In de twaalf provincies die Nederland rijk is opereren dertien regionale publieke omroepen. De provincie Zuid-Holland heeft als enige twee regionale omroepen: RTV Rijnmond en Radio en TV West. Elk van deze dertien omroepen verzorgt zowel radio als televisie, is actief op het internet en biedt teletekst aan. Het merendeel van de regionale televisie beperkt zich momenteel tot 1 à 2 uur unieke programma’s per dag die in een carrouselvorm worden herhaald. Meer aanbod van televisie is nog niet mogelijk, vanwege een gebrek aan financiële middelen. Ruim 24% van de bevolking kijkt per dag minimaal één minuut naar een programma van de regionale publieke televisie. Het aandeel van de regionale publieke televisie op de landelijke markt is met 1,9% bescheiden.93 Opvallend is dat vooral de noordelijke omroepen erg populair zijn in hun uitzendgebied. In de Randstad is dit
aanzienlijk minder. Dit komt onder meer omdat de mensen in de Randstad zich vaak minder verbonden voelen met hun regio, en omdat de landelijke omroepen ook al veel verslag doen van nieuws uit de Randstad. De mensen daar zijn daarom voor nieuws uit hun eigen minder afhankelijk van de regionale omroep dan Friezen en Groningers.94
92 Rutten (2006), p. 31
93 Rutten (2006), p. 11
94 Wijfjes, H, Smulders, E. (1996) ‘Nieuws van dichtbij is lekker. De trage doorstart van de regionale omroepjournalistiek’ Jubileumnummer honderd jaar De Journalist 20-09-1996, pp.110-115
De regionale omroepen zijn ontstaan vanuit het medium radio. Limburg en Groningen hebben de oudste radiozenders, die dateren van vlak na de oorlog. De oudere regionale omroepen vielen tot 1988 onder de NOS, terwijl de meer recent opgerichte omroepen actief waren als aparte stichting. Door de komst van de Mediawet van 1988 zijn alle regionale omroepen zelfstandig geworden, en werken ze onafhankelijk van de NOS in een stichtingsvorm.
Vanaf het moment dat ze werden opgericht worden de regionale omroepen als een van de belangrijkste informatieverschaffers gezien voor het gebied waarin zij uitzenden. Daarnaast behoort de regionale omroep tot de maatschappelijke infrastructuur van de regio. Het zorgt voor een dagelijks terugkerende gemeenschappelijke ervaring en is daarmee een samenbindend element. De regionale omroepen creëren voor de kijkers een gemeenschappelijk referentiekader, de regio als
imagined community.95 Burgers en bestuurders worden daardoor nader tot elkaar worden gebracht,
wat leidt tot een versterking van de regionale democratie. Of, zoals interim-directrice van TV Flevoland Els de Graaff stelt: “Dankzij regionale televisie worden mensen weer trots op hun provincie”. Naast deze maatschappelijke functie hebben de regionale omroepen ook een journalistieke functie die boven de regio uitstijgt. Het zijn bronnen waar de landelijke media en omroepen dagelijks uit putten voor hun nieuws- en discussieonderwerpen. Ook zijn de regionale omroepen complementair aan het landelijke nieuws. Onderwerpen waar in het landelijke nieuws weinig ruimte voor is, kunnen in het regionale nieuws meer uitgediept worden. Bovendien functioneren de regionale omroepen als een podium voor regionale cultuur. Zo is er in de programmering van de regionale omroepen veel ruimte voor muziek en zenden verschillende omroepen programma’s uit in het eigen dialect.96
In het voorgaande zijn algemene karakteristieken van de regionale publieke omroepen aan bod gekomen. Maar omdat de verschillende omroepen allemaal hun eigen provincie
vertegenwoordigen, bestaan tussen de dertien omroepen behoorlijke verschillen. Dit uit zich onder meer in de taal – Omrop Fryslân wordt volledig in het Fries gepresenteerd en RTV Noord-Holland volledig in ABN – en ook in verschillen in de programmering. Vanwege deze onderlinge verschillen is de verwachting dat ook de politieke verslaggeving over de Europese Unie per regionale omroep zal verschillen. Tussen de twaalf provincies bestaan er immers aanzienlijke verschillen op financieel-economisch gebied, qua ligging (grensstreek of niet) en in de samenstelling van de bevolking. Vanwege deze verschillen is de invloed van de Europese Unie per provincie in meer of mindere mate merkbaar voor de inwoners. De provincies Friesland, Groningen en Drenthe bijvoorbeeld, worden beschouwd als economische achterstandsregio’s, en worden door middel van het
95 Buijs (2014), p. 10
96 B. Groenendijk, M. Schoorlemmer, (1996). ‘De regionale omroep: tussen overheid en markt’. In: Christen
programma van de EU intensief gestimuleerd op het gebied van werkloosheid, innovatie en
infrastructuur.97 Voor de inwoners van deze provincies is de Europese invloed dus duidelijk zichtbaar, en de verwachting is dat ook dat de regionale omroepen in deze regio’s relatief veel aandacht zullen besteden aan het onderwerp. Voor relatief welvarende provincies als Utrecht en Gelderland is de ondersteuning vanuit de EU beperkter, en is de invloed van de EU op het dagelijks leven een stuk minder duidelijk. Om een beeld te schetsen van de dertien afzonderlijke omroepen en hun politieke verslaggeving over de Europese Unie, zal hieronder per provincie de karakteristieken van de
betreffende regionale omroep worden weergegeven, alsook de invloed van de Europese Unie op deze provincie.
Omrop Fryslân
De Friese omroep onderscheidt zich direct van de andere regionale omroepen vanwege het feit dat de omroep ook nationale zendtijd heeft. Omdat het Fries in Nederland als officiële taal wordt erkend zendt de omroep ook uit op de nationale omroep NPO, voor 36 uur per jaar. In 1946 maakte de omroep nog deel uit van de RON (later RONO), en ging na de splitsing in 1978 verder als Radio Fryslân. Sinds 1988 is de omroep zelfstandig en draagt het de naam Omrop Fryslân. Het regionale nieuwsbulletin genaamd “Hjoed” (Vandaag) wordt iedere dag om 18:00 uitgezonden en wordt ieder uur herhaald.
De commissie Langman constateerde in het jaar 2000 dat de provincie Friesland deel uitmaakt van de armere regio’s in Nederland. De provincie werd daarom van 2000 tot 2012
financieel ondersteund door het Kompas-programma van de Europese Unie, om deze achterstand te verkleinen. Voor de Friezen betekende dit dat er door de EU veel geïnvesteerd werd in de
zogenaamde ‘harde’ infrastructuur, zoals wegen, de verbetering van de Afsluitdijk, en aquaducten. Ook de Friese meren zijn met dat geld op diepte gebracht.98 Bovendien zijn er met behulp van dit stimuleringsprogramma talloze nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd. De Friezen merken de invloed van de Europese Unie op het dagelijks leven dus vrij duidelijk, en de verwachting is dan ook dat Omrop Fryslân relatief uitvoerig verslag heeft gedaan van de Europese verkiezingen in 2014.
RTV Noord
Ook RTV Noord begon als onderdeel van de RON, voordat het na de afsplitsing verder ging als Radio Noord voor Groningen en Drenthe. Vanaf 1989 wordt radio omroep de omroep van Groningen, na de afsplitsing van Radio Drenthe. In 1995 vond de eerste uitzending van TV Noord plaats en sinds 2001
97 SNN (2012) ‘Kompas-programma voor het Noorden afgerond’. SNN 03-07-2012, beschikbaar via: http://www.snn.eu/actueel/kompas-voor-het-noorden-afgerond/
98 Sommer, Martin (2005) ‘Friese meren met EU-geld op diepte gebracht'. De Volkskrant, 25-05-2005. Beschikbaar via: http://www.volkskrant.nl/archief/-friese-meren-met-eu-geld-op-diepte-gebracht~a643600/
zendt de omroep 24 uur per dag uit. De omroep is onder Groningers erg populair, en was in 2013 de enige regionale omroep die een stijging waarnam in het aantal kijk- en luistercijfers.
Ook de provincie Groningen werd door de commissie Langman bestempeld als
‘achterstandsregio’, en werd in de periode 2000-2012 ondersteund door het Kompas-programma, het meest omvangrijke stimuleringsprogramma van de EU ooit in Nederland uitgevoerd. Bovendien ligt de provincie Groningen in de grensstreek, en wordt er veel samengewerkt met Duitsland, met name met de provincies Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen.99 In een speciaal opgericht commissie worden verschillende plannen voor de grensregio’s bedacht die vervolgens in Brussel worden gepresenteerd en moeten worden goedgekeurd. Ook in de provincie Groningen is de invloed van de EU dus duidelijk merkbaar en is de verwachting dat RTV Noord daarom geruime aandacht besteed heeft aan de Europese verkiezingen.
RTV Drenthe
Ook RTV Drenthe had zijn oorsprong in de RON. Na de splitsing in 1978 vielen zowel Drenthe als Groningen onder Radio Noord. Onder de Drenten bestond echter een grote behoefte om ook een eigen regionale zender op te richten. Zowel culturele groepen als ook het provinciebestuur waren groot voorstander van een eigen Drentse zender, en richtten in 1985 een initiatiefgroep op. Dit stuitte op veel weerstand van het toenmalig hoofd van Radio Noord, Willem Ramaker. Hij vond een eigen Drentse zender geldverspilling en kwaliteitsverlies. Ondanks alle weerstand kreeg Drenthe in 1989 een eigen regionale radio-omroep, en vanaf 1995 werd begonnen met het uitzenden van televisie.
De provincie Drenthe werd ook financieel gestimuleerd door het Kompas-programma van de EU. In deze provincie werd vooral ingezet op plattelandsontwikkeling. Dankzij het EFRO-traject binnen het Kompas-programma is er veel geld beschikbaar voor het stimuleren van midden- en kleinbedrijven in de regio. Ook wordt er in samenwerking met de twee andere noordelijke provincies veel geld ingezet voor het reduceren van CO2-productie. Daarnaast werkt Drenthe, net als
Groningen, samen met Duitsland op het gebied van ruimtelijke ordening en milieu.
RTV Oost
De voorloper van RTV Oost was Radio Oost, dat in 1978 werd opgericht als afsplitsing van de RONO. Radio Oost was in eerste instantie de omroep voor zowel Overijssel als Gelderland. Toen de
omroepen in 1989 verzelfstandigden en Gelderland een eigen omroep kreeg, werd Radio Oost de
99 Provincie Groningen, Commissie voor Ruimte Ordening. Beschikbaar via:
http://www.provinciegroningen.nl/beleid/zo-maken-we-beleid/samenwerken-buiten-de-provincie/commissie-voor-ruimtelijke-ordening/
regionale omroep voor alleen Overijssel. In 1992 werd de naam gewijzigd naar RTV Oost, en begon de omroep als eerste regionale omroep in Nederland met 1 uur televisie in de week. Tegenwoordig zendt ook RTV Oost 24 uur per dag uit.
De provincie Overijssel is welvarender dan de noordelijke provincies, en heeft daarom geen steun ontvangen uit het Kompas-programma. Wel ontvangt de provincie jaarlijks geld uit het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. De provincie zet hierbij vooral in op de ontwikkeling van kennis en innovatie.100 Voor de ‘gewone’ burgers zijn de gevolgen van deze Europese inmenging minder zichtbaar dan in de Noordelijke provincies. Verder werkt de provincie samen met de
provincies Groningen, Drenthe en Gelderland samen met Duitsland, op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling en milieu. Vanwege de ligging in de grensstreek, is de verwachting dat RTV Oost een redelijke aandacht heeft besteed aan de Europese verkiezingen.
TV Gelderland
De Gelderse regionale omroep is gevestigd in Arnhem, en is voortgekomen uit Radio Oost, dat eerst uit Gelderland en Overijssel bestond. Rond het middaguur zijn op TV Gelderland een aantal
programma’s live te volgen, en het belangrijkste televisieprogramma is Gelderland Vandaag. Dit nieuwsprogramma duurt 25 minuten en wordt iedere dag om 18:00 uitgezonden en de hele avond herhaald.
Wat betreft de Europese Unie, is de invloed in Gelderland voor de doorsnee burger niet bijzonder merkbaar in het dagelijks leven. De provincie Gelderland werkt nauw samen met Overijssel en investeert vooral in kennis, innovatie en technologie. Dit zijn zaken die in het dagelijks leven van de meeste mensen geen directe rol spelen. Wel is de ligging in de grensstreek een belangrijke factor voor Europese samenwerking. Dit gebeurt vooral met de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Zeker op het gebied van watermanagement van de Rijn wordt er veel op Europees niveau samengewerkt.
RTV Utrecht
De provincie Utrecht was de laatste provincie waar een regionale radiozender werd gestart: in 1989. Ook met het starten van regionale televisie was deze provincie de laatste: ver in het jaar 2000. Voordat begonnen kon worden met het maken van regionale televisie in de Provincie Utrecht hadden de Provinciale Staten echter als voorwaarde gesteld dat er een fusie moest komen tussen de regionale omroep van de provincie(ROSU) en de lokale omroep van de stad Utrecht (Omroep
Utrecht). Er werd een samenwerkingsbestuur opgericht, de Stichting Samenwerkende Publieke
100 ‘Gelderland en Overijssel toonaangevend in innovatie’ Website go-Oostnederland. Beschikbaar via: http://www.go-oostnederland.eu/?id=4
Omroepen Midden Nederland (Stichting SPOMN). In 2002 is de fusie gerealiseerd en is RTV Utrecht ontstaan.
De provincie Utrecht was volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek in 2014 de op een na meest welvarende provincie van Nederland, na Noord-Holland.101 Utrecht heeft de steun van de Europese Unie dus minder hard nodig dan de minder welvarende provincies. Bovendien ligt Utrecht niet in de grensstreek, dus de inwoners merken in hun dagelijks leven niet bijzonder veel van de gevolgen van internationale samenwerking. De provincie richt zich met behulp van Europese subsidies vooral op het behalen van de Europese 2020 doelen, zoals het verbeteren van milieu en investeren in duurzame ondernemingen en projecten.102
Omroep Brabant
De eerste radio uitzending van omroep Brabant vond plaats op 1 september 1976. Daarna werd in 1989 het editiestelsel ingevoerd, en begon de omroep met het produceren van verschillende uitzendingen voor de verschillende streken in de provincie. Tegenwoordig bestaat het editiestelsel alleen nog in de reclameblokken en is de rest van de uitzendingen in de provincie gelijk. Sinds 1997 maakt omroep Brabant ook televisie. Dagelijks worden vier rechtstreekse nieuwsuitzendingen gemaakt die aangevuld worden met achtergrondprogramma’s.
Ook Brabant is een welvarende provincie, in 2014 de op twee na meest welvarende provincie van Nederland. Wat betreft financiële ondersteuning van de Europese Unie is Brabant dus niet erg afhankelijk van de EU. Wel speelt de EU een belangrijke rol in de samenwerking met Noord-Vlaanderen. In november 2014 werd het Europese subsidieprogramma Interreg V Vlaanderen-Nederland gelanceerd. Via dit programma wordt in een periode van zeven jaar ruim 300 miljoen euro Europese gelden geïnvesteerd in Vlaams-Nederlandse projecten voor groei en innovatie, duurzame energie, milieu en werk.103
L1
Op kerstavond van 1945 ging L1, die toen nog de Regionale Omroep Zuid (R.O.Z.) heette, als eerste regionale omroep van Nederland de lucht in. Met behulp van een Amerikaanse legerzender werd op vliegbasis Beek dagelijks een radioprogramma uitgezonden. Het radioprogramma was bedoeld om het gezag in de roerige mijnstreek te herstellen. Men vond dat de mijnwerkers hun
101 ‘Noord-Holland meest welvarende provincie’ 15-12-2014. Beschikbaar via: http://www.wegwijs.nl/artikel/2014/12/noord-holland-meest-welvarende-provincie
102 Provincie Utrecht. https://www.provincie-utrecht.nl/onderwerpen/alle-onderwerpen/europa/europees/
103 Provincie Brabant (2015) Kansen voor Vlaams-Nederlandse samenwerking, 12-06-2015. Beschikbaar via: https://www.brabant.nl/Dossiers/Dossiers-op-thema/Internationaal/Nieuws-Internationaal/Internationaal-actueel-2015/Kansen-voor-Vlaams-Nederlandse-samenwerking.aspx
verantwoordelijkheid moesten tonen voor de wederopbouw van Nederland, en moesten zorgen voor een topproductie van steenkool. In 1988 werd de R.O.Z. de Stichting Omroep Limburg., die in 1997 een televisie afdeling kreeg. In datzelfde jaar begon TV8 op de Limburgse kabel, een commerciële omroep die gesteund werd door de Limburgse kranten. De provincie Limburg besloot dat beide omroepen samen op één kanaal moesten uitzenden. Daarom ontstond in 1999 L1 Radio en TV.
De provincie Limburg grenst aan zowel België als Duitsland, en is daarom veel bezig met internationale samenwerking binnen de Europese Unie. Bovendien profileert de provincie zich graag als de ‘Poort Van Europa’, vanwege deze veelvuldige internationale samenwerking.
Limburg maakt verder deel uit van de minder welvarende regio’s in Nederland, en leunt daarom op het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). De verwachting is daarom L1 uitvoerig verslag zal doen van de Europese verkiezingen.
Omroep Zeeland
De Zeeuwse omroep bestaat sinds 1995, waarmee het de laatste van de dertien Nederlandse omroepen werd. De plannen voor een Zeeuwse omroep bestonden echter al sinds 1965, toen de Zeeuwse culturele raad een werkgroep oprichtte die de plannen moest gaan voorbereiden. De Raad was van mening dat een gezamenlijke omroep de Zeeuwse eilanden aan elkaar zou binden, en ook in geval van rampen zou een omroep goed van pas komen. Jarenlang gedoe over geld zou volgen, en in 1981 werd na een aantal proefuitzendingen groen licht gegeven voor de start van de omroep. In 1984 besloten de Provinciale Staten echter toch de stekker eruit te trekken, volgens sceptici omdat men bang was voor een kritische omroep in de regio. De initiatiefgroep gaf echter niet op, en in 1988 gaven de Provinciale Staten toch hun akkoord. Twee jaar later was Omroep Zeeland een feit. Vanaf 1997 begon de Omroep ook met televisie uitzendingen.
De provincie Zeeland ligt in de grensstreek, en werkt daarom op verschillende vlakken nauw samen met Vlaanderen, wat wordt gesubsidieerd door het Interreg-V programma van de EU.
Bovendien zorgt de ligging aan de Noordzee ervoor dat Zeeland subsidie ontvangt uit het twee zeeën programma, wat de groene economie moet bevorderen. Verder hoort Zeeland bij de relatief minst welvarende provincie van Nederland. De provincie maakte daarom deel uit van het LEADER-programma van de EU, dat erop gericht is de leefbaarheid van plattelandsgebieden te vergroten.104
Door te investeren in banen in de regio moest het wegtrekken van jongen mensen uit de regio worden tegen gegaan, om zo de leefbaarheid te vergroten. Ook van Omroep Zeeland wordt daarom een relatief uitvoerige verslaggeving over de Europese verkiezingen verwacht.
104 ‘Zeeland en Brussel’, Website provincie Zeeland. Beschikbaar via: http://www.zeeland.nl/europa/zeeland-en-brussel
RTV Rijnmond
Eind 1983 begon Radio Rijnmond met uitzenden, drie uur per dag. Waar de meeste andere regionale omroepen in die tijd meewerkten aan een vensterprogrammering via Radio-1, kwam Radio Rijnmond met een andere filosofie. In plaats van samen te gaan werken met Radio-1 en de overige regionale omroepen vroeg de toenmalige hoofdredacteur Nico Haasbroek om toestemming om twaalf uur uit te mogen zenden: drie keer zoveel als de andere regionale omroepen in die tijd deden. In 1985 begon Radio Rijnmond met het twaalf uur per dag uitzenden: een grote doorbraak in de regionale journalistiek. Later zou blijken dat de zendtijduitbreiding de enige manier voor de regionale omroepen was om te overleven. De regionale journalistiek bewees zo meer te zijn dan alleen een aanvulling op de landelijke journalistiek en over een duidelijke eigen identiteit te beschikken. Vanaf 2000 werd er ook een televisietak bij de omroep gevoegd.
De Provincie Zuid Holland is de op drie na meest welvarende provincie van Nederland, wat de verwachting wekt dat de invloed van de Europese Unie van matig belang wordt geacht. De provincie vindt het echter belangrijk om de burgers bewust te maken van de invloed op de EU op het dagelijks leven, en organiseert daarom regelmatig openbare debatten en Randstedelijke fora over Europese thema’s. De invloed van Europa in Zuid-Holland wordt zichtbaar door het stimuleren van duurzame ontwikkelingen in de kustgebieden en het EFRO-programma ‘Kansen voor West’.
Bovendien wordt de metropoolregio Rotterdam-Den Haag steeds belangrijker voor de provincie. In het kader van het URBACT III programma werkt de regio samen met andere Europese
metropoolregio’s om kennis uit te wisselen over duurzame stedelijke ontwikkeling.105
Omroep West
Omroep West is de tweede regionale omroep die uitzendt in Zuid-Holland. Omroep West richt zich op het noordelijke deel van Zuid-Holland. Radio West werd opgericht in 1987 opgericht en vanaf 1996 werd ook TV West in het leven geroepen. In 2002 fuseerden de twee omroepen en gingen samen verder als Omroep West. Sinds oktober 2006 voert de omroep enkel nog onder de naam