Van Brabant die excellente cronike · dbnl

Editie Aarnoud den Hamer

bron

Van Brabant die excellente cronike (ed. Aarnoud den Hamer). Z.n., z.p. 2016

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_ald001vanb01_01/colofon.php

© 2016 dbnl

1r

DIe tafele beghint hier vanden eersten deele der Cronijcken vanden lande van Brabant.

Dat eerste capittel. Vander ghelegentheyt ende condicien des lants van Brabant.

Dat tweede capittel. Vander proprieteyt des selfs lants ende der Brabanteren condicie bi bedudenisse des woordes brabancia bi .ix. letteren.

Dat derde capittel is tracterende ende roerende vanden leuen der sancten die in Brabant geweest sijn. Inden eersten wert in dit voorseyde capittel verclaert die historie vander heiliger maghet sinte Gheertruyt.

Dat vierde capittel Van sinte Amelberge vijf heilige kinderen. Ende eerst van sinte Reynelt maget.

Dat .v. capittel Van sinte Goedele haer suster.

Dat seste capittel Van sinte pharelt haer suster

Dat .vij. capittel Vanden heyligen ghesusteren sinte Aldegonde ende sinte Woutruyt.

Dat .viij. capittel Van sinte Ermeline van Meldert maget Dat .ix. capittel Van sinte Berlinde van Moersele maget Dat .x. capittel Van sinte Reynoffele van Yncourt maget Dat .xi. capittel Van sinte Oeden van Rode weduwe

Dat .xij. capittel Van sinte Arnout marcgraue des heylich rijcx ende namaels bisschop van Mets Ende van sijnen neue sinte Wandregisilus.

Dat .xiij. capittel Van sinte Landrada maghet Dat .xiiij. capittel Van sinte Amelberga maghet Dat .xv. capittel Van sinte Alaert abt ende confessoor Dat .xvi. capittel Van sinte Truyt priester ende confessoor Dat .xvij. cap. Van sinte Veroen ende sijn suster Verone

Dat .xviij. capittel Van sinte Dignen van Ghele maghet ende martelersse Dat .xix. capitel van sinte Gommaer van Liere confessoor

Dat .xx. capittel Van sinte Rombout aertsbischop ende van sinte Wybrecht heylige martelaren

Dat .xxi. capittel: van sinte Wybert van Gemmelours confessoor

Dat .xxij. capittel. van sinte Wijde van Anderlecht confessoor Ende vanden eerweerdigen Wonodulphus Deken van Anderlecht

Dat .xxiij. capittel. van sint Arnout een ridder in Brabant, daer nae bisschop van Soysoen in Vrancrijcke.

Dat .xxiiij. capittel. vanden deuoten Bonifacius bisscop van Losanen gheboren van Bruessel

Dat .xxv. capittel. van sinte Marie van Oegnyes maghet

Dat .xxvi. capittel. van meester Jacob van Vytri regulier tot Oegnyes ende daer na cardinael

Dat .xxvij. capittel. vanden deuoten broeder Arnulphus oft Arnout conueers int clooster te Vileers

Dat .xxviij. capittel Van sinte Jden Godefroyts van Billoens moeder.

Dat .xxx. capittel. Van sinte Jden van Leeuwe Dat .xxxi. capittel. Van sinte Jden van Louen

Dat .xxxij. capittel. Vander heiliger maget Lutgaerde van Ewyers

Dat .xxxiij. capittel. Van broeder Thomas compositoor des boecx vanden byen.

Dat .xxxiiij. capittel Van veel doorluchtige of heylige personen in dier tijt leuende in Brabant

Dat .xxxv. capittel. Van Margrietken van Louene geheten fiere Margrietken Dat .xxxvi. capittel. Vander ellendiger Marien martelrersse

Dat .xxxvij. capittel. Vanden deuoten here Jan van Ruysbroeck eerste Pryoer van Groenendale

Dat .xxxviij. capittel. Van broeder Jan den goeden cock van Groenendale Item van sinte Pippijn van Landen deerste hertoge, van sinte Jdeberga sijnre vrouwen, van sinte Begge sijnre dochter hertoginne, ende van sinte Karel die grote sal worden geseyt int tweeste boeck, te weten vanden hertoghen van brabant.

Hier beghint die Cronike van brabant, ende dat gheslachte, ende die gesten vanden seer hogen, edelen, ende vromen princen ende hertogen des selfs lants int corte.

Die prologe vanden eersten.

SO als Cicero scriuet, so is hystorie een ghetuge der tijden, een licht der waerheyt, meestersse des leuens bootschapersche der outheit. Daer om ist seere oorbaerlic veel duechdelike historien kennen ende daer op letten Op dat wi bi exempelen van anderen menschen leeren mogen, orbaerlike dingen na volgen ende schadelike dingen schuwen

Op dat alle menschen bekent werde de edelheit ende vromicheit der seer hoger princen ende hertogen van Brabant ende sonderlinge dat heylich leuen der sancten ende sanctinnen die wten huyse ende houe van brabant ghesproten sijn meer dan wt eenigen huyse oft lande der werelt Ende van anderen heyligen ende werdigen personen die int voorseide lant geleeft hebben. So sal hier na ter eeren gods int corte bescreuen werden die Brabantsche historie oft cronike. Ende dat gheslachte ende die gesten ende eerlijcke wercken der princen ende hertogen voorscreuen van Noes tijde die de arcke maecte voor de diluuie, stellende daer in niet te min int corte dat leuen ende conuersatie van somige der voorscreuen heylighe personen tot saligen exempele ende stichticheyt van allen heeren ende edelen personen, ende generalic voor alle die gheen die geerne duechdelicke historien lesen ofte horen

Mer op dat niemant en wane dat die compositoor des boecx om tlant sijnre

geboorten te eeren na sijnder belieften yet meer daer in gheset heuet dan die gherechte

waerheit So geeft die compositoer te kennen dat hi niet van

2r

den sinen daerin gheset en heeft, mer heeft dese cronike getrocken wt veele ander auctentijcke boecken Te weten wten beghin vander Bibelen, wten boecke vanden byen, wten legenden van vele heylighen, als sinte Remijs eertsbiscop van Riemen ende van veel ander heyligen sancten ende sanctinnen, wten scriften des eertsbisschops Turpijn, wten spiegel hystoriael van meester Vincent van Beauays, wten boeck gheheten Fasciculus temporum, wten cronijcken van Vrancrijc, wter declaratien van Jacob van Merlant, ende sonderlinge wten cronijken van Brabant die ten eynde vergadert sijn van meester Janne die clerck van Antwerpen, ende daer na van den eerwerdigen heere meester Peter vander heyden tresorier vander kercken sinte Goedelen in bruessel, die die latijnsche cronike int lange stelde ende lietse voort maken in duytscher rymen in .vij. boecken tot hertogen Karels van Bourgondien ende Brabants tijden Mer om elcke materie bequamelic op hair plaetse te vinden, so sal dese cronike gedeylt werden in twee deelen Jnt eerste sal geseyt werden vanden loue ende eedelheyt des lants van Brabant ende vanden condicien der Brabanteren ende vanden heyligen des selfs lants

Jnt anderde deel sal werden ghetracteert vanden afcomste ende hogen geslachte der princen ende hertogen van Brabant van Noes eynde tot vrouwe Marien toe, dye troude hertoge Maximiliaen van Oostenrijck des derden keyser Frederijcx sone.

Hier beghint den eersten boeck ofte dat eerste deele vander cronijcken van Brabant in .xxxvi. capittelen gedeylt.

Int eerste Capittel wert bescreuen die ghelegentheit ende condicie des lants van

Brabant, ende werden ghenoemt die besloten steden, die Abdyen, ende die banerijen

des selfs lants van brabant.

2v

BArtholomeus int boeck vanden proprieteyten der dingen vanden prouincien scrijft aldus. Brabant is de wterste prouincie van Germanien dats Almanien, ende is leggende aen Gallia Belgica, dat is neder vranckrijcke, hebbende den Rijn ende Vrieslant oostwaert, die britaensche zee ende den Vlaemschen schoot noortwaert, nedergalliene westwaert ende hooch Vrancrijcke zuytwaert, hebbende veele vermeerde steden, een lant vruchtbaer ende veel volcks hebbende volck van schoonder bequamer statueren, ende van schoonder formen, strijtbaer ende moedich tegen sijn vianden, mer sonderlinge behaechlic ende rustich, volck warachtich, deuoot ende goedertieren.

Hier na volgen die besloten steden die in Brabant leggende sijn

Tis te weten dat Brabant gedeylt wert in vier quaertieren onder die .iiij. principael hootsteden Louen, Bruessele, Antwerpen, Tshertogen bossche

Jnt quaertier van Louen sijn dese steden Thienen Leeuwe Aerschot Diest Gemmelours Gheldenaken Hannuyt Galen Landen Sichenen.

Jnt quartier van Bruessele sijn dese steden Nyuele Viluoorden.

Jnt quartier van Antwerpen sijn dese steden Liere, Herentals, Breda Bergen opten zoom Steenbergen.

Jnt quartier van Tshertogenbossche sijn dese .vi. steden, Graue, Helmont Eyndouen Rauesteyn Megen.

Ende van dese steden so sijn naest den voorscreuen prinicpael .iiij. hootsteden noch iij. ander hootsteden, te weten Thienen Leeuwe, Nyuele voorseyt

Jtem die stadt van Maestricht houden vanden keyser dye hertoge van Brabant ende die bisschop van Ludick te samen ghelijck.

Jtem noch sijn in Brabant groote vryheden ende vermaerde dorpen die beter sijn

dan zommige steden, als Turnohout Ghele, Hoochstraten, Beeke Oirschot, Werchtere,

Merchtene, Vueren, Tubecke, Lennicke, Yssche Grimbergen, Asschen, Arendonck

Dit sijn die Abdyen van Brabant legghende. Eerst moniken van sinte Benedictus orden Gemmelours Haffligem Vlyebeke. Ende die abdyen van nonnen der seluer ordenen sijn Vorst Bigaerden

Van moniken der ordenen van Cisteau oft van sinte Bernaert. Vileer dair so veel heylige personen geleeft hebben Ende daer af wert van gode geopenbaert dattet de heylichste plaetse inder werelt was in de tijt Sinte Bernaerts op de Scelde Nyzele.

Ende die abdyen van nonnen sijn Vrouwen parck Ewyers Ter cameren bi Bruessel

Rosendale Nazareth Lintere Rameye, Florual, Dshertogendale, Argenton Musene bi

Mechelen

3r

deen deel hout die graue van nassou, dander deel dye here van Grimberghen.

Dit hout dye hertoge selff.

Dit hout dye graue van Nassouwen, ende hier voren hieltet dye hertoge van Gulick

erfmaerscalc van Brabant. dit hout de here van Humbercourt Dit hout dye here van Perweys

Dit hout dye here van Beuere

Dit hout dye heere van yselsteyn

Item vander ordenen van Premonstreit sinte Michiels Thantwerpen, die abdije van Grimbergen, Parcx, Tongerloe Heilicgem Euerbode Jette oft dilighem

Vander regulieren sinte Augustijns orden, die abdije van sinte Gheertruyt te Louen Die abdijen vanden edelen ionffrouwen canonikerssen van sinte Gheertruyden te Nyuele ghefundeert van sinte Gheertruden

Te Louen ist huys oft clooster van den commendeur van sint Jans heren van Rodes van sinte Augustijns ordene gheheeten Chanterayn, ende hi gaet te rade metten staten van Brabant op die sijde vanden banierheren oft ooc metten prelaten

Jtem ooc is een clooster oft huys van der seluer orden te Tricht

Jtem te Ghemert is een clooster van den commendeur vander ordenen van den heren van Pruyssen

Mer al ist so dat al de voorscreuen cloosteren ende abdien eerstwerf in gheset sijn in leuen van reformacien ende obseruancien int ghemeyn leuende, so isser nv ter tijt nauwe vier oft vijf van al den voorscreuen abdijen die regel oft obseruantien harer ordenen houden, twelck seer te beclaghen is. Mer des sijn int voorscreuen lant te diuerschen plaetsen veele ander cloosteren van goeden ghereformeerden leuen, te weten, Chartroysen, biddende ordenen ende veel ander ordenen beyde mannen ende vrouwen, twelc een grote gracie is voor dit lant Want men seyt ghemeenlijck Jn steden daer alsulcke cloosteren van goeden leuen sijn, dattet volc daer bi seer verbetert wert mits goeden exempelen ende heylige leeringhen, dan in ander [ste]den daer niet aldusdanige clooste[ren] mer ander van slappen oft wilden [le]uen sijn daer tvolck quaet exempe[l aen] neemt. Ende daer om die in sodan[ighen] cloosteren gaen setten haer siele [in pe]rikel der verdoemenissen, want sij [haer] ordene ende sonderlinge die drie gelof[ten] niet en houden Mits welcker re[denen] alle die gheen die de reformacie [ende be]teringe van sulcken cloosteren be[letten] verdoemen haer siele ende plagen on[ver]sienlijc te steruen, want si beletten [dye] salicheyt van seer veel menschen [dier] bi ghebetert souden werden, t[welc] seer sorghelijck ende voor die siele s[ca]delijc is

Hier na volgen dye banerijen [van] Brabandt sonder den voorscreuen ab[t van]

Gemmelours die inden lant rae[t dye] eerste banierheere gherekent w[ordt]

[noot van de redactie: zie voor de transcriptie de Bijlage]

5r

Ende vijf van desen Baneryen sijn brueder ghedeylten van Brabant. als Aerschot Bierbeke Gaesbeke Diest ende Perweys

Voort is te weten dat tot desen Banierheren noch in Brabant sijn somige ander gheheten ridderen met gesellen. Als die heeren van Hudelberge, Boutersem Riuieren, Boechout Assche, Linthere, wauere.Van welcken banerien ende heerlicheden veel tot vreemden handen ghecomen sijn ende vermindert ouermits datse op dochteren verstoruen sijn die den hoochduytschen ende ander vreemde heeren van soberen regimente te huwelijcke gegeuen sijn. So dat die hertoge of tlant van brabant cleyn behulp of bistant daer af hebben. Ende so plachmen te seggen wee den lande dat versterft op een ionc kint, op een dochter, of op een dwaes Vanden twee eersten so heeft tlant van brabant grote experience noch opten dach van heden.

Dat tweede capitel. Vander proprieteyt ende condicien des lants van brabant ende der brabanteren, bi warachtiger bediedenissen des woorts Brabancia bi .ix. letteren.

BEata, dat is salich Regalis, dat is coninclick Antiqua, dat is oudt Bona, dat is goet Audax, dat is coene Nobilis, dat is eedel

Caritatiua, dat is in minnen ontfermhertich Justicia, dat is rechtueerdich

Amabilis, dat is minlick

Vander eerster letteren B

Inden eersten wert Brabancia geseyt Beata, dats salich Ende dat ouermits so veel heylige menschen als brabant op geuoet heeft ende ten hemel ghesonden Te weten sinte Pippijn van Landen deerste hertoge van brabant, dye van sinte Jtten sijnre huysvrouwen hadde twee heylige kinderen, als sinte Gheertruyt ende sinte Begge.

Van welcker sinte Beggen hertoginne ende sinte Pippijn haren vader namaels gheseyt

sal werden int tweede deel van deser Croniken. ende ooc van sinte Jtten oft sinte

Ydeberghe sijnre vrouwen Jtem sinte Amelberge Pippijns suster dochter die rust te

Byns in Henegouwe, ende die hadde vijf heylige kinderen, te weten, sinte Emebertus

bisscop van Camerijc, sinte Regnelde, sinte Goedele, sinte Pharelt ende Venancius,

sinte Ermeline van Meldert ende Reynoffel van Yncourt. Jtem sinte Fereolus, sinte

Modericus, sinte Tarcicia maecht. Jtem sinte Notburgis Pippijns van Herstale dochter,

ende rust te Colene. Jtem sinte Grimoaldus martelaer, ende sinte Siluinus confessoor,

5v

truyt haer suster dye rustet te Berghen in Henegouwe, ende si hadde te manne sinte Vincent graue van Henegouwe Ende si hadde van hem eenen heylighen sone sinte Landricus bisscop van Mets, ende twee deuote dochteren Madelberta ende Adeltrudis Jtem sinte Truyt confessoor. Item sinte Veroon ende Verone die ligghen te Lymbeke bouen halle Alle dese voorschreuen heylighe persoonen sijn vanden gheslachte van sinte Pippine deerste hertoghe van Brabant Van wiens bloede ende ooc van bloede sinte Begghen, sint Oeden, ende sint Arnouts marcgraue van Rijen ende na bisscop van Mets, ende van sinte Bertrada des grooten Karels moeder, ende vanden seluen Kaerle, ende van meer ander heylighen die hertogen van Brabant af ghedaelt sijn tot nv toe

Jtem in brabant hebben noch veele ander heyligen gheleeft die verheuen sijn inder heyliger kercken. Ende vele ander personen van heyligen leuen der welcker leuen oft legenden vergadert ende bescreuen heeft broeder Gilleman, supprioer des cloosters vanden Regulieren van Rodendale in zonyen. Te weten, sinte Jdelberge anders geheten sint Jtte, sinte Pippijns huysurouwe, daer hyer na aff gheseyt sal werden. Jtem sinte Berlindis van Moersele. Jtem sint Oeye Jtem sinte digne te Ghele wt Yerlant gheboren.

Jtem sinte Gommaert van Liere. Jtem sinte Rombout van Mechelen, ende sinte Librecht sijn discipel Jtem sinte Wybert van Gemmelours Jtem sinte wydt van Anderlecht. Jtem sinte Arnout bisscop van Soysson Jtem sinte Jde Godefroyts van Billoens moeder. Jtem sinte Jde van nyuele. Jtem sinte Yde van Leeuwe. Jtem sinte Yde van Louen.

Jtem personen van heyligen leuen niet verheuen, dye in Brabant ghewoent hebben, achterlatende exemplen van heylighen leuen Te weten Bonifacius bysschop van Losanen, die verdreuen sijnde, woonde ende sterff int clooster ter Cameren bi Bruessel Jtem meester Jacob van Vytri, dye woonde tot Oyguies ende werdt cardinael. Jtem Abundus, Gobertus ende Reynerus monnicken van Vyleers Jtem Arnulphus ende Petrus conuersen van Vyleers. Jtem Wonodulphus deken van Anderlecht. Jtem heer wouter van bierbeke. Jtem meester Jan van nyuel. Jtem Landoaldus. Jtem Himelinus van vessenaken. Jtem Margrietken van Louen geheten fiere Margrietken. Jtem die allendige Marie Jtem Heinric van calsteren van Louen Jtem heer Jan van Ruisbroec eerste Prioer van Groenendale. Item broeder Jan die goede cock van Groenendale Jtem Alijt abdisse vander cameren bi bruessel Jtem Helena van Vorst. Jtem wiuyne van Bygaerden. Jtem Beatris van Thienen. Jtem Adelye van Orpe Jtem Hilde van beke. Jtem Marie van Herentals. Jtem Odrana van Balen Jtem Perone clusenersse sinter Claes bi Mechlen Jtem Machtelt van leewe

Van veele der welcker heyligen ende deuoten personen, ende desgelijcs van sommigen

anderen, daer Thoma van cantypre afscrijft int boeck van den byen, van welcken

hier na int corte

gheseyt sal worden inden nauolgende capittelen. So is dan Brabant wel salich geseyt, daer in so vele heylige ende salige personen op geuoet sijn geweest Daer af soe volcht hier een latijnsch veers of rime. Beata ista patria que tanta profert pignora, digna beatitudine. Que celi replent atria, olim colentes latria, deum cum aptitudine.

Vander tweester letteren R

Ten anderen male so wort Brabantia geseyt Regalis, dat is, Coninclic. Ende dat daer om, want seer eedelic sijn si gesproten wt conincliken bloede. Eerst vanden edelen geslachte der Troianen ende daer na vanden geslachte der coningen van Vrancrijck ende dat van sinte Arnouts wegen, wiens sone Angijs ghetrout hadde sinte Beggen, also dat verclaert sal worden int tweeste deel deser croniken Ende voort so sijn van desen Brabantschen hertoghen ghesproten seer mogende coningen. Als die derde Pippijn coninc van vrancrijck des groten Karels vader. Godeuaert ende Boudewijn van billoen ende haer nacomelingen coningen van Jherusalem. alst namaels sal blijcken bi den bome oft linie der hertoghen van Brabant die hier na gheset sal worden Ende niet alleen coningen, mer ooc keyseren sijn ghesproten wten Brabantschen hertogen als die grote Kaerle keyser ende coninc ende zijn nacomers die keysers waren totter seuenster generacien toe ende coningen totter negenster generacien.

Ende naemaels wert ghecoren ende ghecroont coninc van Almanien dat is Roomsch coninc graef Willem van Hollant die des eersten hertogen Henricx van Brabant dochters sone was etcetera. Van deser condicien Regalis es dit veers.

O quam regalis est hec pia patria talis Eius namque malis dominaris iuste sub alis.

Vander derder letteren A

Ten derden male so wort Brabancia gheseyt Antiqua. dat is oudt Want in Brabant sijn princen gheweest lange te voren, eer in ander landen daer ontrent enige princen waren. alst bliken sal in twede deel deser croniken Ja de brabantsche princen hebben ouer ander landen heerscapie ghehadt ende regeerders ghestelt Als die grote Kaerle die den eersten regeerder ofte foreestiere van Vlaenderen stelde. Desgelijcx sijn sone Lodewijck die goedertieren maecte den eersten graue van Hollant. etcetera. Van deser condicien antiqua is dit vers Pre multis terris antiqua Brabancia claret

Vander vierder letter B

Ten vierden wert Brabantia gheseit Bona, dat is goet Ende also drierhande goet is,

te weten tijtlic, geestelic ende ewich, so wert Brabant daer af goet gheseit. Eerst van

tijtlick goet, mits der vruchtbaerheyt, rijcdomme ende gherieflicheyt alre dinghen

die den mensche van node sijn Want het heeft vele weyden ende vruchtbaer coren

landt daer die principael landen af sijn, dye landen van Haspegouwe, van Gaesbeke

ende van Grimbergen. Het heeft ooc bosschen ende genuechlicke foreesten

wijngaerden, boomgaerden riuieren ende viueren, wilde dieren ende andere.

Ende Brabant is al meest suet van luchten ende bequame der menschen natuere Ende metten corsten, al dat eenen goeden lande toebehoort wert dair in geuonden, of twert daer lichtelic ter zee of te lande gebracht Ten anderen wert Brabant goet geseyt, ouermits gheestelic goet, te weten, gracie ende duechden van so veel heylighen ende deuote personen als daer in gheleeft hebben ende noch leuen, ende mits soe veel heylige cloosteren van reformatien ende observantien, dier in Brabant meer is dan in veel ander meerder landen, ende voort mits die goetheyt ende getrouheyt der Brabanteren die haren hertoge noyt en verrieden, noch en vergauen, noch achter en lieten in den strijt Ten derden wert Brabant goet geseyt ouermits dat ewige goet Want dat voorscreuen gheestelijck goet der gracien ende der deuchden is een bereydinghe totten eewighen goeden. Twelck die voorscreuen heylige ende deuote personen nv besitten ende toe geseyt wert van al den ghenen die in duechden volherden. Van deser condicien bona is dit veers

O quam secura requies et commoda plura Sunt in te terra quam non turbat fera guerra

Vander vijfster letteren A

Ten vijften so wert Brabantia geseit Audax, dat is coene. Goede coenheit betekent deuchdelijke stantachticheit, te weten, als een goet mensche is doende een goet werck coenlic ende onueruaerlic ende wederstaet dat quade. Al sulck is een warachtich Brabantere, want noyt en wert beuonden dat die Brabanter wten stride vloot sijnen here daer in latende, maer was altijt bereet met hem te leuen of te steruen, also dat dicwil beuonden is, twelck hier te lanck soude vallen te vertellen. Ende so ist een ghemeen seggen Wie die Brabanter can brengen te velde hi brengten wel te strijde.

Ooc heeft die Brabanter natuerlic, hoe hi ouder werdt, also hi coender wert Van deser conditien antiqua is dit veers. Quam sunt audaces hac in patria generati Et quam viuaces plurima dura pati.

Vander sester letteren N

Ten sesten wert Brabantia gheseyt Nobilis, dat is edel, ende dat om twe redenen Eerst om den eedelen oorspronc ende afcoemste daer Brabant af comen is also getracteert wert int tweeste dele deser croniken Ten anderen om de edelheyt der gesten ende looflike wercken van veel hertogen ende anderen eedelen mannen die in brabant gheweest sijn daer de somige met gracien ende duechden verciert sijn gheweest, want van gheen gheslachte der werlt en sijn so veel eedel coningen ende heylige personen ghecomen als vanden geslachte der hertogen van Brabant, so hier na verclaert sal worden Ende sonderlinge midts die natuerlijcke in gheboren ghetrouheyt der Brabanteren tot haren natuerliken prince. Mits welcken hi niet en heeft te ontstien van hem verraden oft vergheuen te werden, also voorseyt is Van deser condicien Nobilis is dit veers

Nobilis brabantia nobiles emisit. Quorum sic prestantia celica reuisit

Vander .vij. letteren C

Ten .vij. wert Brabancia gheseyt Caritatiua, dats minlic in ontfermherticheden Want die brabantsche princen sijn van beginne seer liberael ontfermhertich geweest in kerken te stichten Alst wel blijct in veel oude kercken ende ghestichten tusschen den Rijn ende der Scelden, daer si eerstwerff domineerden, also hier nae int tweede deel des boecx wel blijcken sal vanden groten coninc Karel, van sinte Gheertruyt ende veel ander Van deser condicien Caritatiua is dit veers.

Non est vulpinus bis tincto pulcher amore Ipse brabantinus est ergo dignus honore

Vander achster letteren J

Ten .viij. wert Brabantia gheseyt Justa, dats rechtuerdich, Justitie also sinte Ambrosius seyt, is een deucht die yegelicken geeft dat sijn is, dat is Die rechtuerdige geeft gode eere ende reuerentie, hem seluen castijnge ende penitentie, ende sijn euen naesten goetdadicheit ende ontfermherticheyt Ende dese duecht is den Brabanteren natuerlic in gheboren Twelc ghenomen wert ende blijct wt anderen duechdeliken condicien die vanden Brabanteren hier voren geseyt sijn Want die duechden omhelsen

malcander. so wie enige duecht oprechtelic besidt die heeft alle ander duechden, also die leeraers scriuen

Van deser condicien Justa is dit vers.

Ecce Brabantine disponis omnina certe Juste cuique sua per te redduntur aperte.

Vander .ix. letteren A

Ten .ix. werdt Brabantia gheseyt Amabilis dat is minlic. ende dat om .ij. reden Die eerste is, midts den eedelen bloemen die in Brabant ghegroyet zijn te weten, so veel heilige personen, dair voor af gheseyt is ende hier na gheseyt sal worden Ende mits so veel heylighe cloosteren ende personen gode dienende so dat midts dien Brabant wert gheseyt een paradijs van weelden. Ten anderen, midts dien dat die Brabanteren onderlinghe plagen vredelijck ende minlick te leuen, also die descriptie van Brabant inhout die int beghin geset is. welcke minlicheyt somwilen benomen ende geschoort is geweest mits corruptien ende quaden regeerders ende officieren, ende van buten lants of van binnen, die als duuels boden plagen onminne ende twiste te saeyen om in eeren ende in regimente te mogen bliuen, vele meer dan om de eere oft oorbaer des lants oft hairs princen, also verleydende dat arme volck met haren partijsscap Ende alsulcke menschen die twiste oft tweedracht saeyen sijn van gode vermaledijt, so scrifture seyt. Ooc wert Brabant geseit minlick, ouermit dien dat de brabanteren in allen landen waer si comen gemeenlic meer bemint werden dan veele ander nacien van volcke, ende dat mits haerder oprechticheyt ende getrouwicheit. Van deser condicien Amabilis is dit veers

Amabili gente felix Brabantia pollet

Hier na volcht int corte dat leuen van sommige voorscreuen heyligen Ende want hier

na int tweeste boeck, te weten, vanden

hertogen van Brabant geseit sal werden, van sinte Pippijn van Landen eerste hertoghe, van sinte Ydeberge anders genaemt sinte Jtte sijnder vrouwen, ende van sinte Beggen hertoghinne van Brabant sijn dochter, ende van sinte Kaerlen die grote So en wert hier in deerste van hem niet bescreuen, mer hier na is volghende

Dat .iij. capitel. Van die heylige maget sinte Gheertruyt

ALs sinte Gheertruydt noch was een clein kint so werde si van hair eerwerdige moeder sinte Itten gestadelic geleert inder wet goods, ende si was groeyende in wijsheden bouen alle ander haers gelijcx van ouderen, van gode ende den menschen bemint Op eender tijt als die eerwerdige coninc Dagobertus coninc van Vrancrijck van haren deuoten vader hertoge Pippijn was gebeden ter maeltijt, so was daer mede een ionghelinc des hertogen sone van Oostrike die vanden coninc ende sinte Gertruyden ouders dit heilich maechdeken tot huwelic begerende was. Haer vader wilde eerst ondersoecken den wille zijnre dochter ende hi dedese roepen Ende als haer geuraecht wert oft haren sinne was om te manne te hebben den voorscreuen eedelen ende rijcken iongelinc met siden gecleet blinckende van goude ende van gesteente Doe antwoorde si aldus Ic en begheer niet desen noch enigen anderen sterfliken brudegom. Van welck antwoorde die coninc ende ander daer etende seer verwondert waren, ende die iongelinc ghinc bescaemt wech

Na .xiiij. iaren als die eerweerdige Pippijn haer vader afliuich geworden was so

bleef dit heilich kint bi sijnder moeder Jtten hair ghehoorsaem sijnde ende haer

deuchden nauolghende. Als Gheertrudis aldus voortgaende in allen duechden was,

so offerdese haer moeder den heyligen priesteren om tontfaen dat heylige wijl, ende

si wert geestelicke moeder ende abdisse des cloosters ende der deuoter maechden

van Nyvele. Want in haer was alre goeder zeden tamelicheit, so soberheit, miltheit in almissen ende in woorden menierlicheyt ende heimelic droechse haren clederen Altijt studeerde si goet exempel te geuen haren ondersaten in oetmoedicheden ende goedertierenheden, te hulpe comende den weduwen, wesen, ende ellendige personen.

Ende so becommerdese haer met heylige lessen, datse bi na al den bibel houdende

was in hair memorie, ende bi ingeuen des heiligen geests so conde si die doncker

godlike scriften ende godlike misterien verclaren. Nae een tijt van iaren als sinte

Gheertruyt haer met veele

abstinencien ende waken vermoeyet had so wert si van binnen bekennende dat den tijt haers af scheydens van deser werlt nakende was, so leyde si neder die sorge ende laste des regiments met rade harer ondersaten Ende den tijt die haer ouer blijuende was, te weten drie maenden lanck die ouerbracht si in gestadigen heyligen aendachten ende in oeffeninge van heyligen scriften. Ende also verwachten si de wterste vre als reysende van duyster totten lichte van armoede tot rijcdomme ende vander doot totten leuen Ende als de doot haer bi was so beual si eenen van haren geesteliken broederen dat hi haestelic soude gaen tot eenen heyligen man geheten Vlcanus wonende int clooster van Fossij, ende dat hi hem vraghen soude, in wat dage datse van deser werelt scheiden soude, want si seer vreesde ende ooc verblide. Als dese bode totten heiligen man quam sijn bootscap doende so antwoorde Vlcanus aldus Morgen binnen den dienst vander missen so sal de maget cristi Geertruyt wten lichame scheyden Ende segt haer datse niet ontsie die doot mer datse blide si, want die heylige bisscop Patricius metten engelen gods ende met groter glorien sijn bereet haer te ontfangen.

Als gheertrudis dese antwoorde verstaen hadt so toonde si alte bliden aenschijn gode danckende dat hijse bi sijnen dienaren aldus ghewerdichde te vertroosten Ende so ouerbracht si al dien nacht met haren mede gesusteren wakende met psalmen ende heylige oratien

Des ander daghes op een sondach den .xvij dach van Meerte ontfaende dat werdige lichaem ons liefs heeren so verschiet si binnen der missen, also Vlcanus voorseyt hadt, te weten in haer .xxxiij iaer gode louende ende danckende

Op desen seluen dach so openbaerde haer sinte geertruyt na haer verscheyden eender abdisse te Trier gheheten Modesta die was hair grote vriendinne, ende si sach sinte Geertruyt bi haer staen na datse haer gebet voor onser vrouwen outaer gesproken hadde tot haer seggende aldus Suster modesta weet sekerlic dat ic huden tot deser vre wten lichaem verscheyden ben, ende so verschietse van daer. Ende dat beuant Modesta warachtich

Hoe sinte Gheertruyt gesien was na xx. iaren bouen de reefter hairs cloosters staende ende den brant des cloosters blusschende Ende hoe si een doot kint verwecte, twelck aen haer bedde geleyt was Ende desgelijcx van alderhande siecken ende crancken menschen ende van gheuangene ende die sijn in node, hoe si van haer plagen vertroost ende verlost werden dat machmen lesen int boeck van haren miraculen ende

exempelen Ende het wert hier achter gelaten om der cortheyt wille.

Dat .iiij. capitel. Van sinte Amelbergen des hertogen Pippijns suster

dochter die vijf heylighe kindren hadde. Ende eerst sal hier int corte

verclaert werden die historie van sinte Reynelt haer dochter

8v

DIe voorseyde sinte Pippijn sinte Geertruyden vader hadt een suster gheheeten Amelberge Ende die had een dochter geheten sinte amelberge die seer schoon was, vol eerbarheden ende heylich van leuen Ende die had eenen eedelen man genaemt wytgherus, die in dier tijt groot was in des conincx hof van vrancrijc. Ende van hem creech si vijf heilige kinder, te weten sinte Emebertus bisscop van Camerijc, wiens leuen, miraculen, ende heilige wercken die kercke van Camerijc vercierende is, sinte Goedelen, sinte Reynelt, sinte Pharelt ende Venancius die alle van harer iuecht in reynicheden op gheuoet werden. Ende al waren daer veel grote eedel heeren sinte Goedelen ende sinte Reynelden te huwelijc versoeckende om haer edelheyt ende rijcdommen wille, soe wilden si nochtans in maechdelijcken state bliuen ende den hemelschen brudegom met alder herten aen hangen Ende als beyde haer vader ende moeder sagen datse in dien opsette volherdende waren, versiende beyde haer dochteren van tijtliken goede, so wilden si ooc de werelt laten wt minne des hemelschen rijcx.

want die deuote prince wytgheer haer vader ontfinc dat habijt van religien ende begaf hem in een cloostere Ende sijn huysvrouwe Amelberge ontfinc dat wijl van sinte Aubert bisscop van Camerijc, ende wert van hem gode gesacreert, latende hair schoen goet dat groot was om gods wille ende gauent haren dochteren Reynelt ende Goedelen.

Sinte Reynelt die was voortgaende in allen duechden ende godlike wercken, vastende

ende bedende Haer tonge en sweech nemmer meer van gode te louen. Ende also veel

aelmissen gaf si den armen datse niet en behielt dan nauwelic cost ende behoeflicheyt

Onder haer cleder droechse een haren cleet, ende haren dienstboden dede si meerder

dienst dan si haer deden. Altijt ginc si met bloten voeten, ende nacht ende dach was

si dicwil eenpaerlic biddende. Selden adt si meer dan eens des dages, ende dan namse

luttel broots met water Costelicke bedden versmade si ende lach op de eerde ende

in haer haren cleet Ende met groter deuocien ginc si te Jherusalem, daer veel af te

scrijuen waer, dat ic late om der cortheyt wil So wilde onse here hair volstandicheit

ansiende haer goede leuen met vruchtbarigen eynde vercieren, haer geuende orsake

om te comen totter cronen der martelaren. want in dier tijt als god dat kersten volc

om der sonden wille liet gheesselen vanden Huynen die in Gallien gecomen waren

verderuende alle tlant metten swaerde ende metten viere. Ende so wert sinte Reynelt

vermaent van haren vrienden dat si vlieden soude Twelc si niet en wilde doen, mer

si bleef totter doot toe totter plaetzen daer si woonde te weten, tot Santen, twelc is

op de frontieren van Brabant ende van Henegouwen Als dan die ongelouige daer

quamen so keerde haer die heilige maget met haren geselscap tot innige gebeden,

ende cruyswijs lach si voor sinte quintijns outaer Ende als die ongelouige als

briesschende leeuwen inder kercken quamen so trocken ende sloegen si die heilige

maget seer wredelick Ende met blijscapen haers herten sprac si tot gode aldus. Jc

danck v here Jhesum christe die mi geweerdicht hebste te rekenen int getal uwer

dienstdeernen ende daer om so wilt nv ontfangen mijnen gheest. Ende

so wt recte si haren hals ende wert metten swaerde onthalst ende voer ten hemele Desgelijcx werden onthalst steruende martelaers die coster vander kercken haer dienaer ende een haer dienstwijf. Ende daer om heet die plaetse ten Santen want daer rusten .iiij. santen.

Dat .v. capitel. Van sinte Goedelen harer suster die rust te Bruessel.

ALs die salige vrouwe Amelberghe beurucht was dragende in hair lichaem dat salich

kint sinte Goedele, ende beswaert sijnde midts den arbeyt die nakende was so sach

si in haren slape den engel gods bi haer staen toesprekende aldus Die hemelsche

coninc heeft mi beuolen di te seggen Getrouwelic hebstu ontfangen, salichlic sulstu

baren du clare moeder eender eerwaerdiger dochter, die van ioncx op aen hangen

sal den godlijcken dienst daer si in volherden sal ende ontfangen die palme des

eewigen leuens. Wt welke troostelicke woorden sinte amelberge seer verblijt was

Ende als si moeder was geworden van desen kinde so ontboot si haer lieue nichte

sinte Gheertruyt om dit kint te heffen vander vonten. Twelc sinte Gheertruyt geerne

dede ende wert also haer geestelike moeder. Ende daer nae soe nam sijse te hare

waert ende op voedese in haer clooster te Nyuele in heylige zeden ende godlicke

leeringen. Ende so begonste dit kint sijn herte op te heffen tot hemelschen dinghen,

aertsche versmadedende. Si was suuer ende reyn van herten ende van lichame, minlic

tot allen menschen ende verciert mit alderhande duechden. Als dan sinte Gheertruyt

tot christum gereyst was so keerde dese maget Goedele weder tot hair ouders huis,

dair si metten wercken bewees tgheen dat si van haer nichte gheleert hadt. Seer

vierich was si in hair gebet, ende dicwil badt si gode met tranen ende beweghinge

des herten, dat al tgeen dat si peysde oft dede den godlicken aenschijne ontfanclic

ware Dit benide die bose vijant, want op eenre nachte als si ghinc met een lanteerne tot sinte Saluatoers kercke te Moersele die twee milen verre stont van haer woninge om te beden want si beminde seer die plaetse, so dede die duuel de keerse wt om haren wech te beletten Mer sinte Goedele badt gode ynnichlijck ende dat licht wert weder barnende.

In haren wtersten als die doot nakende was so ontfinck si dat werdige sacrament.

Ende op den achsten dach van Loumaent sterf salichlic, dies dat volck seer droeuich

was Eerst wert si begrauen te Ham, Maer want daer dagelicx teykenen geuielen aen

haer graf, so wert dat volc bider disposicien

goods verwect om haer te verheffen ende tot eenre eerliker stede te brengen. Ende

als dat volck met processien dat lichaem meenden te dragen totter stat van Nyuele

bider heyligher maghet sinte Gheertruyt so en conden sise met niet gherueren vander

steden So werden ander goeden menschen denckende of si yet begheerde te rusten

bi haer nichte sinte Aldegonde te Maubuyge oft sinte Woutruyt die rust te Bergen in

Henegouwe. Mer het was al verloren arbeyt die si daer toe deden, want si en condense

niet gherueren. Ende als si niet en wisten wat gods wille was so was daer een out

vader die van sinte Goedelen tijde geleeft hadde ende seyde aldus Mi dunct datse

die stede harer rusten vercoren heeft in de kercke sinte Saluators te moersele daer si

in haer leuen haren geest gestadichlic gode offerde Ende so werden si wt dees oude

vaders rade die fyertere op heffende ende lichtelic draghende met processien ende

met sanghe ende inden wech gheschieden schone miraculen Als dat heilich lichame

inder kercken te Moersele was gheset, so liet god gescien een alten groten teeken tot

haren loue ende eeren, want op den dach dat sinte Goedele verscheyden was soe

werdt aen haer graf te Ham wassende een boom ende die werdt des ander dages na

haer translatie te Moersel geuonden staende wassende voor die kerck dore in deerde

gewortelt als oft hi daer van beghin ghewassen waer ende inden winter was hi so

groene als inden somer. Na lange iaren so wert dat heylich lichaem van sinte Goedele

gebracht te Bruessele in sinte Gorijcx kercke Daer na bi rade van graue Lambrecht

so wertse vanden bisscop ende clergien mit groter eeren ghedragen tot sinte Michiels

kercke inder selue stadt Te weten int Jaer .M.xlvij. ende daer rust si noch.

Dat .vi. capitel. Van sinte Pharelt sinte Goedelen suster

DIe heilige maget sinte Pharelt sinte goedelen sustere leefde .xc. iaren Jnden maechdelijken state .xxx. iaren, in huwelicken state .xxx. maget bliuende, ende .xxx.

in weduwen state. Haren maechdeliken state bewaerde si onbeulect, want si gode reynicheyt ghelooft hadde. Tot haren .xxx. iaren so wert haer te manne ghegeuen eens sere edelen ende rijcken princen sone, dien si ghehoorsaem was in allen dingen.

Mer si verbadt aen hem datse maget bliuen mochte midts die ghelofte der reynicheyt.

Ende daer na mercte hy

datse met sommighen gheestelijcken personen conuersatie hadde, wt welcken haer man quaet vermoeden begonste te crijgen, so leyde hi haer wt ialosien ouerspel op, seggende datse daer om hem ontrac die huwelike schult, want si enen anderen lieuer had. Aldus wertse seer van hem gequelt ende veel most si lijden mer si dancte gode altijt ende was seere lijdtsaem So wert haer man van gode gecastijt, want op een tijt als hi reet iaghen, so viel hi vanden paerde seer gequest so dat hi bi na doot was, mer hi ghenas. Ende niet te min soe was hi sinte Pharelde sijnder huysurouwen moeyelic ende wreet als te voren tot dat hem god vander werelt nam. Als hi gestoruen was so verblide haer sinte Pharelt seer datse god onbeulect hadde bewaert, ende si keerde haer totten hemelschen brudegom Jesum christum, hem dienende nacht ende dach in vasten, abstinentien ende deuote ghebeden Ende so behaechlic was gode haer leuen dat hijse verciert heeft met schone miraculen diemen van haer leest.

Het gheuiel op een tijt dat een wijff quam tot eender harer gebuerinnen om te ontleenen twee broden. Die welck antwoorde datse gheen en hadde, ende nemende sinte Pharelten te ghetuge so wildese dattet alle steenen werden mosten Ende als si quam tot harer kisten so vantse al haer broot in steenen verwandelt, diemen noch daghelicx siet in haer capelle niet verre van Vilvoerden staende Haer lichaem rust te Ghent

Dat .vij. capitel. Vanden heyligen ghesusteren sinte Aldegondis ende sinte Woutruydt.

AMelberghe die suster van sinte Pippijn van Landen eerste hertoge van Brabant Hi hadde enen sone die heer Walbertus die welc dat een graue was Dese hadt van sijnre huysvrouwen Bertilia geheten twee heilige kinderen. als sinte Aldegonde ende sinte Woutruyt die hi opvoede in duechdeliken leuen Sijn dochter woutruyt gaf hi te huwelic eenen eedelen machtigen man geheten Maldegarius vincentius, dats sinte Vincent van Henegouwe, die aen sinte woutruden wan sinte Landricus die namaels ghecoren was bisschop van Mets Ende noch twee deuote heylighe maechden gheheten Maderberta ende Aldertrudis Ende dese voorseyde graue Maldegarius anders gheheten Vincentius met sijnder huysvrouwen woutruyt achter lieten naemaels die werelt ende volchden Christum na. Sinte Vincent begaf hem in een clooster doende penitencie nacht ende dach gode dienende met vasten, bidden, ende in alrehande goede wercken hem seluen offerende Ende sijn huysurouwe sinte woutruyt die ontfinck dat heylighe wijl ende die gheestelike ordenen vanden heylighen man sinte Autbertus bisscop van Camerijc Ende si begaf haer ooc in een cloostere twelck si seluer ghesticht hadde ende gefondeert ende van haren eygen goeden rijckelic beghift hadde Ende daer leyde si een goet heylich leuen so langhe als si hier opter aerden leuende was.

Die voorscreuen ouders van sinte woutruyt wilden Aldegonde haer suster ooc te

huwelic stellen met eenen eedelen man Mer vanden heiligen geest geleert sijnde ant

10v

woorde si aldus Ic begeer enen brudegom wiens erue dat hemel ende eerde is wiens rijcdom nemmermeer en mindert mer altijt wast. Ende onse here gaf haer daer toe gracie. Want als sinte woutruyt int cloester wilde also voorseit is, so screef si enen brief aen Bertilia haer moeder biddende datse tot hair seinde Aldegonde hair suster tot hairder verlichtinge ende si soude schier weder om comen Mer sinte woutruyt den meninge was dat si haer suster daer toe brengen soude datse theylich wijl ontfinge ende die sorge droege vanden maechden inden clooster wonende Dit quam al na haer meninge, want Aldegonde haer suster quam bi haer ende wilde daer blijuen ende so gafse haer den last vander heyliger vergaderinge. Twelc sint Aldegonde van datse in haer ouders huys woonde was eerbaer van zeden, suet van spraken, den armen goedertieren, ootmoedich ende deuoot

Op een tijt als beyde dese heylighe ghesusteren inder nacht tracteerden die salicheyt vanden personen des cloosters, so ghebuerdet dat een keerse al daer staende neder viel ende wt ghinck. Ende sinte Aldegonde namse in hair hant ende si wert van seluen claerlick barnende.

Jtem eer sinte Aldegonde van eertrijcke schiet so wert dat veel menschen vertoont ende ghecondicht want ter middernacht sachmen een grote claerheit ouer dat huis daerse sieck lach ende corts daer na so verschiet die heylige maget sinte Aldegondis met grooter claerheyt, ende alle thuys wert veruult met onsprekelicken soeten roke, allen roke deser werelt bouen gaende. Ende si wert begrauen in haer selfs erue geheten Cusurrya. Maer namaels soe wert si ghetransfereert te Mabugyen int clooster vanden coninc Sygibertus. coninc van Vrancrijcke, twelck si selue ghesticht ende ghefondeert hadt, daer si nv glorioselicken rustet.

Jtem sinte Woutruydt haer suster daer voor af gheseyt is, na veel duechdelike wercken ende heylicheden, miraculen doende is ooc ten lesten salichlicken ghestoruen ende glorioselic ten hemel gheclommen opten .x. dach van April, ende wert gheeert te Berghen in Henegouwen van allen menschen daer omtrent wonende.

Dat .viij. capittel. van die heylighe maget sinte Ermelyne, nichte vander heyligher maghet sinte Gheertruyden ende van sinte Begghen.

VAn sinte Ermelinen is te weten, dat haer vader heet Ermenolt ende was nichte van

sinte Geertruyt ende van sint Begge van sinte Pippijns geslachte, van edelen ende

rijcken ouders Ende in haer ioncheyt so was si rijp van zeden, voortgaende in allen

duechden, geerne hair houdende in eenicheden, lesende ende bedende ende altijt van

haren bruydegom sprekende. Als dese heylige maghet aldus opwies so wildense haer

ouders tot huweliken brengen, maer gheensins en wilde sijt consenteren, seggende

dat si gode haer reynicheit ghelooft hadde ende si nam een scare ende afsneet haer

hare dat ouer haren suueren hals hinck

vertijende ende achterlatende die ydelheyt deser werelt ende christum haren brudegom navolghende. Ende als haer ouders met smecken noch met dreygen haer opset niet veranderen en conden so gauen si tot haren gebruycke die renten van een dorpe geheten Odenke Mer Ermelyne wilde haers vaders huys ende goet achter laten, ende alleene sochtse een heymelike plaetse om gode te dienen. Si quam ter plaetsen daer .ij. ionge gebroeders heren waren. welck stede Ermelijn dat god haer toe gescict hadde, gaende ter kercken, nacht ende dach gode dienende, twelc de duuel seer benijde. Want die iongelingen werden op haer ontsteken in quader minnen, deen vanden anderen niet wetende, maer si en conden haren onreynen wille niet volbrengen sonder grote schande ende beroerte. Deen van desen gebroeders arbeyden seer door den costere vander kercken hem grote giften belouende conde hi Ermelynen brengen tot sinen consente Twelc hi niet en conde volbrengen, maer hi gaf den iongen man eenen raet dat hyse bi nachte roeuen soude. Mer god verhoedet, want inder nacht als hise rouen wilde so hoorde Ermelyne die stemme des enghels seggende aldus Vliet van hier maget ende bewaert dijn maechdom onbeulect dye du gode geheylicht hebste.

Ter stont is si van daer gegaen Ende aldus gaende so quam gods enghel weder tot haer seggende Te Meldert is v een plaetse van gode bereyt om v begheerte te volbrengen Twelc niet verre van Louen en is, daer si langhe tijt in groter ynnicheit gode diende, tot dat god sijn bruyt vander werelt haelde om sijnder te gebruyken inder ewicheyt die si mit alder herten begeerde Tot welcker wtuaert songen die scharen der engelen diese ooc begroeuen werdichlijken als een bruyt des conincx der enghelen. Ende haer lichaem bleef .xlviij. iaer onbekent vanden menschen. Ende daer na wildese god ooc doen eeren inder aerden Want op een tijt bi nachte als een goet innich man quam tot Meldert totter plecken daer sinte Ermeline onbekent begrauen lach so en conde hij niet vorder gaen, ende hi sach ter middernacht dat graf der heyliger maget claerder dan die sonne ende hi hoorde der engelen sanck Ende dat selue wedercomende wert hem anderwerf vertoont, des hi gode loofde. Ende hi timmerde op die seluer plecke een capelle ende daer woonde hi tot sijnre doot heilichlic leuende. Tvolck dit vernemende quam daer ende men opende der heyliger magets graff met sanghe ende loue daermen in vant haer heylich lichaem Ende schone miraculen gheschieden daer van blinden die siende werden, croepelen gaende, beseten metten viant verlost ende van anderen siecken die ghesont werden. Ende noch daghelicx so plagen daer te geschien schone miraculen, al so dat te Louen ende elders wel bekent is.

Dat .ix. capitel. Vander heiliger maget sinte Berlindis.

INden tijden van Dagobertus coninc van Vrancrijcke so was een machtich man

geheten Odelart here van Meerbeke bi Nyenouen ende hi diende onder Wytgherus

sinte Goedelen vader daer voor af gheseyt is. Dese Odelardus hadde tot eenre

huysurouwen die

11v

suster van sinte Amant ende heet Nonna Ende van haer creech hi sinte Berlindis die heylighe maget Die moeder sterf na .xij. iaren ende so bleef Odelaert mit sijn dochter gode dienende mit aelmissen ende goede wercken. Ende lange daer na so wert Odelaert gheslagen met lazarijen bi gods ghehengenisse Ende lange quelende so werden sijn dienairs verdrietich ende lieten hem so dat hi op een tijt met sijnre dochter alleen was ende eyschte van haer wat te drincken Ende si stont op ende spuelde den cop ende gaf haren vader te drincken, dien gedroncken hebbende den nap haer weder gaf So wert si ooc dorst hebbende maer die viant tempteerdese so dat si na haren vader niet drincken en wilde mer storte den nap ende spuelden weder ende soe dranck si daer wte Twelck merckende haer vader soe sweech hy ende met gestoerden moede beual hi dat men een waghen ghereyde So voer hi tot Nyuele daer sinte Gheertruyt ruste, ende hi gaf hair daer ouer alle sijn erue met eenen russche ende rijse ende een messe hebbende eenen witten hecht dye hi mede bracht om haer te gheuen ende om sijn dochter also van haer vaderlijc ende moederlic erue te berouen Ende doe geschiede daer een wonderlijc teeken tot gods geloue. Want doen Odelaert quam voor tlichaem van sinte Gheertruyt soe seyde hi dat hi haer sijn erue nemmermeer geuen en soude, ten waer dat sise met haer eygen hant ontfinge. Ende riep tot haer vierwerf Heylighe Geertruyt ontfaet dese gifte van mijnder hant, ende en wilt mi arme sondaer voor v wenende niet versmaden. Doe ghinc die feretre oft casse open daer si in ruste ende daert al tvolck sach so stack sinte Gheertruyt haer hant wt ende ontfinc daer in den voorseyden russch metten rijse ende messe van Odelaerts handen ende doe ghinc de feretre toe als vore

Die maghet Berlindis dat siende datse hairs goets berooft was so was si dair in verduldich ende met alre herten wert si versmadende alle wereltlicke dingen, welluste van spijsen ende costelike clederen, ende si droech eenen haren cleet op haer lichaem Ende met vasten, ghebeden ende heylighe wakinge so creech si die gracie des hemelschen brudegoms Ende int clooster van onser lieuer vrouwen tot Moerssele werde si ghewijlt ende leefde daer in groter heylicheyt.

Op een tijt alsmen daer te mettene luyde te middernacht so hoorde si die stemme

der engelen die hairs vaders siele ten hemel vuerden met sange. Ende so nam si oorlof

vander moeder des cloosters om haren vader te begrauen ende ghinc tot Meerbeke,

ende si begroef daer haren vader eerliken bi haerder moeder in onser lieuer vrouwen

kercke die welck si selue daer ghetimmert had. Ende want dat clooster voorseit te

Moersele vanden Huynen verbrant was ende al verdoruen, ende so arme datter nauwe

ses maechden broots genoech en hadden So bleef si voort an gode dienende te

Meerbeke inder kercken nacht ende dach Ende seer nerstelick visiteerde si die siecken

ende versach die arme gode altijt louende. Altijt so droech si een haren cleet ende

een steene hadde si onder haer hooft als si ruste. Gheen vleesch en adt si, broot ende

water was alleen haer spijse wtgenomen op grote hoochtiden Alsulcken gracie

gaf haer god dat si alrehande siecken ghenas met ghenaken haerder hant Jn deser stranghicheyt des leuens so bleef sinte Berlindis .xv. iaren na hair vaders doot. Ende eens opten heyligen paeschdach so wert voor haer op dye tafel geset een cleyn stuck visch, twelc bi gods wille verkeerde in vleesch ende daer af nutte si een weynich, ende si leefde .xvij. iaren na haren vader.

Als si dan bi godlicker openbaringen verstont dat die doot haer was nakende so begeerde si haer heylich olye ende si ontfinc dat heylich lichaem ons heren ende gaf haren geest in gods handen opten derden dach van Sporkille. Doen quamen haer vrienden ende magen ende die meeste vanden lande ende begroeuense seer weerdichlic.

Die tekenen ende miraculen die godt door haer dair gewracht heuet en soude niemant connen wt spreken. Veel blinde sijn daer siende gheworden, vele croepele, veel doue ende stomme werden daer ooc ghenesen Ende die beseten waren vanden vyant werden op haer graf verlost. Na .vij. iaren so dachten die goede lieden haer graf te verbeteren.

Ende als si die dootkiste die van houte was waenden op te heffen soe vonden sise steenen bi godliker miraculen, dies si hoochliken gode loefden. Mer daer was een wijf die seyde dat ghelogen was Ende comende om te besien dat graf, so wert si becommert metten bosen viant neder vallende ter aerden Ende vier dagen bleef si daer leggende oft si doot hadde geweest tot dat sinte Berlindis biden gebede des volcx aenroepende haer maecte ghesont Door welcken mirakel alle tlant beruert wert ende tvolck quam daer met groter menichten ende timmerden die kercke daer nv sinte Berlindis rustet

Daer na int .xxx. iaer haers verscheydens so wert alle tlant weder beruert om dese heylighe maget te verheffen So dat daer quamen twee bisscopen van Camerijck ende van Doornijke die verhieuen die heylighe maghet ende leyden haer heylich lichaem in die feretre daert nv in leyt tot Meerbeke Ende haer nichten sinte Celsa ende sinte Nonna leggen daer bi haer Grote tekenen gheschieden daer, die welke hier achter bliuen om der lancheyt wille

O edel Brabant, met rechte moechdi wel salich heten daer so veel duechdelicke planten in ghegroyet sijn ende haer leuen so heylichliken hebben gheleyt.

Dat .x. capitel. Van de heylige maghet sinte Reynoffele van Yncourt.

ALs die voorscreuen Dagobertus coninc van Vrancrike regneerde so leefde in

Haspegouwe de edel maget christi sinte Reynoffele die vanden eedelen geslachte

van Vrancrijke af gedaelt was ende van kersteliken ouders Haer vader heet Ayus

ende haer moeder Aya ende haer oude vader was Olardus sinte Berlinden vader

alsmen vint bescreuen Ende haer vader was heere tot yncourt Sinte Geertruyt ende

sinte Begge waren hair nichten. Dese maghet Reinoffel wies op in duechden, alle

ertsche dingen cleyn achtende ende dewige dingen begerende, reyn van herten ende

van lichame, minlick inder spraken, langmoedich, lijdsaem, goedertieren ende ont-

12v

fermhertich Dair was een iongelinc van groter afcoemste die hair begeerde te huwelick te hebben, daer toe dat dye ouders van sinte Reynoffele wel ghesint waren. Mer doe si begeerden haer dochters sinne daer op te weten So antwoorde si van binnen ontfunct sijnde vande vuere des heiligen geests ende seyde Datse den iongelinc noch genen anderen brudegom en begeerde mer alleen beminde si Jesum Christum der maechden brudegom. Als haer ouders dat sagen so deden si an haer dochter grote neersticheyt om haer te onderwisen datse den iongelinc trouwen soude, want thuwelic van gode is geordineert. Maer als si daer na niet horen en wilde als geuesticht sijnde in haer opset van reynicheden so begonsten die ouders haer te dreygen, ende altoos so wasser onwillich toe. Si ordineerden nochtan de tijt wanneer men die brulocht houden soude Doen was die maget seer verslagen in haer seluen, twifelende oft beter waer haren ouders gehoosaem te sijn ende thuwelic aen te gaen oft haer opset van reynicheyt te volbrengen So quam den tijt dat die brulocht gehouden wert Mer als den auont nakende was so wert sinte Reynoffel bi ingeuen des heyligen geests andersins beraden Ende die wile dat hair ouders becommert waren so nam si met haer een dienstmaecht ende ginc haer bergen in een bossche daer bi geleghen, daer si een wijle tijts leefde in groter abstinencien en ongemake des lichaems, een haren cleet dragende ende onsen lieuen here haren bruydegom met ynnighe ghebeden ende suchten biddende.

Ende die moeder Maria ende die engelen, apostelen ende alle heyligen anriep si met groter sorchvoudicheit dat god hair salich opsette volbrengen wilde tot saligen eynde, want si ontsach dat veruolch harer ouders ende haers brudegoms diese sochten ende niet vinden en consten, dies beheerde si wt deser werelt te scheyden ende met christo te sijn. Ende onse here die (also die propheet seyt) bi is al den genen die hem aenroepen inder waerheyt, die heuetse verhoort ende van allen periculen deser werlt verlost. Want die enghel goods quam tot haer ter plecken voorscreuen met groter claerheyt haer bootschapende datse corts verscheyden soude ende comen ter slaepcameren haers hemelschen brudegoms dien si haer trouwe bewaert hadde Aldus was sinte Reynoffel weerdich des enghels sprake te horen ende hem te sien die inder aerden zijnde dat leuen der enghelen nauolgende. Daer na soe verschietse van deser werelt ende haer siel wert vanden engelen gods verheuen totten hemelschen paradijse dair si inder maechden chore ghebruyct die eewige vruechde.

Als haer ouders dit vernomen hadden biden bewijse van sinte Reynoffels dienstmaget,

so waren si seer verslagen ende deden penitentie vander misdaet diese tegen haer

dochter misdaen hadden Ende deuotelic ghingen si ter plecken daer sy haer doode

lichaem vonden, twelc si werdichlick begroeuen Ende namaels deden si een kercke

ouer haer graf op haren cost maken Daer ouer mits die verdienten deser heyliger

maghet veel grote teekenen ende miraculen gheschieden bider godlicker gracien

Dat .xi. capitel. van sinte Oede weduwe

SJnte Oede was gheboren vanden gheslachte vermogender coningen van Vrancrijcke ende hadde te manne eenen prince geheten Arnout, dair moeder af was sinte Bliteldis sustere van Dagobertus coninc van Vrancrijcke Dese vrou had een machtigen prince te manne geheten Anselbertus seer heylich ende deuoot van leuen so dat hi verheuen is, hi was marcgraue des heylich rijcx Dese voorscreuen Arnout die was ooc marcgraue des heilich rijcx twelc men heet tlant van Rijen. Hi hadt van sinte Oede eenen sone sinte Arnout. Als sinte Oeden man salichlic gestoruen was so bleef si weduwe gode dienende Ende na dat exempel vanden heylighen ouders onser lieuer vrouwen Joachim ende Anna so deylde si al haer tijtlic goet in drie deelen Dat een deel gaf si den kercken ende religiosen Dander deel gaf si den siecken ende den arme menschen Ende dat derden deel behielt si tot haren ghebruycken Ende haer lant regeerde si nochtan wijslick door ghetrouwe mannen. Seer ootmoedich ende ontfermhertich was si want den armen naeyde si selue haer clederen ende si hief selue der armer kinder wter vonten. Ende totter armer huysen ghinc si om die te troosten al woonde si ooc verre ende al was de wech slijckachtich Bi dese ende dier ghelijcken wercken was si gemint van haren huysghesinne ende van allen menschen.

Sinte Oede dede ooc maken een hospitael bi haren huyse daerse die arme en[de]

siecke met groter liefden tracteerde ende visiteerde tweewerf des dages ende met alder ootmoedicheyt gafse hem blideliken haer noottruft

Ende als Arnulphus hair sone (dats sinte Arnout) tot manliker ouderen gecomen

was so gaf hem sijn moeder sinte Oede tlant ouer bi rade vanden eedelen. Dese sinte

Arnout had een soone die Angijs heet die troude sinte Beggen sinte Geertruyden suster Ende sinte Arnout wert bisscop van Mets. welke materie hier nae int tweede boeck langer bescreuen wert.

Item sinte Oede was ooc moeye van sinte Hubrecht bisscop van Ludic Ende als si

op een tijt alle haer spijse den armen gegeuen hadde so quam onse heere Jhesus tot

haer in gedaente van eenen armen ionghelinc biddende om herberge om den name

christi Ende als si den sueten name christi hoorde soe ontfinc si hem blidelic Die

iongelinc sadt bi ende badt haer datse op stonde ende haelde hem wat te eeten Sinte

Oede stont op ende

ginc totten korue die si verstaen hadde datse ydel was ende si vantten vol brooden ende ander nootruften. Die iongelinc ontfinc die spijse wt haer hant ende met soeten woorden sprac hi haer aldus toe. Op ander tijden hebdi my ghewone geweest mi te ontfangen in minen leden met huden hebdi mi ontfanghen in my seluen Weet dat v veel vruechden bereyt werden, ende die v bidden sullen hulpe dees teghenwoordigen leuens bider gracien dijns verlossers ontfangen, ende also verschiet hi.

Daer na wert sinte Oede sieck ende si bekende den dach haers verscheydens te nakene Ende alle aertsche sorghe stelde si wt harer herten om vrylic te mogen haren scepper aenroepen Vrolic was si in haer crancheyt ende verbeide den dach hairs verscheydens om te comen van droefheden tot blijtscapen, van duysterheden totten lichte ende vander doot totten leuen. Ende ghebiecht sijnde ontfinc si dat lichaem ons heeren ende haer heylich olysel biddende om hulpe vander menschen ghebede.

Ende doe begeerde si alle haer haue om gode ghegeuen te werden den armen, wtghenomen een rocxken dairse in begheerde begrauen te werden Ende haer ghebet gedaen hebbende so lach si blidelic hare oogen ten hemele stierende ende sach onsen here Jhesum cristum int midden der engelen hair soetelic roepende totter eeuwiger rusten. Doe beualse die ontrent haer stonden te gode ende si verschiet opten .xxiij.

dach vander maent October. Hair dode lichaem roeck doe als balsem. Ende die priesters droegent tot sinte Joris kercke diese seluer ghemaect hadde van haren goede.

Daer na glorificeerde god sijn ghetrouwe dienaerssen oock inder aerden tot sijnre eeren. Want die siecke werden gesont op hair graf, so dat die eerweerdige Floribertus bisscop van Ludick daer quam met groter scharen van geestelike ende weerliken volcke openende haer graf Daer vantmen haer heylich lichaem wtgheuende soeten roke, ende haer reliquyen werden verheuen ende sijn gheeert in veel plaetsen Die welcke translatie geschiede opten .xiij. dach der maent Julij ter eeren ons heren Jhesu Christi.

Dat .xij. capitel. Van sinte Arnout marcgraue des heilich rijcx ende

namaels bisschop van Mets Ende van sinte Wandregisilius sinen

neue.

SInte Arnout is ghedaelt vanden geslachte van coninc Clodoueus

van vrancrijcke Want Bliteldis coninc Dagobertus suster was sint Arnouts

oudemoeder. ende sijn vader heet ooc Arnout ende sijn moeder sinte Oede als corst hier voor geseit is Sint Arnout troude sinte Doda, ende van haer hadt hi drie kinderen Te weten Clodulphus die sinen vader in heylicheden na volchde ende wert na hem bisscop van Mets Ende sinte Doda de moeder begaf hair te Trier in een beslote stede gode dienende

Die tweede sone Walciscus vader van sinte Wandregisilius, die welcke wandregisilius eerst coninc Dagobertus van vrancrike diende dien seer verhief Ende bi sijnre ouders rade troude hi een edel maget, mer hi onderweesse also datse beide reyn bleuen bi gemeenen consente Ende sinte wandregisilius die ghinc in een clooster dat hi selue stichte dair hi in alte grote heilicheit ende abstinentien leefde. Hi en adt in lange tijt niet dan tweewerf ter weken, des sondachs ende des donredachs. Daer na wt groter deuocien gaf hi hem tot heremiten leuen te Fontenelle daer hi een clooster stichte, dair hi tot .xc. iaren out sijnde die iongers in arbeyde ginck te bouen. Daer nae wert hi sieck ende .iij. dagen ende drie nachten lach hi tot gode opgetogen ende thoonde die dore der hemelen hem gheopent Doe verschiet hi hem tekenende metten teeken des cruyces. Ende doe hoorde een sijn discipel alte sueten hemelschen sanck Sijn heilich lichame rust te Ghendt

Die derde sone van sinte Arnout hete Angisus oft Angijs dien sijn vader gebenedide ende zijn geslachte propheterende datse souden werden erfconingen van vrancrike ende ooc roomsche keyseren alst nae bleeck. Dese Anghijs troude sinte Beggen hertoghe Pippijns van Landen dochter, also dat in tweeste dele deser croniken veruolcht sal werden

Jc keer weder op sint Arnout die achter liet al die eere der werelt ende ghinc ter woestinen om heremijt te werden So gebuerdet dat hi comende op der bruggen vander Moeselen daer dat water seer diep was, so nam hi sijnen rinck ende werpen int water seggende Als ick desen rinck weder crige so sal ic sonder twifel betrouwen dat ic vry van sonden ben Doe ginck hi inderwoestijnen daer hi langhe tijt der werelt steruende gode leefde.

Daer nae als die bisscop van Mets gestoruen was so wert sinte Arnout daer bisscop ghecoren Ende daer bisscop sijnde ende vleesch deruende so wert hem een visch gebracht die sijn cock op doende eenen rinck daer in vant, dien hi sinen here blidelike gaf Ende sinte Arnout kenden ter stont, ende het is .ij. dach reysen van daer totter bruggen daer den rinck eerst geworpen was, ende hier af dancte sinte Arnout onsen here gode almachtich Ende van dier tijt voort soe en was hi niet slapper in sijn leuen mer noch veel neerstiger dan hi was te voren in vasten, waken ende bidden.

Ende so milde van aelmissen was hi te geuen so dat grote scaren van armen volke

wt vreemde landen tot hem quamen om aelmissen te ontfangen. Altoos so was hi

sorchfuldich in goeden wercken Ende sonderlinge om religiose personen ende

pelgrims te herbergen, die hi selue