Tabel 8: Onderzoeksdesign, doelgroep en kwaliteit van geïncludeerde studies
Auteur en jaartal
Onderzoeks- design
Populatie In- en exclusiecriteria Kwaliteits-
beoordeling
Buick et
al., 2016 Cohort studie Mensen met een chronisch CVA Inclusie: - > 1 jaar post CVA - MMSE-score > 26
- Geen contra-indicaties voor TMS
- Comfortabel openen van en grijpen met de hand, uitgelokt door FES - Enige vrijwillige controle van schouder- en elleboogbeweging
- Geen botuline-toxine injecties in de aangedane arm in de voorbije 6 maanden - Ruimte voor verbetering op ARAT (max. score van 40/57)
Exclusie: / C Cherry et al., 2015 Kwalitatieve studie Veteranen tussen 45 en 90 jaar met unilate- raal ischemisch of hemorragisch CVA
Inclusie:
- Score 1-3 op het motorische onderdeel (bovenste of onderste lidmaat) van de NIHSS - Gelimiteerd in ADL door hand- of voetdeficiënties
- FIM-score tussen 17 en 88
- Mogelijkheid om proximale en/of distale gewrichten vrijwillig te bewegen tegen zwaartekracht - Geen receptieve afasie (score 0 op item ‘Best Language’ van NIHSS)
- Simpele instructies kunnen lezen en opvolgen - Toegang tot telefoonverbinding
- Geen limiterende schade of aandoeningen aan aangedane zijde voorafgaande aan CVA - Landelijk wonen (nagegaan met postcode in databank)
Exclusie:
- Klinisch significante fluctuaties in mentale toestand binnen 3 dagen voor rekrutering - Niet zelfstandig voor het CVA
- Neglectscore hoger dan 0 op item nr.11 van NIHSS - Verlies van sensoriek (score 2 op nr.8 van NIHSS) - Geen botox injecties binnen 6 maanden voor rekrutering
- Overlevingsverwachting van minder dan 1 jaar door andere ziektes
C
Chomiak et al., 2017
Cohort studie Mensen met ziekte van Parkinson
Inclusie:
- Diagnose van ziekte van Parkinson - SIP voor minstens 5 min.
Exclusie:
- Neurologische deficiënties zoals auditieve beperkingen of dementie
C
Held et al.,
2018 Cohort studie Mensen met allereerste CVA Inclusie: - Eerste CVA
- Deficiënties onderste ledematen
Auteur en
jaartal Onderzoeks-design Populatie In- en exclusiecriteria Kwaliteits-beoordeling
Exclusie: - Afasie - Dementie - Ernstig neglect
- Andere neurologische aandoeningen Isernia et
al., 2019
Cohort studie Mensen met chronische neurologische aandoeningen: - Ziekte van Parkinson - MS - Chronisch CVA Inclusie:
- Leeftijd: 18-80 jaar oud
- Diagnose ziekte van Parkinson met minstens 3 jaar stabiele behandeling en met HY-score ≤ 2 - OF Diagnose MS zonder terugval in voorbije 3 maanden en met EDSS-score ≤ 5,5
- OF Diagnose CVA in chronische fase, minstens 6 maanden na CVA Exclusie:
- MMSE-score < 20
- Aanwezigheid van beperkende pijn
- Gelimiteerde passieve ROM in bovenste ledematen - Epilepsie
- Ernstige deficiënties in visuele scherpte en auditieve perceptie - Ernstige communicatieve deficiëntie
- Ernstige dysmetrie C Nijenhuis et al., 2017 RCT Mensen met chronisch CVA Inclusie:
- Minstens 6 maanden post-CVA - Leeftijd: 18-80 jaar oud
- Beperkte beweging in arm en/of hand, maar mogelijkheid tot actieve flexie elleboog tot minstens 15° en tot actieve flexie vingers tot minstens 25% van de passieve ROM
- Thuis wonen en internettoegang hebben - Instructies kunnen begrijpen en volgen Exclusie:
- Orthopedische of neurologische aandoeningen
- Door pijn beperkte actieve ROM van het bovenste lidmaat
C Preston et al., 2016 RCT Kinderen met spastische CP Inclusie:
- Leeftijd: 5-12 jaar oud - Diagnose CP
- Staan op het punt om botuline-toxine behandeling te krijgen tegen spasticiteit in de arm - MACS-level II-IV
- Voldoende cognitieve capaciteit om simpele computerspelletjes te spelen - Voldoende armfunctie om handgreep van robotische arm te manipuleren
- Voldoende zichtfunctie om computerscherm te zien en om on-screen bewegingen te volgen Exclusie:
- Operatie aan de arm in de voorbije 6 maanden
B
Auteur en
jaartal Onderzoeks-design Populatie In- en exclusiecriteria Kwaliteits-beoordeling
- Kunnen deelnemen aan semi-gestructureerde interviews - Leeftijd: 18 jaar of ouder
- Geïnformeerde toestemming kunnen geven Exclusie: /
Gebruikte afkortingen: CVA = cerebrovasculair accident; MMSE = Mini-Mental State Examination; TMS = transcranial magnetic stimulation; FES = functional electrical stimulation; ARAT = Action Research Arm Test; NIHSS = National Institutes of Health Stroke Scale; ADL = activiteiten dagelijks leven; FIM = Functional Independence Measure; SIP = step-in-place; FAC = Functional Ambulation Categories; BBS = Berg Balance Scale; MS = Multiple Sclerose; HY = Hoehn and Yahr scale; EDSS = Expanded Disability Status Scale; ROM = range of motion; RCT = randomized controlled trial; CP = cerebrale parese; MACS = Manual Ability Classification System
Tabel 9: Methode, interventie(s) en resultaat van geïncludeerde studies
Auteur en jaartal
Methode Interventie Co-interventie Onderzochte
outcome(s)
Resultaat
Buick et al., 2016
OD: cohort studie Meetinstrumenten:
- ARAT - RAHFT
- Gekalibreerde knijpmeter voor knijpkracht
- TMS en MEP’s
- PIADS (niet bij aanvang) Tijdstippen:
- Bij aanvang: gemiddelde van 2 metingen
- Halverwege (na 3 weken) interventie
- Na interventie (6 weken)
In thuisomgeving trainen met FES- geassisteerde oefentherapie a.d.h.v. ReJoyce workstation (Rehabilitation Joystick for Arm and Hand Exercise) + op maat gemaakte FES-polsband Kenmerken:
- Therapeut volgt live therapie mee (synchrone tele-supervisie)
- Therapeut kan vanop afstand inhoud van therapie kiezen
- Therapeut stelt vanop afstand initiële moeilijkheidsgraad in, software past daarna gradatie automatisch aan aan vorderingen van revalidant
- FES kan vrijwillig door revalidant geactiveerd worden
- Duur: 1 uur/dag, 5 dagen/week, 6 weken lang
- Niet in combinatie met andere therapie
/ - Haalbaarheid van interven- tie - Doeltreffend- heid van interventie - Correlatie tus- sen functionele verbeteringen in bovenste lid- maat en corti- cospinale prik- kelbaarheid n=11
- Stijging in gemiddelde ARAT-score na 6 weken van: 8,8% met FES, 9,5% zonder FES
- Stijging in gemiddelde RAHFT-score na 6 weken van: 12,1% met FES, 10,5% zonder FES - Stijging in gemiddelde knijpkracht van: 9,5N met
FES, 7,7N zonder FES
- Geen statistisch significante veranderingen in bovenstaande metingen halverwege interventie - TMS: geen statistisch betrouwbaar effect,
interventie heeft geen effect op MEP’s - PIADS: na 6 weken matig positieve impact op
competence, adaptability en self-esteem
Cherry et
al., 2015 OD: kwalitatieve studie Etnografisch onderzoek Observaties: - A.d.h.v. protocol - 2 onderzoekers nemen notities - In thuisomgeving Semi-gestructureerde diepte- interviews: - A.d.h.v. interviewleidraad - 2 onderzoekers, één stelt
vragen, andere neemt notities - Afgenomen in thuisomgeving - Gemiddelde lengte: 32 min.
In thuisomgeving trainen met RAT a.d.h.v. Hand MentorTM of Foot MentorTM
(afhankelijk van deficiënties van revali- dant)
Kenmerken:
- Therapeut kan data van therapie (asynchroon) monitoren via server - Gradatie wordt automatisch
aangepast door toestel
- Duur: 2 uur/dag, max. 3 maanden lang - Kan in combinatie zijn met formele
therapie / Indrukken van participanten omtrent de effectiviteit, voordelen en barrières van het gebruik van
robotic therapy devices voor
revalidatie in de thuissituatie
n=10
Thema’s onderverdeeld in benefits en barriers Benefits of use:
- Increased mobility
- Sense of control over therapy
- Outlet for physical and mental tension and anxiety - Increased independence and mood improvement Barriers to use:
- Size and placement
- Wearing and adjusting the device - Technical difficulties
Chomiak et al., 2017
OD: cohort studie Meetinstrumenten:
- UPDRS-III (enkel bij aanvang) - HY (enkel bij aanvang) - FES-I
In thuisomgeving trainen met Ambulosono SIP-training a.d.h.v. interactieve muzikale cues (muziek) Kenmerken:
- iPod Touch bevestigd op knie van
In thuisomgeving trai- nen met Ambulosono SIP-training a.d.h.v. interactieve auditieve cues (podcast) - Haalbaarheid van SIP- training - Mogelijke doeltreffend- ninterventie=5 en ncontrole=6
- Gemiddelde trainingsduur per sessie: 8,4 min. - Gemiddeld aantal dagen getraind per week:
5,4 dagen
Auteur en
jaartal Methode Interventie Co-interventie Onderzochte outcome(s) Resultaat
- FOG-Q
- SIP-DT assessment (ontwor- pen door onderzoeker) Tijdstippen:
- Voor interventie - Na interventie (4 weken)
SIP-trainingssessies op vaste plaats (markering op vloer aanbrengen) - Drempelwaarde van staphoogte
vooraf instellen per revalidant - Muziek speelt af tijdens SIP - Als ingestelde drempelwaarde niet
bereikt wordt (te lage staphoogte) of bij schuifelen wordt muziek stopgezet ter herinnering aan juiste uitvoering = feedback
- Therapeut kan data van therapie (gebruik van iPod Touch) (asynchroon) monitoren via server - Wekelijks telefoongesprek met onder-
zoeker om o.a. indien nodig drempel- waarde (staphoogte) aan te passen - Duur: 10-20 min./sessie, 3 of meer
keren/week, 4 weken lang - Niet in combinatie met DT-training
Kenmerken: - Idem interventie,
maar met podcast i.p.v. muziek
training om DT-uitvoering te verbeteren
- Klein verschil tussen beide groepen in trainings- duur, maar niet statistisch significant
- Geen significante veranderingen tussen pre- en post-interventie in gemiddelde scores van FES-I, MoCA en FOG-Q
- Significante verbetering op DT stap-automatisme in muziekgroep, niet in podcastgroep
Held et al., 2018
OD: cohort studie Meetinstrumenten:
- Gerelateerde en ernstige ongunstige gebeurtenissen - Ratio tussen uitgevoerde en
geplande training
- Cumulatieve wekelijkse duur van de training - Gemiddelde monitoringscore (0 = correcte beweging, 4 = gevaarlijke beweging) - TAM questionnaire Tijdstippen: - Bij aanvang - Voor interventie
- Tijdens (na 2 weken) interventie - Na interventie (3 maanden)
In thuisomgeving evenwicht en gang trainen a.d.h.v. REWIRE-platform Kenmerken:
- Therapeut kan data van therapie (asynchroon) monitoren via hospital
station
- Gradatie wordt wekelijks aangepast door therapeut via hospital station o.b.v. data van therapie en kwalitatief rapport van het wekelijks huisbezoek door therapeut
- Feedback wordt tijdens therapie aan revalidant gegeven door Virtual
Therapist via patient station
- Duur: 10-40 min./dag, 3 maanden lang - Niet in combinatie met andere therapie
/ Primair: - Veiligheid van het systeem Secundair: - Gebruik en acceptatie van het systeem n=15
- Geen ongunstige gebeurtenissen
- Max. monitoringscore = 3,04 dus geen gevaarlijke bewegingen
- Gemiddeld 71% van geplande sessies uitgevoerd - Gemiddelde trainingsduur per week: 99 min.; per
dag: 28 min. (consistent tijdens gehele interventie) - TAM: hoge acceptatie gedurende gehele interventie
Isernia et al., 2019
OD: cohort studie Meetinstrumenten:
- MoCA (enkel bij aanvang) - 2MWT (enkel bij aanvang)
Deel 1: ClinicHEAD
In ziekenhuis trainen a.d.h.v. HEAD program (VR technologie) Kenmerken:
Deel 1: ClinicHEAD In ziekenhuis trainen a.d.h.v. HEAD pro- gram (VR technologie)
- Efficiëntie van HEAD program (bruikbaar-
n=107 met ninterventie=38 (11 Parkinson, 14 MS, 13 CVA)
en ncontrole=69 (19 Parkinson, 18 MS, 32 CVA)
Na interventie deel 1 - Hoge therapietrouw
Auteur en
jaartal Methode Interventie Co-interventie Onderzochte outcome(s) Resultaat
- Data over therapie op Head virtual platform
- TAM3
- Door de onderzoekers gecre- eerde vragenlijst met onder- delen: motivatie, logistiek, au- tonomie, integratie in routine en technische problemen - Item 3 van EuroQoL EQ-5D-
5L en item 12 van SF-12 questionnaire voor PROM’s Tijdstippen:
- Na interventie deel 1 (1 maand ClinicHEAD) - Na interventie deel 2
(3 maanden HomeHEAD)
- Duur: 45 min./sessie, 3 keer/week, 1 maand lang
Deel 2: HomeHEAD
In thuisomgeving trainen a.d.h.v. HEAD program (VR technologie) Kenmerken:
- Therapeut kan data van therapie (asynchroon) monitoren via HEAD virtual platform
- Therapeut stelt via platform inhoud van sessies samen op maat van revalidant en past gradaties aan - Feedback wordt tijdens therapie aan
revalidant gegeven via platform - Wekelijks telefoongesprek met thera-
peut om therapietrouw na te gaan - Duur: 30-45 min./sessie, 5 opeenvol-
gende dagen/week, 3 maanden lang
Deel 2: geen Home- HEAD
Kenmerken: - Geen fysieke acti-
viteiten uitvoeren die revalidanten gewoonlijk niet zouden doen - 3 maanden lang en ervaren barrières) - PROM’s: in- schatting van functioneren in real-life situaties via ‘carrying out daily routines’ (d230) en ‘recreation and leisure’ (d920) van het ICF
- Goed niveau van bruikbaarheid (SUS-mediaan- score: 70)
- Hoog niveau van functionaliteit van technologie - PROM’s: significant aantal revalidanten geeft aan
dat HEAD program positief effect heeft op dagelijks functioneren
- Geen verschillen tussen pathologieën, behalve voor PROM’s (MS-groep scoort lager) Na interventie deel 2
- Goede therapietrouw, iets minder bij MS-groep - Sessieduur vergelijkbaar in verschillende
pathologiegroepen
- Goed niveau van bruikbaarheid (SUS-mediaan- score: 80)
- Hoog niveau van functionaliteit van technologie (nuttig, makkelijk in gebruik, relevant en plezierig) - Goede motivatie, logistiek geen hinder, zelfstandig
in activiteiten (enkel hulp nodig bij voorbereiding), goede integratie in routine, maar soms technische problemen
- PROM’s: significant aantal revalidanten geeft aan dat HEAD program positief effect heeft op dagelijks functioneren
- Geen significante verschillen tussen pathologieën Nijenhuis
et al., 2017
OD: RCT Meetinstrumenten:
- Revalidant houdt trainings- frequentie en -duur bij in dagboek (tijdens interventie) - IMI questionnaire (enkel na
6 weken interventie) - FMA
- Jamar hand-held dynamo- meter - ARAT - BBT - MAL - SIS Tijdstippen: - Voor interventie - Na interventie (6 weken) - 2 maanden na einde van
In thuisomgeving trainen a.d.h.v. op maat gemaakte SCRIPT Passive Orthosis + SaeboMAS + computer met speloefeningen
Kenmerken:
- Therapeut volgt therapie niet live mee (asynchroon)
- Onderzoekers monitoren vorderingen en passen therapieprogramma aan vanop afstand via website - Wekelijks huisbezoek van onder-
zoeker om competenties te checken, vorderingen te monitoren, mogelijke vragen te beantwoorden
- Duur: 30 min. of meer/dag, 6 dagen of meer/week, 6 weken lang
In thuisomgeving trainen met voorgeschreven conventionele therapie a.d.h.v. oefenboek met programma voor thuis Kenmerken:
- Revalidanten trainen zelfstandig - Wekelijks huisbe-
zoek van onderzoe- ker om competenties te checken, vorderin- gen te monitoren, mogelijke vragen te beantwoorden - Duur: 30 min. of meer/dag, 6 dagen of meer/week, 6 weken lang Primair: - Acceptatie van interven- tie wat betreft trainingsduur en motivatie - Veranderingen in arm- en handfunctie Secundair: - Mogelijke relatie tussen trainingsduur en klinische veranderingen ninterventie=9 en ncontrole=10
- Trainingsduur per week consistent tijdens gehele interventie
- Gemiddelde trainingsduur per week lager in experi- mentele (118 min.) dan in controlegroep (189 min.) - Motivatie positief in beide groepen: IMI-mediaan-
score 5,4 (interventie) en 4,9 (controle)
- Beide groepen vertonen matige verbeteringen op klinische assessments
- Voor controlegroep: verbeteringen op FMA en ARAT tussen voor- en nameting, voor ARAT worden deze behouden bij follow-upmeting - Veranderingen na training zijn niet verschillend
tussen interventie- en controlegroep
- Trainingsduur is sterk positief gecorreleerd met klinische veranderingen voor BBT
- Trainingsduur is niet significant matig gecorreleerd met klinische veranderingen voor FMA en ARAT
Auteur en
jaartal Methode Interventie Co-interventie Onderzochte outcome(s) Resultaat
Preston et al., 2016 OD: RCT Meetinstrumenten: - ABILHAND-Kids - COPM Tijdstippen:
- Bij aanvang (zonder botuline-toxine) - Na interventie (6 weken) - 6 weken na einde van
interventie (follow-up)
In thuisomgeving trainen a.d.h.v. computer-geassisteerde armrevalidatie gaming technologie
Kenmerken:
- Na 3 weken huisbezoek om kind aan te moedigen en technologie te checken - Duur: 30 min./dag, 6 weken lang - In combinatie met gebruikelijke follow-
up revalidatie door therapeuten na behandeling voor spasticiteit met botuline-toxine (binnen 1 week na behandeling, uitgevoerd onafhankelijk van de studie)
Gebruikelijke follow-up revalidatie door thera- peuten na behande- ling voor spasticiteit met botuline-toxine (binnen 1 week na behandeling) Kenmerken: - Uitgevoerd onafhankelijk van de studie - Na 3 weken huis- bezoek om kind aan te moedigen Voordelen van gaming techno- logie op de arm- functie ninterventie=8 en ncontrole=7
- Technologie gemiddeld 40 dagen aanwezig in thuisomgeving, maar slechts gemiddeld 14 dagen gebruikt
- Gebruik technologie voor helft van de kinderen: 3 of minder van de 6 weken
- Gemiddeld dagelijks gebruik van technologie: 7 min. - Geen verschil in ABILHAND-Kids scores tussen
interventie- en controlegroep bij aanvang, noch na interventie, noch bij follow-up
- ABILHAND-Kids scores na 6 weken interventie in beide groepen gedaald
- ABIHALND-Kids scores 6 weken na interventie verder gedaald in interventiegroep, maar licht gestegen in controlegroep
- Verschillen tussen tijdstippen van ABILHAND-Kids meting zijn niet significant
- Geen verschil in COPM-scores tussen beide groepen bij verschillende tijdstippen
- Scores tussen tijdstippen van COPM-meting zijn wel significant verschillend bij alle kinderen (stijging tussen aanvang en post-interventie metingen), maar zijn niet klinisch significant, behalve bij 2 kinderen in elke groep (wel klinisch significante vooruitgang)
Wingham
et al., 2015 OD: kwalitatieve studie Semi-gestructureerde interviews: - A.d.h.v. topiclijst
- Afgenomen in thuisomgeving - Gemiddelde lengte: 46 min. - Tijdstip: binnen 3 weken
nadat WiiTM uit thuisomgeving
is weggehaald Thematische analyse
In thuisomgeving trainen a.d.h.v. WiiTM
(bowlen, tennis, golf, boksen, baseball) in zittende positie
Kenmerken:
- Duur: 45 min./dag, 6 weken lang - In combinatie met gewone therapie
/ Ervaringen en
verwachtingen van participan- ten en mantel- zorgers omtrent het gebruik van de WiiTM voor revalidatie in de thuissituatie n=18 5 sleutelthema’s: - Diligence of play
- Perceived effectiveness of the WiiTM
- Acceptability of the WiiTM
- Caregiver and social support
- Setting up and administration of the Nintendo WiiTM
intervention
Gebruikte afkortingen: OD = onderzoeksdesign; ARAT = Action Research Arm Test; RAHFT = ReJoyce Arm and Hand Function Test; TMS = transcranial magnetic stimulation; MEP = motor evoked potentials; FES = functional electrical stimulation; PIADS = Psychosocial Impact of Assistive Devices Scale; RAT = Robotic Assisted Therapy; UPDRS-III = Unified Parkinson’s Disease Rating Scale Part 3; HY = Hoehn and Yahr scale; FES-I = Falls Efficacy Scale International; MoCA = Montreal Cognitive Assessment; FOG-Q = Freezing of Gait Questionnaire; SIP = step-in-place; DT = dual-task; TAM = Technology Acceptance Model; REWIRE = Rehabilitative Wayout In Responsive home Environments; 2MWT = 2 Minute Walk Test; 10MWT = 10 Meter Walk Test; SUS = System Usability Scale; TAM3 = Technology Acceptance Model-3; SF-12 = 12-item Short Form Health Survey; PROM = Patient-Reported Outcome Measure; HEAD = Human Empowerment Aging and Disability; VR = Virtual Reality; ICF = International Classification of Functioning, Disability and Health; MS = Multiple Sclerose; CVA: cerebrovasculair accident; RCT = randomized controlled trial; IMI = Intrinsic Motivation Inventory; FMA = Fugl- Meyer Assessment; BBT = Box and Block Test; MAL = Motor Activity Log; SIS = Stroke Impact Scale; COPM = Canadian Occupational Performance Measure