Zoterdcrg 12 Jft
VRIJHEID IN DEMOCIATIE
Commentaar op de Duitse verkiezingen
(Zie pag. 3)
WE EK"BL Ä D V Ä N DE V OL K SPART IJ VOOR VRIJHEID EN DEMO CR Ä TIE
ROND DE WETHOUDERS-
·vERKIEZIN GEN
J n de afgelopen week zijn in de meeste gemeen- ten van Nederland de Wethoudersverkiezin- gen gehouden. De wet schrijft voor, dat op de eerste Dinsdag in September van het jaar, waar- in de Gemeenteraadsverkiezingen gehouden zijn, de nieuwe Gemeenteraden worden geïnstalleerd en dat onmiddellijk daarna uit de Raad de wet- houders worden gekozen.
In de overgrote meerderheid der gemeenten is dit op 1 September gebeurd. Er waren enkele gemeenten, waar de verkiezingen reeds vorig jaar hadden plaats gehad en in de door de wa- tersnood getroffen gebieden zijn de verkiezingen, of later of nog niet gehouden, zodat de nieuwe Raden daar nog niet bijeen zijn geweest.
In de grote gemeenten bestaat voor de verkie- zing der wethouders gewoonlijk geen grote be- langstelling. Sinds de gemeenten haar eigen be- lastinggebied vrijwel verloren hebben, is de pu- blieke belangstelling voor de gemeentelijke huis- houding in de grote gemeenten aanmerkelijk ge- daald. Deze gemeenten zijn te groot geworden om een werkelijke eenheid te vormen en het ge- meenschapsgevoel levendig te houden.
Gelukkig zijn er maar betrekkelijk weinig grote gemeenten en behoort het grootste deel van de bijna duizend gemeenten in Nederland tot de kleine gemeenten, waar nog intens met het wel en wee van de gemeenschap wordt medegeleefd.
In deze gemeenten is de democratie het zuiverst bewaard gebleven.
Publieke belanpstelling
Wanneer men de verslagen van de Gemeente- raadsvergaderingen van 1 September in de couranten leest, is het treffend, hoe zeer de bur- gerij met de verkiezing van wethouders meeleeft.
De publieke tribune was tot de laatste plaats bezet (Assen): er was een overbevolkte publieke tribune (Breda): de tribune zat stampvol suppor- ters en belangstellenden (Hoogeveen): een stampvolle publieke tribune heeft met grote span- ning de wethoudersverkiezingen gevolgd (Steen- Wijk): want als er in deie kleine gemeenten in zo'n zittingsperiode één zaak de volle belangstel- ling van de bevolking heeft, dan is het wel de Wethoudersverkiezing (Blankenham): de oude- re Raadsleden konden zich maar met moeite her~
inneren, wanneer een vergadering van de Ge- meenteraad zoveel publieke belangstelling heeft getrokken als thans het geval was, nu de nieuwe Wethouders gekozen moesten worden (Holten):
de belangstelling voor deze vergadering bleek wel uit het feit, dat de tribune tot de laatste plaats was bezet en velen onverrichter zake naar huis moesten terugkeren (Enkhuizen): bijge- woond door een flink aantal belangstellenden op de publieke tribune, had de eerste vergadering van de nieuwe Raad plaats (Beverwijk).
De kroon ,spant wel Gorinchem: de publieke belangstelling voor deze eerste zitting van Gor ...
kums nieuwe Raad was overweldigend. Reeds om zeven uur hadden de eersten zich op de gang voor de deur van de Raadszaal opgesteld, om vooral toch een zitplaats te.bemachtigen en tot ver op de gang zag men de burgers staan, die daar nog trachtten iets op te vangen van hetgeen binnen gezegd werd.
Zelfs in de kamer voor de wethouders, die grenst aan de Raadszaal. stond het vol van men":
sen, die door de geopende deur dan wel niet het zicht op de raadsleden hadden, maar wel iets konden meenemen van de vele debatten, die te horen waren. Het heeft bijna vier uren moeten duren, voordat de slag viel.
Primeur
D e nieuwe Gemeenteraad van Zuiddorpe in Zeeland was de eerste nieuwe Gemeen-' teraad, die op 1 September vergaderde. Zij kwam op die datum enkele minuten na mid- dernacht bijeen voor de installatie van de raads- leden en de verkiezing van de wethouders om het begin van de paàrd~nkeuring in Den Bosch op
1 September niet te missen!
Felle debatten
1 n tal van Gemeenteraden ging aan de verkie- zing van de wethouders een fel politiek debat vooraf. Ook hier spant Gorinchem de kroon, waar het debat van 8 tot 12 uur duurde, alvorens men tot de stemming overging.
In Coevorden discussieerden de raadsleden bij- na drie uur, voordat ze tot stemming konden overgaan, met het resultaat, dat de samenstelling' van het college van B. en W. ongewijzigd bleef.
In Emmen werden de wethouders gekozen na een fel politiek debat van anderhalf uur. Zo zijn er nog tal van voorbeelden te geven, maar we zul- len het hierbij laten.
Aantal wethouder• ,.
Een punt van beraadslaging en van fel politiek debat vormde in vele gemeenteraden de vast- stelling van het aantal wethouders.
De uitbreiding van 6 tot 7 wethouders in Am- sterdam stuitte op ernstig verzet van onze Raads- fractie in de hoofdstad. Deze achtte deze uitbrei- ding voor het werk niet nodig en meende, dat het hier uitsluitend een politiek spelletje betrof, waar~
aan de K.V.P. meedeed om haar twee wethou- derszetels te behouden.
In tegenstelling hiermee pleitt~ de woordvoerder van de V.V.D.-fractie in Sliedrecht voor een uit- breiding van een aantal wethouders van twee tot drie, speciaal op grond, dat het dan mogelijk zou zijn de politieke constellatie in het college beter tot haar recht te doen komen.
Het is moeilijk om hiervoor algemene richtlij- nen aan te geven. Inderdaad houdt de bepaling van het aantal wethouders verband met plaatse~
lijke omstandigheden en daarom mQtet men het ook ter plaatse beoordelen.
Trouwens de Gemeentewet laat daarom bin ..
nen zekere grenzen de vaststelling van het aan•
tal wethouders aan het oordeel van de Raad over, behoudens in sommige gevallen, waarin de goed·
keuring van het College van Gedeputeerde Sta ...
ten wordt vereist.
De Familie Van Rappard
Het oordeel, hoeveel wethouders er benoemd moeten worden, geeft niet alleen aanleiding tot meningsverschil binnen dezelfde politieke par- tij al naar gelang van de plaatselijke omstandig ...
heden, maar ook wel bij dezelfde familie.
In Gorinchem was burgemeester Van Rappard zeer geporteerd voor de benoeming van een derde wethouder. Een hiertoe strekkend voorstel van de Raad werd echter met tien tegen zeven stem- men verworpen.
In Heemstede was burgemeester Van Rappard (de broer van de Gorcumse burgemeester) tegen de instelling van een vierde wethouderszetel, waartoe de Raad echter toch besloot, hetgeen tot gevolg had, dat de burgemeester weigerde zich met de nieuwe gekozen wethouders te laten fotograferen,
Spanning
1 n verschillende gemeenten staat de samenstel~
ling van het college van B. en W. na de Ge- meenteraadsverkiezing al vrijwel vast, zodat dan iedere spanning ontbreekt, maar in heel veel ge- meenten blijft de. uitslag van de wethoudersver~
kiezing tot op het laatste ogenblik onzeker, waar- door de spanning zelfs die van een detective ro- man nog overtreft.
Om hiervan enkele voorbeelden te geven noem ik in de eerste plaats: Ede, waar onze partijge- noot Hooiboom bij de derde stemming met 12 te- gen 11 stemmen en 4 blanco zijn zetel verloor aan een C.H.-candidaat. In Staphorst werden de bei- de wethouders herkozen, doch eerst na drie stem•
mingen, waarbij ze slechts 5 van de 11 stemmen behaalden, maar telkens 3 stemmen tenslotte blanco werden uitgebracht.
In Castricum werden twee wethouders geko- zen, die beide tot de K.V.P. behoren. De eerste werd gekozen met 8 stemmen tegen 6 op zijn te- gencandidaat; de tweede, nadat de stemming drie- maal geweest was 7 tegen 7, na loting.
De grootste spanning was er echter in de Ge- meenteraad van Heenvliet. Sinds 1949 bestond de Raad van Heenvliet uit: 3 V.V.D., 2 P.v.d.A., 1 A.R. en 1 C.P.N .. Door het samengaan van de
V. V.D. en A.R. bij de wethoudersverkiezing wer ...
den toen t.ot wethouder gekozen een lid van de V.V.D. en van de A.R. In 1953 verloren wij één zetel aan de P.v.d.A., zodat de samenstelling van de nieuwe Raad is: 3 P.v.d.A, 2 V.V.D., 1 A.R.
en 1 C.P.N. (Vervolg op pag. 2)
'I
de verkiezing van een lid van de P.v.d.A. tot wethou- der niet in het belang van de gemeente.
De fractie van de P.v.d.A. zocht contact met het C.P.N.-lid om !l:ijn medewerking te verkrijgen tot verkiezing van twee le- den van de P.v.d.A. tot wethouder. Het C.P.N.-raadslid ging hierop niet in, maar wilde zelf met 1 P.v.d.A.-er de beide wet- houderszetels bezetten. De fractie van de P.v.d.A. stelde op deze samenwerking geen prijs, hetgeen tot gevolg had, dat het C.P.N.-raadslid vóór de stemming ver- klaarde, dat hij bij de stemming blanco zou stemmen. De hierop volgende stem- ming leverde het resultaat op, dat voor de eerste vacature tot driemaal toe 3 stemmen werden uitgebracht op een V.V.D.-er en 3 stemmen op een P.v.d.
.A..-er.
Daar de stemmen staakten, moest het lot beslissen en dit was ten gunste vaa de V.V.D.-er.
De eerste stemming in de tweede vaca- ture had een zelfde verloop, met dien verstande, dat er nu naast de 3 stemm!)n op de P.v.d.Á.-'er 3 op het lid van de A.R.
werden uitgebracht. Bij de tweede stem- ming echter vergiste één van de P.v.d.
A.-raadsleden zich en zette twee namen op zijn stembriefje, met gevolg, dat de heer De Knegt (A.R.) 3 stemmen kreeg, Mevrouw Van de Hoek-v. d. Velde (P.v.
4.A.) slechts 2 en er 1 ongeldig en 1 blanco was, zodat de heer De Knegt ge- kozen werd.
De C.P.N.
B ehalve in Finsterwolde, waar de C.P.N. 4o van de 7 raadszetels heeft, en twee uit haar midden tot wethouder ver- koos, heeft zij in het algemeen geen in- vloed gehad op de samenstelling van de Colleges van B. en W. en zich in de meeste gevallen bepaald tot blanco stem- men.
Voorzover mij bekend, is op deze regel alleen in ~dijk een uitzondering ge- maakt. In deze gemeente bezet de P.v.
d.A. 5 van de 11 raadszetels. De zes ove- rige worden ingenomen door 2 C.P.N., 2 V.V.D., 1 A.R. en 1 K.V.P. De fractie van de P.v.d.A. maakte aanspraak op beide wethouderszetels. Hiertegen kwa- men alle overige leden van de Raad, dus ook de C.P.N.-leden, in verzet, met ge- volg, dat tot wethouder gekozen werden:
de heren Brand (P.v.d.A.) met 9 stem- men en 2 blanco's en Bakker (A.R.) met 6 stemmen tegen 5 op de heer Vroom (P.v.d.A.). Bij deze laatste verkiezing hebben dus de beide leden van de C.P.N.
aan de A.R.-candidaat hun stem gege- ven.
Politieke samenstellinll
B ij de verkiezing van wethouder·s komt steeds weer de vraag naar voren, of de politieke richting, welke de Burgemeester is toegedaan, mede van In- Vloed moet zijn bij deze verkiezing.
Het antwoord op deze vraag is moei- lijk te geven, omdat hierbij de persoon van de burgemeester van grote invloed is. In sommige gevallen is de burgemees- ter min of meer de exponent van een politieke partij, terwijl in andere geval- len de burgemeester min of meer poli- tiek kleurloos is. Wel moet de burge- meester natuurlijk steeds boven de par- tijen staan, maar dit geldt per slot van rekening ook voor een wethouder en
· voor elk raadslid.
De tweede vraag, die telkens opduikt, Js, of een politieke meerderheid in de Raad ook de meerderheid van de wet- houderszetels, ja zelfs alle wethouders- zetels moet bezetten. Dit laatste doet zich voor in gemeenten, waar er slechts twee wethouders zijn. Over deze vraag wordt in verschillende politieke partijen verschillend gedacht, waarbij nogal vaak de wens de vader van de gedachte is.
Bij het zoeken van de oplossing wordt maar al te vaak vergeten, dat de Raad aan het hoofd van de gemeente staat en niet het College van B. en W., dat be- last is met de voorbereiding en de uit- voering van de gemeentelijke taak.
Daarom dlent naar onze mening het Col·
lege zoveel mogelijk een afspiegeling te zijn van de politieke samenstelling van de Raad.
Dit te bereiken is op zichzelf al moei- lijk genoeg en een nauwgezette evenre- dige vertegenwoordiging is bij de samen- stelling van het College van B. en w. in
de practijk nog minder mogelijk dan bij de verkiezing van de Gemeenteraad. Het blijft altijd een benaderen van een even- redige· vertegenwoordiging, maar zelden zal deze precies mogelijk zijn.
Erger zijn die gevallen, waarin een minderheid van de Raad zich van een meerderheid in het College van B. en W.
tracht meester te maken, zoals zich dit in Amsterdam door de P.v.d.A. met be- hulp va~ de K.V.P. voordoet. Helaas staat Amsterdam niet op zichzelf.
We zagen dit al in Zaandijk en deze machtshonger heeft zich ook nog in ver- schillende andere gemeenten voorge- daan, zoals b.v. in Middelburg, waar de P.v.d.A., die bij de laatste verkiezingen 38 % van de stemmen op zich verenigde met behulp van de rechterzijde twee van de vier wethouderszetels bemachtigde en zo met de P.v.d.A.-burgemeester de meer- derheid in het College heeft verkregen.
Het felle protest van onze Raadsfractie bleek hier de stem eens roepende in ,de woestijn.
Even ongerechtvaardigd is de situatie in gemeenten als Assen en Leeuwarden, waar de P.v.d.A. ook de meerderheid in het College van B. en W. heeft en ook wel de meerder~eid van de raadszetels, maar toch in het kiezerscorps nog niet de helft van de kiezers achter zich heeft.
Politiek fataoen
(;. elukkig zijn er ook tal van geval·
len te melden, waarin de meerder- heid van een bepaalde politieke richting in de gemeenteraad één van de twee wethouderszetels overlaat aan de min- derheid.
We noemen b.v. Borger, waar de woordvoerster van de P.v.d.A., mevrouw Boes-Pietersen zei: daar de P.v.d.A. geen meerderheid heeft, is het ook niet ge- wenst beide zetels te bezetten.
We noemen Warmenhuizen, in welke gemeente de K.V.P. een overwegende positie in de Raad inneemt en één wet- houderszetel afstond aan een gekozene op de lijst van Algemeen Belang. In
·oude Niedorp, waar ook de K.V.P. een overwegende positie in de Raad inneemt,
koos deze ook een lid van de P.v.dA.
tot wethouder.
In Giessen-Nieuwkerk, waar de Prot.
Chr. partijen de meerderheid uitmaken, verkozen deze voor één der wethouders- plaatsen ons gemeenteraadslid C. Beu- sekom. Met instemming mogen deze ge- vallen van breedheld van politieke op- vatting tegenover die van bekrompen- heid worden vermeld.
Jl. V.D.-wethoudera
u i t den aard der zaak zijn er bij deze wethoudersverkiezingen zetels, die door een V.V.D.-er bezet waren, verloren gegaan, en zijn er in andere gemeenten zetels door een V.V.D.-er bezet, die tot dusverre door anderen waren ingeno- men. Er was dus winst en verlies, maar in de meeste gevallen werden onze wet- houders herkozen. Daarnaast werden in sommige gemeenten V.V.D.-wethouders
d~or partijgenoten vervangen.
Van de gewonnen zetels noemen we in de eerste plaats de verkiezing van me- vrouw H. C. Everts-Mackeno tot wet- houdster in Wildervank. Voorzover ons bekend, is mevrouw Everts de eerste vrouwelijke V.V.D. wethouder. Mevrouw Everts is een trouwe bezoekster van on- ze studieconferenties me': grote belang- stelling voor de politiek, zodat we haar en Wildervank met deze verkiezing van harte geluk kunnen wensen.
In Veendam werd de heer Duintjer tot wethouder gekozen. Tot dusverre waren er daar twee P.v.d.A. wethouders en de heer Duintjer zal de nieuwe derde wet- houderszetel bezetten.
Op het gehele vaste land van de pro- vincie Friesland hebben wij geen ~nkele
wethouder meer. Onze enige zetel in Fra- nekeradeel, waar ons enig raadslid te- vens wethouder was, ging verloren, In Friesland werd op Ameland wethouder Van der Laag herkozen, terwijl op Ter- schelling de P.v.d.A. een zetel moest af- staan aan de V.V.D.-er Stobbe.
In de provincie Groningen staat tegen- over de winst van een wethouderszetel in Veendam en Wildervank, het verlies van een wethouderszetel in Meeden, Nieuwe-Schans en Scheemda.
In Drenthe werd in de gemeente Sleen tot wethouder gekozen de heer Kam- ping en in Zuidlaren de heer Nijdam;
beide kwamen in plaats van een A.R.
Hiertegenover verloren we een wethou- derszetel in Dwingeloo en in Odoorn,
DEZE BURGER
kijkt, op dit eigenste ogenblik, uit op een school, éven voor het pril begin der lessen: kleine jongetjes met grote in de Septemberzon van nieuwheid glanzende tassen en grotere jongens, die.- je zou haast zeggen - een beetje blasé-van·de·wetenschap, rustig samen staan te praten.
De kleine jongetjes zijn véél beweeglijker. Zij lijken vervuld van al het goede nieuwe op de h.b.s., die, voor hen, een héél ding is; dat ziet ge zo.
Kleine, sierlijke meisjes met dansende vlechtjes. Zij huppelen en springen méér dan zij lopen. En oudere, die al vrouw zijn - in ernstig beraad bijeen- staand over een of ander onderwerp, dat ik - voor mijn venster in den hoge - zells niet raden kan.
Ik vind dat het verschil tussen twaalf en zeventien jaar al heel duidelijk te bemerken is: twaalf dánst nog door het leven; zeventien ziet de dingen reeds me! meer beraad en diepere rust aan. Zeventien huppelt en stoeit al niet meer zo gemakkelijk. - Dat begint al vroeg.
Dit zijn nu de grote burgers, de leiders, de ernstigaards, de vaders, da moeders, de vermaners, de leslezers, de demagogen, de raadgevers van over nauwelijles twintig jaar - een zucht in de eeuwigheid.
Dat kleine mannetje met die scherpe kraal-oogjes, zwaaiend met zijn tas en druk doende tegen nèt zo'n miniatuurtje, wordt misschien onze minister- president: Vader Karel, of Vader Jan - der keerJen god met een bril en een rustig zwart jasje.
Die spring-in-'t-veld met zijn blote knieën en zijn afzakkende sokken zou later wel onze financiën - de koorden van de beurs - de sleutels van de kist met zeven sloten en een lek-lek-lek - kunnen gaan beheren. Mijn vrien- den Lieftinck en Van de Kielt zijn vroeger precies zulke knaapjes met punt- hoofdjes boven een trui geweest.
Een zonderlinge gedachte; dat dat rolronde mannetje dat zo druk door de vroege Septemberzon springt, de Cornelissen-aller·lrianse-Middenstanders van de toekomst is.
En dat jongetje, dai dat meisje aan haar vlecht trekt, misschien de dood- serieuze Helstra anno 1980.
Er klinkt een bel. De school gaat aan. Een nieuwe dag begint. Ook voor DEZE BURGER.
IS SEPTI:MBEB IHS -PAG S
STALEN MEUBELEN .,GISO"-LAMPEH
welke beide zetels aan de P.v.d.A. kwa- men.
In de provincie Overijssel bleef alles voor ons bij het oude.
In Gelderland werd in de gemeente Brummen tot wethouder gekozen de heer J. Tabor. In Ruurlo werd de heer D. J. Arfman gekozen en in Vorden Mr A. Baron van Westerholt van Hackfort.
Hiertegenover gingen voor ons verlo- ren de wethouderszetel in Epe, waar wij door onderlinge verdeeldheid bij de Ge- meenteraadsverkiezingen een zetel verlo- ren, in Ede, waar we eveneens bij de Raadsverkiezingen een zetel verloren, en in Wageningen, waar de aftredende wethouder niet meer in de Raad is te- ruggekeerd.
Voorts verloren we nog een wethou- derszetel in Gorssel, hetgeen te opmer- kelijker is, omdat de Raad in precies de- zelfde samenstelling weer is teruggeko- men, maar thans de tweede wethouders- zetel door de Christelijke partijen aan de P.v.d.A. is toegekend.
In de provincie Utrecht is er voor zo- ver ons bekend voor ons ook geen wij- ziging gekomen, maar de uitslag van de wethoudersverkiezingen in Bilthoven, Doorn en Driebergen is ons nog onbe- kend.
In Noord-Holland werd in de gemeen- te Beemster de heer P. Koeman tot wet- houder gekozen en in Alkmaar de heer H. W. Holsmuller. Deze laatste zetel viel ons ten deel, omdat de P.v.d.A. zich op het standpunt heeft gesteld: "twee of geen", hetgeen op het laatste is uitge- lopen.
In Wieringerwaard werd de heer Boe- kel tot wethouder gekozen; tot dusverre had de P.v.d.A. beide wethouderszetels bezet en, hoewel ze de meerderheid in de Raad behield, heeft de P.v.d.A. hier één van de wethouderszetels afgestaan, hoewel ook de burgemeester niet tot de P.v.d.A. behoort.
Hiertegenover verloren we een wet- houdersplaats in Barsingerhorn, doordat we bij de Raadsverkiezingen van onze twee zetels er maar een overhielden, in Enkhuizen en in Naarden. Deze laatste zetéi ging verloren door onderlinge ver- deeldheid.
In Zuid-Holland werd in Brandwijk de heer G. N. Houweling gekozen; in Gies- sen-Nieuwkerk de hee!' C. Beusekom, ook een trouwe comparant van onze studie- conferenties; in Heinenoord de beer a
J. Hage; in Kedichem de heer A.C. Ver- meuien en in Oegstgeest Dr K. Sirnon Thomas.
Hiertegenover ging voor ons verloren in Gorinchem de zetel van Mr J. A. Over- water, die zich niet voor bet raadslid·
maatschap herkiesbaar had gestekl; in Geervliet de zetel van de heer C. G.
Trouw, terwijl ook in Noordelooe, Nu- mansdorp en Spijkenisse ditmaal geen V.V.D.-er tot wethouder werd ge:Jwzen.
In de provincie Zeeland glngea voor ons wethouderszetels verloren in Brui- nisse, Kloetinge en Nieuwvliet. Jin de laatste gemeente waren tot nu beülle wet- houderszetels door V.V.D.-ers bezet. Aan dit unicum in den lande is dWJ thans een einde gekomen.
In een volgend nummer stellen \Wij ons voor een overzicht te geven van .die ge- meenten, waar onze wethoudere ;herko- zen zijn of waar zij, die zich ni.at meer herkiesbaar hadden gesteld heblij voor het Raadslidmaatschap hetzij ftll)r het wethouderschap, door partijgeJMIIIben zijn vervangen.
RU'llGERS.
fti.JIIEID EN DEMOCRATIE
*
CU~n WEEK to.t WEEK*
Duitse verkiezingen ( 1)
De belangstelling van de gehele wereld is in sterke mate geconcentreerd geweest op de af- loop van de verkiezingen in Duitsland. De vraag hoe de uitspraak van het Duitse volk zou zijn,
\lias dan ook een zaak van ongemeen belang. Hoe zou het reageren op de nazi's, die poogden weer invloed te verkijgen? Zou bij de verkiezingen blijken dat deze een grote aanhang zouden ver~
werven, of zou het Duitse volk tonen ingezien te hebben, dat andere wegen moeten worden be~
gaan dan die ener nazi-politiek? In de afgelopen jaren hadden ons telkens berichten bereikt over smeulende nazistische vlammetjes, het interes~
seerde ons te weten welke betekenis daaraan moest worden toegekend. De verkiezingen zouden het ons leren.
Dan waren daar de communisten. Ook die roer~
den zich in de West-Duitse Bondsrepubliek nog al. En het moet vastgesteld worden, dat er in Duitsland aan de ene kant factoren waren, die zo op het eerste gezicht uiterst gunstig lijken voor de communisten en hun politiek van uitbuiting der ontevredenheid. Wie immers door Duitsland reist ziet nog steeds de vele verwoestingen die daar hebben plaats gehad en constateert, dat mil~
lioenen nog uiterst sober behuisd zijn. En slechte
b~huizing is een factor. die wel zeer ten gunste der communisten is.
En dan was daar de vraag of Duitsland zich bij het Westen zou aansluiten dan wel zou pogen van de geweldige tegenstelling tussen Oost en West gebruik te maken door zich minder aan het Westen te binden. Deze factor bij de verkiezin~
gen is de reden geweest waarom het Duitse probleem in de afgelopen weken zo zeer voor~
werp is geworden van zetten op het diplomatieke schaakbord. Het meest en geraffineerd speelde Rusland zijn spel. Hoe zou het Duitse volk daar~
op reageren?
Zozeer werd in het Westen het belang der Duitse verkiezingen gezien, dat Foster Dulles zich liet verleiden tot een uitspraak ten gunste van Adenauer, daarhij uit het oog verliezende, dat men in Europa gaarne zelf zijn houding bepaalt en dat mitsdien raadgevingen van overzee er sterk toe bijdragen om juist anders te doen dan wordt aangeraden.
Maar hoe dit zij, de uitspraak van Foster Dul~
les was een zeer duidelijk symptoom van de ge~
spannenbeid waarin de wereld met betrekking tot de Duitse verkiezingen verkeerde.
Duiise verkiezingen (11)
De gespannenheid w~arin de wereld verkeerde was volkomen terecht. De vraag aan welke zijde een volk van vijftig millioen, met een ge~
weldige werkkracht en een enorm economisch po~
tentieel zich op stelt, is van uiterst gewichtige betekenis in het wereldgebeuren. Tot dusverre hadden de Duitse regeerders onomwonden de zijde van het Westen gekozen. De politiek van de christen-democraten en de met hen verbonden vrije democraten (om deze twee grootste groe ..
pen slechts te noemen) was geheel op het Westen geöriënteerd geweest en op een politiek van West-Europese integratie. En die politiek had haar belichaming gevonden in de figuur van de christen-democraat dr Adenauer, de bondskanse ..
~er.
Zo werd hij de verpersoonlijking van de strijd voor aansluiting met het Westen. En als zijn grote tegenspelers fungeerden de socialisten, die in de afgelopen jaren niets nagelaten hebben om te spelen op de gevaarlijke sentimenten in het Duitse volk, die alles gedaan hebben om de on•
tevredenheid van dit volk voor eigen politieke doeleinden uit te buiten, die voorts ook een pro~
paganda-campagne ontketenden, die Adenauer en de vrije democraten slechts kon voorstellen als knechten van groot-kapitalisten. Het zij reeds dadelijk gezegd, dat het daarom juist zo verheu~
gend geweest is, dat de socialisten zo grote sla~
gen hebben te incasseren gekregen in typi:;che arbeiders-centra. Het blijkt - en het is zeer ver~
heugend - dat een laag vlak van propaganda voeren voor de massa niet aantrekkelijk is en door haar wordt verworpen.
Maar laten wij ons verhaal niet te zeer onder- breken en vaststellen, dat het Duitse volk zijn
an~oord heeft gegeven op de uitdaging der naz1 s en der communisten. Eenvoudig verplette~
rend zijn deze groepen geslagen. Geen vertegen~
woordigers der nazi's in het West-Duitse parle~
ment, geen communisten ook. Het West-Duitse volk gaat thans de weg der ·democratie. Zeker wij weten het, en het is ook goed om zich daar~
van blijvend rekenschap te geven: smeulende vlammetjes houden altijd het gevaar van ernstige opflikkering in zich. Maar dat alles neemt niet weg, dat thans voor de democratie gekozen is, en dat de nazi's geen kans hebben gekregen.
Ook de anti-democratische communisten heb~
ben het spel verloren. Het blijkt, dat de komst van zovelen uit de Oost-Duitse heilstaat alle speculatie van de communisten op de moeilijke positie waarin een groot deel van het Duitse volk leeft volkomen teniet doet. De West-Duitsers ho~
ren van familie en eigen landgenoten hoe het in de heilstaat toe gaat! Daaruit is de diepe afkeer van het communisme te verklaren. Konden grote groepen van het Franse en het Italiaanse volk ook eens een tijdje in een communistische heil- staat doorbrengen. Dat zou heel goed werken!
Duitse verkiezingen (111) D e Duitsers hebben voor het Westen en de
Westerse integratie gekozen. Ondanks alle pogingen der Russen.
De socialisten zijn aan invloed aanzienlijk te~
ruggegaan. Het is een goede zaak voor het Wes~
ten, dat de Duitse socialisten deze slag te incas- seren hebben gekregen, want hun buitenlandse politiek was een uiterst onberekenbare factor.
Maar aan deze slag voor de socialisten zit nog een andere zijde. Zo langzamerhand is het hier en daar een axioma, dat het besturen van een staat niet mogelijk is wanneer de socialisten daar niet bij betrokken zijn. Adenauer zag het anders toen hij in 1949 een kabinet vormde. Daar hield hij de socialisten buiten en consequent heeft hij socialistische desiderata buiten zijn politiek ge- houden. Zijn economische politiek was een poli- tiek, gebaseerd op het beginsel der vrijheid. En die politiek heeft thans de goedkeuring van het Duitse volk gekregen. En dat, nadat deze poli~
tiek haar houdbaarheid in de praktijk had bewe- zen. Want, en dat is het belangrijke, deze op het beginsel der vrijheid gerichte politiek heeft in Duitsland in enkele jaren tijds een opleving van het economische leven te zien gegeven, die men met verwondering waarneemt en bijkans niet voor mogelijk had gehouden. Thans is het levenspeil in Duitsland weer zeer gestegen en Duitsland speelt al weer een rol van grote betekenis in het internationale economische leven. Dat weet iedereen. En het is goed te bedenken, dat aan die politiek van Duitsland het beginsel der vrijheid ten grondslag ligt. Zo heeft Duitsland een les gegeven, die voor andere volken zeer leerzaam is.
labeltjes
Ü ver de activiteit bij de Duitse verkiezingen heeft een correspondent van "Het Vrije Volk" in zijn blad een bijzonder fraaie reportage ten beste gegeven voor zijn blijkbaar allesslikken- de lezers.
Er werd o.m. in beweerd, dat de Duitse groot- industrie nu Adenauer steunde zoals zij het wel- eer Hitier had gedaan en dat de groot-industrie de regeringspartijen maar alle gewenste millioe- nen liet toestromen, welke voor de verkiezings- campagne nodig waren.
Deze correspondent rekende dan vervolgens in dezelfde suggestieve trant zijn lezers voor - schrikt u alstublieft niet! - dat de socialisten voor hun verkiezingscampagne nog niet eens zo- veel geld hadden als de andere partij alleen reeds uitgaf voor het huren van de reclamevlakten, re~
clamezuilen, enz., waarop daarna nog de affiches zouden moeten verschijnen.
Wat een afschuwelijke misstand heerst daar.
Dat het waar is, staat natuurlijk vast, want het stond toch in "Het Vrije Volk". Men moet er toch wel ernstig het hoofd over schudden. Hoe ..
veel verder zijn wij dan in Nederland, waar de socialisten met hun politieke radio per etmaal meer zendtijd hebben dan zij hun tegenstap.ders per jaar gunnen en waar die tegenstanders dan door hun luisterbijdrage toch de socialistische om ..
roep moeten steunen. Wat zijn ze daar in Duits ..
land in democratisch opzicht dan toch nog ver achter.
SEPTEMBER 19158 ..:., PAO. '
met gevolgen (1)
De vorige week schreven wij, dat de indiscretie .va~ Het Vrije Volk inzake de voortijdige!
pubhc~t1e van gegevens over de Rijksbegroting 1954 m parlementaire kringen wel de nodige - en begrijpelijke - stof zou doen opwaaien.
Deze - overigens voor de hand liggende - voorspelling is inmiddels bewaarheid. ·
Het lid van de Tweede Kamer de heer Van Rijckevorsel heeft in dit verband een aantal
~ch~iftelijke vragen aan de regering gesteld, die mm1ddels, mede namens de minister van Finan ..
eren, Van de Kieft, door premier dr Drees zijn beantwoord.
Ofschoon wij volkomen begrip hebben voor het feit, dat door een lid van het parlement te dezer zake aan de regering schriftelijke vragen zijn gesteld, wil het ons toch voorkomen, dat de heer Van Rijckevorsel in de formulering van deze vragen minder gelukkig is geweest.
. lm_mers, de afgevaardigde van de K.V.P. vroeg m ferte aan de regering te willen mededelen wat nu eigenlijk in de voorbarige publicatie van Het Vrije Volk met betrekking tot de Rijksbegroting 1954 als juist of onjuist moest worden aange ..
merkt.
Het ligt voor de hand, dat de regering be ..
zwaarlijk aan een dergelijk verzoek kon voldoen, aangezien zij zich dan zelf zou schuldig maken aan een handelwijze, die Het Vrije Volk terecht werd verweten. Immers, was de regering op het verzoek van de heer Van Rijckevorsel ingegaan, dan zou ook zij vroegtijdig de financiële kaarten op tafel hebben gelegd, hetgeen uiteraard niet de bedoeling kon zijn. Uit de vragen van de Heer van Rijckevorsel en de daarop gegeven antwoor~
den is overigens wel gebleken, dat deze materie zich niet leent voor een behandeling via de weg van het vragen stellen aan de Regering. In mon ..
delinge gedachtenwisseling met de Regering is er meer kans om deze zaak meer geslaagd aan de orde te stellen. Wij zijn er dan ook zeker van, dat de kwestie niet is afgedaan, maar in de komende parlementaire debatten nog een rol zal gaan spe ..
len.
• • •
lndisrretie met gevol~Pn ( II)
Het antwoord van de regering is weliswaar so ..
her gehouden, doch Iaat wel blijken, dat zij het ongepaste optreden van Het Vrije Volk ten scherpste veroordeelt, terwijl zij maatregelen in het vooruitzicht stelt, die beogen er achter te ko ..
men door wie deze indiscretie in eerste instantie is gepleegd, waarbij tevens wordt gesproken van een opdracht tot het instellen van een justitieel onderzoek. Er zou overigens niets tegen zijn ge ..
weest als minister Drees in zijn antwoord de han- delwijze van Het Vrije Volk meer direct had afgekeurd. Hij had rustig de kwalificatie "onbe.- hoorlijk", die zijn collega van der Kieft op de handelwijze van Het Vrije Volk heeft toegepast, kunnen overnemen.
Of zowel het door de regering bevolen intern ambtelijk als een justitieel onderzoek de nodige klaarheid zulJen brengen, dient inmiddels te wor ..
den afgewacht.
Volgens de regering zijn de door Het Vrije Volk gedane mededelingen met betrekking tot de Rijksbegroting 1954 ten dele juist, ten dele on•
juist. Verdere mededelingen over de zakelijke in.- houd van het stuk van Het Vrije Volk kon de Regering niet geven, omdat zij anders de reeds opgelichte tip van de sluier nog verder zou op ..
lichten.
Immers - zo staat het in het antwoord van de regering - wilde zij aangeven wat in de he ..
kendmaking juist en wat onjuist is, dan zou zij harerzijds gegevens uit de Millioenennota moeten verstrekken voordat deze bij de indiening der he ..
grotingswetten voor 1954 aan de Staten-Generaal wordt overgelegd.
Zeer velen met ons zullen uiteraard met span ..
ning uitzien of het door de regering bevolen on ..
derzoek met betrekking tot deze indiscretie van het socialistische dagblad inderdaad tot tastbare resultaten zal leiden.
'-'
1% SEPTEMBER 195S - PAG
*
pariemeDE EERSTE KAMER. ZOR~
Het laatète gedeelte van ons vorige overzicht was gewijd aan de behandeUng van het ontwerp vervreemding landbouwgronden in de Eerste Kamer. Wij schreven daar reeds, dat in onze fractie geen volledige overeenstemming over dit ontwerp bestond, In die zin, dat de heren Louwes en De Vos van Steenwijk meenden, hun stem toch niet aan het ontwerp te mogen onthouden, terwijl de heren Molenaar en Wendelaar hun be- zwaren zo zwaar meenden te moeten tellen, dat zij bun stem niet aan het ontwerp konden geven.
Beide visies, zoals deze in onze Eerste-Kamerfractie bleken te bestaan, werden bij .het openbare debat toegelicht. De visie van de voorstemmers werd weergegeven door de heer Louwes, die van de tegenstemmers door prof. Molenaar. ·
De vorige week gaven wij een samenvatting van het standpunt van de heer Louw es;
hieronder volgt thans het een en· ander uit het betoog van prof. Molenaar.
D e heer Molenaar stelde in zijn rede
· voorop, dat hij het met vele van de opmerkingen van zijn fractiegenoot, de heer Louwes, eens was en dat het verschil dus vooral gelegen was in de conclusie, in de beslissing dus over het uitbrengen van de stem.
Hij was tevens bereid, er, evenals de Re- gering had gedaan, van uit te gaan, dat een zekere controle op de grondprijzen moet worden aanvaard.
Onze fractie, zo kon hij verklaren, heeft unaniem in het Voorlopig· Verslag tot uit- drukking gebracht, dat niet alles kan wor·
den overgelaten aan de wet van vraag en aanbod, maar met grote ·'beslistheid had zij er daar ook op gewezen, dat er op het ge- bied van de koop- en pachtprijzen niet een gans ander klimaat kan heersen dan op het econÖmische terrein in het algemeen het geval is.
Ondanks de aanvaarding van genoemd uitgangspunt, had prof. Molenaar toch een aantal principiële bezwaren tegen het st e 1 se 1, dat het ontwerp wenste te vol- gen, waartegenover prof. Molenaar dan de wenselijkheid en de mogelijkheid van een ander stelsel plaatste.
Prof. Molenaar stelde dus, dat hij, in ver- band met de schaarste van de grond, bereid was, een prijs, die zich zou verheffen boven het algemeen geldende prijspeil in ons land, door een wettelijke regeling tegen te gaan.
Maar, zo betoogde hij, wat de Regering met èit wetsontwerp wil, is iets anders.
Zij wenst, dat de bevoegdheden, die aan de Regering worden gegeven, er toe zullen leiden, dat de prijzen van de grond, even- als met de pacht het geval is, worden vast-
~esteld op bedragen, die liggen ö n d er het
;;.!gemene prijspeil. Hiertegen had onze tweede woordvoerder nu groot bezwaar.
Wat was eigenlijk de motivering van de minister? Dat kwam in de Memorie van 'Toelichting wel heel duideÜjk tot uiting:
stijgende grondprijzen zouden ongewenste gevolgen hebben voor de kostprijzen der landbouwproducten en daardoor kle~t · de
!!Oodzaak van beheersing der koopprijzen.
Hier, zo verklaarde prof. M;olenaar, gaan . onze wegen, die der Regering en de mijne, geheel uiteen. Het door de Regering aange- voerde middel aanvaard ik niet.
Ik zou echter w e 1 bereid zijn, een ont- werp te aanvaarden, waarin, wegens de be- perktheid van de grond; misbruik maken van de positie van landeigenaren, m.a.w. een streven om de prijzen van de grond boven het algemene prijspeil op te voeren, zou worden tegengegaan.
In dit verband meende prof. Molenaar ook, dat degenen, die, door aanvaarding van het amendement van de heer Droesen in de Tweede Kamer, tegen de zin van de Rege- ring die tijdelijke bepaling in het wetsont- werp hebben doen opnemen, en op deze grond toen ook vóór het wetsontwerp heb- ben gestemd, zich gelukkig wanen met een dode mus.
Deze leden zullen er zich duidelijk reken- schap van moeten geven, dat zij met een re-
geling zijn meegegaan, die principieel on- juist is en die door de Regering (de minis- ter) niet als een tijdelijke wordt gezien.
Principieel onjuist is dit ontwerp - aldus de heer Molenaar - omdat het zich niet richt tegen een streven om boven het alge- mene prijspeil winst te incasseren, maar omdat de Regering blijvend de gelegenheid wenst te krijgen om een beleid te conti·
nueren, dat in de afgelopen jaren is gevoerd om de prijzen van het land, evenals de hu- ren en pachten, ongemotiveerd laag te hou- den.
Nu had ook in de Eerste Kamer prof. Rip (A.R.) de opmerking gemaakt, dat het op 't ogenblik niet wel mogelijk is, de prijzen vol- komen los te !aten. Het is, zo merkte prof.
Molenaar echter op, alsof de tegenhanger van wat de. Regering wenst, per se moet zijn, dat men ieder geheel vrij laat ól zijn gang laat gaan.
De heer Hoogland <Arb.) sprak ook (in afkeurende zin natuurlijk) over het "losla- ten van de prijzen", maar onze geestverwant herhaalde: daartoe strekt mijn betoog niet.
In dit verband kon hij zich zelfs op een deel van het betoog van prof. Rip beroepen, namelijk waar deze opmerkte - ook de heer Louwes had daarover gesproken - dat ook de eigenaar redelijk aan zijn trek moet komen en dat, zolang dat niet kan worden verwezenlijkt, hij recht heeft om schadeloos te worden gesteld en op niet andere wijze moet worden behandeld, dan alle andere burgers.
Dat is, zo kon de heer Molenaar terecht verklaren, ook het uitgangspunt van m ij n betoog.
Prof. Molenaar verzette zich er echter te- gen om een dusdanige politiek te voeren, dat de prijzen van het land en de pachten het sluitstuk moeten worden van de te bere- kenen kostprijs der landbouwproducten.
* * *
p rof. Molenaar formuleerde vervolgens nog eens scherp en duidelijk, .welk a·rtikel van· het wetsontwerp bij hem het·
grootste bezwaar ontmoette.
Dat is artikel 6, dat in de gedachtengang van de Regering als blijvend permanent stelsel een bevoegdheid aan de · Regering, aan het centrale gezag, geeft, om ten aanzien van de hoogst toelaatbare prijzen regelen te stellen. Zijn grootste bezwaar was, dat dit artikel geen enkele norm inhoudt
Weliswaar wordt na een aangebrachte wij- ziging nu in lid 1 van dat artikel gezegd, dat voor de bepaling van de hoogst toelaatbare tegenprestatie van "de netto pachtwaarde"
wordt uitgegaan, maar, zoals de heer Lou- wes reeds opmerkte, dat woord "netto pachtwaarde" betekent niets, omdat, aange- zien de Regering ook de pachtprijzen be·
heerst, het bezwaar, dat tegen het oor- spronkelijke ontwerp werd ingebracht, nu is verplaatst.
Bovendien: op hetzelfde ogenblik, dat de Regering met het begrip "netto pachtwaar- de" is gaan opereren, verklaarde zij niet
• •
v111e van De
van de prijzen
prof. Molenaar van landbóuwg afzonderlijke Departementen
Het r:espjjt voor de ondernem tweede instituut voor techn een
salari•verbetering
bereid te zijn, enige mededeling over de be- rekening daarvan te doen.
Er is daarenboven een onzekere factor in- gebracht, omdat de Regering voor goede gronden niet dezelfde rentevoet wil aanhou- den als voor slechte gronden.
Prof. Molenaar dacht - in zijn onschuld, zoals hij opmerkte - altijd, dat de rente- voet een objectief vast te stellen begrip was, maar die rentevoet wisselt blijkbaar ook al.
De Kamer, zo concludeerde hij hieruit, laat in dit wetsontwerp· in werkelijkheid dus volledig aan de Regering over, die netto pachtwaarde voor het berekenen van de grondwaarde vast te stellen,
Met dit ontwerp geven wij dus een mach- tiging aan de Regering om ten aanzien van de waarde van de grond een beleid te voe- ren, zoals haar wenselijk voorkomt.
MINISTER MANSHOLT ... beheersing der koopprijzen.,,
T hans kwam de heer Molenaar tot de vraag, of ook een andere regeling dan die door de Regering was voorgesteld, mogelijk was.
Natuurlijk was het voor de Eerste Kamer niet mogelijk, een wijziging in het ontwerp aan te brengen; deze Kamer heeft nu een- maal niet het amendementsrecht. Prof. Mo- lenaar ging daarom uit van de vraag, o:t een andere regeling mogelijk zou zijn, wanneer de Eerste Kamer dit ontwerp zou verwer- pen.
F;n inderdaad achtte prof. Molenaar dit mogelijk. In een zodanig ontwerp zou hij vóór alles een norm willen opnemen, een norm, waaraan de grondkamer of de rech- terlijke macht in bepaalde gevallen haar be- slissing zou kunnen toetsen.
Dat zodanige norm in dit wetsontwerp
voor ambteli I
ontbreekt, zat prof. Molenaar hoog, dat het .ontbreken van ee norm voor hem juist een on~
bezwaar was om met dit wetso te gaan.
En verder had hij er dan on<
bezwaar tegen, dat de Regerilll het voor een aanvaardbare landl absoluut nodig is, die te voereJ van de eigenaars en ver_pach1 grond. Hij achtte dat onrech zedelijk niet verantwoord.
Hóe zou de norm, die de he nodig achtte, nu ongeveer mo Zij zou zich z.i. moeten richter zen, die, a 11 e o m s t a n d i g
aanmerking genomen,
grondkamer en door de rechte als o n re d e 1 ij k worden besc Nu had de minister dit een re
sel ·genoemd en voorts had hij dat in het aldus voorgestelde grondkamers en de centrale met strafrechtspraak zouden W'
hetgeen hem ongewenst voork1 Ook prof. Molenaar achtte dl gewenst en daarom was zijn gE de grondkamer een speciale la gewone rechtbank in de plaa1 Deze zou de bedongen prijs, van de koper, dan zo nodig kun rugbrengen tot een prijs, die, digheden in aanmerking genom lijk moet worden beschouwd.
Men begrijpt, dat de heer J woorden "alle omstandigheden king genomen" met opzet toevil voorliggende ontwerp kreeg · immers de bevoegdheid, om dE het land laag te houden, terwi van het geld in de loop van de en daarna sterk is gedaald.
En hij wenste nu dus, dat bij ling van de vraag, wat een l'l
voor een stuk landbouwgrond wordt gehouden met de waarde- van het geld.
Aldus het betoog van prof.":
tweede woordvoerder onzer daarbij ook nog duidelijk vertl hij met zoveel nadruk op deze ingegaan.
Prof. Molenaar ontkende - het al eerder vermeld - dat ·I lijkbeid van een "tijdelijke"
worden gesproken. Hij zag dit·c als het werd aanvaard, als E
regeling,
En omdat, zo gezien, hier o van de huren, pachten en prij1 bouwgronden nu het eerste was, waarin een definitieve, bl ling is opgenomen, achtte hij antwoord, zijnerzijds in deze t4
Prof. Molenaar eindigde zijn lijk aldus:
