De attestaties in de literatuur van Achilles en Hector

De episode met de dood en loskoping van Hector uit de Trojaanse Oorlog is goed geattesteerd. In boek X van de Ilias staan zij voor de tweede en laatste keer tegenover elkaar.261 Ondanks smeekbeden van Priamus en Hecuba is Hector buiten de poorten achtergebleven in afwachting van Achilles. Bij de aanblik van Achilles echter probeert Hector te vluchten en rent driemaal rond de stad, met Achilles op zijn hielen.262 Zeus weegt het lot van Hector en Achilles, waardoor het vaststaat dat Hector moet sterven. Apollo trekt zijn handen van hem af en spoort Hector aan om de strijd aan te gaan263 en zo begint het duel. Door een list van Athena264 behaalt Achilles de overwinning en treft hij Hector dodelijk met zijn speer.265 De stervende Hector smeekt Achilles om zijn lichaam terug te geven aan zijn ouders, maar Achilles weigert botweg. Na Hector van zijn wapenrusting te hebben ontdaan, bindt Achilles hem achter zijn strijdwagen en sleurt hem onder gejammer van de Trojanen op de stadsmuren naar het Griekse kamp.266

Door het anticiperen op dit duel in boek Y, het daarna vertellen van de tussenliggende gebeurtenissen267 wordt benadrukt dat dit een hoogtepunt in de Ilias is.268 De twee belangrijkste promachoi staan in boek X van de Ilias eindelijk tegenover elkaar, en zelfs dan wordt het daadwerkelijke gevecht nog zo lang mogelijk uitgesteld doordat de nadering van Achilles en achtervolging van Hector uitgebreid verteld worden. Het duel zelf is echter snel voorbij en de overige verzen in boek X beschrijven de ontering en het slepen van het lijk van Hector en de geschokte

260 _{LIMC I.1, pp. 133-151, pp. 158-161; IV.1, pp. 482-484, pp. 490-492, pp. 496-498} 261

De eerste onbesliste confrontatie wordt beschreven in Hom. Il. Y 419-454.

262 _{Hom. Il. X 1-272} 263 _{Hom. Il. X 213} 264

Volgens Willcock (Willcock 1984, p. 295, rr. 276-277 comm.) werd dit gedrag van Athena in de Oudheid niet als oneerlijk gezien, maar simpelweg als de gunst van de goden.

265 _{Hom. Il. X 273-329. Het daadwerkelijke duel beslaat 57 verzen, maar deze bevatten twee toespraken van}

Hector.

266 _{Hom. Il. X 367-404. De Jong (de Jong 2012, p. 153) noemt dit “a unique aftermath. […] [Achilles] abruptly}

announces the execution of his earlier threats that he would mutilate Hector’s body, which takes an unexpected and for Iliadic warfare unprecedented form.”

267 _{Bijvoorbeeld de fabricage van de nieuwe wapenrusting van Achilles en de verzoening van Achilles met}

Agamemnon.

268

38 reacties van Priamus, Hecuba en Andromache vanaf de muren van Troje. Homerus probeert het maximale aan pathos te bereiken. Door middel van de toespraken van Hector en Achilles benadrukt hij de duidelijke tegenstelling tussen winnaar en verliezer: Hector probeert Achilles te overtuigen om redelijk te handelen, maar Achilles is in zijn razernij tot geen enkele concessie bereid.269 Er is een enorm contrast tussen de woeste Achilles, en Hector, die weet dat hij gedoemd is maar toch kalm blijft en vastbesloten is om heroïsch te sterven.270 Achilles verricht zelfs het meest gruwelijke wat men een Homerische held kan aandoen na zijn dood: hij laat het lichaam van zijn slachtoffer niet achter om het te laten begraven, maar neemt het mee en onteert het, als ware het een object om zijn wraakgevoelens vanwege de dood van Patroclus steeds weer op te koelen.271 De Jong merkt over boek X als geheel op: “Book 22 has a singularly theatrical nature, in that events are watched by a great number of spectators.”272

Dit geldt niet m.i. niet alleen voor de personages, maar ook voor de lezer. De vertelde tijd en verteltijd zijn regelmatig gelijk, waardoor er een levendig beeld wordt geschetst van de handeling, zoals bij de lijksleep van Hector.273 Pathos is in boek X ook rijk vertegenwoordigd, zoals de buitengewoon uitgebreid beschreven dood van Hector, natuurlijk de lijksleep274 en het contrast tussen deze gruwelijkheden en het beeld van Andromache die onwetend zit te weven en een bad klaarmaakt in afwachting van de thuiskomst van Hector.275 Dit heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de inspiratie van vaasschilders, die zich onder de toehoorders van voordrachten van deze episode bevonden bij bv. festivals.

Aan het begin van boek Ψ wordt verteld wat er in het Griekse kamp gebeurt met Hectors lichaam. Achilles legt het aan de lijkbaar van Patroclus zodat het daar door de honden en vogels opgegeten wordt.276 Achilles onteert Hectors lichaam vooral door het met het gezicht naar beneden op de grond neer te leggen.277 Afrodite en Apollo beschermen het lichaam echter tegen de honden en de zon.278 In boek Ω vertelt Homerus dat Achilles het lichaam van Hector na de lijkverbranding van Patroclus dagelijks driemaal rond de grafheuvel sleept.279 Op de Olympus zijn bijna alle goden uit verontwaardiging en medelijden met Hector van mening dat Achilles te ver gaat280 en zorgen op voorspraak van Apollo ervoor dat Achilles bereid is om het lichaam van Hector los te laten kopen door Priamus; Apollo noemt Achilles buitenzinnig, onbuigzaam in zijn geest en woest als een leeuw, en gespeend van medelijden en eerbied.281 Priamus laat een wagen met geschenken voor Achilles klaarmaken en reist ‘s nachts in het gezelschap van Hermes en één dienaar ongemerkt naar Achilles.282 Hermes laat Priamus in het kamp van de Myrmidonen achter283 en Priamus treft Achilles net na een maaltijd aan; deze zit nog aan de eettafel met de Myrmidonen Automedon en Alcimus.284 Deze scène bevat veel van de gebruikelijke elementen van een bezoek in de Ilias, maar ook een aantal bijzondere

269

Richardson 1985, p. 141, rr. 344-354 comm.

270 _{Willcock 1984, p. 295, rr. 304-305 comm.; Richardson 1985, p. 136, rr. 295-305 comm.} 271 _{Hom. Il. Ω 14-2;1 Richardson 1985, p. 147, rr. 395-404 comm.}

272 _{de Jong 2012, p. 153, rr. 367-375 comm.} 273

“Usually the despoiling is described in one line or less, but here it is much longer.” De Jong 2012, p. 153, rr. 367-375 comm.

274 _{de Jong 2012, p. 140, pp. 163-164, rr. 401-404 comm.} 275

Richardson 1985, pp. 105-106

276 _{Hom. Il. Ψ 24-26}

277 _{MacLeod 1982, p. 86, r. 18 comm.; Richardson 1985, p. 168, rr. 25-26 comm.} 278 _{Hom. Il. Ψ 184-191}

279 _{Hom. Il. Ω 14-17} 280

Hom. Il. Ω 23-76, 113-115; Richardson 1985, p. 272

281 _{Hom. Il. Ω 40-44} 282 _{Hom. Il. Ω 228-439}

283 _{Zie MacLeod 1982, p. 124, rr. 460-467 comm. voor de verklaring voor het vertrek van Hermes.} 284

39 variaties.285 Priamus kust de handen van Achilles – uniek in de Ilias -, herinnert hem aan diens eigen vader en smeekt hem om zijn verzoek te honoreren.286 Achilles wordt geraakt door Priamus, die hem aan zijn eigen vader doet denken. Hij biedt Priamus een zetel aan, maar deze slaat het aanbod af. Achilles dreigt daarom alsnog kwaad te worden, maar uiteindelijk geeft hij toe aan de smeekbede en neemt de geschenken van Priamus in ontvangst.287 Achilles ziet er persoonlijk op toe dat het lichaam gewassen, gezalfd en op de wagen van Priamus gelegd wordt.288

Bij het loskopen van het lichaam door Priamus toont zich een heel andere Achilles: hem is door de goden gelast om het lichaam terug te geven, omdat zij medelijden met Hector hadden.289 Het is van belang dat de belangrijkste thema’s in boek Ω verontwaardiging van de goden, het stoppen van wreedheid, medelijden en eerbied zijn,290 de laatste twee zowel van de kant van goden als van mensen.291 Deze twee emoties staan in contrast met die in boek Ψ, waarin Achilles meedogenloos jegens zijn vijand is.292 Nu echter ontvangt Achilles Priamus in zijn tent, die het onmenselijke doet: hij kust de handen van de moordenaar van zijn zoon. De sporen van woede zijn nog aanwezig in Achilles, maar hij had Thetis toegezegd dat hij zich naar de wil van Zeus zou voegen. Bovendien wordt hij door de aanblik van Priamus tot medelijden bewogen en zegt de teruggave toe zodat het lichaam van Hector met de juiste riten begraven kan worden: het uiteindelijke doel van het bezoek van Priamus. Er ligt veel nadruk op het teruggeven van het lichaam, die door Apollo een eer (κῦδος) genoemd wordt die hij aan Achilles gunt.293 Die nadruk begint al bij de uitgebreide beschrijving van de wagen met de losprijs die Priamus laat inladen.294 Familiebanden, al dan niet als teken van respect, worden regelmatig genoemd. Hermes spreekt Priamus aan met πάτερ, ‘vader’, en zegt dat Priamus hem herinnert aan zijn eigen vader, Priamus spreekt Hermes aan met φίλον τέκος,295 ‘geliefde zoon’. Het belangrijkste argument van de smeekbede van Priamus aan Achilles is de overeenkomst tussen zichzelf en de vader

285 _{Een typisch bezoek in de Ilias gaat als volgt: de bezoeker komt binnen en wordt opgemerkt. De gastheer is op}

dat moment bezig: hij is bijvoorbeeld aan het eten. De bezoeker wordt verwelkomd, krijgt een stoel aangeboden en hem wordt gevraagd of hij mee-eet. Dan begint pas de conversatie, het doel van het bezoek. Richardson 1985, p. 320. De variatie in deze volgorde en het toevoegen van nieuwe elementen geeft sterke emotie aan; MacLeod 1982, p. 137, r.576 comm.

286

Een typische smeekbede in de Ilias, zo ook deze, bestaat uit het naderbij komen van de smekeling, een gebaar als de knieën van de supplicandus aanraken of diens kin, de smeekbede uitspreken en de reactie van de supplicatus. De Jong 2012, p. 67, rr.33-91 comm. De variatie in deze volgorde en het toevoegen van nieuwe elementen geeft sterke emotie aan; MacLeod 1982, p. 137, r.576 comm.

287 _{Hoewel het gebruikelijk is in de Ilias om gevangenen vrij te kopen, is dit slechts de enige keer dat een dode}

vrij wordt gekocht. Dit heeft tot interpretaties geleid dat Achilles materialistisch is of zelfs omgekocht is en dat er geen morele overwegingen aan de vrijgave van het lichaam ten grondslag liggen, bijvoorbeeld door Plato in zijn Politeia: ‘Wij zullen het Achilles zelf niet waard achten en het ermee eens zijn dat hij zo hebzuchtig was dat hij […] een lichaam vrijgaf na betaling; […] laten we onze jeugd niet wijsmaken dat Achilles, de zoon van een godin en van Peleus (een zeer bezonnen man en de kleinzoon van Zeus), en onderwezen door de zeer wijze Chiron, vervuld was van een zo verstoorde geest, zodat daar twee aan elkaar tegengestelde ziektes in waren, namelijk hebzucht voorbij elke maat voor vrije mannen en arrogantie jegens goden en mensen.’ (Plat. Pol. 390e en 391c). Zie ook MacLeod 1982, p. 99, r. 110 comm., p. 138, rr.594-595 comm.

288

Hom. Il. Ω 578-590

289 _{MacLeod 1982, p. 90, rr. 33-76 comm.} 290 _{Richardson 1985, p. 281, rr.44-45 comm.} 291

MacLeod 1982, p. 15. Apollo benadrukt dat Hector en Priamus altijd hun eerbied voor de goden hebben laten blijken. Hom. Il. Ω 33-34, 425-428; Richardson 1985, p. 316, rr. 425-428 comm.

292 _{Macleod (MacLeod 1982, p. 86, r.16 comm.) zegt dat het slepen van het lijk van Hector rond het graf van}

Achilles, zoals beschreven in Hom. Il. Ω 16-17, net zozeer een rouwklacht voor Patroclus is als een vernedering van Hector.

293

Hom. Il. Ω 110; zie ook MacLeod 1982, p. 99, r. 110 comm.

294 _{Richardson 1985, p. 297; MacLeod (MacLeod 1982, p. 99, r. 110 comm.) deelt deze mening niet, maar ziet}

het als deel van het ritueel. Ik ben het echter met Richardson eens, omdat de geschenken per stuk en tot in detail beschreven worden en dus kennelijk belangrijk zijn (Hom. Il. Ω 228-237).

295

40 van Achilles.296 Het moment waarop Priamus de handen van Achilles kust is het meest gespannen en dramatische moment van boek Ω vanwege de tricolon crescens die in de laatste regel van dat fragment verwerkt is: ‘De grote Priamus kwam ongemerkt voor hen binnen en nadat hij dichtbij was gaan staan omvatte hij de knieën van Achilles met zijn handen en kuste hij diens handen, de vreselijke, mannenmoordende handen, die zoveel van zijn zonen hadden gedood.’.297 Er ontstaat pathos door de omkering van de normale situatie: het slachtoffer Priamus is in zijn eigen land de smekeling, de moordenaar Achilles degene die gesmeekt wordt terwijl hij als een vorst dineert.298 De plotselinge verandering in de houding van Achilles naar het lijk van Hector is ook opvallend: in plaats van het verder te schenden ziet hij er persoonlijk op toe dat het lichaam de vereiste reiniging ondergaat.299 Een correcte lijkbezorging is erg belangrijk in de Oudheid, zowel voor de Homerische personages300 als voor de Grieken in de 5e eeuw.

Proclus vermeldt in zijn samenvatting van de andere werken van de Epische Cyclus geen episoden met Achilles en Hector samen. Aeschylus heeft tussen 490 en 480301 een tragediecyclus over o.a. het duel tussen Hector en Achilles en over het loskopen door Priamus van Hectors lichaam, maar die is niet overgeleverd; alleen wat fragmenten zijn over, op grond waarvan er toch met redelijke zekerheid een samenvatting gemaakt kan worden.302 Het is van belang dat in de derde tragedie van deze trilogie, de

Φρύγες, Hermes samen met Priamus de tent van Achilles betreedt (zie H.6.2, 6.3 en 6.5.4).303 Ook andere schrijvers hebben tragedies over Achilles geschreven, maar behalve de titels is ons daarvan niets overgeleverd.304