Naast het bespreken van algemene betekenissen, ben ik met de Projectgroepen dieper ingegaan op de betekenissen die de verschillende onderdelen van de herdenking volgens hen voor ouders kunnen hebben. In termen van de bestudeerde theorieën over rituelen is de Herdenkingsbijeenkomst opgebouwd uit verschillende elementen. Deze elementen bestaan uit symbolen, symbooltaal en symboolhandelingen in de
context van ruimte en tijd. Samen vormen ze de bouwstenen waarmee de herdenking vorm krijgt. In de onderstaande tabel benoem ik langs de tijdslijn van de Herdenkingsbijeenkomst de onderdelen en de bijbehorende elementen, beginnend op het moment dat de ouders vlak na het overlijden van het kind een folder krijgen over de Herdenkingsbijeenkomst en eindigend bij het samenzijn na afloop van de herdenking. Deze onderdelen en elementen staan in de linkerkolom, in de rechterkolom geef ik de mogelijke betekenissen van deze elementen voor ouders weer, zoals genoemd door de Projectgroepen van het WKZ en het AMC.
Onderdelen en elementen van de bijeenkomst
Genoemde betekenissen door Projectgroepen WKZ en AMC
Voorafgaand aan de herdenking
• Folder
• Uitnodiging
• Kaart met naam maken
• Bloem kopen
• Reis naar ziekenhuis • Bloem&Kaart afgeven
Deze krijgen ouders meteen na overlijden, temidden van alle emotie. Gedachte erachter is dat ouders dan wat minder overrompeld zijn als ze de uitnodiging krijgen.
Het ontvangen van de uitnodiging brengt veel naar boven. Confronterend. Gericht aan de ouders van…(naam kind). Spreekt hen aan in hun rol als ouder, daar gaat het over.
Het opschrijven van de naam heeft te maken met bevestigen van bestaan kind, en van eigen ouderschap. Het is een voorbereiding op de bijeenkomst, stilstaan en terugkijken/-denken aan je kind.
Zie ‘kaart maken’. Ouders zoeken een bloem die symbool staat voor het kind. Het vormt een innerlijke voorbereiding op de Herdenkingsbijeenkomst. Biedt mogelijkheid om uitdrukking te geven aan gevoelens.
Terugkeer. Weer de gang naar het ziekenhuis maken voor je kind. Het is tegelijkertijd ook een reis naar je emoties. De reis brengt veel herbeleving. Dit biedt een praktisch element: houvast. Je komt ergens mee binnen, je hebt iets in handen. Praktische activiteit van bloem uitpakken en in vaas zetten geeft ontlading, je hebt even iets te doen. Maar het is ook het uit handen geven van je ‘kind’, in kaart en bloem. Gespannen en spannend moment. Eerste moment van echt contact tussen ouders en medewerkers van de bijeenkomst: ‘Jullie zijn welkom en we helpen jullie’
Tijdens de herdenking • Binnenbrengen van de kaarten en bloemen
Symbolische handeling, geeft het gevoel van: ‘daar komen de kinderen binnen.’ De bloemen zijn een punt om je aandacht op te richten. Aanblik biedt troost.
• Welkomstwoord
• Herdenken Namen noemen
Kaars aansteken
Kring gaan staan
• Muziek
• Moment van Bezinning • Stilte
Het welkomstwoord richt de aandacht van de aanwezingen: ‘waarom zijn we bij elkaar’. Benoemen van het verdriet, troost bieden, troost is niet wegnemen van het verdriet, samenzijn benoemen,
Woorden geven waarin mensen zich kunnen herkennen, zich kunnen laten aanspreken, ruimte maken voor wie ze zijn. Je mag er zijn met alles wat je meebrengt, herinneringen, gevoelens, gedachten.
Iedereen wordt aangeraakt door woorden. Er wordt geprobeerd alle gevoelens te verwoorden, benoemen en te respecteren. Dat je daar met al je verschillende ideeën en gevoelens, allemaal dezelfde ervaring hebt van verlies van een kind. Daar komt de verbondenheid heel erg tot uitdrukking.
Bedding creëren voor het noemen van de namen.
Daarnaast geeft het een praktische voorbereiding voor ritueel, helder uitleggen wat er gaat gebeuren, zodat mensen dat weten en weten wat er van hen verwacht wordt. Geeft houvast, zodat mensen ook echt deel kunnen nemen aan ritueel.
Hierin komt al het voorgaande samen. Erkenning van bestaan van het kind, erkenning van ouders als ouders, erkenning van het verdriet, het verlies. Er mogen zijn met alles wat er is.
Verschilt per persoon: hoop, licht, warmte, geloven, verbinding met de hemel, een punt om naar te kijken. Het biedt een moment om stil te staan bij wat elk kindje heeft gegeven, wat jij als ouder je kind had willen geven.
De mogelijkheid om nog een ander kaarsje aan te steken voor andere overledenen, trekt de Herdenkingsbijeenkomst breder dan alleen het verdriet om de herdachte kinderen.
Is een uitdrukking van verbondenheid, saamhorigheid, stilstaan bij….
Vormt de bedding waarin het gebeuren zich afspeelt. Spreekt andere laag aan dan woorden. Het vormt momenten van bezinning temidden van gesproken woorden.
Geeft ook houvast, ondersteuning, veiligheid (itt stilte), niet helemaal in de leegte zijn, omhulling, zinnen verzetten, iets om naar te luisteren. Troost, versterken van een gevoel.
Terugkomen bij jezelf na heftige emoties van het Herdenken.
Hierin wordt over de naam gesproken. Moment waarop bestaan van het kind bevestigd wordt. Stilstaan bij het bestaan van een kind en de rol van de Naam. Met zichzelf zijn. Emoties kunnen voelen. Herdenken, bidden, gedachten aan kind. Het er allemaal laten zijn.
• Muziek • Verhaal • Afsluiting
Helpt de mensen om de aandacht weer terug te brengen in het Nu. Het is een symbolisch verhaal waar je je eigen verhaal in kunt leggen. Daarnaast vormt het de overgang naar het gewone.
Afronding van de bijeenkomst: duidelijkheid geven wat er met de bloemen en de kaarten gaat gebeuren, iedereen danken voor de aanwezigheid en uitnodiging voor de koffie/thee.
Na de herdenking • In de zaal
• Koffie & thee/ napraten
De mogelijkheid om kaartjes te bekijken en zo elkaars kinderen een beetje te leren kennen. Het kan moeilijk zijn om afscheid nemen, om terug de dagelijkse realiteit in te moeten, om los te komen van de verbondenheid die men weer even gevoeld heeft met het eigen kind en met andere ouders. Lotgenotencontact, contact met verpleegkundigen, contact met vrijwilligers, Projectgroepleden en geestelijk verzorgers. Het eigen verhaal kunnen doen. Niet alleen zijn.