Analyse van de resultaten

De analyse van de resultaten wordt gedaan aan de hand van de onderzoeksvragen (paragraaf 2.7) en aan de hand van het conceptuele model (paragraaf 2.6). Op hoofdlijnen betekent dit dat de volgende relaties geanalyseerd worden: allereerst wordt er gekeken naar de invloed van tijdsdruk die ervaren wordt door individuen op de professioneel kritische instelling van de desbetreffende accountant. Vervolgens wordt het effect van de professioneel kritische instelling van accountants op fouten in controles onder de loep gelegd. Ook de modererende variabele, ervaring, komt aan het eind van deze paragraaf aan de orde. Het conceptuele model zoals beschreven in paragraaf 2.6 is hieronder nogmaals afgebeeld.

Figuur 4.1: conceptuele model

4.2.1 Ervaren tijdsdruk

Uit de interviews met de respondenten (vier managers en vier controleleiders) blijkt dat iedereen een bepaalde mate van tijdsdruk ervaart (analysetabel 1). De accountants geven unaniem aan dat ze moeten overwerken, vooral in het hoogseizoen, en dat de werkhoeveelheid in deze periode in de meeste gevallen niet wenselijk is. De werkzaamheden die de accountant moet uitvoeren zijn de afgelopen jaren ook flink toegenomen, door de toenemende wet- en regelgeving, wat ook als extra druk wordt ervaren.

39 Uit de interviews blijkt verder, dat veel accountants hun klantportfolio moeilijker te managen vinden, naarmate het aantal klanten toeneemt, ook al zijn het relatief ‘kleine’ klanten. De hoeveelheid werkzaamheden in de basis die voor elke klant moeten worden uitgevoerd verandert namelijk niet, maar het aantal klanten die gecontroleerd moeten worden, neemt wel toe, waardoor er tijdsdruk gaat ontstaan op de verschillende controles. Hoe kleiner het klantenpakket (aantal klanten), hoe meer je de materie in kan duiken binnen een controle, geven twee managers aan.

De invloed van de ervaren tijdsdruk van de accountants op de professioneel kritische instelling van accountants is een sterke negatieve relatie. Dat betekent: hoe hoger de tijdsdruk is, hoe meer dat ten koste gaat van de professioneel kritische instelling. Binnen de professioneel kritische instelling kan vervolgens onderscheid gemaakt worden tussen de vragende geest van de accountant, het vermogen van de accountant om een oordeel uit te stellen en het zoeken naar controle-informatie. Er is geen direct verband op de relatie van tijdsdruk met het uitstellen van een oordeel, maar op de vragende geest en op de zoektocht naar informatie wel. Vooral op de vragende geest van de accountant heeft tijdsdruk een sterke invloed. Managers geven aan dat ze niet de tijd hebben om alles te bekijken. Daarnaast zei een controleleider dat er ’s avonds, bij het overwerken, onder controleleiders wel eens gezegd wordt, dat iemand een sheet in het dossier liever niet geopend had, want dan had diegene iets niet gezien en had de desbetreffende persoon er ook niets mee hoeven te doen. Ten aanzien van de invloed van de ervaren tijdsdruk op het uitstellen van een oordeel is geen verband gevonden. Het beeld dat de respondenten schetsen is, als je goed communiceert met de klant, het geen probleem voor ze is om hun oordeel uit te stellen.

_

Geen verband

_

Ervaren tijdsdruk Zoektocht naar informatie

Ervaren tijdsdruk Vragende geest

40 De tijdsdruk die de respondenten ervaren heeft dus over het algemeen een negatieve invloed op de professioneel kritische instelling van accountants. Uit onderzoek van McDaniel (1990) blijkt dat een verhoogde tijdsdruk resulteert in een lagere effectiviteit en efficiëntie ten aanzien van de controle en dat wordt dus bevestigt met de uitkomsten van dit onderzoek. Ook De Paola & Gioia (2016) geven in hun onderzoek aan dat mensen die onder tijdsdruk werken, minder goed presteren. De respondenten gaven aan dat tijdsdruk constant toeneemt, iets wat Pierce en Sweeney (2004) ook al concludeerden in hun onderzoek. Zij voegden daar nog aan toe dat de tijdsdruk die binnen controles heerst veel hoger is dan de optimale tijdsdruk die er zou moeten zijn.

Om de professioneel kritische instelling van accountants te verbeteren zou het dus volgens het merendeel van de respondenten beter zijn om de tijdsdruk die heerst binnen de Big-N organisatie te verminderen.

4.2.2 Budget tijdsdruk

Een onderdeel van de tijdsdruk die accountants ervaren is de budget tijdsdruk, dat voortvloeit uit de tijd die beschikbaar is voor een controle waarop een budget gebaseerd is (analysetabel 2). Alle respondenten, op één controleleider na, geven aan dat budgetten onder druk staan en dat zij dit ook voelen. Druk op budgetten is er altijd geweest geven de vier managers aan en is ook nu nog het geval. Daarop aansluitend geeft een controleleider aan dat er managers zijn die heel nadrukkelijk een stille hint geven door af en toe te vermelden hoe het budget ervoor staat met betrekking tot de controle. Ondanks deze bevindingen, blijkt uit de interviews dat de respondenten zeer ongevoelig zijn voor de druk uit hoofde van het budget en heeft dit geen invloed op de professioneel kritische instelling. Zowel op de vragende geest van de accountant, het vermogen om een oordeel uit te stellen en op de zoektocht naar informatie heeft de tijdsdruk voortvloeiend uit het budget geen verband. De respondenten geven aan het budget echt los te laten als zij in tijdnood komen en de werkzaamheden te willen uitvoeren die uitgevoerd moeten worden. ‘Kwaliteit gaat voor geld en heel cru gezegd, ik merk het niet in mijn portemonnee’ vertelde een controleleider. Een andere respondent zegt dat dit een geheel veranderende tendens is door de organisatie van de laatste jaren, omdat partners angstiger zijn voor kwaliteitsreviews dan voor kleine marges op hun klanten. De professioneel kritische instelling wordt dus niet beïnvloed door budget tijdsdruk.

41 Geen verband Geen verband Geen verband

De uitkomsten van dit onderzoek ten aanzien van budget tijdsdruk stroken niet helemaal met de bestaande literatuur. Zo toont McDaniel (1990) aan dat meer dan 50% van de accountants van de American Institute of Certified Public Accountants (AICPA) stappen in de controle aftekenen, zonder dat deze stappen ook daadwerkelijk afgedekt en onderbouwd zijn met gefundeerde informatie. De tijdsdruk om het budget te halen was de voornaamste reden hiervan. Ook recenter onderzoek van Hyatt & Taylor (2013) bevestigen dat accountants vaak te maken hebben met budget tijdsdruk en dat dit soms leidt tot het verzuimen van controlestappen. Kelley & Margheim (1990) en Pierce & Sweeney (2004) uiten ook hun zorgen over de uitvoering van de werkzaamheden binnen een controle, want zij laten zien dat budget tijdsdruk leidt tot het minder effectief verzamelen van controlebewijs. In de discussie wordt deze controverse besproken (§ 4.3).

Hoewel er geregeld wordt gezegd door een leidinggevende dat men ervoor moet zorgen dat je binnen een bepaalde tijdspanne klaar moet zijn, laten de accountants zich klaarblijkelijk hier niet door leiden en gaat dit uiteindelijk niet ten koste van hun professioneel kritische instelling.

4.2.3 Deadline tijdsdruk

Het andere onderdeel van de tijdsdruk die accountants ervaren is de deadline tijdsdruk, dat zich voordoet wanneer een accountant zijn controle taken moet voltooien voordat een deadline wordt bereikt (analysetabel 3). Uit de interviews blijkt dat het leeuwendeel van de respondenten aangeeft deadlines te willen respecteren, omdat het niet halen van een deadline voelt als falen. Je moet ervoor zorgen dat je een goede dienstverlener bent en daar hoort het halen van een deadline bij.

Vragende geest Budget tijdsdruk

Uitstellen oordeel Budget tijdsdruk

Zoektocht naar informatie Budget tijdsdruk

42 Hedendaags zijn deadlines die vanuit de klant komen hetzelfde als een x aantal jaren terug, maar de werkzaamheden worden steeds meer. De Big-N organisatie zit te krap in haar jasje wat personeel betreft om die deadlines te halen met de kwaliteit die wordt nagestreefd, verteld een manager. De klanten hebben bijeenkomsten en vergaderingen gepland met de Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen. Voor zo’n dergelijke meeting moet de accountantsverklaring er liggen en zodoende is het verschuiven van de deadline in de praktijk een lastig verhaal. Verder blijkt uit de interviews dat de ‘harde’ deadlines (betreft veelal de grotere klanten) uiteindelijk wel altijd worden gehaald. Desnoods haalt de Big-N organisatie allemaal mensen van andere controleteams af, om die harde deadline te kunnen halen. Gevolg hiervan is dat de ‘zachte’ deadlines, voornamelijk bij kleine klanten, gaan verschuiven.

De algehele strekking van de uitkomsten is dat deadline tijdsdruk, in tegenstelling tot budget tijdsdruk, wel invloed heeft op de professioneel kritische instelling van accountants. Zeker ten aanzien van het kenmerk ‘de vragende geest’ is een sterk verband waar te nemen. In de interviews komt naar voren dat wanneer de tijd voor een controle echt krap wordt ten aanzien van de deadline, de accountants alleen nog controlestappen gaan doen die zij echt nodig achten. Dat zijn voornamelijk de hoge risicoposten. Daarnaast moet men veel overwerken op het moment dat de deadline nadert blijkt uit de interviews, wat ervoor zorgt dat de kans dat de accountant iets over het hoofd ziet vergroot wordt.

Ook heeft de deadline tijdsdruk een (zwak) negatieve invloed op het vermogen om een oordeel uit te stellen en op de zoektocht naar informatie. Als er te weinig tijd beschikbaar is, kan de accountant niet meer op zoek naar alle benodigde informatie, tenzij hij de deadline uitstelt. Deze twee kenmerken lijken dichtbij elkaar te liggen. Zoals eerder aangegeven, begeeft een accountant zich op glad ijs, indien hij een deadline wil verplaatsen, omdat klanten met afspraken te maken hebben. Zo kwam recentelijk provincie Overijssel in de media met het feit dat zij opheldering van de accountant wilde voor het verstrekken van een ‘te late accountantsverklaring’1

. Een deel van de respondenten geeft in de interviews aan dat ze in sommige gevallen toch te meegaand zijn met de klant om zo het oordeel niet te hoeven uitstellen.

_

1

https://www.accountant.nl/nieuws/2016/6/overijssel-boos-op-ey/

43 _

_

Accountants hebben te maken met een toenemende deadline tijdsdruk doordat er nieuwe regels, richtlijnen en wetten zijn bijgekomen (Robertson, 2007) en op het moment dat er strakkere deadlines zijn voor accountants, dan daalt de kwaliteit van de controle (Glover et al., 2015). Daarnaast blijkt uit onderzoek van McDaniel (1990) dat de effectiviteit van accountants daalt in geval van deadline tijdsdruk. Ook uit dit onderzoek blijkt dat de deadline tijdsdruk een negatieve invloed heeft op de professioneel kritische instelling, waardoor de kwaliteit van de controle daalt.

Daarnaast gaven respondenten aan veel te moeten overwerken als deadlines naderen. Als deze situatie zich voordoet wordt de kans op het maken van fouten vergroot (Dall’Ora et al., 2016). Ook stellen Dall’Ora et al., dat overwerken ervoor zorgt dat het vermogen van een individu om zaken waar te nemen en te observeren gereduceerd wordt, waardoor de vragende geest zal afnemen. Uit onderzoek van Bennet, Hatfield & Stefaniak (2015) blijkt dat deadline tijdsdruk het belang van het bereiken van een overeenstemming tussen accountant en klant vergroot. De accountant is meer geneigd tot het doen van concessies onder hoge deadline druk, dan onder lage deadline druk (Smith et al., 1982). Een accountant zal minder snel geneigd zijn, zijn oordeel uit te stellen of verder te zoeken naar controle informatie.

In tegenstelling tot de budget tijdsdruk heeft deadline tijdsdruk dus wel een (negatieve) invloed op de professioneel kritische instelling van accountants. De druk die vanuit externe partijen komt, blijkt in een aantal gevallen toch een belemmering te zijn om een rechte rug te behouden.

4.2.4 Professioneel kritische instelling

Nadat er is gekeken naar de invloed van tijdsdruk op de professioneel kritische instelling, wordt er nu gekeken naar de relatie tussen de professioneel kritische instelling en (mogelijke)

Deadline tijdsdruk Zoektocht naar informatie

44 fouten in controles. Per kenmerk van de professioneel kritische instelling is het effect daarvan onderzocht.

4.2.4.1 Vragende geest

Volgens de respondenten heeft de vragende geest een sterk effect op mogelijke fouten in controles (analysetabel 4). Een manager geeft aan dat hij het liefst nog wel een dag extra aan al zijn dossiers zou willen werken om alle issues grondig te bekijken. Daarnaast geeft men aan dat er eigenlijk altijd wel verbeterpunten zijn als men terugkijkt naar een jaar eerder en dat er toen wel zaken over het hoofd zijn gezien. Daar liggen verschillende oorzaken aan ten grondslag volgens de respondenten, zoals het machtsspel met de klant, de tunnelvisie die het team creëert naar verloop van tijd en de tijdsdruk die er heerst binnen een controle. Op het moment dat je, als accountant, een vraagstuk bij de klant laat door sudderen, om wat voor reden ook, gaat dat ten koste van je controle en kunnen er mogelijkerwijs fouten ontstaan. De wil om een controle op een goede manier af te ronden is er in alle gevallen wel, maar door de externe druk op het individu, kunnen niet alle respondenten zeggen dat alle controles uiteindelijk goed zijn afgerond. In die situaties hebben de accountants niet alle informatie diepgaand kunnen beoordelen. De vragende geest van een accountant zorgt voor een sterk effect op fouten in controles.

+

Nelson (2009) geeft aan dat de vragende geest erg belangrijk is om fouten in controles te voorkomen, want de accountant mag niet blindelings op informatie vertrouwen. Belangrijke aspecten bij dit kenmerk zijn: het kunnen bewijzen van beweringen van klanten en het actief vragen stellen aan klanten (Bunge, 1991; Kurtz, 1992). Echter, geeft het merendeel van de respondenten aan dat ze soms wel moeten vertrouwen op de verkregen informatie en dat sommige mensen simpelweg niet nadenken wat ze aan het doen zijn, dus gewoon de standaard uitvoering doen. Een veel gehoord argument hiervoor is dat dit komt door tijdnood. Braun (2000) geeft aan dat tijdnood zorgt voor een focus op de primaire taak van de accountant, maar dat dit wel ten koste gaat van de secundaire taken zoals het volgen van afwijkingen die zouden kunnen duiden op fraudes.

45

4.2.4.2 Uitstellen oordeel

Het uitstellen van een oordeel door accountants heeft een zwak effect op fouten in controles (analysetabel 5). Nagenoeg alle respondenten geven aan dat ze, als ze het bewijs echt niet hebben, hun oordeel kunnen uitstellen om zo fouten in controles te voorkomen. Als alle issues niet geraakt zijn, zou men nooit iets aftekenen. Het is wel belangrijk om mondig te zijn, aangezien klanten vaak niet blij zijn met dit nieuws, zegt een manager. Een controleleider beaamt dit en geeft aan dat het lastig is om een oordeel uit te stellen, maar dat er soms gewoonweg niets aan te doen is. Dit beeld bestaat onder alle controleleiders die hebben geparticipeerd in dit onderzoek. Een manager is heel stellig in zijn beantwoording, want hij geeft aan dat je dossier gewoon goed moet zijn, dus dat het helemaal geen dilemma mag en moet zijn om je oordeel mogelijkerwijs uit te stellen.

_

Mensen zijn kritisch als zij niet simpelweg beweringen accepteren, maar in plaats daarvan het verzamelde bewijs met een open mind evalueren (Kurtz, 1992) en op basis daarvan hun oordeel kunnen uitstellen totdat er voldoende bewijs is om een oordeel te vormen. De kwaliteit van controles zou verbeteren als accountants hun klanten kunnen overtuigen om correcties door te voeren, in plaats van toe te geven aan belangrijke tekortkomingen om zo de klant te behouden (Nelson, 2009). Wil de klant dit niet, dan zal de accountant het onderhandelingsproces moeten vertragen en zijn oordeel uit moeten stellen (Tan & Trotman, 2008) en de respondenten geven aan hier geen moeite mee te hebben. Zoals eerder gezegd geven de respondenten aan hun oordeel goed uit te kunnen stellen en dat komt volgens Nelson (2009) de kwaliteit van een controle ten goede.

4.2.4.1 Zoektocht naar informatie

Het laatste kenmerk van de professioneel kritische instelling wat in dit onderzoek centraal staat is: de zoektocht naar informatie (analysetabel 6). Dit kenmerk heeft een gematigd effect op mogelijke fouten in controles. De respondenten geven aan dat ze wel redelijk tevreden zijn met hun dossier, maar dat er toch wel eens iets gemist wordt. ‘Het zijn er niet veel, maar er zitten wel dossiers bij waarbij achteraf bleek dat er te weinig is gedaan’ zei een controleleider. Om een resultaat te behalen, moet er soms exponentieel meer werkzaamheden gedaan worden. Dan wordt een kosten-baten analyse gemaakt en dat kan de zoektocht naar informatie

46 belemmeren. Daarnaast geeft het merendeel van de respondenten aan dat ze niet alles zelf na kunnen kijken en uit kunnen zoeken en dat ze zich soms wel eens afvragen of ze voldoende werkzaamheden hebben gedaan. Oorzaken hiervan die worden genoemd door de respondenten zijn wederom de tijdsdruk die op een controle rust, maar ook het aantal klanten speelt hierin een rol. Een kleiner klantenpakket met grotere klanten is beter te overzien dan een groot klantenpakket met veel kleine klanten. Op den duur raak je het overzicht kwijt en is het klantenpakket niet meer te managen. Een manager geeft aan dat met 23 klanten hij de kwaliteit van een controle niet meer kon waarborgen.

+/-

Uit onderzoek van Svanström (2016) geeft meer dan 50 procent van de respondenten aan een paar keer per jaar te maken te hebben met oppervlakkige reviews, het ten onrechte of voortijdig aftekenen van controle stappen en het accepteren van zwakke beweringen van klanten. Dit terwijl Bunge (1991) juist aangeeft dat de zoektocht naar informatie uiterst belangrijk is. Kelley & Margheim (1990) versterken de uitkomst van Svanström door te concluderen dat tijdsdruk ervoor zorgt dat er een vergrote kans is dat accountants vroegtijdig stappen in de controle aftekenen om efficiencyslagen te kunnen maken. De uitkomsten van Svanström (2016) en Kelley & Margheim (1990) sluiten aan bij dit onderzoek, aangezien sommige respondenten in dit onderzoek aangeven dat er soms gewoon een beste poging van een controle gemaakt wordt omwille de tijd en dat het dan wel eens gebeurt dat de waarheid niet altijd geraakt wordt. Daarnaast geven een aantal respondenten aan dat je soms simpelweg moet doen wat jouw leidinggevende van je vraagt en dit kan leiden tot het feit dat de zoektocht naar informatie beïnvloed wordt door de voorkeuren van de reviewer van de accountant (Turner, 2001). Als laatste stellen Bamber et al. (1997) dat accountants bewijsstukken die hun verwachtingen bevestigen als overtuigender worden ervaren dan bewijsstukken die niet stroken met hun verwachtingen en daardoor gaan ze niet verder en gedetailleerder verder zoeken naar informatie (Earley, 2002).

4.2.5 Werkervaring

Tot slot is in dit onderzoek gekeken naar de modererende rol van werkervaring van accountants op de relatie tussen de professioneel kritische instelling van accountants op het voorkomen van fouten in controles (analysetabel 7). Een accountant kan door zijn ervaring

47 kennis vergaren, wat ervoor kan zorgen dat hij kwalitatief betere controles kan uitvoeren, laten de respondenten weten. De participanten van dit onderzoek zijn het unaniem (vier controleleiders en vier managers) eens over de toegevoegde waarde van ervaring in controle-teams. Men geeft aan dat je veel beter het overzicht kan bewaken, waardoor de kans dat je zaken mist, kleiner wordt. Daarnaast kan men de risico’s veel beter inschatten en die