Bestaande poellocatie 8 (Noordwestelijke waterviolierpoel)

Figuur 25 Dit is één van de weinige bospoelen in het Heilig Geestgoed met Waterviolier en Grote egelskop. Door  

windworp is een opening in de kroonlaag ontstaan, waardoor de rechtstreekse lichtinval op deze poel aanzienlijk is toegenomen (foto: Dominique Verbelen).

Beschrijving van de omgeving: Dit eutroof water ligt in de noordwesthoek van het Heilig Geestgoed. 

In  het  zuiden  ligt  een  omvangrijk  zuur  eikenbestand  waarin  Zomereik  domineert  met  weinig  bijmenging van Gewone beuk. De poel wordt gevoed door kwel en door een ondiep bosbeekje dat in  zuidwestelijke richting afwatert en uitmondt in de Reebeek. De poel en het bosbeekje worden aan de  noordkant begrensd door een alluviaal elzen‐essenbestand. 

Vegetatie: Dit is één van de weinige poelen in het Heilig Geestgoed met watervegetatie. Centraal staat  een klein vlekje Waterviolier. Op de hogere delen van de poel ‐ die als eerste droogvallen ‐ wordt het  bloeiaspect bepaald door Grote wederik en Grote egelskop. Grote egelskop is een oeverplant die zich  snel kan uitbreiden en vooral voorkomt in voedselrijk water en een zekere mate van watervervuiling  verdraagt. De soort is indicatief voor verlandingssituaties waarbij de bodem meestal bestaat uit een  voedsel‐ en slibrijk substraat (Weeda et al., 1994). In Vlaanderen is Grote egelskop een algemene soort  met een lichte voorkeur voor de Zand‐ en Zandleemstreek (Vanhecke, 2006). Op deze droogvallende  eilandjes groeit ook Grote kattenstaart, eveneens een verlandingsindicator. Op de oeverrand van het  bosbeekje staat o.a. Blauw glidkruid, Bosbingelkruid, Boszegge, Gele dovenetel, Gele waterkers, IJle  zegge,  Knopig  helmkruid,  Kruipend  zenegroen,  Mannagras  en  Wolfspoot.  Van  deze  soorten  heeft  vooral Boszegge een binding met oud bos (Tack et al., 1993). Buiten het bos komt ze zelden voor. Het  is een soort van vochtige tot vrij natte, doorgaans schaduwrijke loofbossen op lemige tot zandlemige  bodems. Op Vlaamse schaal is Boszegge vrij algemeen maar het voorkomen is in hoofdzaak beperkt  tot de Leemstreek en in mindere mate tot de Zandleemstreek. Daarbuiten is de soort zeldzamer (van  den Bremt, 2006).  

Knelpunten en beheer: Zoals de meeste bospoelen in het complex van de Makegemse Bossen, viel ook  deze locatie de voorbije jaren al droog in juni. Hierdoor werkte deze poel als een ecologische val voor  watersalamanders: er werden eitjes afgezet op de aanwezige watervegetatie maar de larven gingen  elk jaar verloren doordat de poel te vroeg uitdroogde (Figuur 26). Ook al zou de poel worden geruimd  en zou deze locatie langer water kunnen houden, dan nog lijkt de kans groot dat de poel zal droogvallen  voordat de larven van watersalamanders zijn gemetamorfoseerd. Voor watersalamanders wordt dan  ook best verder ingezet op nieuwe poelen in de aangrenzende open ruimtes; in de bossen moet vol de  kaart worden getrokken van Vuursalamander en Bruine kikker. 

Figuur 26 Bospoelen met watervegetatie zijn aantrekkellijk voor o.a. Vinpootsalamanders. Wanneer deze poelen  

echter vroegtijdig droogvallen, kunnen ze fungeren als een ecologische val omdat de larven niet tijdig kunnen metamorfoseren (foto: Dominique Verbelen).

De  winterstormen  Ciara  en  Dennis  zorgden  in  februari  2020  in  gans  Vlaanderen  voor  heel  wat  windworp. Dit was ook zo in het Heilig Geestgoed. Net te zuidoosten van de bestaande poellocatie 8  ontwortelde een oude Amerikaanse eik. De kruin van dit boomlijk ligt deels in de poel. Omdat veel  organismen  afhankelijk  zijn  van  dood  hout  is  het  sterk  aangewezen  om  deze  uitgewaaide  boom  integraal te laten liggen.  

Belang: Dit is de enige poel in het Heilig Geestgoed waarin de aanwezigheid van Kamsalamander kon  worden vastgesteld. Vermoedelijk is de kolonisatie van deze poel door Kamsalamander pas vrij recent  gebeurd en is dit het gevolg van de succesvolle kolonisatie van de poelen die werden aangelegd in het  open gebied net ten noorden van deze poellocatie. Aan de negatieve kant moet worden opgemerkt  dat watersalamanders er niet lijken in te slagen om zich succesvol voort te planten in deze poel. 

Aanwezige  soorten  2020:  Vuursalamander,  Alpenwatersalamander,  Kamsalamander,  Vinpootsalamander. 

Aanwezige  soorten  ˂2020: Vuursalamander, Alpenwatersalamander, Vinpootsalamander, Kleine  watersalamander, Bruine kikker. 

Evolutie: Midden juni 2004 was deze poel voor meer dan 80% bedekt door watervegetatie. Het ging in  hoofdzaak om Gele waterkers (60%), Watermunt (10%), Moeraswalstro (5%) en Waterviolier (5%), met  verder o.a. ook nog enkele exemplaren Echte valeriaan, Moerasvergeet‐mij‐nietje, Pinksterbloem en  Watertorkruid.  De  plekken  die  niet  werden  ingenomen  door  drijvende  of  verticale  watervegetatie  werden bedekt door algen. Dit was toen de enige poel in het Heilig Geestgoed waar algenbloei in die  mate optrad. Mogelijk was dit gelinkt aan een recente toename van directe lichtinval. Door kappingen  in de aangrenzende bosbestanden waren er immers openingen in de kroonlaag ontstaan. In 2020 lag  de bedekking door watervegetatie en algen veel lager. Waterviolier is nog steeds aanwezig, al is de  oppervlakte  beperkt  tot  maximaal  2  m².  Het  is  niet  duidelijk  hoe  deze  lagere  bedekkingsgraad  kan  worden verklaard.  

Het maximaal aantal vastgestelde volwassen watersalamanders lag in 2004 aanzienlijk hoger dan in  2020: Alpenwatersalamander (12 vs. 6), Vinpootsalamander (17 vs. 4) en Kleine watersalamander (1  vs. 0). Er werd in 2004 gesteld dat de poel geschikt leek voor Kamsalamander vanwege de aanwezige  watervegetatie, de oppervlakte, de mate van directe lichtinval en de afstand tot de dichtstbij gelegen  poelen waarin Kamsalamander toen al voorkwam (Verbelen et al., 2005). Tijdens de eerste fuikronde  (op 18 maart 2020) werden een mannetje en twee vrouwtjes Kamsalamander gevangen, de tweede  fuikronde (op 8 mei 2020) leverde enkel een vrouwtje Kamsalamander op. 

Beheerprioriteit: laag tot middelmatig.