6 Analyse gemeentelijke visie
7.2 Advies
Aan de hand van de theorie, analyse en observaties tijdens het schrijven kunnen nog een aantal aanbevelingen worden gedaan voor overheden rond burgerparticipatie. Deze aanbevelingen gelden dan ook niet alleen voor de in deze scriptie betrokken overheden, aangezien sommigen bepaalde aspecten van het advies in de praktijk al gelden.
Veelvoud aan methoden mogelijk, maar vereist terugkoppeling naar burgers
Deze aanbeveling is vrij voor de hand liggend gezien de conclusie dat er een veelvoud aan participatievormen wordt gebruikt bij gemeentes. Het is belangrijk dat er geëxperimenteerd wordt met nieuwe vormen van participatie en dat daar ruimte aan wordt gegeven, zeker omdat
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
dit mogelijk ook democratische waarden als inclusiviteit sterk kunnen verbeteren. Echter is daarbij wel een duidelijke terugkoppeling nodig naar niet alleen de raad, maar vooral naar burgers nodig over waarom ze soms wel en op andere momenten niet in het proces betrokken worden. Nieuwe documenten zoals de samenspraakverordeningen als in Zoetermeer of spelregels van burgerparticipatie in Katwijk kunnen helpen om de verwachtingen over burgerbetrokkenheid een plaats te geven binnen de visie van de gemeentes zodat dit duidelijker is voor burgers. Een aspect daarvan zou kunnen zijn om uit te spreken welke vormen daarbij niet meer passen in besluitvormingsprocessen.
Constante evaluatie en reflectie
Ondanks dat de gedachtes rond betrokkenheid tussen gemeentes en overheden grotendeels overeenkomen, zijn er wel per gemeente een aantal verschillen in hoe ver zij al zijn. Dit zal ook het geval zijn in andere gemeentes is Nederland, waar mogelijk minder ervaring is met betrokkenheid. Aangezien ervaring zo belangrijk is bij een complexe zaak als participatie, is het belang dat zowel bij de eigen vormen van participatie als bij de resultaten van
participatievormen in andere gemeenten in Nederland evaluatie plaatsvindt over hoe het heeft gewerkt en wat het heeft bijgedragen, zodat achterblijvers daarvan kunnen profiteren. Overleg tussen gemeentes en goede informatievoorziening vanuit het ministerie en VNG kunnen daarvoor cruciaal zijn. Zoals Van der Steen et al. (2014, p. 62) concluderen, moet er
geïnvesteerd worden in het vergroten van het eigen leervermogen van overheden om aan de eisen van de energieke en veranderende samenleving te voldoen. De pilots zijn voor de meeste betrokken partijen behulpzaam geweest en ze zijn een goed middel om tot de
inwerkingtreding van de Omgevingswet decentrale overheden te laten wennen aan de nieuwe instrumenten en de rol van burgerbetrokkenheid daarbij.
Bij betrokkenheid hoort duidelijkheid
Uit de conclusie komt duidelijk naar voren dat gemeentes veel mogelijkheden openlaten voor burgerbetrokkenheid, terwijl in de analyse ook sterk wordt benadrukt dat duidelijkheid over rollen nodig is. Burgers zullen eerder betrokken zijn bij processen en tevreden zijn over resultaten als er duidelijk is wat er van hen verwacht wordt en hoe zij invloed gaan hebben op het resultaat. Als dat niet het geval is, zullen zij het aan zich voorbij laten gaan of tijdens het proces ontevreden worden. Een deel van die duidelijkheid zit ook in het feit dat bij
vroegtijdige betrokkenheid er natuurlijk een mate van abstractie zal zijn, maar dat er ook al
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
enige duidelijkheid is over hoe het henzelf kan gaan beïnvloeden in de toekomst. Daarbij hoort wel dat het ook duidelijk is dat er een gemeenschappelijk belang is. Wees expliciet over de rol van participatie of burgerinitiatieven op veranderingen in de ruimtelijke leefomgeving
Participatie: middel of doel?
Dit adviespunt komt niet direct voort uit de conclusie van mijn onderzoek, maar is wel iets dat doorsijpelde in de interviews. Waarom betrek je burgers? Participatie blijft een fragiel goed waar zelf invulling aan gegeven kan worden door overheden. Belangrijk punt is dat er bij participatie goed moet worden nagedacht of het doel of middel moet zijn binnen
beleidsprocessen. Als participatie een doel is, moet de voortgang van het beleidsproces zelf niet uit het oog worden verloren. Als het slechts een middel is om bepaalde beleidsdoeleinden te bereiken, bestaat er de kans dat kritische burgers die het niet eens zijn met deze doeleinden minder snel in het proces zullen worden opgenomen.
8 Literatuur
Akkerman, T., Hajer, M. & Grin, J. (2004) ‘The Interactive State: Democratisation from Above?’, in Political Studies, Vol. 52, p. 82-95.
Barnes, M., Newman, J., & H. Sullivan. (2004) ‘Power, participation and political renewal: theoretical perspectives on public participation under new labour in Britain’, in Social Politics, Vol. 11(2), p. 267-279.
Baxter, P. & Jack, S. (2008) ‘Qualitative Case Study Methodology: Study Design and
Implementation for Novice Researchers’, in The Qualitative Report, Volume 13 Number 4, p. 544-559.
Becker, U. (2006) ‘Democratische norm en democratie theorie’. In: Becker, U. & van Praag, P. (eds.), Politicologie: Basisthema’s en Nederlandse Politiek. Apeldoorn: Het Spinhuis.
Boonstra, B. en Boelens, L. (2011) ‘Self-organization in urban development: towards a new perspective on spatial planning’, in Urban Research & Practice. Vol. 4(2), p. 99-122.
Boonstra, B. Paradies, G., Van de Lindt, M. & Emmert, S. (2012) Netwerken rond maatschappelijke initiatieven: Succes- en faalfactoren. Delft: TNO.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Broeders, D.W.J., Huysmans, F. & Verhoeven, I. (2006) ‘Setting the scene: ontwikkelingen in het medialandschap’, in Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, Vol 34 (2), p. 116-132.
Bryman, A. (2004) Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press.
Cohen, J. (1989) ‘Deliberation and Democratic Legitimacy’. In: Harmlin, A. and Petit, P. (eds.). The Good Polity. Oxford: Blackwell
Cohen, J. (1997) ‘Deliberation and Democratic Legitimacy’. In: James Bohman en William Regh (eds.), Deliberative Democracy: Essays on Reason and Politics, Cambridge: MIT Press.
Cohen, J. (1988) ‘Democracy and Liberty’, in Elster, J. (ed.). Deliberative Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.
Cohen, J. & Rogers, J. (2005) Associations and Democracy. Londen: Verso
Dahl, R.A. (1989) Democracy and its critics. New Haven, CT: Yale University Press.
De Gier, A.A.J. (2011) ‘Kan het tij worden gekeerd?’ In: Essaybundel over decentralisatie ruimtelijk beleid. Den Haag: Ministerie van VROM.
Denters, S.A.H., Tonkens, E.H, Verhoeven. I. & Bakker, J.H.M. (2013) Burgers maken hun buurt. Den Haag: Platform 31.
Dryzek, J.S (1990) Discursive democracy: politics, policy, and political science. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Duyvendak, J.W. & Krouwel, A. (2001) ‘Interactieve beleidsvorming: voortzetting van een rijke Nederlandse traditie?’, in Edelenbos J. en Monnikhof, R. (eds.). Lokale interactieve beleidsvorming. Een vergelijkend onderzoek naar de consequenties van interactieve
beleidsvorming voor het functioneren van de lokale democratie, Utrecht: Lemma, pp. 17-32. Edelenbos, J. (2000) Proces in vorm: procesbegeleiding van interactieve beleidsvorming over lokale ruimtelijke projecten. Utrecht: Lemma.
Edelenbos, J. & R. Monnikhof (1998) Spanning en Interactie - Een analyse van interactief beleid in lokale democratie. Amsterdam: Printpartners Ipskamp.
Edelenbos, J. & Monnikhof, R. (2001) Lokale interactieve beleidsvorming. Utrecht: Lemma.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Edwards, J. (2001) ‘Interactieve beleidsvorming en de instituties van het lokale bestuur’. In: Edelenbos J. en Monnikhof, R (eds.). Lokale interactieve beleidsvorming. Utrecht: Lemma, p. 117-142.
Eerste Kamer (2015-2016) Omgevingsrecht. Ontwerp Omgevingsbesluit, vergaderjaar 2015- 2016, 33118, nr. C.
Eerste Kamer (2015-2016b) Omgevingswet. Memorie van antwoord, vergaderjaar 2015-2016, 33962, nr. E.
Eerste Kamer (2015-2016c) Omgevingswet. Nader memorie van antwoord, vergaderjaar 2015-2016, 33962, nr. H.
Eerste Kamer (2015-2016) Omgevingsrecht. Nota van Toelichting: Omgevingsbesluit, vergaderjaar 2015-2016, 33118, nr. C.
Engelen, E. en Sie Dhian Ho, M (2004) De staat van de democratie. Democratie voorbij de staat. Amsterdam: Amsterdam University Press
Engelen, E. (2004) ‘Associatief-democratische dromen over verplaatste politiek’ in Engelen, E. en Sie Dhian Ho, M (red.). De staat van de democratie. Democratie voorbij de staat. Amsterdam: Amsterdam University Press
Elster, J. (1998) Deliberative democracy. Cambridge: Cambridge University Press.
Fung, A. & Wright, E.O. (2003) Thinking about Empowered Participatory Governance. In: Fung, A. & Wright, E.O. (eds.). Deepening Democracy: Institutional Innovations in
Empowered Participatory Governance (The Real Utopias Project). New York: Verso. Fung. A. (2004) Empowered Participation: Reinventing Urban Democracy. Princeton: Princeton University Press.
Fung, A. (2006) ‘Varieties of Participation in Complex Governance’, in Public Administration Review, Vol. 66(S1), p. 66-75.
George, A. L. & Bennett, A. (2005) Case Studies and Theory Development in the Social Sciences (Belfer Center Studies in International Security. Cambridge, MA: MIT Press.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Gutmann, A, & Thompson, D. (1996) Democracy and disagreement. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
Habermas, J. (1971) ‘Reflections on the linguistic foundations of sociology: The Christian Gauss Lectures (Princeton University, February-March 1971)’. In: Habermas, J., On the Pragmatics of Social Interaction, Fultner, B. (trans.). Cambridge, MA: MIT Press. 1-103. Habermas, J. (1991) Erläuterungen zur Diskursethik. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Hajer, M.A. (1995) The Politics of Environmental Discourse: Ecological Modernization and the Policy Process. Clarendon Press: Oxford, UK.
Hajer, M.A. & Wagenaar, H. (2003) Deliberative Policy Analysis: Understanding Governance in Network Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Hajer, M.A. & Versteeg, W. (2005) ‘A decade of discourse analysis of environmental politics: Achievements, challenges, perspectives’, in Journal of Environmental Policy & Planning, Vol. 7(3), p.175-184.
Hirst, P. (1994) Associative Democracy. New Forms of Economic and Social Governance. Cambridge: Polity Press.
Hirst, P. (2002) ‘Renewing Democracy Through Associations’, in The Political Quarterly, Vol. 73 (4), p. 409-421.
Hourdequin, M., Landres, P., Hanson, M.J. & Craig, D.R. (2012) Ethical implications of democratic theory for U.S. public participation in environmental impact assessment, in Environmental Impact Assessment Review, 35, p. 37-44.
Keman, H. (2014) Democratic Performance of Parties and Legitimacy in Europe, in West European Politics, Volume 37 (2), p. 309-330.
Lowndes, V. & Sullivan, H. (2004) ‘Like a Horse and Carriage or a Fish on an Bicycle: how well do Local Partnerships and Public Participation go Together?’, in Local Government Studies, Vol. 30(1), p. 51-73.
Michels, A.M.B. (2011) ‘De democratische waarde van burgerparticipatie: interactief bestuur en deliberatieve fora’, in Bestuurskunde, 20(2), p. 75-84.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Michels, A.M.B & de Graaf, L. (2014) In actie met burgers. Utrecht: Utrecht University.
Ministerie van Binnenlandse Zaken (2012) Beleidsdoorlichting Burgerparticipatie 2007- 2011. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2012/05/11/rapport-
beleidsdoorlichting-burgerparticipatie-2007-2011 (geraadpleegd 25 juli 2016).
Ministerie van Binnenlandse Zaken (2013) De doe-democratie. Kabinetsnota ter stimulering van een vitale samenleving.
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2013/07/09/kabinetsnota-doe- democratie (geraadpleegd 15 juni 2016).
Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2012) Stand van zaken ontwikkeling Omgevingswet. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brochures/2012/03/10/stand-van-zaken-
ontwikkeling-omgevingswet (geraadpleegd 15 juni 2016).
Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2013) Omgevingswet: De belangrijkste veranderingen.
http://www.infomil.nl/publish/pages/85083/informatieblad_ienm_de_belangrijkse_veranderin gen.pdf (geraadpleegd 1 juli 2016).
Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2015) E-book - Omgevingswet in thema’s: De stelselherziening uitgediept. https://omgevingswet.pleio.nl/file/download/30830322 (geraadpleegd 25 juni 2016).
Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2015b) Factsheet: Samen aan de slag.
https://www.aandeslagmetdeomgevingswet.nl/documenten/brochures/2015/12/11/factsheet- samen-aan-de-slag (geraadpleegd 1 juli 2016).
Monnikhof, R. & Edelenbos, J. (2001) ‘Interactieve beleidsvorming en de kwaliteit van het beleid.’ In: Monnikhof, R. & Edelenbos, J. (eds.). Lokale interactieve beleidsvorming. Utrecht: Lemma.
Osborne, D. and Gaebler, T. (1993) Reinventing Government: How the Entrepreneurial Spirit is Transforming the Public Sector. New York: Penguin.
Oude Vrielink, M., Verhoeven, I. & van de Wijdeven, T. (2013) ‘Meedoen met de overheid? Over de stille beleidspraktijk van de doe-democratie’, in Bestuurskunde, Vol. 22(2), p. 13-22.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Oude Vrielink, M. & Verhoeven, I. (2011) ‘Burgerinitiatieven en de bescheiden overheid’, in Beleid en Maatschappij, Vol. 38(4), p. 377-387.
Peters, B. G. & Pierre, J. (1998) ‘Governance Without Government? Rethinking Public Administration’, in Journal of Public Administration Research and Theory, Vol. 8(2), p. 223- 243.
Pröpper, I.M.A.M. & Steenbeek, D.A. (1998) ‘Interactieve beleidsvoering: typering, ervaring en dilemma’s’, in Bestuurskunde, vol. 7(7) ,p. 292-301.
Pröpper, I.M.A.M. & Steenbeek, D.A. (1999) De aanpak van interactief beleid: elke situatie is anders. Bussum: Coutinho.
Rawls, J.A. (1999) Theory of justice. revised edition. Cambridge, MA: Harvard University Press.
ROB (2012) Loslaten in vertrouwen: Naar een nieuwe verhouding tussen overheid, markt én samenleving. Den Haag: Raad van Openbaar Bestuur.
Schnabel, P. (2012) ‘Voorwoord’, in Veldheer, V., Jonker, J.J., van Noije, L. & Vrooman C. (eds.), Een beroep op de burger, Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau, p. 9-10
Sociaal en Cultureel Planbureau (2001) Een beroep op de burger, Den Haag: SCP.
Staatsblad (2016) Omgevingswet, jaargang 2016, nr. 156.
Struiksma, J. (2008) Het systeem van het ruimtelijk ordeningsrecht. Amsterdam: IBR.
Tonkens, E. (2008) De bal bij de burger. Burgerschap en publieke moraal in een pluriforme,dynamische samenleving. Amsterdam: Amsterdam University Press
Tonkens, E. & Verhoeven, I. (2011) Bewonersinitiatieven: proeftuin voor partnerschap tussen burgers en overheid. Een onderzoek naar bewonersinitiatieven in de Amsterdamse wijkaanpak. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
Tweede Kamer (2010-2011) Invoeringswet Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. Brief van de minister van infrastructuur en milieu, vergaderjaar 2010-2011, 31 953, nr. 39.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Tweede Kamer (2013-2014) Omgevingswet. Memorie van toelichting, vergaderjaar 2013- 2014, 33962, nr. 3.
Tweede Kamer (2014-2015) Omgevingswet. Nota naar aanleiding van het verslag, vergaderjaar 2014-2015, 33962, nr. 12.
Van den Nieuwenhuijzen, G.J. & Steur, B.F. (2005) Burgers betrekken. Een handleiding voor burgerparticipatie. Den Haag: Rapport van de Raad voor het openbaar bestuur.
Van de Wijdeven, T.M.F. (2012) Doe-democratie: Over actief burgerschap in stadswijken. Delft: Eburon.
Van de Wijdeven, T. M. F. & Hendriks, F. (2010) Burgerschap in de doe-democratie. Den Haag: NICIS Institute.
Van den Broek, A., Steenbekkers, A., Van Houwelingen, P. & Putters, K. (2016) Niet buiten de burger rekenen! Den Haag: Sociaal Cultureel Planbureau
Van der Cammen, H. & de Klerk, L. (2008) Ruimtelijke Ordening: van Grachtengordel to VINEX-wijk. Houten: Het Spectrum
Van der Steen, M., Scherpenisse, J., Hajer, M., van Gerwen, O.J. & Kruitwagen, S. (2014) Leren door doen: overheidsparticipatie in een energieke samenleving. Den Haag:
Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en het Planbureau voor de Leefomgeving.
Van Stokkom, B. (2006) Rituelen van beraadslaging. Reflecties op burgerberaad en burgerbestuur. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Verhoeven, I. (2004) ‘Veranderend politiek burgerschap en democratie’. In: E.R. Engelen & M. Sie Dhian Ho (eds.). De staat van de democratie. Democratie voorbij de staat,
Amsterdam: Amsterdam University Press, p. 55-78.
Verhoeven, I. (2009) Dissertatie: burgers tegen beleid, een analyse van politieke betrokkenheid. Amsterdam: Aksant
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (2006) De nieuwe Wet ruimtelijke ordening: Ruimte geven voor ontwikkeling. Stand van zaken 20 maart 2006.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
http://www.av-consulting.nl/activiteiten/wet-ruimtelijke-
ordening/nieuwe_wet_op_de_ruimtelijke_ordening.pdf (geraadpleegd 1 juni 2016).
Wille, A. (2001) ‘Politieke participatie en representativiteit in het interactieve beleidsproces’ In: Edelenbos J. en Monnikhof, R (eds.). Lokale interactieve beleidsvorming. Utrecht: Lemma, p. 117-142.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2006) Leren van de praktijk: gebruik van lokale kennis en ervaring voor beleid. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2012) Vertrouwen in burgers. Den Haag: WRR.
Yanow, D. (2004) ‘Translating Local Knowledge at Organizational Peripheries’, in British Journal of Management, Vol. 15(1), p. 9-25.
Yin, R. K. (1994) Case study research: Design and methods (2nd ed.). Newbury Park, CA: Sage Publications.
Yin, R. K. (2003) Applications of case study research (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
9 Bijlage
9.1 Parlementaire stukken
Brief van de minister over de vernieuwing van het omgevingsrecht:
http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/31953-39.pdf Memorie van toelichting:
http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/kst-33962-3.pdf Nota naar aanleiding van het verslag:
http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/kst-33962-12.pdf Memorie van antwoord:
http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/kst-33962-e.pdf Nader Memorie van antwoord:
http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/kst-33962-h.pdf Publicatie in Staatsblad: http://www.estibbe.com/currentaffairs/documents/Omgevingswet/stb-2016-156.pdf Omgevingsbesluit: https://www.internetconsultatie.nl/Omgevingswet_Omgevingsbesluit 9.2 Codeerschema
Verwachtingen rond vorm van democratie/inspraak
- Representatief - Associatief - Deliberatief
Verwachtingen rond Focus rond democratische legitimiteit
- Input - Output - Throughput
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
- Feedback
Verwachtingen rond Democratische waarden
- Inclusiviteit - Representativiteit
Verwachtingen rond Focus toekomstige participatiegedachte
- Focusgedachte o Inspraak
o Interactieve beleidsvormen o Overheidsparticipatie
Verwachtingen rond manier van participeren: methode en niveau
- Participatieladder: o Informeren o Consulteren o Adviseren o Co-creatie o Meebeslissen Mogelijke voordelen - Draagvlak - Inclusiviteit - Tijd/sneller proces - Alternatieven Mogelijke nadelen - Overvraging - Vertraging proces - Representativiteit - Problemen met raad - Desinteresse
- Problemen binnen organisatie MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE
Participatielessen uit pilots - Inzicht - Vertrouwen - Geen 9.3 Topiclijst Naam en functie
Relatie tot participatie binnen overheid
Huidige rol burgers ruimtelijk beleid (Ervaringen)
Verwachtingen rond toekomstige rol burgers ruimtelijk beleid in Omgevingswet
Generatie burgerparticipatie en betrokkenheid
Motieven/voordelen van die vorm van burgerparticipatie
Obstakels van die rol van burgerparticipatie
Hoe daadwerkelijk betrekken burgers?
Onduidelijkheden nieuwe rol burgers?
Bestaan er spanningen/onduidelijkheden over rol van burgers tussen overheden?
Vorm van democratische legitimiteit: Input, Output, Throughput of Feedback. Ligt focus op representatie van belangen, rechtvaardigheid van het proces, aansluiting op het algemeen belang of verantwoording/terugkoppeling?
Wat is er geleerd uit de pilots?
Welke stappen moeten er nog genomen worden tot invoering van Omgevingswet op gebied van burgerparticipatie?
MASTERSCRIPTIE MAX NIEKUS 10112413: BURGERS IN DE