Aanpak 3: een beschermend duwtje voor laagopgeleide werknemers

Om te voorkomen dat mensen als Henk ziek worden door hun werk is in de derde plaats nodig dat ze in hun dagelijkse routine bewust of onbewust een duwtje in de beschermende richting krijgen. Want Henk had helemaal niet in de gaten dat zijn gezondheid als een batterij aan het leeglopen was. Vanwege die geleidelijkheid zijn voorzorgsmaatregelen nodig die niet nonchalant ter zijde geschoven kunnen worden. Naast allerlei wettelijke bepalingen wordt in lijn met de nieuwste gedragsinzichten gepleit voor ‘nudges’. Dit zijn vriendelijke duwtjes in de goede richting, die inspelen op allerlei onbewuste dingen die het gedrag beïnvloeden. Door mensen even uit hun routine te halen, of er juist voor te zorgen dat routine-handelingen helemaal gericht zijn op veiligheid en gezondheid. ‘Nudges’ sturen mensen zonder dat ze dat als hinderlijk ervaren, of zelfs in de gaten hebben. Laten we een paar voorbeelden nader bekijken. Het eerste voorbeeld is de Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA). Het is een duwtje in de rug van de medewerker die start met zijn werk. Het is een korte check of de risico’s bekend zijn en of beschermende maatregelen genomen zijn. Maar het is vooral ook een manier om mensen ‘even’ uit de routine te halen en ze zomaar 1 minuut te laten stilstaan en nadenken over de klus die ze gaan aanpakken. Voor Henk zou deze LMRA gewerkt kunnen hebben om zelf meer alert te zijn op de gevaren van de stoffen waarmee hij werkte. En als hij, zoals de LMRA dat voorschrijft ook het werk had neergelegd wanneer niet aan de voorwaarden was voldaan, was zijn gezondheidsbatterij zeker minder snel leeggelopen.

Het tweede voorbeeld gaat niet over Henk, maar over werknemers die hun gehoor moesten beschermen: de Formule-1-headsets, een ‘nudge avant la lettre’. Een grote golfkartonfabriek had al sinds jaar en dag grote moeite om haar medewerkers gehoorbescherming te laten dragen in de productiehallen met grote lawaaiblootstelling. Het bedrijf had al veel gedaan aan geluidsreductie door de machines te omkisten. Maar gehoorbescherming bleef wel nodig. En toch lukte het niet om het personeel zover te krijgen dat ze gebruik gingen maken van de beschikbare gehoorbeschermers. Totdat de directeur in de pauze met de medewerkers om tafel ging, en ze spraken over de weekenden en de hobby’s van de medewerkers. Formule-1 races, dat was waar veel medewerkers warm van werden. De directeur kreeg een geniale ingeving: headsets van de Formule-1 met zowel gehoorbescherming als communicatiemogelijkheden met collega’s. De headsets werden aangeschaft en met groot enthousiasme in gebruik genomen. En er is geen medewerker meer zonder gehoorbescherming.

Andere voorbeelden gaan over Alerta en over Hein. Veiligheid.NL heeft succesvolle bewustwording-scampagnes ontwikkeld en getest in diverse sectoren. “Alerta slaapt ook wel eens een ochtendje uit.” Uit een rondgang onder medewerkers bleken veel mensen het idee te hebben dat ze altijd wel opletten. Dat overkomt mij niet, was een veel gehoorde kreet. Daarop bedacht Veiligheid.NL de fictieve dame ‘Alerta’. Maar ja Alerta is er niet altijd, die is op vakantie, slaapt wel eens uit, of heeft haar dag niet: “let daarom ook zelf goed op.” De hein-campagne heeft een soortgelijke insteek. “Hoe is het met jouw Hein?” Met Hein wordt een gemeenschappelijke taal geïntroduceerd om elkaar in het bedrijf aan te spreken. Want aanspreken op gedrag of wat je ziet is vaak niet gemakkelijk. Met Hein wordt dat makkelijker gemaakt. Zeker bij de beroepen met veel ‘doeners’ blijkt dat goed te werken.

Een laatste voorbeeld vinden we in de Pimex filmpjes. Met deze filmpjes wordt de blootstelling aan stoffen zichtbaar gemaakt. Er zijn nogal wat gevaarlijke stoffen die je niet ziet, niet proeft en ook niet ruikt. Dus met je gewone zintuigen word je niet dagelijks herinnerd aan de gevaren van die stoffen. Met de PIMEX filmpjes wordt geprobeerd om de blootstelling zichtbaar te maken. Bijvoorbeeld bij het lassen. Iemand die aan het lassen is krijgt tijdens zijn werkzaamheden via een PIMEX filmpje de hoeveel-heid lasrook die vrijkomt simultaan in beeld. Het onzichtbare wordt zichtbaar gemaakt en maakt de lasser op een vriendelijke manier bewust van wat er gebeurt.

Er zou nog veel meer te noemen zijn. Maar de boodschap is helder. Er ontbreekt kennis en daarin moet geïnvesteerd worden. Er is veel kennis en die moet worden gedeeld en geïmplementeerd. Academische werkplaatsen en kennisplatforms kunnen elkaar versterken en het bedrijfsleven, inclusief MKB en ZZP-ers, mag hen omarmen in de strijd tegen beroepsziekten door gevaarlijke stoffen, met een techniek-organisatie-cultuur (TOC) aanpak die iedereen vriendelijk in de beschermende richting duwt. Want dat bij mensen als Henk de gezondheid als een batterij leegloopt kunnen we anno 2018 niet meer verkopen.

Literatuur:

Berkhout, P.H.G., M. Damen, C.B. Ameling & V.M. Sol (2014). Ernstige arbeidsongevallen 1999-2011 - Trends en ontwikkelingen, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven.

Burdorf, L. (2009). Gedrag van werknemers en het beheersen van arbeidshygiënische risico’s, Tijdschrift voor toegepaste Arbowetenschap,

nr. 4, p. 153.

CPB en SCP (2015). De onderkant van de arbeidsmarkt in 2025, Centraal Planbureau en Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag.

Guldener, V. van et al. (2017). Rapport Beroepsziekten, RIVM.

Kerkhof LWN, Rodenburg W, Proper KI & Steeg H van (2013). Ploegendienst en metabole risicofactoren -Een literatuurover-zicht. RIVM briefrapport 110016001/2013. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

Koç, H., & H. van Kippersluis (2015). Waarom lager opgeleiden ongezonder eten. Economisch Statistische Berichten, 100(4719):578-581.

Kooiker S.E. (2011). Nederlanders aan het woord over gezondheid en gezond leven. Achtergrondrapport bij de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010, RIVM, Bilthoven.

Maurits, E., M. Rijken en R. Friele (2013). Kennissynthese Chronisch ziek en werk - Arbeidsparticipatie door mensen met een chronische ziekte of lichamelijke beperking, Nivel, Utrecht.

OECD (2015). How’s life 2015? Measuring well-being, Organization for Economic Co-operation and Development, Parijs. Polder, J.J., S.E. Kooiker & F. van der Lucht (2012). De gezondheidsepidemie - waarom we gezonder en zieker worden, Reed Business, Amsterdam.

Poortvliet P., P. Lameris & H. Pasman (2015). Evaluatie en impact analyse programma Academische Werkplaatsen Publieke Gezondheid, Bosman en Vos, Den Haag.

Reason, J. (1990). Human Error. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Reason, J. (1997). Managing the Risks of Organizational Accidents. Taylor&Amp.

Rietveld, C.A., H. van Kippersluis & R. Thurik (2015). Self-employment and health: barriers or benefits? Health Economics, 24: 1302–1313.

RIVM (2014). Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. www.eengezondernederland.nl. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven.

RIVM (2018). Feiten en cijfers over arbeidsongevallen, www.rivm.nl. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven. Schenk, L., & N.G. Palmen (2013). Throwing the baby out with the bath water? Occupational hygienists’ views on the revised Dutch system for occupational exposure limits. Ann Occup Hyg, 57(5):581-92.

SER (2015). Verhogen maatschappelijke welvaart via arbeidsinzet en arbeidsproductiviteit, Sociaal Economische Raad, Den Haag.

Terwoert, J., E. Goedhart, D. Theodori, N. Palmen & M. le Feber (2013). Bedrijfsgrenswaarden stoffen - Functioneren regeling in de praktijk, naleving en effectiviteit situatie in andere Europese landen, TNO en RIVM, Zeist en Bilthoven.

TNO (2016). Arbobalans 2016 - Kwaliteit van de arbeid, effecten en maatregelen in Nederland, TNO, Leiden. Inspectie SZW (2017). Staat van de ernstige arbeidsongevallen, Den Haag.