is uit

Hoofstuk III ONDERWYSBELEID NA 1950 A~ Algemene dryfvere tot hervorming

Onderwysontwikkeling hang ten nouste saam met die ontwild<eling van ·n volk op politieke, kulturele, ekono= miese, sosiale .en geestelike gebied en moet steeds aan= pas by veranderende omstandighede en tred hou d?armee. Ingrypende gebeurtenisse in die algemene gang van sake kan soms veroorsaak dat die onderwysontwikkeling uit die pas raak, en dit lei tot •n periodieke behoe.fte aan· hernuwing ~ ·rndien die agterstand vim so. 'Il aard is

. dat hernuwing nie die balans kan herstei.·riie, verg di t

'Il algehele hervorming van die onderwysstelsel in die

geheel. Sull<e hervorming is· nie eenmail.g · nie en dis alleen natuurlik dat.veranderende omstandighede her= vorming van tyd tot tyd noodsaal<lik maak. · Hernuwing behels gewoonlik •n aanpassing van leergange, terwyl her= vorming die onderwysstruktuur in die geheel raak en •n

algehele reorientasie van leerplanne (kurrikula) nood= saaklik maak.

Die nagevolge van die Tweede Wereldoorlog het die wereldbevolking in meerdere of mindere mate in die ge= heel geraak en onderwysaanpassing moes in hoogste ver= snelling plaasvind. Sulke aanpassing vind ooreenkomstig die spesifieke behoeftes van ·n bepaalde land plaas en gevolglik kan die een land nie •n ander se onderwysstel= sel heelhuids invoer en toepas nie; dit kan hoogstens sekere beginsels oorneem en opnuut by eie behoe.ftes aan= pas.·

Ten einde ons eie veranderde beleid na 1950 beter te begryp, is dit noodsaaklik om te ·wys op algemene

dryfvere wat owerhede dwing om die onderwys opnuut aan te pas, hetsy deur hernuwing of algemene hervorming.

1. Verandering in huislike en gesinsopset

Lasser gesinsverband, gebroke huise deur toenemen= de egskeidings, werkende moeders, .oordrewe sosiale be= trekkinge, veeleisende werksomstandighede, ens., net veroorsaak dat die skool al meer die plek van die huis en die

o~derwy?er

die plek van die ouer moet

i~eem.

1

)

Vir menige adolessent het die skool die middelpunt van sy sosiale omgang geword omdat hy sy vriende daar ontmoeL Lewensomstandighede dwing die gesinslede slegs snags onder dieselfde dak sander gemeensicaplike belange wat hulle a-an die huis en- die gesi.n bind. Die vader het nie soos_ ·vanouds· die hulp VarJ. die seun meer

nodig in sy daaglikse werk nie en die dogter is in die hu~shouding verdring delir bediendes of deur·arbeidsbe= sparende gereedskap. Die algemene opset het in menige gesin middelpuntvliedend geword.2

J

-2 ~ Neiging -tot materialisme

Idealisme moes swig voor •n materialisme wat gewoon= ·- lik gepaard gaan me~· eiconomiese welvaart., Spaarsaam=

heid, eenvoud en nederigheid moes p-lek maak-vir ver= toonsug, qeroepsul<ses, sosiale aansien, hovaardigheid --en snobisme. Materialisme lei tot pragmatisme.wat in die V.S.A. so luid-luidend geword het dat die kind ook opge_offer moe.s word aari die _sug na materiele welvaart~

. Daar word beswaar gemaak teen die tradis~onele twa.alf j aar op die' skoolbanke as 'Yl nodelose verl<wisting van 1) Douglas·, H.R. Trends and issues in secondary educa=

tion, p. 3.

·-tyd wat .. neerkom op •n negentiende-eeuse ui tlcylc . . 11There is every reason now for speeding up the educational process. and getting young men and women into produc=

. 'b 1)

tion as rapldly·as ·possl le."

so ·n· gees van materialisme het ·n aftc:iJcel~nde ui t= werking op die skoolbevolking, en.die vashouvermoe van die skole·word nadelig be5:nvloed deurdat ouers hul kinders· aanmoedig om .sander ·n grondige 'voorbereid:lng te gaan verdien.

3. Veranderde vryetydsl:i~steding

Behoudende huislilce vermaalc van die verlede moes plek maalc vir gekommersialisee:rde afleiding soos .. die rolprent, beroepsport, nagklubs, ens.,·waarby die jeug in hul legio betrek word.· As teenwig probeer d:ie skool met vermeerderde bui temuurse alcti wi tei te wal gooi maar slaag hoogstens daarin om 10% te betre1c en die res in die rol van passiewe toes1couers te he. 2 ) .

Hierdie verskillende vorme van gelcommersialiseerde vermaak is nie altyd bevorderlik vir .die ontvankl:ilce ge7 moed van die puber nie. Di t lei tot ·n vroeg-ryping wat hom in sy eiewaan laat neersien op · sy .s.koolprogram en in opstand bring teen sy ouers, onderwysers en die

. . 3)

gevestlgde norme van sy geme~nskap. . . 4. •n .,Permissiewe" Gemeenslcap

Ons plaas tussen aanhalingstekens omdat di t •n be= grip van onlangse oorsprong is. Dit dui op losse sedes in die gemeenslcap wat noodwendig oorgedra word op die jeug. Vrye liefde, verdowingsmiddels, jeugmisdaad,

1)

Chase,

F.s.

en Anderson, H.A. The high school in a new era, p.lS.

2

werkskuheid, jeugbendes watter eise stel dit nie van= dag aan die staat, kerk en skoal nie?1)

s.

Toenemende spesialisasie in die gemeenskap Dit is gewoonlik die gevolg van verhoogde lewen= standaarde en •n tekort aan mannekrag. Die bekwaamheids= peil van beroepskundiges word gedurig opgeslcuif; die wetenskaplike se k~nnisveld word meer afgebaken en ge= volglik meer intensie£; militere strategie berus op voortreflikheid en tegniek; vir die oplossing van

landsvraagstukke word gesteun op deskundiges, op tegno= logiese, ekonomiese en staatlcundige gebied. Hoer eise van voortrefiikheid vereis toegespitste navorsing op alle gebiede; gewoonlik deur span.ne deskundiges in ge= organiseerde verband. Fenomenale uitvindings en pres= tasies het •n wedloop laat ontstaan waarin die tegnolo=

. 2)

gies-minderwaardige nooit die lint kan b~eek nie. Di t alles plaas •n ontsaglilce verantwoordelikheid op die onderwys om u:i,t die braakveld van sy massas die talentvolles te ontdek, na vore te bring en van so •n agtergrond te voorsien dat hulle self later hulle ver= moens tot valle konselcwensie in diens van die gemeen= skap lean ontplooi. Te goeder trou word alle potensiaal van die skoolgaande jeug aan die onderwys toevertrou vir ontginning en ·antwiklceling, en •n onderwysstelsel wat in gebreke.bly om hieraan te voldoen, begaan •n onherroepe= like misdaad teenoor die gemeenskap. Tereg word gese: 11The· saddest of all obituaries might-well be: His hidden

. 3)

·talents were never discovered".

l) Conant, J.B • . Slums and-suburbs, p.35.

2) Douglas, op.cit., p.6. ,

3) Groenewald,

A.J.

Hervormings in die onderwys (In Onderwysbulletln, 7,2: p.82).

6. Outomatisasie en meganisering

Dis ·n produk van menslike kundigheid maar kan male= lik ontaard in •n Frankenstein indien dit toegelaat sou word om die vraag-en-aanbod op die arbeidsmark te ver= steur. Dit: gaan hand aan hand met spesialisasie en lei tot die vermindering van die getal roetinewerkers met die gevolglike verandering van arbeidsingesteld= heid en -benadering. Die ongeskoolde en half-geskool= de werker raak al hoe meer oortollig. Die ge-oormerk= te vir hierdie rigting moet in die skole reeds tot die besef gebring word dat hy in die arbeidsmark meer as blote fisie.se vermoens sal moet aanbied.

Outomatisasie het oak die meer gevorderde terrein van die vakkundiges betree en terselfdertyd die behoefte

aan hooggeslcoolde tegnici geslcep. Slegs die verslcyning van elektroniese rekenoutomate kon die onlangse ruimte= prestasies moontlik maak, maar sander die programmeer= ders bly die outomaat slegs sluimerend in sy moontlik= hede. Outomatisasie het dus nou daartoe gevorder dat dit nie slegs meer operateurs verlang nie maar wel we= ·tenskaplikes wat oar die visie en genialiteit beskik

om met behulp daarvan steeds grater hoogtes te bereilc. Die nuwere eise wat dit aan die onderwysstelsel stel, is voor-die-hand-liggend.1) · .

7. Ongekende tegnologiese ontwikkeling

Na-oorlogse ontwikkeling op wetenskaplike gebied het·soveel nuwe studieterreine geopen dat dit dwaas van enige onderwysowerheid sou wees om slegs aanpassings in 1) Stiles, L.J., McCleary, L.E. en Turnbaugh, R.C.

Secondary education in the United St.ates, p.ll. Vgl. oak Chase en Anderson, op.cit., p.54.

bestaande kurrikula te probeer maak; inteendeel, dit het •n algeheel nuwe benadering noodsaaklik gemaak waarin die onderwysprogram meer gespesialiseerd.en ge= volglik meer gefntensifeerd aangebied moes wor~. so

•n nuwe benadering bring op sigself die opleidingswyse en -duur van veral middelbare onderwysers ond.er die soeklig.. Dit dui op die noodsaaklikheid van langer en meer intensiewe opleiding in •n meer gespesialiseer=

d e rlsrtlng. . . 1)

8. Toenemende invloed van kommunikasiemedia

Die invloed van ·n steeds beter radio- en televi= siediens op die bree volksmassas mag nooit onderskat word nie. In 1957 het die V.S.A• alleen reeds 135 miljoen radiotoestelle en 44,5 miljoen beeldradiotoe= stelle gehad.2) Hierdie invlqed word.aangevul deur die pers, en hierdie massaverspreiding van koerante, tydskrifte en'boeke word beheer deur enkelinge wat hul= self. via hierdie massamedia van kommunilcasie in •n mags= posisie bevind. Die enigste verweer teen misbruik van hierdie magsposisie.le in ·n opvoeding wat daarop gemik is om geestelike waardes so diep in te groef dat dit onderslceidend en kri·ties kan staan teenoor di t wat ge= hoor, gesien en

gel~es

word. 3)

9. Toenemende belangrikheid van internasionale verhoudlngs

Die eerste atoombom, nl. die op Hirosjima op 6 Aug • 1945, het •n tydperk ingelui waarin ·n algehele

l)Stiles, McCleary en Turnbaugh, op.cit., p.lO. 2) Chase en Anderson,· op.cit., p.52.

reorientasie van veral militere en diplomatieke waardes nodig geword het. . Faktore wat voorheen •n magsewewig bewerkstellig het, het sldelik nie meer bestaan nie • .Amerika kon vir •n oomblik met vindingryke meerderwaar= digheid neersien _.op die geskarrel wat hy veroorsaak het, maar moes self sy navorsing in hoogste rat hou om sy voorsprong te behou.

Op die gebied van kernl<ragontwikkeling is •n posisie v:an militere skaakmat reeds teen 1961 ·bereik: 11leading scientists claim that in 1961· our stockpile of nuclear force is far more than sufficient to destroy all Russians and that the Russians have stockpiled mor.e than sufficient

_.

_.

₁₎

_.

to destroy all Americar+s. ·

Die magsgroepering bestaan nou hoofsaaklik ui t dr.ie ideologiese kampe, nl. die Westerse kapitalistiese kamp met •n derde van die wereldbevolking· onder sy gesag; dan die Kommunistiese kamp met omtrent •n derde van die we= reldbevolking onder sy gesag, en derdens die neutrale of onverbonde lande om .wie se guns daar nou gewedywer en soms baie hoog gebie word. . 11Hierdie ideologiese verdeling loop dan ook nou dwarsdeur al die ou skeids= lyne wat die geskiedenis voorheen tussen mens en mens getrek het (en) dit loop d~arsdeur die aardrykskundige faktor-wat in·die verlede een van die vernaamste bepa= lers van· die verloop van die geskiedenis Wi'J.S • • • •

,12) •

Die Kommunisme streef na wereldoorheersiri.g, en maak daar geen geheim van nie. Dit probeer om sy doel hoof= saaklik op twee maniere te·bereik, nl. eerstens om be=

'-heer·oor die gees van die mens te kry deur subtiele be= invloeding van die massa deur propaganda en tweedens

1) Id., p.7. (voetnoot).

deur •n politiek-strategiese stryd om die guns van die sg.

neutrale blok. Eersgenoemde is •n stryd wat in die donkerste dieptes van die mensesiel gevoer word,· en lg. word ewe ondergronds deur infiltrasie en verdagmaking

. 1) . ~gevoer.

Indien die Westerse blok in hierdie stryd wil see= vier, moet hy nie slegs op militere, ekonomiese en po=_ li tiel<e gebied die meerdere van Rusland wees nie, maar veral ook op opvoedkundige gebied. Die v.s.A. is wreed-uit sy selftevredenheid geskok deur die verrassende lan= sering van die Russiese Sputnik I op 4 Okt. 1957. Toe die soeklig van selfkritiek na die oorsake van die Amerikaanse agterstand begin soek, het dit veelbeteke= nend op die onderwys gefikseer en •n snedige aanval is deur admiraal Rickover op die bestaande stelsel gedoen: 11Nothing short of a complete reorganization of American Education preceded by a revolutionary reversal of edu= cational aims, can equip us for winning the educational race'with the R~ssians. One of the great defects of our educationa~ system is that it does not respond to changing national needs for specific kinds of profes= sional people •.••. ,; 2) .

_.

Die onderrig van Wiskunde en

.

Natuur- en Skeikunde het voorts onder die soeklig ge~ kom en selfs Russiese Geskiedenis en. Taal het ·n plek in die leerplanne gekry. Verdere finansiele bystand op federale grondslag is deur die 11National Defence Edu= cation Act" van 1958 aan hoe:rskole gebied. 3) ·

. _3.)

Id. , pp. 544-54 5 .

Naude, 'dr. M.s. Die begaafde kind en die behoef= te aan beplanners en leiers. Onderwysblad, Mei :'1..9 58 ,_ p. 58 - -aanhaling •

Hierdie Amerikaanse reaksie op Russiese voorsprong het ook ~n die ander lande van die Westerse blok weer= klank gevind. Indien hierdie reeks van tien punte in oenskou geneem word, is di t duidelik dat ·n slcielilce be= klemtoning van Wislcunde en Natuur- en Slceikunde nog nie die vermurwende gevaar van die eerste vier punte uitslcakel nie.. Daar moet veral gewaalc word.teen ·n pragmatisme waardeur die geesteswetenslcaplilce behqeftes van die adolessent verwaarloos word. Menslilce vrese, spannings en aggressies wat ver~delend inwerlc op volke= re, word nie deur wetenslcaplilce en tegnologiese presta=. sies verminder nie; eerder deur die algemeen-vormende invloed van valcke soos Geslciedenis, Aardrylcslcunde, Let=

. . 1 )

terl<nnde, Vollcekunde, Elconomie, ens. · Uit voorgaande is dit duidelilc dat die Westerse lande voor die taalc gestel is om op wetenslcaplilce en · tegnologiese gebied •n voorsprong op te bou maar terself=

dertyd nooit mag toelaat dat die geestelike weerbaarheid lcwyn nie. · Hierdie geestelilce weerbaarheid is naas militere paraatheid van die allergrootste belang as

teenwig teen die stukrag wat in Kommunistiese fanatisme opgesluit le.

B. Besondere behoeftes in Suid-Afrilca

Benewens voorgaande faktore wat dui op onderwysbe= hoeftes. in die algemeen, het Suid-Afrika oolc behoeftes wat eg Suid-Afrilcaans van aard is en wat onderwysher= vormings h~er te lande noodsaalclik gemaalc het.

1. Suid-Afrika se posisie t.o.v. die res van Afrika Suid-Afrika is relatie£ klein en beslaan omtrent 5% van 1) Id., p.9.

Afrika as geheel. Hy is egter strategies gelee tus= sen die Ooste en die Weste; te meer daar die sluiting van die Suezkanaal die omweg om die Kaap opnuut vir skeepverkeer noodsaaklik gemaak het. Na die Noorde is die groot kontinent van Afrika met sy nie-Blanke be= volking van bykans 230 miljoen op wie Rusland en China begerige.oe gerig het en wat hulself midde in twee kom= peterende ideologiee bevind. Pres. Nixon se na •n besoek in 19 57: 11No one can travel in Africa •••. with=

' ~ ' .

out realizing the tremendous potentialities of this great continent. Africa is the most rapidly changing area in the yorld today. The course of its develop= ment, as its people continue to emerge from a colonial status and assume the responsibilities of independence and· selfgovernment, could well prove to be the deciding factor in the conflict between the forces of freedom and

intern~tional

communism.

,;r)

Dit benadruk te meer die gevaarlike posisie waarin suid-Afrika hom bevind. Hy is verweef met die gods= diens, kultuur.en tradisies van die Westerse beskawing. Hy beklee op alle gebiede die leiersposisie in Afrika en met sy ~lein Blanke bevolking is hy •n begeerlike "prooi vir. die Kommunistiese blok. Dit beklemtoon wat

vir elke denkende opvoedkundige reeds ·n gemeenplaas ge= word het, ·nr. dat die behoud van die Republiek afhang van •n steeds stygende opvo.edkundige peil. Die vraag ontstaan of ons nag die 11luukse" van verdelende pro= vinsialisme in ons onderwys kan bekostig. In hoeverre · slaag ons d,aarin om die kwali tei te in elke Blanke kind

te ontdek en tot sy uiterste te ontwikkel terwyl ons

I ,

bewus is daarvan dat.ons oor die kwantiteit nie beskik nie?

2. Suid-Afrika en sy kleurbeleid

suid-Afrika verkeer in die unieke posisie dat •n Blanke minderheid sy posisie hier gehandhaaf het toe Engeland, Frankryk en Belgie hulle vlae neergehaal en vinnig uit Afrika padgegee het. Teen •n vyandige we= reld wat met · •n gelyl<makingsdogma besiel is, moes Suid-Afrika vanaf 1948 sy beleid van afsonderlike ontwikke= ling·vir verskillende bevolkingsgroepe handhaaf. Af= sonderlike ontwikkeling is •n langtermynbeleid en die oorwig van Bantoes, Indiers en Kleurlinge is so groot dat di t lewensnoodsaaklik is dat elke Blanl<e sy . p.lek moet volstaan. · Om onder sulke omstandighede·te steun op ·n matriekgerigte onderwysstelsel wat voor 1950 toe= gespits was op die belange van slegs 5% wat vir die universiteit bestem is, sou vir Suid-Afrika fataal wees.

Op hierdie aspek is reeds in die vorige hoofstuk gewys en die nuwe beleid wat hierop moes volg, sou daarop ge= mik wees oin die potensiali tei te van d.ie kind in •n om= vattende opvoedingstelsel na vore te bring en uit te boU:. Die Blanke moes op alle gebiede sy superioriteit behou omdat •n wit vel alleen nie meer •n mandaat vir leierskap inhou nie. l)

3. Suid-Afril<a en sy arbeidsingesteldhe'id

Vanwee •n pastorale tradisie en die sogenaamde 11woonvolk", of tans bekend as plakkersarbeid, het die suid-Afrikaanse leefwyse gemru<liker en minder inspannend geword. Met die industrialisasie en gevolglike ver= stedeliking het hieraan •n einde gekom en moes opnuut aan=

~ Mull~r, J.D. Die uitd~ging van die Russiese onder= wys ~In Dnderwysbulletln, 4,3: p.l46.

passings gemaak word. In sommige gevalle het dit ernstige nooddruf gekos aleer van die begrip 11kaffer= werl<" afgesien is.

Dit is opmerklik dat so baie immigrante in die grootste armoede hier aanland, maar deur harde werk en die aangryp van geleenthedeJbinne korte duur hulself in die posisie·van werlcgewer bevind. Menige onderwyser lean getuig van dieselfde vlyt wat die immigrantelcind op die skoolballi<e openbaar. Ofskoon teensinnig, moet die onderwyser soms oorgaan tot ongunstige vergelykings om vir sommige van ons eie trae leerlinge tot aansporing te dien. Sou-die traagheid miskien nag die gevolg wees van •n vervloe gemalcsug wat uit •n pastorale leefwyse met •n lae lewensoptimum voortvloei? Dit dui.in elk geval daarop dat die minder-begaafde homself in •n onderwys= stelsel bevind het wat slegs voorsiening vir die be= gaafdes gemaak het en waar:i.n hy geen bevrediging van eie prestasie leon ondervind nie. In ·n nuwe stelsel van gelyke geleenthede sal hy nou oolc •n plekkie in die son kan -geniet.

4. Suid-Afrika.en sy mannelcrag

Ekonomiese voorspoed en industrialisasie het gelei tot ·n geweldige nywerheidsontwikkeling met die gevolg dat die aanvraag die aanbod van geslcoolde werlcers begin oorskry het. •n Amerikaanse ,speed up production" in ons skdle om sodoende in die aanvraag te voorsien, is in die lig van ons rassebetreklcinge buite die kwessie. Die Blanke, moet steeds in ·n meerdere ho~danigheid van= wee meerdere belcwaamheid teenoor die nie-Blanke staan. Die'huidige stelsel van werlcreservering sal oak nie meer van toepassing kan bly indien daar nie Blanke werkers is

~ne se belange so beske~m moet word nie.

Die- baie werkgeleenthede a.g.v. •n inannekragtekort het ook ·n nadelige u.itwerking op die vashou.krag van ons skole. Leerlinge wat end-u.it kon gegaan het, ver= laat die skool aan die einde van st. VIII of met die geringste teenspoed aan die einde van st. IX en gaan swak voorbereid die lewe in. In 1952 het slegs 57,2% van die st.-sesse van 1950 in st. VIII beland en van dieselfde groep slegs 27,9% die volgende jaar in st. IX en 21,2% volhard tot st. 10 toe. l)

Die fenomenale tegnologiese ontwikkeling het •n verandering in die arbeidspatroon teweeggebring. Roe= tinewerk word geleidelik vervang deu.r veeleisender. dog meer stimu.lerende werk wat •n steeds groter mate van voortreflikheid vereis. Deu.r ons onderwysstelsel moet ons menslike potensiaal tot sy u.iterste ontwikkel word en moet alle verkwisting van talent u.itgeskakel word. Begaafdheid en voortreflikheid moet so vroeg moontlik in ons skole gefdentifiseer word en met behulp van •n intensiewe· voorligtingsprogram moet v_ersel~er word dat die talent behoorlik geeksploiteer en in die regte rig=

. ?)

tlng gestuur word.

-5. Gesindheidsvorming in •n veelrassige land

Rasseharmonie is afhanklik van onderlinge begrip en kennis. Blankes onderling en Blank teenoor nie-B"lank en andersom, moe.t tot die besef kom dat ons binne

1) T.O.D. Onderwysburo, Werkstuk 75. Die toepassing en bevordering van gedifferensieerde onderwys in Transvaal, 1962, p.ll.

die grense van diese1fde staat moet saamwoon; ons moet mekaar met ons gebreke leer aanvaar en waardeer. · 1 )

Die taak van die onderwyser is o.m. om e1ke indi= widu tot so •n 1ewensgesindheid op te voed en hom ook te inspireer tot vo1gehoue geeste1ike groei nadat hy reeds die skoo1 ver1aat het. Dit is a11een moont1ik indien daar toegespits word op die a1gemene vorming van die . kind eerder as op die s1aafse nakoming van voorgeskrewe 1eergange. Hierdie a1gemene vorming s1uit in karillcter= vorming, •n bree 1ewensvisie, die vorming van gesindhede en •n ster1c morele besef. 2)

6. A1gemeen

Ui t voorgaande is di t duide1ik dat suid-Afri1ca sou moes afstuur op •n onderwysbe1eid wat daarop gerig is om die B1aclce in Suid-Afrika te herwaardeer- en om sorg te dra dat e1ke k~nd •n omvattende opvoeding geniet waarin a1 sy vermoens na vore gebring en ontwik1ce1 word; ·n be1eid wat daarop gerig is om die minderbegaafdes min= stens drie jaar op die midde1bare skoo1 te hou en hu11e wat nie bestem is vir_matriku1asievryste11ing nie, min= stens in die ge1eentheid te ste1 om •n Eindsertifikaat

1) Koen, A.J. Die taillc van die onderwyser in die Re= pub1iek (In Onderwysbulletin, 6,1: p.27).

2) Groenewa1d, A.J. Die taak van die skoo1 in •n veranderende were1d (In Onderwysbu11etin, 4,2: p.89). Vg1. ook T.o:D.-vers1ag insake gediffe= rensieerde midde1bare onderwys vir b1ankes, 1953, par. 50 (voortaan genoem Steyn-vers1ag).

van -die Middelbare Skool te belcom wat aan hulle •n goeie a.fspringplek in die samelewing sal besorg. •n Vierde groep, nl. die a.fwykende kinders wat geen voordeel kan trek uit die gewone onderwys nie, moet spesiale onder= wys in spesiale klasse o.f skole ontvang sodat ook hulle •n miskien nederiger maar ewe onontbeerlike plek in die samelewing kan vol staan.

So ·n beleid sal verseker dat middelbare onderwys nie meer die alleenreg van die gegoedes en skranderes is nie maar vir elke kind bestem sal wees. Dis •n stre= we na ,an education which will suit the many as well as, i.f not better, than the old .fitted the .few." l)

c.

Beginsels van •n nuwe onderwysbeleid in Transvaal

1. Die omvattende opvoeding van die kind

Die nuwe beleid word deur die Transvaalse Onderwys= departement getipeer as die opvoeding van die ,hele kind" volgens sy be,sondere behoe.ftes, talente en po= tensialiteite met die nadruk op morele, intellektuele, sosiale, estetiese en liggaamlilce ontwikkelin~ met inagneming va,n •n toekomstige lewensbestaari. 2) Di t is duidelik wat daarmee bedoel word, dog om dit te tipeer deur van die opvoeding van die ,hele kind" te praat, is nie opvoedkundig lcorrek nie. Die kind was en sal nog altyd.in sy totaliteit betrokke wees by die opvoedingsgebeure, hoe fragmentaries of on~olledig die opvoeding ook al mag wees. Coetzee stel dit duidelik: ,Wesentlik is alle opvoeding opvoeding van die hele mens. Ons wend maar net elkers ander middele aan om

1) Steyn-verslag, 1953, par.38.

die mens te vorm en te lei, en hom te laat groei en ontwikkel." 1 )

Hierin word hy ondersteun deur opvoedkundiges soos Bavinck, 2) cunningham 3) en Brubacher. 4) Reeds in die sewentiende eeu het Comenius (1592-1670) sy siening oor die opvoeding as volg gestel: 11Education is the de= velopment of the whole man- The ultimate end of man is happiness with God". 5)

Die nuwe rigting moes dus omskryf geword het deur die opvoeding as sodanig byvoeglik te bepaal en nie die kind nie. 'n Opvoeding wat beoog om te voorsien in die besondere behoeftes, talente en potensialiteite van die kind is •n omvattende opvoeding en. daarom · verlcies ons om dit so te noem eerder as om van die opvoeding van die 11hele kind" te praat.

Waar daar nou na die omvattende opvoeding van die kind ges tree{ word, s taan di t in direlcte teens telling met die matriekgerigtheid van voor 1950. Dit behels dat die lcind in sy totaliteit; d.w.s. gees, siel en liggaam, in die ·1eerplan betrek sal word. Elke leer= gang van hierdie leerplan probeer. ook om so· lewensgetrou ·as moontlik te wees.sodat die kind voel dat hy gedurig

met die lewenswerlclikheid te doen he~ en nie met 'l'l op= eenstapeling van onwerklike en soms onbegrepe akademie= se lcennis nie. Daar was' nou •n

normg~rigte

strewe. 6 )

1) Coetzee, J, Chr. Die opvoedkunde (Grondslae, Grond= begrippe en Grondmetode), bylae tot 11Koers", Febr. 1954, p.16.

2 3

) Bavinck, H. Paedagogische Beginselen, p.53.

) cunningham; W.F. The pivotal problems of education,

p.S.

4) :Brubacher, J,S. Modern philosophies of education,

p.313. .

5

· Hierdie strewe kon alleen verwerklik word indien indiwiduele verskille erken en uitgeken kon word. Voorsiening moes vir die begaafde sowel as vir die minderbegaafde kind gemaak word en hul onderskeie be= lcwaamhede moes so ruim as moontlik ontwikkel word.

Vrye middelbare onderwys vir minstens drie jaar moet die voorreg van almal wees. Om dit te bewerk= stellig, is bepaal dat alle leerlinge op 13+ na die hoerskool oorgeplaas moes word; daar land hulle na ge= lang.van omstandighede of in 'st. VI of in •n aanpas=

singskl~s.

1 )

Nader omskryf, behels die omvattende opvoeding van die kind die volgende:

a. Verstandelike ontwikkeling

· Die kind moet gehelp word om sy aangebore ver= standsvermoe op die doeltreffendste wyse aan te wend ter verkryging van-kennis en terselfdertyd ter aanwen= ding van die verworwe kennis. · Die verstandelike ont= wikkeling sluit dus in dat hy geleer word om self te · dink, self te ondersoek en om feite te rangskik en te

. 2)

lnterpreteer.

b. Liggaamlike vorming

Fisiese ontwikkeling bestaan daaruit dat die kind-(1) •n deeglilce kennis van sy eie liggaam s·al he;

(2) gesonde lewensgewoontes aanleer; 1) T.O.D.-verslag, 1950, p.lS.

2·) T.O.D. Verslag van die Komitee insalce krediet en elcsamenstelsels aan onderwyslcolleges, p.26.

(3) liggaamlike opvoeding en sport gebruik om sy lig= gaam goed te ontwikkel. l)

c. Estetiese ontwikkeling

Van die skool word verwag dat hy die leerlinge deur middel van opvoedkundige programme sal leer om self kuns te skep en kuns te waardeer sover dit binne hulle bevatlikheid val. Vakke wat hiertoe bydra, is Kuns en Kunsvlyt, Skoolmusiek en Letterkunde. 2)

d.' Religieuse en morele vorming Dit moet verwesenlik word deur

-(1) die inhoud van en wyse van aanbieding van God5= dienso-nderrig;

(2) geleenthede in die kulturele skoolvakke te sl<ep om die kind ~e karakter behoorlik te· vorm. Vakke wat huile hiertoe leen, is die moedertaal, Geskiedenis en Aardrykskunde;

(3) situasies wat dikwels in die klaskamer opduik te benut tot die morele vorm~ng van die leerling; (4) self so voorbeeldig voor die klas en op die skool=

terrein op te tree dat leerlinge graag die goeie

voorbe~ld

sal

~1

volg. 3) e. sosiale vorming

Die leerlinge moet geleer word.om met hulle huisge= note, medemense, volksgeriote en met ander rassegro~pe oor die weg te kom. Hulle moet ander leer aanvaar en voel dat hulle self aanvaar word. Hulle moet •n aan= passingsve~moe ontwikkel t.o.v. veranderende omstandig=

1) ;Ed., p.27. 2) Id., ·p.28. 3) Id., p.29.

hede. Hulle moet •n goeie oordeel···en onderskeidings= vermoe t.o.v. die goeie en die kwade ontwikkel. Dit lean alleen geskied indien hulle gehelp word om ·n eie wereld- en lewensoeskouing op te bou. Veral Gods= diensonderrig en Geskiedenis leen hulle hiertoe. 1 )

f. Emosionele ontwikkeling

Die skoal moet emosioneel-ewewigtige mense help kweek wat instaat is om die mededinging_op so-siale en ekonomiese gehied die hoof te bied. Die taak is tege=· lyle voorlcomend en remedierend; voorkomend in soverre die skoal doe-lgerig na harma-nie in die onderwyser-kind-verhoudinge moet stree£ a:sool< in .die onderlinge·lcil'i= derverhoudinge en rem.edierend in die sin dat daar .on= dersoel< inges±el moet word ~a emosione1e af\vykil'lgs met die oog_ op regstelling. 2 )

2. Voorsiening vir dif.ferensieie aanleg

Anders as. van ouds word die bestaan van. indi widuele versJcille nou _uitdruklik deur die Depa:rtement erken en beskou hy dit as sy pl"ig om vir die besondere behoef= _{. .} tes van elke. kind voorsieni:ng te maal~ sodat die beste aanpassing by die eise

van

die gemeenslcap daardeur verseker lean word.

Di t kom dus neer op ·n kindgerigte onderwys wat mil( na die homogeenste klasgroepering maar steeds in gedag= te hou dat, wat die basis van die homogeni tei t ook mag wees (gewoonlik intelligensie en prestasie), daar nog steeds baie ander indiwiduele verskille· by die leer=

Loc.cit.

Id., p.30. Vgl. ook N.A.O. Bylaes by die verslag van die Onderkomitee oor die opleiding van onderwy= sers, Sept. 1967, pp.JS-37.

linge bestaan wat deeglik in aanmerking geneem moet word. Aan die speerpunt van hierdie kindsentriese of gedifferensieerde onderwys staan die vak- of.klas= onderwyser wat •n fyn aanvoeling moet he vir die ver= ·. skillende ,nuanses en skakerings" van kinderlewe wat

. l)

voor hom op die skoolbanke verskyn. ·

Daar is afwykende sosiale omstandighede wat •n

diepgaande invloed uitoefen. Tussen die kinders uit welgestelde huise sit ook die watuit armoedige huise 'kom waar· die vader miskien werl<;loos,. drankverslaaf 'of

werkska is en waar die moeder die;- slcoorsteen aan: die rook moet hou. Daar is !cinders. van J?D.ndtrekkende ouers, imm.igranteldnders ·met hewige aanp-<;~.ssings:probleme, bu:i:= te-..egteii'ke

k:l.nde~g.

uit im'ig-tings. ·ens.-.2): . . .

Lig-gaamlilce a.f-wykings. · wat van so :'n·. aa:rd is da t die ·

kind nie in 'll spes.iale i.nrig:ting o;pg-eneem _kan word n:i'e,· soos. Iigte 'l<r~u:Ji>elheid, Iiggaamli.lce miSV'ormdheid, . -?in=· t1.1igl:i:-ke_ swalchede,. chroniese. kwaJ:e of .ori:r.eelmati~hede, ens.: verdi en steeds. hesonder'e ·en simpatieke aandag van

. . 3-)

di·e onder:wyser ,._

1) Mur'ler; J ~D. InEli viduele verskille tussen leer=· linge in ·n lclaskamer ·(:rn Onderwysbuilehn, 1-.,..2·! ·

p. 71 ).' . ·---;-- . . . . ,'

Vgl. oolc Van d·er Walt, N. Die er:kenning van i'ndi= vi·duel·e verslcill:e by ,leerling:e '(In Onderwysbulle= tin, -2-,3: p.I78-}-~ · - ··

2) Mulier, op.cit., p.73-. 3: )-·Loc .cit.

Elke onderwyser kan getuig van gedragsafwykings wat soms simptomaties is van emosionele steurings en waar tydige en simpatieke optrede verhoed dat dit ernstiger

. l )

afmetlngs aanneem.

Intellektuele verskille speel seker die grootste rol omdat dit ten nouste saamhang met die opvoedbaar= heid. Die aangebore algemene begaafdheid (intelligen= sie.kwosient) van die kind bepaal grotendeels tot watter skoolprestasie hy in staat sal wees. Teenstrydige af=. wyki~gs moet dadelik lei tot intensiewe ondersoek na die oorsillce daarvan. Afgesien van die mate van inhe= rente begaafdheid wat leePlinge besit, is daar ook nog ingrypende verskille in die aard van hierdie aangebore vermoens. Die een leerling beskik oor ho~ koillcrete vermoens; •n ander is weer meer. begaafd in abs_:trakte rig=

tinge (nie-verbaal en verbaal onderskeidelik); die een is oorspronklik-skeppend terwyl die ander.sekond~r­

verwerkend is; die een is geneig tot die a.kademiese en die ander met dieselfde I~K. voel hom meer tuis in die praktiese of handvaardige rigting. Selfs homogene groepering op grond van verstandelilce vermoens sal nooit hierdie verslcille lean uitslcalcel nie- daarvoor is die mens nou eenmaal •n te komplekse wese. Ju-is d:lt waar= borg dat onderwys vir die ware opvoeder en fyn waarnemer so interessant en stimulerend bly. 2)

Daar is egter ook ~evare verbonde aan homogene groepering wanneer die onderwyser di t misbruik vir sy eie gemak en aan die hele lclas van dertig of meer die= selfde afgemete porsie daagliks aanbied omdat hulle dan

~) Muller, op. cit. , p. 74.

kwansuis eenders gegroepeer is. •n Gefrustreerde ouer van ·n gefrustreerde kind moet dikwels hoor dat hy nie kan verwag dat sy kind anders as die ander in die klas behandel moet word nie.

l)

So •n kind word dan perio= diek onderwerp aan •n evaluasie sander dat hy bykomende hulp ontvang het-en gewoonlik toon sy skolastiese pres= · tasie · ·n dalende neiging wat skouerophalend aanvaar word.

Die verskaffing van indiwiduele hulp aan. leerlinge deur middel van remedierende onderwys en die aanwending van gestandaardiseerde diagnostiese toetse dra veel daar=

toe by om leer~inge jaarliks minstens op minimum )eil te hou en druiping in

~

groot mate uit te skakel. 2

Hierdie voorsiening vir di£ferensieie aanleg vereis ook ~at leergange nie te voorslcriftelik van aard _moet wees nie. Die leergang moet slegs •n raamwerlc wees wat die onderwyser moet kan aanpas by die besondere klasbe= hoe£tes as veronderstel word dat daar homogene klasgroe= peri:t;tg bestaan.- Gelukkig b€st.aan sulRe ,.voorgestelde" leergange .reeds sedert 1942· waarin. die onderwyser groter beweegruim.te toegelaat

w~rd.

3 )

Leer1inge word in bekwaamheidsgroep•ingedeel op · grond van· verstandsvermoe, skolastiese prEftasie en met

inagneming van aanleg en belangstelling. Hierdie in= deling is nooit. £inaal nie en leerlinge behou die reg om van groep te verwissel.. Di t verseker dat die kind in •n homogene groep na sy vermoe kan vorder.

4 )

1}

~~

4)

Vgl. Ross,

c.c.

p.362.

Measurement in today's schools, 9teyn-yerslag, 1953, par. 208-230.

T:O.D-.-omsendbrie£ nr. 10 van 1942.

Bekker,

J.

Organisasie en administrasie,

Gedifferensieerde middelbare. onderwys lean slegs tot sy reg kom in die betrelelilee groot.komprehensiewe hoerskool. Di t is •n onderwysinrigting wat aan alle middelbare leerlinge ui t •n bepaalde omgewing gelyke maar nie gelyksoortige geleenthede bied om, in ooreen= .stemming met elkeen se belangstelling, aanleg en ver=

\m~e, ten volle te lean ontwileleel. Deur •n stelsel van

kernvakke funksioneer die skool as •n eenheid, maar elke leer ling kan hom deur ·n ui tgebreide stelsel van keuse= . vakke in •n bepaalde rigting voorberei. l)

Die ideaal is dat so •n skool voorsiening- moet maale vir die aleademiese, die algemene, die handets-, beroeps-en tegniese rigting:s; m.a .. w. alles wat die samelewing vereis. In die onderhawige tydperk was so i~ts egter weens die verdeelde.beheer van die onderwys·onmoontlile. Die Transvaalse hoerskole leon slegs voorsiening maale

.

.

vir die akademiese en handelsrigting of vir die aka= demiese en landbou- of huishoudkundige rigtings aan hoer landbousko~e. Dan is die aantal lesure vir die beroepskundig-e valdce ook nog beperk ll"l:et die gevolg dat die leerlinge wat hulle vir die Eindsertifilc~at voorberei en .ook die wat slegs drie j aar op hoerskool bly slegs •n

bree agtergrond leon kry met ·n hoeveelheid Handwerk of Huishoudlcunde en ·n ho~)s-onvoldoe~de beginbegrip van

•n paar handelsvakke. . .

Gedifferensieerde middelbare onderwys wat lei tot •n dubbele eksamen, nl. die Universi tei tstoelatings·- en die Eindeksamen van die Middelbare Skool, is in 1958

l) Theron, J.L.· Die wese en funksie van die kompre= hensiewe skool, p.s.

ingevoer en trapsgewyse deurgevoer tot dit st. X in 1961 bereik het. Dit het·.weggedoen met •n stelsel wat slegs gemik was op voorbereiding vir die universiteit en waar= in almal wat nie daarvoor bestem was nie tevrede moes w.ae~.

met die .. rylcmanskrummels" wat_ uit een-en-dieselfde ek= samen geval.het. Op hierdie leemte is al deur beide die Nicol- en die De Villiers-kommissie gewys. Dit was •n logiese noodsaaklikheid dat daar twee elcsamens aan die einde van die middelbare skoal moes wees, nl. een vir diegene wat universiteit toe wou gaan en •n ander vir hulle wat na st. X die samelewing wou ingaan in die een of ander-betreklcing. l)

·Vir die vertraagde leerling i.s aanpassingsklas.se in die lewe g.eroep! Afgesien van watter standerd die kind in die laerskool bereik. het, hy word aan die begin van die jaar waarin. hy 1.4 word, oorgeplaas na die hoer= skool en lcom in die reel in •n aanpassingsklas te Ian=

2-}

de.

soos die naam aandui, is die- klas •n voorbe:reidings= klas vir st.. VI. Hierdie leerlinge karr in twee .groepe verdeel word, nl.:

·a.- die wat die nodig~ beg<?-afdheid het om voordeel ·te trek uit die leerkursus maar deur- oms.tandighede soos ·rondtreicicery of siekte vertraag geraak het ~

b. die verst·-andelik minderJ;>egaafde wat nie veel vor.de= ring inet die leervaldce sal maak nie.

Hulle trek egter groat voordeel uit die hoerskool= atmosfeer,. die sosiale. omgang, die bui teslcoolse aktiwi=

teit~ en veral die onderrig in handvaardigheid. Hulle 1) Id., P• 7.

is gewoonlik liewe kinders as hulle reg gehanteer word. Uit navorsing het geblyk dat sulke kinders wat in die aanpassingsklas was, beter vaar in st. VI en verder gaan as leerlinge wat nie in •n aanpassingsklas was nie en ook langer op skoal bly.

In skole met aanpassingsklasse het 32% nie st. VI behaal nie, 50% st. VI, 13,5% st. VII, 4% st. VIII en 0,1% st. IX. In skole sander aanpassingsklasse het 50,5% nie st. VI behaal nie, 39% st. VI, 9% st. VII en 1% st. VIII. l)

Dis •n flater om die aanpassingsklas waar lclason= ~erwys aan die orde van die dag is, toe te vertrou aan een van die skoal se swakste onderwysers. Veeleer moet die klas onder die sorg van •n geesdriftige knap onderwyser met baie selfvertroue en inisiatief geplaas word. •n Afskeeponderwyser laat net ·n nog grater stig= ma aan die sg. dom kinders kleef·.· 2 )

Die vordering van die normale kind is maar een kant van die prentjie. Die ander groat verantwoordelikheid van die Departement is die uitkenning·van ·en voorsie= ning vir die behoeftes van afwykende kinders in beson= dere inrigtings ooreenkomstig die aard van die afwyking. Groot vordering is op die gebied gemaak na 1950'en sal volledig in •n latere hoofstuk behandel word.

3. Minstens drie jaar middelbare onderwys

Ordonnansie nr. 29 van 1953 bepaal dat ·n leerling die skoal moet besoek tot en met die laaste skooldag van die jaar waarin hy die ouderdom van sestien jaar

1 2

) T.O.D. OnderWysbulletin, 1,3: p.l31. ) Id., p.l39.

bereil<. I) Gepaard hiermee gaan die departementele

.

\

regulasle dat geen leerling in ·n laerskool mag aanbly na die end van die jaar waarin hy die ouderdom van 13 jaar bereik het nie. 2)

Hierdeur word dus verseker dat alle leerlinge min= stens drie jaar middelbare onderwys sal ontvang. Na= dat die leerling dus die laerskool deurloop het, waar hy onderl.e is in die amptelike tale, Rekenkunde en Skrif met besondere klem op algemene persoonlikheids= vorming en ontwikkelirig, betree hy die hoerskool waar.hy oak ·n omvattende opvoeding genie·t met valle erkenning van indiwiduele verskille tus.;;en leerlinge; gedi££eren= sieerde onderwys dus, waar sy intellektuele vermoe, aanleg en belangstelling die basis vir die.onderskeiding

vorm. 3 ) ·

Die hoers~ool moes nou vir drie groepe leerlinge voorsiening maak, nl.:

a. hulle wat drie jaar gaan vertoef, nl. van st. VI tot VIII;

b. hulle wat vier jaar gaan vertoef, nl. van die aan= passingsklas tot st. VIII;

-c. hulle wat die valle kursus.deurloop, n1. van st. VI tot st.

·x.

Hierdie heterogene hoerskoo1gemeenskap is a1reeds •n lewensgemeenskap in die ·kleine a. g. v. sy heter'ogene

1) Ordonnansie nr. 29 van 1953, art. 96(1}.

2) T.O.D.-.omsendbrie£ nr. 22 van 1955.

3 ) Lotz,

J.

v.

z.

Die ontwikke1ing van midde1bare onderwys in.Transvaa1 gedurend~ die afge1ope vyfti'en jaar (In Onderwysbu11etin, 10,2:

--aard maar geniet die voordeel van redelike homogene groepering in klasverband. Omdat die bree skoolgemeen= skap nie geselekteerd is nie, moet dit eenvoudig bydra om van die kind,. wat minstens drie jaar ervaring daar= van het, •n meer gebalanseerde mens in die gewone same= lewing te maak.

Dat hierdie stelsel met buitengewone sukses bekroon was, getuig die styging van die aantal leerlinge wat vanaf 1950 tot 1963 st. VIII bereik het. In 1950 het slegs 57% van die st. VI-leerlinge st. VIII bereik teen= oar di-e 77% van 1963. Hierdie syfer word opgestoot na 82% toe indien die leerlinge van die D.O.K.W. bygereken

word. l) . .

4. Aansluiting by die universiteit of die samelewing Die universiteitstoelatingskursus gee toegang tot die universiteit waar studente een van baie studierig= tings lean volg. Oar die standaarde van die Matrikula= sie-eksamen word gewaak deur die Gemeenskaplike Matri= kulasieraad (G.M.R.) Die universiteite, die provin= siale miderwysdepartemente,die D.O.K.W., die Departe= ment van Bantoe-onderwys en die Departement van Onder= wys van s.w.A.,sowel as die openbare en private skole in elke provinsie, is almal in die G.M.R. verteenwoor= dlg. . 2 )

Om hul eie eksamens erken te kry deur die G.M.R. 1) Lac. cit.

2) Muller, J.D. Verskillende wyses waarop die afge= studeerde hoerskoolleerling toegang kan verkry tot graadstudie aan die universiteit, tot diplo= mastudie en tot die geskoolde werkende gemeenskap

moet die verskillende onderwysdepartemente aan sekere vereistes voldoen soos vakke, vakkombinasies, leer= gange, vraestelle, memoranda en puntetoekenninl·wat gelykstaande is met die Raad se eie eksamens. 1 Dit beklemtoon te meer die ongerymdheid dat dit oak voorheen die eksam~n was waaraan die kandidate wat slegs die Eindeksamen beoog het, moes deelneem.

Die· Eindsertifikaateksamen word .tans deur die Departe= ment afgeneem a.nafhanklik van die eise van die G.M.R.· Die ·vakkeuse wat tot hierdie sertifikaat lei, is baie wyer

as die wat vereis word vir die Matrikulasie-elcsamen.

•n Ernstige beperking word egter by Wet 70 van 1955

hierop gele deurdat die aantal beroepsgerigte vakke soos handelsvakke, Houtwerk en Huishoudkunde in provinsiale slcole beperk is tot slegs 2, waaraan nie meer as 8 uur per week bestee mag word nie. ,2)

Benewens'toegang tot die gewone arbeidsterrein lean houers va~~ie Eindsertifikaat van die Middelbare

Skoal oak. diplomas in meer as-80 rigting~ verwerf aan universiteite, onderwyskolleges, tegniese kolleges en die provinsiale hospitale, Staatsdepartemente het oak hulle eie opleidingskemas in samewerking met die uni= versi tei te en lcoll~ges. · ·Vir sekere diplomas wor.d egter sekere vaklce ,. veral Wis·lcunde en Natuur- en Skeikunde, vereis. 3)

1

2

) Id., p.l78. ) · Id., p.l80.

3) T.O.D. Onderwysburo. Erkenning en gebruik van sertifikate (In Onderwysbulletin, 5,2: pp.

Die aans1uiting tussen skoo1 en universiteit of skoo1 en same1ewing verg aanpassing vari die kant van die skoo1ver1ater en a1ma1 wat met hom gemoeid is. Indie~ dit haper by die aanpassing word soms met •n be= sku1digende vinger na die skoo1 gewys. •n Geregverdig= de beswaar mag nog steeds wees dat die skoo1ver1ater in sy skoo11oopbaan te vee1 aan •n 1eiband was en nie se1fstandig kan dink en optree nie. Geen 1eer1ing word egter voorberei vir· •n spesifieke werk- of studie= rigting_ nie en ontvang s1egs · •n bree en omvattende ag= tergrOnd waarop in baie rigtings ooreenlcomstig be1ang= ste1ling en vermoe voortgebou-kan word. Die orien= teringskursusse wat deesdae o.p- interfa1cu1 tere v1ak deur die universiteite en kolJ.eges ingestel. word,W.ord a1J.erwee verwe1kom as ·n opreg-te poging om die student die regte koers en leiding te gee. _1)

D. Verskaffing van onderwys£asi1iteite

1. Die daarste1iing van onderwysinrigtings

a. Pie inste11ing van midde1bare afde1ings by 1aersko1e

Daar moet •n bes1iste moont1ikheid bestaan dat daar minstens 200 leer1inge van st. VI-VIII in die skool sal wees a1vorens die Departement dit sal oorweeg om •n middelbare afde1ing by •n 1aerskoo1 in te stel. Met die aanvangsdatum moet minstens 75 leer1inge in st. VI beskikbaar wees. Die groeikrag en groeitempo van die voedingsgebied word ook

oorw~eg.

2 )

1) Vg1. Prof£. Bingle, du Toit en Prel1er~ Beroeps= taak van universiteit in perspektie£ geplaas. Die Pu-kaner, 13 Maart 1970.

b. Die stigting van •n hoerskool

As die middelbare inskrywing oor 300 gaan en die primere inskrywing groot word, sal daar oorweeg word om die twee te skei en van die middelbare afdeling •n apar= te hoerskool te maak.

Indien •n hoerskool of •n paar hoerslcole in •n ge= bied te groot word, word •n nuwe hoerskool afges tig. Om senior leerlinge teen ontwrigting te vrywaar, moet so •n nuwe slcool van onder af groei. . Di t begin gewoon= lilc met st. VI en VII en gaan jaarliks hoer. 1 )

2. Terreine

By die stigting van nuwe voorstede,. dorpe of woon= buurte word terr~ine vir toekomstige skole uitgemeet en aan die Departement oorgedra. Die minimum behoefte is vier morg vir ·n laerskool en tien morg vir •n hoer= skool. Waar, •n koshuis aan •n skool verbonde is, moet die terrein dubbel so groot wees. Die ligging en gehal= te van die grond moet deeglik_in aanmerking geneem word sodat duur fondamente en gelylcmaak van te.rreine tot die minimum beperk word. 2)

Om ~uwe terreine of uitbreiding van terreine in ge= vestigde gebiede te verkry, besorg die Departemen.t baie hoofbrelcens . Daar moet·noodgedwonge by bestaande skole ui tgebrei word op •n terrein wat nie aanvanklik vir soveel ui tbreiding bedoel was nie, of daar moet aangrense.nde

terrein deur onderhandeling of desnoods onteiening ver= kry word.

Loc.cit.

T.O.D.-omsendbrief nr. 46 van 1955. Vgl. ook T.O.D. Skoolgebouekomitee. Verslag nr. 2, 1957.

In 1954 het daar heftige prates van Engelsspreken= de ouers gekom toe die Departement 4 morg van Pretoria ~oys High se 52 morg wou afneem vir die Pretoria-Oos se Laerskool wat maar oor

It

morg beskik het. Toe die stryd op sy heftigste was oor die verlies van 4 morg het •n Afrikaanse dagblad ondersoek ingestel na die terreingroottes van •n paar ou gevestigde stedelike Engelse en Afrikaanse hoerskole. Die steekproef het aan die lig gebring dat slegs vyf Engelse hoerskole in Pretoria en aan die Rand besicik oor tweemaal soveel grand as tien Afrikaanse hoerslcole in dieselfde gebied

(121,

q

·en 62,7 morg onderskeidelik). 1 ) Di t dui be= . paald op •n tydperk toe die een taalgro€p kortkop getrek het.

Waar die estetiese aspek vroeer in die hoofstuk genoem ·is as een van die oorwegings vir die omvattende opvoeding van die kind, is dit vanselfsprekend dat die Departement hom verantwoordelik sal hou vir die aan= vanklike dienste wat.nodig is. Dit sluit die gelyk= maak en terrassering in, asook alle dienste verbonde aan die dreinering en voorkoming van.grondverspoeling. Hi~rby word ook ingesluit die maalc van paaie, voetpaad= jies en vergaderplekke, ens., waar dit nodig is om onge= lukke by leerlinge te voorkom, stof en madder uit te skakel en vloere van geboue te beskerm. Na hierdie aanvanklike uitleg word van die skoal self verwag dat hy sal sorg vir verdere afronding en verfraaiing. 2 )

1) Die Transvaler, 5 Febr. 1954.

2) T.O.D. Handboek van instruksies, 1956-57, p.22. Vgl. oak T .o·.D. Skoolgebouekomi tee, Verslag nr. 2. Die terrein, p.l8.

3. Ontwikkeling t.o.v. die bouprogram a. Behoefte aan sorgvuldige beplanning

Skoolakkommodasie vir •n steeds groeiende skoolbe= .volking is die probleem van elke onderwysdepartement,

en Transvaal is dit op die gebied geen uitsondering nie. Die gedurige ontvolking van •n reeds ylbewoonde platte= land het in die· dertigerj are ·n beleid van sentralisa= sie genoodsaak wat daartoe aanleiding gegee h,et dat •n omvattende bouprogram in die dorpe en stede aangepak moes word. Daar w-as· nog •n groat agterstand toe die Tweede Wereldoorlog alles tot stilstand gedwing het. Gedurende die Oorlog en direk daarna het nog •n grater toestroming na die stede plaasgevind en die reeds ag= terstallige bouprogram leon slegs met noodniaatreels be= redder word •1) ·

Die nuwe,onderwysbeleid met die drie jaar verplig= te middelbare onderwys asoolc die uitbreiding van die skoolpliggrense het •n ongekende aanwas in die slcoo·l= bevolking.veroorsaak. In 19'51 was daar •n toename van 23 221 in vergelyking met die vorige jaar terwyl die gemiddelde toename die vorige vyf jaar vir die tyd= perle 1945-' 50 slegs, '7 043 per j aar was. Di t het al · betelcen •n behoefte aan 196 addisionele klaslcamers. per

j aar of 6, 6 volledige skole teen •n l~oste v.im Rl 320 000. Die behoeftes van 1951 aileen het •n agterstand ~an 21 skole teen •n bedrag van R4 200 000 veroorsaalc. (·n skool word teen R200 000 gereken.) Tussen 1951 en 1960 was die jaarlikse toename omtrent 9 200

~eerlinge.

2 )

I

l) 2 )

T.O.D. Onderwysburo. A sound building programme (In Onderwysbulletin, 3,2: p.87.)

T:O.D.

Onderwysburo, Werkstuk· 62, 1960, p.S.

Om die agterstand te probeer inhaal en terselfder= tyd tred te hou met die aanwas in getalle was •n reuse= taak wat op die skouers van-die Administrasie se geboue-afdeling gerus'.het.

Dure ondervinding van die verlede het geleer dat navorsing en be-planning n~ods~aklil< geword het. In september _1953 het die Departenient •n vaste Gebouekomi= tee .bestaande ui t · twee lede van die Inspekt_oraat, •n

provinsiale argitek en· ·n J:id. van die Nasionale Bouna= vorsingsinstituut van die W.N.N.R. in die leV[e geroe:t:· Dat daqr •n groot behoefte aan so :n vaste grondslag vir beplanning bestaan het, getuig die omvang van die werk'

: ~. J '

wat reeds deur die Komitee vanaf sy bestaan gedoen is.

"' ·. '• , .

Benewens die beplanning van pro.totip?s van nuwe laersko.le, hoerskole en koshuise, is daar _ook .toege=

spits op sekere onderafdelings soos skoolsale., g.imna= st:ieksale.·, bedryfskennissentrwns en sekere ·.aspekte .;;oos skoolmeubels, uitJ,eg van terreine, ventilasie en-i$-O= lasie, verligting en laastens kleurskemas_en die invloed wat kleur op die l<ind het. .

'~a·a_;

is.

~fgesi~n

van die uiters formele en geykte

v~rm ,)~~-yerslagHeW:i~~ ~n

die

;~sultate

van die

ondersoek~

'is beskikbaar

gest~I

in kleurryke en

goed-geillustreerd~ bro~jur~s.

l) ·

\} •· .

b. •n Nuwe benadering '-tot ·die bouprogram

-Die affiliasie by die Bounavo~sings~nstituut van die W. N .N .R •. eli d~e _?eywering. :van die .Gebouelcomi tee het

•n algemene hervorming in skoolgeboue teweeggebring. ?,ie konsep va~- gest'!::lldaar?-~s:-=E::r:ge geb<:me __ :i;s _ l_a_at -~aar.

l) Verslag nr. 14 van die Skoolgebouekomitee, P:l· · ( teenoor).

Die: ou · geboue wat·

op•

·die·· basis gebou is, staan no·g as momunente van vervloe kortsigtigheid -"'destyds opge= rig;· ong:eag. terreinverski lle en die doel waarvoor: hulle

l) .

aangewend moes. word.. Ons verws na ·die geboue van die twintigerj are. waar die hoof. se. kantoor omarm ·word deur ·twee· waskamers· en·.waar die klaskamers.,se·vensters in enige toevallige windrigting: was • . Die· b'este voor= · heerd··van geboue wat identies volgens· •n standaardplan,. ongeag,terreinverskille,.opgerig _is,.vind-ons in-die Hoerskool Pretoria-Wes en die HoerskooL W6nderboom. E·.g;. is.-op ·n· redelike pl'at terre-in gebou. om•·.met· sy noordelike aansig teen •n -Bantoelokasie vas te kyk en

Ig; is teen·die suidelike hang van Magaliesberg·gebou om ook' met sy- noordelike aansig teen •n .uitgrawing vas. t·e 1cy1<;, Albei sl<ole is dus, ten spyte van •n· pragtige ... uitsig oor Pretoria, met hui agterplase-·na die stad g:~draai' en drfi. nie by om hulle omgewings te ver:fraai nie.. Volgens die· huidige beplanning en· siening.1 sou hulle · nooi t ·so·. gebou gewees het nie;,

Die ui tgangspunt met die nuwe'benade.r'ing is. dat die· gebbue moet voldoen aan die· vereistes w.at· deur die' opvoedkundige ·progr·am· -gestel· word.- Die

·basiese-ver=-. . . . 2)

eistes is-die volgende::

(i) :; Dit moet• -voldoen aan di-e· eise- van die heer·sende l<urrikulmn;: dit· slui t·. bui temuurse·· en· gemeenskaps= aKtiwi tei·te. in •.

( 2Y

Dit moet·· •n agterg:rond van: veili.gheid · en genoeglik=

heid skep·•·

r:r

T_~O~D.-onderwstunetin;, 3

·? :·

p:.90~.

2-)J

Ca}1

ia.~

..•. ,

p.s-2· ••

(3) Die behoeftes van elke onderafdeling moet geken en in ag geneem word. Aktiwiteite wat met geraas gepaard gaan soos Handwerk, Sang, Gimnastiek, gradeklasse, ens.~ sal geskei moet word van lokale waar meer formele onderrig plaasvind.

(4) Die be-planning moet doelmatige administrasie verge= maklik. Die administr·asieblok moet maklik toe= ganklilc wees vir die ouers en die publiek; voorsie= ·ning vir maklike aflewering van voorrade moet gemaak

word; die gebou mbet vloeiende kinderverkeer bevor= der.

(5) Die gebou moet so aantreklik wees dat dit die inwo= ners van die dorpsg:ebied met trots vervul en die omliggeilde grondwaardes laat styg.

(6) Die gebou moet aanpasbaar wees t.o.v. toelcomstige aanbou±'ng.

(7) Dit moet elconomies beplan wees. Dit sluit aan= vanklilce boukoste sowel as onderhoudskoste in.

Om bogaande beginsels in die skoolontwerp te in= korporeer ~· is dit noodsaaklilc dat die drie groepe per=. sane wat die meeste belang: daarby het, nl. die opvoed= kundige, die argitelc en die Administrasie daarin geken moet word. Die Komitee het hulle die-moeite getroos om ~aie SkQle te besoek en om elke valckamer om die beurt te bestudeer en hulle waarnemings te doen terwyl die klasse aan die gang was.

Dit het di~Komitee tot die gevolgtPekking laat kom dat die grondvereistes.va:r{ die onderwyser en leer= ling- tweer.lei van aard is. Eerstens moet aan die fisiese vereistes voldoen word wat ruimte, doeltreffen= de verligting, verwarming, ventilasie, akoestiek, sani=

tere dienste en •n stewige strulctuur betref, en tweedens moet in die emosionele behoeftes voorsien word ten eind= die kind aan te moedig om van sy beste te lewer~ Hier= toe dra by: korrekte verhoudinge, aangename kleur,

doeltreffende antwerp, die.aanwending van kuns in die vorm van skilderye, muurversierings, aantreklike terreinuitleg, ens. Die akkumulatiewe resultaat is •n skepping van ·n atmosfeer van vriendelikheid en vei= ligheid in die hele skool en skoolterrein .. 1)

Vir die fisiese beplanning is die hulp van die W.N.N.R. verkry. Die Administrasie het R3 000 jaarliks vir drie jaar bewillig vir die nodige navorsing in die verb and. Konsepplanne word eers voorgele aan vakkomi= tees van die Inspektoraat, onderwysersverenigings, op= sieners en verteenwoordigers van skoolraadsbeamptes. Na hulle lcommentaar oorweeg· is, word finale planne aan die Departement voorgele. Die eerste geboue word dan beskou as prototipes wat toeganklik vir navorsing moet

2) bly.

Die Lytteltonse Hoerskool is as eerste prototipe van die nuwe benadering gebou. Dit·is beplan vir 750 leerlinge met •n oorloop van tot 900. Benewens die administrasieblok het dit voorsiening gemaak·vir .34 onderrigruimtes, 3 laboratoria, ·n kunslcamer, huishoud= kundesentrum met eie volledige woonstel, naaldwerkka= mer, houtwerlc- en metaalwerksentrum, •n tekenkamer, tile= lokaal, biblioteek, vergadersaal en

gimnasti~ksaal.

3)

·Die benadering was om meer klasruimte te verskaf deur loopgange tot die minimum te beperk. Om dit te

T.o.:D. Slcoolgebouekomitee, verslag nr.3, 1957, p.lO. Loc .cit.

bereik, is •n drieverdiepinggebou opgerig sander hori= sontale buitegange-soos,kenmerkend by die ouer tipe skole was. Deur •n geheel ~nuwe dakkonstruksie waar die kappe van staal is, word dwarsbalke uitgeskakel en is die onbruikbare dog aantreklike oorhang van die dak ui tgesl<akel sodat slegs die geute vir ·n mate van oar= hang en afronding sorg. Die geheelindruk wat hierdeur veroorsaak word, is nie baie strelend vir die oog nie.

Teen die heersende lcoste in 1959, toe die skoal opgerig is, het dit R2,73 per vk.vt. gekos teenoor die R3,00 tot R3,25 van sy voorgangers. Daarvan moet eg= ter nie afgelei word dat di t ·n 11goedkoop" sl<aol is nie; di t kom neer op •n beter benut"ting van ruimte en •n ui t= slcakeling van onbruikbare ruimte en die daarstelllng van

.

1)

soveel meer gerlewe. .

Toe hierdie eerste skoal in gebruik geneem is, het dit oak geblyk dat daar maar baie mistasting in die beplanning was. Die administrasieblok is heeltemal ontoereikend vir die doel wat dit moet dien. Die eks= periment met die uitskakeling van dwarsgange en die ge= volglike vertikale wisseling is oak nie so •n sul<ses nie; dit is baie tydrowend en vermoeiend en lei maklik 4:-Q.t tot swak dissipline. Die skoal is koud en ongesellig en op reendae bied dit die minimum skuiling aan leer= linge.

bie klaslokale, laboratoria en sentrums vir Be= dryfskennis en Huishoudkunde is baie aantrel<lik en elk= een spog met sy eie kleurskema. Met die oog op latere kurrikula-wysigings wat nuwe behoeftes mag meebring, is die lclaslokale oak nie almal ewe groat nie en sommige

beskik ook oor hul eie voorraadkamertjies. Dit maak hulle geskik vir latere aanpassing indien dit nodig mag blyk.

Hierdie gebou is in 1960 in gebruik geneem en word gereeld besoek deur argitekte en gebouekomitees van an= der provinsies. In die volgende hoerskole wat onmid= dellik hierna gebou is, nl. voortrekkerhoogte, Menlo Park en Lytt~lton Manor High, is menige verandering ten goede aangebring.

Uit verslae van die Gebouekomitee oor laerskole blyk ook dat die behoeftes van die kind in al sy stadia vana£ gr. (i) tot en met st. V baie sorgvuldig oorweeg word. Die aanklag van die verlede van stereotipe 11slegs dak en vier mure" geld hoegenaamd nie meer nie. Die kind= gerigtheid spreek duidelik uit die nuwe konsep en valle aandag word aan die eise van •n omvattende opvoeding van

die kind gegee. l) ·

Daar word ter wille van terreinbesparing voorkeur gegee. aan tweeverdiepinggeboue.met aldie gradekamers op die grondverdieping en verkieslik heeltemal afgeson= der van die hoofgebou. In die Arthur Matthewsskool, ·Florida, het die gradekamers ook hulle toegeboue buite=

ruimtes sodat elke klasgroep na willekeur uitgeneem kan word sander om mel<aar te steur. 2 ) Omdat die l<lein= tjies se natuurlike behoeftes anders is en hulle·nog hulp nodig het, word hulle toiletkamers aan die klaska= mers·gevoeg met spesiaal-ontwerpte toerusting om by

hulle te pa$. Voorkeur word aan vrolike en helder kleu= 1) T.O.D. Gebouekomitee. Beplanning van laerskole.

Verslag nr. 3, 1957, p."14 en 16. 2) Id., p.25.

re vir die mure gegee en indi~nduele rakkassies word vir elke kind verslca.f. l.)

Vir die kinders van st. I-V word klaslokale gebou om 40 leerlinge te akkommodeer. Toerusting soos muur= hake en muurkassies word aangebring ooreenkomstig die liggaamslengte op verslcillende ouderdomme. 2 )

In ooreenstemming met die besondere klem wat op Boekopvoeding in die nuwe beleid val, word goed-toege= ruste biblioteeklokale van 900 vk. vt. aan laerskole verska.f. Die rakke en ameublement word verska.f om spesiaal by die behoe.ftes van die laerskoolkind te pas. j

Ellce skoal beskik ook oor ·n kunsvlytlokaal van 900 vlc. vt. met •n pakkamer van 170 vlc. vt. Spesiaalontwerp= te ta.fels en stoele, wasbalcke, werkblaaie en aanspeld= borde word verska.f. Hierdie lokaal word so ver moont= lik van die gewone klaslokale beplan. 4 )

c. Skoolsale

Die nuwe beleid van omvattende opvoeding, o.f die sg. opvoeding van die 11hele kind", het skoolsale verhe.f

van •n voorheen-gewaande luukse tot •n noodsaalclikheid. Die saal hang ten nouste saam met die estetiese ontwik= keling, religieuse en morele vorming, sosiale vorming en in •n mate die emosionele ontwiklceling van die kind. Die

1)

-~ ~

4)

Id., p. 38. Vgl. oak Calderwood, D .M. en Nichol= son,

s.s.

Planning o.f grade rooms (In South A.frican Architectural Record, 1957, Vol. 42, No. 7) •

Gebouekomi tee-. Verslag nr. 3, p. 38 .

Id., p.42. Id., p.46.

saal behoort die spil te wees waarom die skool draai; die plek waar die esprit de corps opgebou word maar ook waar daar tot diepgaande godsdienstige besinning oor= gegaan.word; waar kunskonserte, operettes, debatte, ens., die leerlinge uit die sfeer van die alledaagse verhef. l)

Die agterstand met skoolgeboue is so ingehaal dat daar na 19 54 j aarlilcs •n aantal slcoolsale by slcole opge= rig is en nuwe slcole van die begin af sale gelcry het son= der enige bydrae van ouerlcant. •n Slcool met •n inslcry= . . wing van 400+ het TI saal met sitplek vir 600 ge~ry en

tussen 300 eri 400-inskrywing was geregtig op •n saal met 300 sitplelclce. Stoele en gordyne.moes deur die skool self verslcaf word. 2 )

In 1957 het •n verdere vergunning gevolg toe die Gebouelcomi tee •n ondersoelc na slcoolsale afgehandel het. Daarvolgens is sale vir ·laerskole beplan vir 650 kin= ders wat op die vloer sit en vir hoerslcole vir 750 leerlinge op die vloer. 3)

Deur die saal en die gimnastieksaal so te plaas dat albei sale van dieselfde kleedkamers gebruik leon maalc, was die Departement in staat om die sale by hoer= skole nag verder te vergroot sodat die saal sitruimte op stoele bied aan 716 persone en 900 gemaklilc plat op die vloer. Dit sluit •n galery in waar 176 persone.op stoele lean sit. 4)

1)

2 ) 3 )

4)

Groenewald, J.A.N. Slcoolsale. Verslag van die Slcoolgebouekomitee, nr. 5, 1957, p.4.

T.O.D.-omsendbrief nr. 35 van 1954. Groenewald, op.cit., p.~4.

Behalwe die waarde wat ·n skoolsaal vir die skoal self het, lean die waarde vir die ouergemeenskap nie oorskat word nie. oueraande, skoolkons~rte, debatte, ens., .waar ouer en kind saam vergader, is opvoedkundig uiters noodsaaklik. In kleiner dorpies is die skoal= saal ook in menige geval die enigste byeenkomsentrum en behoudens sekere voorwaardes is skoolsale beskikbaar vir gebruik deur bui te-instansies. 1 )

d. Swembaddens

In ons sonnige land met sy tradisionele klem op bui telewe is swembaddens by skole haas nie meer •n ui t= sondering nie. Die leergang vir Liggaamlike Opvoeding slaan swem baie hoog aan as die oefening wat alsydige ontwikkeling verseker en ·die hele spierstelsel, asook die belangrike organe, opwek en op peil hou. Psigo= logies is dit opbouend vir die selfvertroue, prestasie= drang en moed; sosiologies bied dit TI heilsame vorm

van ontspanning wat eintlik lewenslank beoefen Jean word; dit het utiliteitswaarde daarin dat die beoefenaar hom= self en ander lean red en laastens is dit van besondere fisio-terapeutiese waarde. Di t word erl<en as ·n be= langrike en integrerende onderdeel van die liggaamlik-opvoedl<Undige lesprogram. 2)

Swembaddens word op •n R-vir-R-basis aan skole be= willig. •n Swembad met sy kleedl<amers en fi 1 treerstel= sel word volgens •n s tandaardplan bereken teen Rl3 000,

1 )

2 )

Groenewald, op.cit., p.4. Vgl. ook T.O.D. Hand= boek van instruksies, 1956/1957.

Nasionale Adviserende Raad vir Liggaamlike Opvoe= ding. Leerplan vir Liggaamlike Opvoeding, Senior Boek II, p.l23. Vgl. ook Schrecker, K.A. Funda= mental swimming instruction, p.9.