Bekendheid

Alvorens kan worden gekeken van welke betekenis de broedplaatsgebruikers denken te zijn voor een buurt, moet eerst worden nagegaan of de huurders verwachten dat de broedplaats bekendheid heeft onder de bewoners. De respondenten zijn gevraagd in hoeverre zij denken dat buurtbewoners op de hoogte zijn van de aanwezigheid van de broedplaats. Volgens de respondenten zijn broedplaatsen niet heel bekend in een buurt en is het bereik beperkt. Volgens de broedplaatsgebruikers weet het grootste deel van de buurtbewoners niet wat een broedplaats is en wat er georganiseerd wordt.

Kasbergen van Broedplaats De Vlugt geeft in het interview aan dat de meeste bezoekers geïnteresseerde zijn in kunst en cultuur, of bekende van de huurders en dat de meeste buurtbewoners de broedplaats niet kennen. De cursussen van KunstWest en de koffieochtend bij Zina bereiken een groter publiek, waardoor op die manier het pand gestaag meer bekendheid kan krijgen. Het Van Eesterenmuseum zoekt publiciteit op om meer bekendheid binnen en buiten de buurt te vergaren.

“Maar ook dat het Van Eesterenmuseum meer in de media, of naar buiten toe treedt. Er komen voor het Van Eesterenmueum veel mensen buiten de buurt, buiten het stadsdeel en buiten de stad zelfs, ja, helemaal voor naar Slotermeer. En dat voor de broedplaats idem. Maar omdat het Van Eesterenmuseum ook nog eens in de media, ook nog eens naar buiten, treedt op symposia, heeft dat nog een breder draagvlak ofzo.” (Koningsberger, De Vlugt).

De bewoners van Wijk7 denken dat het grootste gedeelte van de inwoners van de D-Buurt geen idee heeft wat de broedplaats is en er is dan ook weinig contact met buurtbewoners. Wel is er contact met de culturele en sociale organisaties in de buurt. Na een aantal jaar heeft het pand meer naam gekregen in de buurt en er wordt gehoopt omdat dat in de nabije toekomst uit te breiden, waardoor meer buurtbewoners op de programmering afkomen.

Toen de ‘Tugenoten’ zich in Tugela85 vestigden hebben ze een onderzoek uitgevoerd naar wat er gaande is in de buurt en wie er woont en werkt. Middels projecten hebben ze kennis genomen van de buurt en het beter leren kennen en begrijpen, waarna ze het contact willen gaan intensifiëren, zodat buurtbewoners op een gegeven meer eigen initiatief gaan

44

tonen. Door bewoners in het gebouw uit te nodigen wordt gehoopt het contact te kunnen versterken. Doordat veel programma’s in de openbare ruimte worden georganiseerd zijn meer mensen bekend met de broedplaats en er komen bijvoorbeeld veel mensen op de theatervoorstellingen op het Steve Bikoplein af. Ook wordt er aangegeven dat het een voordeel is, om met meerdere huurders in een broedplaats zitten, waardoor het pand meerdere gezichten kan laten zien aan de buurt. Elke broedplaatsgebruiker heeft een eigen gezicht en eigen netwerk in de buurt, waardoor de huurders elkaar kunnen aanvullen in het contact naar de buurt.

Bij de drie cases komt naar voren dat het contact een kwestie is van een lange adem; een plek moet zich een aantal jaar kunnen wortelen alvorens het meer bekendheid krijgt. Op dit moment komt voornamelijk een publiek dat geïnteresseerd is in cultuur op de broedplaats af en het blijkt lastig te zijn om de hele buurt te bereiken. Middels samenwerking met organisaties en instanties in de buurt proberen de broedplaatsen in het netwerk van de buurt te komen en daardoor een breder bereik te krijgen.

4.4.2. Profijt

In deze subparagraaf wordt er nagegaan in hoeverre de broedplaatsgebruikers het idee hebben welke functies zij bedienen en op welke vlakken profijt wordt veroorzaakt.

Sociaal profijt

Belangrijk voor een broedplaats om sociaal profijt te kunnen veroorzaken is dat het onderdeel is van een netwerk in een buurt.

“Maar wat wel overduidelijk is, zeker bij Wijk7 en bijvoorbeeld bij Tugela, dat een netwerk dat er ligt van broedplaats dat dat een groot onderdeel uitmaakt zeg maar van een sociaal netwerk van zo’n buurt. En dat zorgt er wel voor ja andere verbindingen tot stand kunnen komen” (Van de Geyn, Urban Resort)

Een broedplaats kan een bijdrage leveren aan het sociale weefsel van een buurt. Hierdoor kunnen er connecties tussen buurtbewoners ontstaan die normaliter niet snel contact met elkaar zouden hebben. Het verbinden van mensen en verhalen wordt door voor veel broedplaatsgebruikers als een belangrijke taak gezien. Een broedplaats kan dienen als ontmoetingsplaats waar mensen met elkaar in contact komen en verbindingen worden gelegd. Bij het Zina Platform vinden er bijvoorbeeld veel ontmoetingen plaats tussen Marokkaanse vrouwen uit Slotermeer, waardoor zij hun netwerk kunnen uitbreiden. Broedplaatsgebruikers

45

merken echter dat er nog veelal een kloof bestaat tussen de broedplaats en de buurt en hoopt dat door ontmoetingsprojecten te overbruggen.

Alle respondenten benoemen dat de aanwezigheid van de broedplaats bijdraagt aan meer diversiteit in de buurt. Van binnen en buiten de buurt komen mensen op de activiteiten van de broedplaats af, waardoor het straatbeeld verandert. Door dit nieuwe publiek ontstaat de behoefte voor nieuwe horeca- en winkelgelegenheden. Door de tijd heen kan dat weer een meer diverse bevolkingssamenstelling aanwakkeren, omdat andere mensen in de buurt komen wonen. Het netwerk van mensen kan in een broedplaats worden uitgebreid, zoals onderstaand citaat beschrijft.

“Je ziet mensen naar Zina lopen, je ziet mensen naar KunstWest lopen, je ziet mensen naar het Van Eesteren, waardoor ook bijvoorbeeld iemand naar het Van Eesteren gaat en daar een babbeltje heeft en dan zegt iemand van het Van Eesteren van je vind dat en dat interessant, dan heeft die en die nog een documentaire gemaakt, nou dan moet je even gaan praten met Public Cinema want die maken documentaires. Zo lopen mensen dan weer bij elkaar in en uit.” (De Wit, De Vlugt)

Het volgende aspect wat alle respondenten onderschrijven is dat een broedplaats ‘reuring’ veroorzaakt in een buurt. Diversificatie in een buurt is de oorzaak van meer reuring en opschudding. Doordat in de Transvaalbuurt de wijkaanpak is gestopt kan een plek als Tugela85 mensen ‘wakker houden’ om terugval te voorkomen, aldus Eij. Brattinga vermoedt dat het perspectief van bewoners wordt beïnvloed doordat men zich afvraagt wat Wijk7 is en de broedplaats anders oogt dan de rest van de wijk. Een pand als De Vlugt zorgt voor een meer jong publiek in Slotermeer, wat voor diversiteit en ‘reuring’ zorgt. Volgens Urban Resort is het van positieve invloed op een buurt, wanneer er andere dingen gebeuren dan verwacht wordt en een broedplaats kan daaraan bijdragen.

Economisch profijt

De broedplaatsengebruikers geven aan dat op kleine schaal een bijdrage kan worden geleverd aan economisch profijt in de buurt. Zoals in bovenstaand theoretisch kader is genoemd wordt vaak het gedachtegoed aangehouden dat culturele activiteit goed is voor economische ontwikkeling in een buurt. Volgens Peck (2012) is daar echter nooit empirisch bewijs voor gevonden. Broedplaatsen kunnen volgens Sevcuk, huurder bij De Vlugt, voor vernieuwing in de stad zorgen, zoals aanwakkering van de economie.

Ten eerste geven de respondenten aan dat dit kan door middel van het stimuleren van de lokale economie. Dit gebeurt op microschaal doordat broedplaatsgebruikers naar lokale

46

restaurants en cafés gaan en lokale ondernemers worden bijvoorbeeld voor cateringklussen gevraagd.

Ten tweede hebben (door)startende creatieve ondernemers de mogelijkheid om te werken in een betaalbare ruimte en kunnen vanuit daar een bedrijf starten. In De Vlugt zitten veel jonge ondernemers, als Public Cinema, die in een broedplaats de (financiële) mogelijkheid hebben voor een bedrijfslocatie.

“Op het niveau van individuen van bedrijfjes die starten, dan is dit, dit is gewoon de mogelijkheid om je bedrijf te starten. Kijk ik kan geen dure bedrijfsruimtes huren dus ik moet, moest het van dit soort plekken hebben. Dus dat heeft echt een duidelijke maatschappelijke functie, want naja dit stelt me in staat om een bedrijf op te bouwen en dat is niet alleen voor mezelf prettig, maar dat biedt ook weer werkgelegenheid en is positief voor de buurt en ga zo maar door. ” (Kasbergen - Public Cinema, De Vlugt).

In het geval van Tugela85 wordt er gewerkt aan talentontwikkeling in de buurt, waardoor ze jonge ondernemers helpen en ondersteunen met het opzetten van een eigen project, bedrijf of uitwerken van een plan, wat niet alleen cultuur gerateerd hoeft te zijn Met het project HEIM wordt er samenwerking gezocht en hulp geboden aan mensen die opnieuw hun positie op de arbeidsmarkt proberen te zoeken.

Ten derde gaat door meer culturele activiteit de buurtwaardering omhoog, waardoor de huizenprijzen op de lange termijn kunnen gaan stijgen. Voor potentiele kopers is het vaak aantrekkelijk als er een broedplaats in de omgeving is. Dit kan tot gentrification leiden, wat verderop in deze paragraaf ter sprake komt. Bij Tugela85 is een effectenarena uitgevoerd na een theaterproject op het Steve Bikoplein. Woningcorporaties gaven aan dat de gebouwen daaromheen meer waard zijn geworden, waardoor de huizenprijzen zijn gaan stijgen.

“[…] dat heet de effectenarena en dat is dat je in gesprek gaat met alle investeerders en belanghebbende van het project en dat hebben wij gedaan met het theater, met HEIM, met de jaarlijkse theatervoorstelling met bewoners. […] En nou daar kwam uit dat bijvoorbeeld de woningcorporatie zei van ja het vastgoed is echt meer waard geworden op het plein omdat de bewoners er zich veiliger voelen, omdat daar een deel van het jaar een theatervoorstelling is, waardoor ze denken van ja het is ons plein in plaats van de overlast gevende jongeren. En de school zegt er is minder schooluitval en de politie zei we hoeven niet meer preventief in te grijpen.” (Van Assendelft, Tugela85).

Ten slotte geven de respondenten van Wijk7 aan dat zij buurtbewoners bewuster willen maken van financiële zaken door op een duurzame wijze met geld om te gaan. Door het delen van elkaars netwerk heeft men een groter netwerk, waardoor ze spullen en diensten met

47

elkaar kunnen delen. Door dit rijke sociale kapitaal kan men economisch profijt generen. Doordat de bewoners van Wijk7 met een groep van tien mensen leven, kunnen ze veel sociale contacten uitwisselen en hebben ze een breed netwerk die ze vervolgens kunnen delen met omwonende. In de ‘weggeefwinkel’ bij Wijk7 kan men spullen als kleding met elkaar uitwisselen, wat enerzijds voordelig is en anderzijds ook duurzaam is door producten te hergebruiken.

“Als ik het zie in het winkelcentrum bijvoorbeeld dat iedereen van die super dure kinderschoentjes koopt, van die sneakers ofzo, dan denk ik ja wij hebben hier een weggeefwinkel en wij delen hier babykleren met elkaar. Dat is natuurlijk super voordelig, maar het is ook een soort van visie op dat je gewoon duurzamer wil zijn.” (Ter Beeke, Wijk7)

Kortom, er kan gesteld worden dat op verschillende dimensies economisch profijt kan worden gegenereerd door de aanwezigheid van een broedplaats in een buurt. Dit is echter op kleine schaal, maar heeft wel effect op de buurt en haar bewoners.

Cultureel en persoonlijk profijt

Er was nauwelijks cultuur te vinden in de drie buurten, voordat de broedplaatsen daar gevestigd waren. De broedplaatsen trachten de buurt van een culturele programmering te voorzien en bewoners voor kunst en cultuur te interesseren. Tugela85 probeert met talentontwikkeling, het talent van mensen in de kunst en cultuur te ontwikkelen.

De broedplaatsgebruikers proberen de buurt bewust te maken van kunst en cultuur, daarnaast zorgen de activiteiten ook voor persoonlijk profijt als plezier en ontspanning. Ook het netwerk, de verbinding en de gesprekken die men voert in de broedplaats kan van waardevol persoonlijk profijt zijn. Ook ervaren de broedplaatsgebruikers het als persoonlijk voordeel om in een broedplaats te werken, omdat de omgeving en de collega’s inspireert.

4.4.3. Veranderingen in de buurt

In de interviews geven de respondenten aan dat de invloed van broedplaatsen niet heel groot is op veranderingen van het karakter en het imago van een buurt. Een deel van de broedplaatsgebruikers is van mening dat op kleine schaal imago- en karakterveranderingen zichtbaar worden, zoals het volgende citaat weergeeft:

“Ja dat denk ik zeker [dat Wijk7 invloed heeft op het imago van de Bijlmer]. Sowieso al, klinkt heel stom misschien, maar dat wij het leuk vinden om hier te wonen, dat is

48

iets wat mensen vaak niet geloven, van mij. Dan vragen ze woon je echt in De Bijlmer, hoezo?” (Ter Beeke, Wijk7).

Door de activiteiten en festivals die Wijk7 organiseert komen mensen vanuit de Amsterdamse binnenstad naar Zuidoost, waardoor er op een andere manier naar het stadsdeel wordt gekeken. In het geval van Slotermeer zorgt de media-aandacht van het Van Eesterenmusem voor meer bekendheid aan de buurt doordat er ook met lof over de bouwstijl kan worden gesproken.

Parallel en samen met andere organisaties is het meer waarschijnlijk dat er karakterveranderingen teweeg worden gebracht in een buurt. Volgens Terluin van Tugela85 is het van belang dat organisaties elkaar kennen, waardoor er een sterk netwerk kan worden gevormd waarbij men elkaar niet beconcurreerd, maar samenwerkt. Door elkaar aan te vullen kunnen er doelen in een buurt worden bereikt, die een organisatie alleen niet kan veroorzaken, zoals de aanpak van armoede.

Kasbergen ervaart De Vlugt als een losse enclave die weinig met de buurt te maken heeft en daardoor gering effect heeft op het karakter van een buurt. Echter heeft een broedplaats wel invloed op de eenzijdige monocultuur en de komst van De Vlugt heeft ervoor gezorgd dat Slotermeer een meer divers karakter krijgt en dat problemen, als criminaliteit, verschuiven.

“Naja in het begin toen wij hier nog niet zaten, toen woonde ik ook al daar. Toen ontstond hier [in De Vlugt] wel een soort van hangplek, […] maar daar zaten altijd wel […] jongeren in en uh er werd veel geblowd en er gebeurde van alles. Het benzinestation hiernaast, de Texaco, was een van de crimineelste plekken van Nieuw- West op dat moment. En toen naja wij zijn hier in gaan zitten en je ziet die jongens gaan naar andere plekken, wat natuurlijk een verschuiving is van het probleem.” (De Wit, De Vlugt).

Door de aanwezigheid van de broedplaats is er mee aanloop naar het pand, waardoor er een meer divers en drukker straatbeeld ontstaat, wat bijvoorbeeld tot verschuiving van problemen als criminaliteit kan leiden.

Gentrification

Uit het theoretisch kader is gebleken dat kunstenaars enerzijds als pionier van gentrification kunnen worden gezien, terwijl anderzijds zij als ‘idealistische helpers’ de ‘oorspronkelijke’ buurtbewoners bij de buurt kunnen blijven betrekken (Van der Graaf & Veldboer, 2009) In

49

dit gedeelte wordt ingegaan in hoeverre de broedplaatsgebruikers het idee hebben dat zij een rol spelen in het proces van gentrification.

Het hoofd van Bureau Broedplaatsen laat in de persoonlijke communicatie weten dat hij hoopt dat buurten door de komst van de broedplaatsen gaan veranderen, waardoor er diversificatie optreedt en eventueel gentrification. Volgens Schoufour zit er in Nederland op gentrification een sterk dempend effect, zoals de aanwezigheid van sociale huurwoningen, waardoor er niet gelijk sprake is van ‘displacement’. Grote bewegingen als gentrification worden door Bureau Broedplaatsen niet gepropageerd, maar een bepaalde mate van meer menging en een lichte verkleuring in buurten is wenselijk. Sociaal-economische zwakke buurten kunnen hierdoor vooruit gaan, oftewel zoals Schoufour het beschrijft: “We willen alle wijken een mix geven van bakfiets.nl en daar kunnen broedplaatsen dus aan bijdragen”. Schoufour denkt niet dat de veranderingen op een gegeven moment te ver doorslaan en dat het bijvoorbeeld volledig witte buurten gaan worden, omdat de woningtypologie een sterk instrument is om dergelijke processen te dempen.

Volgens Van de Geyn van Urban Resort is het proces van gentrification gaande met, of zonder de aanwezigheid van een broedplaats. Het is een proces die zich over de langere duur uitstrekt en daardoor is de rol van broedplaatsen daarin klein. Het is volgens hem belangrijk om los van dat schaalniveau te kijken naar de verbindingen die een broedplaats heeft met een buurt en wat het oplevert. Echter is tegelijkertijd een broedplaats onderdeel van een groter apparaat wat gentrification kan veroorzaken en de herontwikkeling van een gebied. Wanneer er cultuur in een buurt te vinden is, dan is dat aantrekkelijk voor mogelijk huizenkopers in een buurt. De vastgoedeigenaren die de ruimtes aan Urban Resort verhuren hebben volgens Van de Geyn hoogstwaarschijnlijk een achterliggend doel voor het beschikbaar stellen van gebouwen voor kunstenaars en creatieve ondernemers. Urban Resort heeft een pragmatisch standpunt aangenomen en dat is dat de ruimtes die zij beschikbaar hebben voor eigen doelstellingen gebruiken. Het is volgens Urban Resort van meer belang dat creatieven werkplekken hebben en een bijdrage kunnen leveren aan het sociale weefsel in een buurt, dan dat uit sluiten vanuit ideologische overwegingen.

“Je moet heel realistisch zijn in de speelruimte die er is in een stad. […] Daar kan je heel idealistisch in zijn, want ik bedoel want in principe zijn wij nog wel heel idealistisch. Maar ik bedoel je moet daarin wel zorgen dat je nog heel pragmatisch bent, dat je niet eigenlijk over je eigen idealisme heen struikelt en om te zeggen dat je zegt dat je uiteindelijk helemaal niks meer doet.” (Van de Geyn, Urban Resort).

50

Volgens Van de Geyn is Urban Resort niet de partij die een dergelijk proces start en spelen ze er slechts een kleine rol in. Het zijn kleine projecten die qua betekenis niet overschat moeten worden, maar wel van belang zijn voor de huurder en de omgeving van de broedplaats.

De broedplaatsgebruikers zijn zich er bewust van dat zij een rol kunnen spelen in het proces van gentrification en zijn daar ambivalent over. Enerzijds willen ze graag bijdragen aan de diversiteit van de buurt, waardoor ze hopen dat de buurt meer mengt en dat lagere inkomensgroepen via opwaartse mobiliteit mee profiteren van de komst van hogere inkomensgroepen. In onderstaand citaat beschrijft Verhave dat community art projecten een bijdrage kunnen leveren aan de opwaardering van een buurt, wat veel bewoners als positief ervaren.

“[…] hier vlakbij in twee straten, die vrij kleurloos waren, zijn van permanente kunst voorzien. En daarbij zijn ook heel veel mensen uit de buurt betrokken en die mensen zeggen: onze straat is echt opgewaardeerd. Samen met een renovatie van een corporatie en samen met nog een aantal andere ingrepen, merk je dat een straat van een vieze oude grijze straat ineens een hele mooie straat wordt, van dat mensen zoiets hebben: hier wil ik graag wonen. En dat betekent dan ook dat als je huizen wil verkopen, dat die gewoon ook makkelijker te verkopen zijn en misschien zelfs duurder wordt.”(Verhave, Tugela85).

Anderzijds zijn de broedplaatsgebruikers bewust van de risico’s die gentrification met zich mee brengt. In de Transvaalbuurt is het scenario op de korte termijn waarschijnlijker dan in Slotermeer of de D-buurt, waardoor de ‘Tugenoten’ meer bezorgd zijn over het proces dan de broedplaatsgebruikers van de andere twee cases. Tevens merken de broedplaatsgebruikers dat