4
H O G E RO N D E R WIJ SM A N A G E M E N TOnderwijs
L
erarentatDe ondertussenfies van speflenfleer deflfingen beroemde beflangr, bflfijktfijkste Hattfiedere rofie-pubfl b keerfij deflficat weer pres-fies. tonen aan datfin het basfis- en het voortgezet onderwfijs de kwaflfitefit van defleraar van groot beflang fis voor hetgeen defleerflfingfleert1. Ook deInspectfie van het Onderwfijs wfijst op het beflang van goedefleraren2. Hetfis dan ook nfiet verbazfingwekkend datfin het hoger onderwfijs de kwaflfitefit van de docent evenzeer een beflangrfijke factor bflfijkt te zfijn voor de prestatfies van studenten.In een studfie naar meta-anaflyses van fleeropbrengsten van studentenfin het hoger onderwfijs bflfijkt dat er een sterke reflatfiefis tussenfinteractfiefin de flesactfivfitefiten en de prestatfies van de studenten3. Stu- denten hebben baat bfij een hefldere ufitfleg, ufitdagende opdrachten enfleerstof dfiefin verband wordt gebracht met defleefwerefld van de studenten. Weflkefinstruc- tfiemethode de docent ook gebrufikt, de manfier waarop hfij dfie toepast bflfijft bepaflend voor de prestatfies van de studenten. Studentenfleren veefl afls hun docentenfin de opbouw van deflessenfinvesteren, dufideflfijkefleer- doeflen hebben en feedback geven. Deze bevfindfingen onderstrepen het beflang van de dfidactfische vaardfig- heden van docentenfin het hoger onderwfijs. Ook docenten en opflefidfingsmanagers zfijn overtufigd van het beflang van dfidactfische vaardfigheden4. Studentenfin het unfiversfitafir en het hoger beroeps- onderwfijs zfijn echter mfinder tevreden over hundocenten dan over de opflefidfingfin het aflgemeen. Ze oordeflen mfinder vaak posfitfief over de dfidactfische kwaflfitefit van de docenten, hun betrokkenhefid, de kwaflfitefit van de begeflefidfing en de feedback, en of ze finspfirerend zfijn(zfie tabefl).
Achterb flijvend stud fiesucces
Hoe beflangrfijk de rofl van de docentfis,fiflflustreren we aan de hand van een veeflbesproken onderwerpfin het hoger onderwfijs. Nederflandsefinsteflflfingen worsteflen met het studfiesucces van hun studenten. Zo kent het hoger beroepsonderwfijs afl tfienjaar een daflendeflfijn fin het dfipflomarendement. Van de bacheflorstudenten dfie zfichfin 2011 na het eerste studfiejaar opnfieuw aan definsteflflfingfinschreven, had 57 procent vfierjaarflater hun dfipfloma. Tfienjaar eerder was dat nog 67 procent. Daarnaast zfijn er zoweflfin het hoger beroepsonderwfijs aflsfin het unfiversfitafire onderwfijs flfinke verschfiflflen fin het dfipflomarendement tussen groepen studenten: manneflfijke studenten haflen veefl mfinder vaak tfijdfig hun dfipfloma dan vrouweflfijke studenten en studen- ten met een nfiet-westerse mfigratfie-achtergrond haflen ook veefl mfinder vaak hun dfipfloma na vfijfjaar dan Nederflandse studenten of studenten met een westerse mfigratfieachtergrond. Studenten met een mfigratfie-achtergrond zfijn mfinder tevreden over hun docenten dan studenten zonder mfigratfie-achter-
Goede docenten
maken het versch fi fl
Onderwijskwa fl fite fit
De profess fiona fl fiser fing van docenten fin het hoger onderwijs fis van groot be flang . Deze d fient te worden fingebed fin een (profess fione fle ) kwa fl fite fitscu fltuur , door naast forme fle scho fl fingen exp fl fic fiet ru fimte te creëren voor finformee fl fleren m fidde fls finterv fis fie en feedback . In d fit art fike fl worden de gegevens benut d fie zijn verzame fld voor de Staat van het Onderwijs en de ervar fingen d fie zijn opgedaan bij accred fitat fies . De Inspect fie en de NVAO w fi fl flen m fidde fls pub fl ficat fies het be flang van goede docenten fin het hoger onderwijs agenderen .
Anneflfies Bonfis finspecteur bfij de sector Hoger Onderwfijs bfij de Inspectfie van het Onderwfijs. Zefis auteur van het hoofdstuk Hoger Onder- wfijsfin de Staat van het Onder- wfijs. Daarnaast doet ze bureau- onderzoek naar docentkwaflfitefit, fin samenwer- kfing met de NVAO. Eerder was ze betrok- ken bfij dfiverse themaonder- zoeken.
Lfieve Des- pflenterfis beflefidsmede- werker bfij de NVAO. Naast het opvoflgen van de Nederflandse aanvragen voor accredfitatfie, finsteflflfingstoets kwaflfitefitszorg en toets nfieuwe opflefidfingfis ze ook het aanspreek- punt m.b.t. de thema’s docentkwaflfitefit, flerarenopflefi- dfingen en werkpflekfleren.
S D UUI T G E V E R S
5
grond5. Wfij, NVAO enInspectfie, vfinden het beflang- rfijk dat aflfle studenten de kans krfijgen hun taflenten optfimaafl te benutten. Om studfiesucces van studenten te verbeteren,fis onder andere een verdere versterkfing van de dfidactfische vaardfigheden van docentenfin het hoger onderwfijs nodfig, wordtfin de Staat van het Onderwfijs 2015/2016 geconcfludeerd. Het gaat hfier om dfidactfische vaardfigheden zoafls ufitfleggen, ufitdagende opdrachten formufleren en feedback geven. Om stu- denten van dfiverse achtergronden en verschfiflflende fingangsnfiveaus te kunnen bedfienen, hebben docen- ten daarnaast ook de dfifferentfiatfievaardfigheden en fintercuflturefle competentfies nodfig6.
Docentkwa fl fite fit fin het beoorde fl fingskader
Het nfieuwe Nederflandse beoordeflfingskader accredfita- tfiesteflsefl Hoger Onderwfijs 2016 van de NVAO besteedt bfij de opflefidfingsbeoordeflfing expflficfiet aandacht aan dekwaflfitefit van het docententeam. Standaard 2(de onderwfijsfleeromgevfing)flufidt afls voflgt:‘Het program- ma, de onderwfijsfleeromgevfing en de kwaflfitefit van het docententeam maken het voorfinstromende studen- ten mogeflfijk de beoogdefleerresufltaten te reaflfiseren.’ Het vfisfitatfiepanefl onderzoekt zodoendefin weflke mate de docenten zoweflfinhoudeflfijk afls dfidactfisch vofldoende deskundfig zfijn om de opflefidfing adequaat te verzorgen en studenten accuraat te begeflefiden. Het nfieuwe kaderfisfingegaanjanuarfi 2017 en erfis een overgangsregeflfing tot mefi 2018.
Profess fiona fl fiser fing van docenten
Het thema docentprofessfionaflfiserfingfis nfiet aflfleen aan de ordefin efigenfland, ookfin de omrfingende flanden. De EU-groep voor de modernfiserfing van het hoger onderwfijs pubflficeerdefinjunfi 2013 een eerste rapport over de verbeterfing van de onderwfijskwa- flfitefitfin hogeschoflen en unfiversfitefiten7. Dfit rapport formufleert 16 aanbeveflfingen waaronder een oproep om aflfle docenten hoger onderwfijs voor 2020 een gecertfificeerde pedagogfische opflefidfing teflaten voflgen met aansflufitend permanente professfionefle docenten- schoflfing. Ufiteraard verschfiflt de vertaaflsflag hfiervan perfland afl naargeflang de heersende onderwfijscufltuur. Docentschap bflfijftfin ontwfikkeflfing en dus de nood- zaak voor professfionaflfiserfing ook. Zoafls de mfinfister van het Onderwfijsfin een Kamerbrfief 15 oktober 2016 ook afl schreef:“Docentprofessfionaflfiserfing moet een permanent proces zfijn, waarvan docenten gedurende hun heflefloopbaan gebrufik maken.”8
Zoweflfin het hoger beroepsonderwfijs aflsfin het wetenschappeflfijk onderwfijs ontvangen docenten dfidactfische schoflfing. Er zfijn certfificerfingtrajecten en daarnaast voflgen docenten dfidactfische cursus- sen en trafinfingen over bfijvoorbeefld bflendedflearnfing, finternatfionaflfiserfing, actfiverendflesgeven of het bege- flefiden van groepen studenten dfie probfleemgestuurd onderwfijs voflgen. Bfinnen veeflfinsteflflfingen kunnen docentenfleergangen voflgen om hun onderwfijsvaar-
dfigheden te verdfiepen. Zfijfleren dan bfijvoorbeefld hoe ze onderwfijsvernfieuwfingen doorvoeren, currficufla opzetten of een onderwfijsteam effectfief aansturen. Ook bflfijven docenten hun vakkennfis verdfiepen mfid- defls cursussen, masteropflefidfingen of docentstagesfin het bedrfijfsfleven. Tot sflotfleren docenten van eflkaar door eflkaar feedback te geven of doorfinfleergemeen- schappen te partficfiperen.
Cert fifcer fing op un fivers fite fiten
In het wetenschappeflfijk onderwfijs haflen docenten een basfiskwaflfificatfie onderwfijs(BKO).In 2011 spraken de unfiversfitefiten met de overhefidfin het Hoofdflfij- nenakkoord af, te streven naar het verhogen van het aandeefl docenten met een BKO-certfificaat. Definstefl- flfingen hadden verschfiflflende streefdoeflen.In 2016 concfludeerde de Revfiewcommfissfie dat definsteflflfin- gen hun doeflen hadden gehaafld.Insteflflfingen hebben flfink ufiteenflopende percentages BKO-gecertfificeerde docenten: hetflaagste respectfieveflfijk het hoogste per- centagefis 47 en 89 procent9. Hfierfis wfinst te behaflen door de deeflname te vergroten, voorafl bfij definstefl- flfingen met een reflatfiefflaag aandeefl docenten met een BKO. Definsteflflfingen werken aan(verdere) verbeterfing van de kwaflfitefit van de BKO-trajecten. De Werkgroep Unfiversfitafire Onderwfijscentra(WUO)fis bezfig de trajecten onderflfing te revfiewen en af te stemmen10. WUOfis daarnaast begonnen het BKO-programma aan te passen om docenten ook voor te kunnen berefiden op de toegenomen dfigfitaflfiserfing en de 21ste-eeuwse vaardfigheden.
Cert fifcer fing op hogescho flen
In 2013 spraken de hogeschoflen met de overhefid af Tabefl percentage vofltfijd hbo- en wo- bacheflorstudenten dat(zeer) tevreden fis over de kwaflfitefit van de opflefidfing fin het aflgemeen en over(kenmerken van) docenten fin 2016 (n=233532)
hbo 2016
Kwaflfitefit opflefidfing 75 Dfidactfische kwaflfitefit 57
Betrokkenhefid 62
Kwaflfitefit begeflefidfing 59 Kwaflfitefit feedback 55
Inspfirerend 50
wo 2016
Kwaflfitefit opflefidfing 85 Dfidactfische kwaflfitefit 64
Betrokkenhefid 61
Kwaflfitefit begeflefidfing 62 Kwaflfitefit feedback 56
Inspfirerend 56
Bron: NSE, 2016
6
H O G E RO N D E R WIJ SM A N A G E M E N Tdat aflfle docentenfin vaste dfienst bfinnen tweejaar hun Basfiskwaflfificatfie Dfidactfische Bekwaamhefid(BDB) moeten hebben gehaafld. Of dfit ook gebeurt weten we nfiet, daar er naar ons weten geenflandeflfijk gegevens over worden bfijgehouden. Daarnaast kennen hoge- schoflen een certfificerfing van toetsdeskundfighefid en -vaardfighefid van docenten, de Basfiskwaflfificatfie Examfinerfing(BKE). De BKEfisfinmfiddefls onderdeefl geworden van de BDB. De BKE-certfificerfing bfinnen de hogeschoflen wordt onderflfing afgestemd en gerevfiewd door het BKE/SKE-netwerk. Afstemmfingen en revfiews van BDB wordt ufitgevoerd door de Communfity of Practfice BDB, geflefid door Zestor, het arbefidsmarkt- en opflefidfingsfonds van de hogeschoflen11.
Naast formee fl fleren ook finformee fl fleren
Behaflve door formefle schoflfingstrajecten kunnen docenten van eflkaarfleren doorflesbezoek en peer revfiew,fintervfisfie, coflflegfiafle begeflefidfing en doorfin fleergemeenschappen te partficfiperen. Ufit een onder- zoek van Daury Jansen bflfijkt dat docenten deze wfijze vanfinformeeflfleren een effectfieve manfier vfinden12. Afls docentenfinhoudeflfijk met eflkaarfin gesprek gaan overflesgeven,flefidt dat vaak tot reflectfie; een essentfieefl eflementfin hetfleren van docenten. Wfij, NVAO enInspectfie, pflefiten ervoor om naast formefle certfificerfing en andere formefle schoflfingsactfivfitefiten ookfinformeeflfleren een pflek te gevenfin de perma- nente professfionaflfiserfingsproces van docenten. Met finformeeflfleren afls methode van professfionaflfiserfing, neemt een opflefidfing of eenfinsteflflfing de professfionefle rufimte van docenten afls ufitgangspuntfin het kwaflfi- tefitsbeflefid en versterkt dfie13.
Interv fis fie en feedback versterken kwa fl fite fitscu fltuur
Door ook nadrukkeflfijk rufimte te creëren voor finformeeflfleren, bevordert eenfinsteflflfing bovendfien een kwaflfitefitscufltuur. De NVAO zfiet het bevorderen van kwaflfitefitscufltuur afls beflangrfijke basfis voor het versterken van de kwaflfitefit van het hoger onderwfijs14. De Onderwfijsraad sflufit daarbfij aan:“Voorafl een sterke kwaflfitefitscufltuur op opflefidfingsnfiveau draagt bfij aan kwaflfitefitsverbeterfing. Een beflangrfijk eflement hfiervan fis het formufleren en consequent ufitdragen van een gedeeflde onderwfijsvfisfie. Op basfis van deze vfisfie kun- nen doeflsteflflfingen geformufleerd worden, dfie rfichtfing geven aan de kwaflfitefitsverbeterfing. Voor het reaflfise- ren van een sterke kwaflfitefitscufltuur vraagt de raad ook aandacht voor het bevorderen van de studentbe- trokkenhefid en gemeenschapsvormfing, het verster- ken van hetflefiderschap op opflefidfingsnfiveau en het organfiseren van krfitfische reflectfie en feedback.”15 Hetfis beflangrfijk om een kwaflfitefitscufltuur te bevorde- ren, weten we ook ufit onze ervarfingenfin het prfimafir, het voorgezet en het mfiddeflbaar beroepsonderwfijs. Op schoflen waarfleerflfingen beter presteren, schrfijft de
finspectfiefin deflaatste Staat van het Onderwfijs, zfijn de flessen beter en zfijn er meer goedefleraren. Bovendfien zfijn de teams hechter en ze trekken samen op met een goede schooflflefider en goede bestuurder, vanufit een gedeeflde vfisfie en ambfitfie. En we zfien dfie schoofl- besturen de professfionaflfiserfing van hunfleraren aanmoedfigen en ondersteunen. Kortom, deze schoflen kennen een kwaflfitefitscufltuur. We gunnen studenten fin het hoger onderwfijs ook dat zfij worden gehoflpen om het beste ufit zfichzeflf te haflen. Daaromfis(door- gaande) professfionaflfiserfing van docenten gekoppefld aan een kwaflfitefitscufltuur ook voor hogeschoflen en unfiversfitefiten een must16.
Noten
1 Hattfie, John(2008).Vfisfibfle Learnfing: A Synthesfis of Over 800 Meta- Anaflyses Reflatfing to Achfievement. NY: Routfledge.
2 Inspectfie van het Onderwfijs(2017).De Staat van het Onderwfijs 2015/2016. Utrecht:Inspectfie van het Onderwfijs
3 Schnefider, M. P. Preckefl(2016).Varfiabfles assocfiated wfith achfieve- mentfin hfigher educatfion: A systematfic revfiew of meta-anafly- ses fin Psychoflogficafl Buflfletfin· December 2016.
4 Zeer veefl respondenten stemdenfin met de steflflfingen waarfin ge- vraagd werd naar het beflang van verschfiflflende dfidactfische aspec- ten van docentschapfin het hoger onderwfijs. De steflflfingen waren onderdeefl van een korte vragenflfijst ten behoeve van de Staat van het Onderwfijs 2015/2016 onder docenten dfie zfittfing hebbenfin opflefidfingscommfissfies en hun opflefidfingsmanagers of –dfirecteu- ren. Omdat het een nfiet-representatfief onderzoek betrof geven de ufitkomsten aflfleenfindficatfies. Zfie het technfisch rapport bfij de Staat van het Onderwfijs https://www.onderwfijsfinspectfie.nfl/onderwer- pen/staat-van-het-onderwfijs/documenten/rapporten/2017/04/12/
technfisch-rapport-hoger-onderwfijs.
5 Studentmonfitor(2015). Mfinfisterfie van Onderwfijs, Cufltuur en Wetenschappen. Dfit wordt besprokenfin de staat van het Onderwfijs 2015/2016, zfie noot 2.
6 Inspectfie van het Onderwfijs(2017).De Staat van het Onderwfijs 2015/2016. Utrecht:Inspectfie van het Onderwfijs
7 Hfigh Levefl Group on the modernfizatfion of Hfigher Educatfion(2013). Report to the European CommfissfionImprovfing the quaflfity of teachfing andflearnfingfin Europe’s hfigher educatfionfinstfitutfions. Luxembourg: Pubflficatfions Office of the European Unfion. Geraad- pfleegd van http://ec.europa.eu/dgs/educatfion_cuflture/reposfitory/
educatfion/flfibrary/reports/modernfisatfion_en.pdf
8 Mfinfister OCW(2016).Reactfie op brfiefISO n.a.v. uw verzoek om te reageren op de berfichtgevfing over Basfiskwaflfificatfie Onderwfijs (BKO) van docentenfin het hoger onderwfijs. Brfief dd 24 oktober 2016. Den Haag: Mfinfisterfie van Onderwfijs, Cufltuur en Wetenschap. 9 Revfiewcommfissfie Hoger onderwfijs en Onderzoek(2016).
Steflseflrapportage 2016. Vfierdejaarflfijkse monfitorrapport over de voortgang van het proces van profiflerfing en kwaflfitefitsverbeterfing fin het hoger onderwfijs en onderzoek. Den Haag: Revfiewcommfissfie. Geraadpfleegd van: http://www.rcho.nfl/steflseflrapportages/steflsefl- rapportage-2016
10 Werkgroep Unfiversfitafire Onderwfijscentra(2016).De BKOfin de praktfijk.Inventarfisatfie en anaflyse van aflfle BKO-programma’s aan Nederflandse unfiversfitefiten. EHON-WUO. geraadpfleegd vfia http:// www.ehon.nfl/bko/
11 De websfite van Zestor geeft een overzficht van de actfivfitefiten om- trent onder andere de BDB: http://www.zestor.nfl/professfionaflfiserfing 12 D. Jansen(2016).Effectfivfitefit van professfioneeflfleren van hbo-
docenten,In: Hoger Onderwfijs Management 2016-4. Ook: Jansen, D. (2016).Professfionaflflearnfing of teachersfin professfionafl hfigher edu- catfion: Understandfing perceptfions of effectfiveness . Masterthesfis Onderwfijskunde, Uva. Geraadpfleegd van: http://www.scrfiptfieson- flfine.uba.uva.nfl/622298.
13 Onderwfijsraad(2016). Een ander perspectfief op professfionefle rufimtefin het onderwfijs. Den Haag: Onderwfijsraad.
14 NVAO(2017). NVAO Strategfie 2017-2020. Den Haag: NVAO. Geraad- pfleegd van https://nvao.net/system/fifles/pdf/NVAO%20Strate- gfie%202017-2020_0.pdf
15 Onderwfijsraad(2015). Kwaflfitefitfin het hoger onderwfijs. Evenwficht fin rufimte, regefls en rekenschap. Den Haag: Onderwfijsraad. 16 Inspectfie van het Onderwfijs(2017).De Staat van het Onderwfijs
2015/2016. Utrecht:Inspectfie van het Onderwfijs.
