Amateurfotografie en beeldcultuur

Een opvallend verschijnsel wat zich voordoet in de digitale fotografie wereld is de toestroom van amateurkiekjes. Wat er ook gebeurt, er is altijd wel iemand in de buurt die het vast kan leggen. Eén op de drie Nederlanders heeft een digitale camera en met steeds meer mobiele telefoons kunnen foto’s worden gemaakt. Als er iets gebeurt zie je meteen een hoop mensen hun mobiel in de lucht steken om een foto van het voorval te maken. Een voorbeeld hiervan is de treinramp in Amsterdam in 2004, waar passagiers digitale foto’s maakten nog voor de schermen werden opgezet om de slachtoffers uit beeld te houden. Dit is vooral voor de fotojournalistiek een bedreiging. Fotograaf zijn is een open beroep geworden, iedereen kan zich tegenwoordig fotograaf noemen. Zo werd er op 22 augustus 2004 in de Noorse hoofdstad Oslo een kunstroof vastgelegd door een amateur. Deze was

toevallig in de buurt van de auto, waarmee de dieven zich uit de voeten wilden maken.

kunstroof Oslo

Op de foto zie je een hoop overbodige details (zoals een prullenbak, verkeersborden), maar je ziet ook 2 mannen lopen met ingelijste werken en een derde man die de achterklep van de auto open doet. Het is een foto die professionele nieuwsfotografen niet gauw zullen maken. Deze zouden een ‘goede’ foto maken, die scherper van beeld is en zonder overbodige elementen.

Dit is een voorbeeld uit een groeiend aantal fotografen dat geschiedenis gaat schrijven, namelijk de amateurs. De vliegtuigspotters bestonden al langer, zij legden incidenteel een vliegramp vast. Sinds kort hebben we dus ook treinreizigers die na hun ongeluk de gecrashte wagons

fotograferen en als hoogtepunt waren er natuurlijk de honderden bewijzen van het Amerikaanse wangedrag in de Iraakse Abu Ghraib gevangenis. Deze foto’s verschenen eerst in een digitaal

fotoalbum op internet, van een teruggekeerde Amerikaanse soldaat. Toen deze foto’s ontdekt werden door de pers en gepubliceerd werden, werd dit natuurlijk een schandaal. Deze amateurfoto’s gaan vervolgens de archieven in, maar ook in de mappen met historische momenten. De kracht van deze beelden is flink toegenomen door de onbegrensde toegankelijkheid van het internet en door de snelheid van de digitale fotografie.

Amateurbeelden gemaakt in de Abu Ghraib gevangenis in Irak

Het meest recente voorbeeld is de foto die in de Telegraaf werd geplaatst na de moord op Theo van Gogh. De foto werd door een voorbijganger gemaakt met zijn mobieltje. Op deze foto is het lijk van van Gogh te zien waar het mes nog in vast steekt. Maar door een amateur gemaakt of niet, de Telegraaf was deze dag wel de meest verkochte krant. Hieruit blijkt dat de lezer kiest voor de sensatie van wat er op de foto staat afgebeeld en niet voor de kwaliteit van de foto, die in dit geval te wensen over laat.

Amateurbeelden duiken dus meer en meer op in de media. Ze laten de lezer of kijker meestal spectaculaire gebeurtenissen zien die ze anders niet zouden zien. En zijn daardoor ook realistischer

en geloofwaardiger. Maar ze roepen ook vaak vragen op.

“Het is geen toeval dat er meer amateurbeelden opduiken in de media”, zegt professor Luc Pauwels13_{. “Ook op het}

Internet zie je meer websites verschijnen met eigen beelden. De grens tussen het private en het publieke wordt doorbroken. Het toont ook aan dat het de wens is van de massa om meer het publieke forum te gebruiken. Nieuwsbeelden van amateurs gaan daar nog een stapje verder in: ze worden zelf een beetje journalist.’’ Anton Groothuis stond op een dag in mei 2000 met zijn camera op het balkon van zijn Enschedese woning toen hij een zware explosie zag. Zijn snel gemaakte foto van de vuurwerkramp, waarop achter een flatgebouw enorme rookwolken zijn te zien, haalde diverse kranten.

Deze foto werd gepubliceerd in De Telegraaf, de dag na de moord op Theo van Gogh

Wat moet de journalistiek met die ontwikkeling? Het ANP heeft besloten erin mee te gaan. Ze hebben een overeenkomst gesloten met www.nu.nl om foto’s te gebruiken die bezoekers van de nieuwssite kunnen opsturen als ze denken dat ze iets bijzonders hebben gemaakt met hun digitale camera. Amateurs van wie de foto door het ANP wordt opgepikt, krijgen een beloning van 65 euro. ‘Meer dan vroeger kunnen passanten nieuwsfoto’s maken ‘, zegt Leo Blom, chef van de fotoredactie van het ANP. De samenwerking met Nu.nl is een proef van enkele maanden. ‘Er moet wel een paar keer een echt succes zijn geboekt, willen we hiermee verder gaan.’

Grote concurrentie dus door de opkomst van de amateurfotografie. Dit is iets waar professionele fotografen, en vooral persfotografen mee moeten leren omgaan. Volgens Hans Aarsman (fotograaf) is het gevolg hiervan dat professionele persfotografen zich nu meer en meer gaan richten op esthetiek in hun foto’s. Hij ziet als een aanduiding hiervan dat World Press Photo zijn laatste winnaar author noemde in plaats photographer. Gelukkig voor de persfotografen zijn amateurkiekjes die écht iets te betekenen hebben vaak incidenteel.

Maar door de opkomst van dit soort nieuwe media als digitale camera’s en telefooncamera’s komen de grenzen tussen professionele fotografie en amateurfotografie vooral binnen de journalistiek onder druk te staan. Door de straks overweldigende aanwezigheid van mobiele camera’s kunnen straks bijvoorbeeld misdadigers makkelijker op heterdaad worden betrapt, zoals in Oslo is gebeurd. Ook kunnen zo de meest gruwelijke details van een gebeurtenis worden weergegeven, die persfotografen uit ethische overwegingen niet zullen maken, zoals bij de moord op Theo van Gogh. Mensen zullen vaker hun getuigenis vast kunnen leggen. Dit is een groot voordeel voor de misdaadbestrijding. Niet alleen zullen gebeurtenissen nog vaker vastgelegd worden, maar ze kunnen ook snel verspreid worden via het internet. Dit zal ook deel van de privacyrechten aantasten, vooral van misdadigers. Deze zullen dan met foto en al op het internet verschijnen. Al met al zal deze ontwikkeling de beeldcultuur weer een stapje verder helpen: Nóg meer opvallende beelden van ‘schokkende’

gebeurtenissen met een nóg snellere verspreiding hiervan. Dit wordt smullen voor de sensatiebeluste maatschappij.