-biopics een sterke invloed van de verschillende vormen van de biopic vertonen, in elk stadium van diens ontwikkeling.

163 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 18}

164 _{Bingham, Whose Lives Are They Anyway, 18; Hollinger, Feminist Film Studies, 160; Lupo en Anderson,}

‘Off-Hollywood Lives’: 108

41