1. Hs. die 2. Hs. al 3. Hs. alst
4. Vermoedelijk doelt Jacob hier op Hiëronymus' (van Strido) De viris illustribus, waar in hoofdstuk XIII een zeer lovend portret van Flavius Josephus geschilderd wordt.
[miniatuur 1: het beleg van Jherusalem]
L iete mi mijn goede vrient,
die[s] 1 dicke wile heft verdient, so waer’t mi wel rustens tijt.
Mar ic wille, ghij’s seker sijt: 27085 5 en ware hoves no recht,
ontseid’ic’t hem, nu oft echt, dat hi wilde, ende ic’t vermochte.
Hi bat mi, dat ic vord brochte:
na de verrisenesse Ons Heren, 27090
10 hoe datt’en met groter eeren die Romeine sident wraken,
ende die stad [te] 2 sticken braken:
Jherusalem, al dar Hi was
ghepassijt, als 3 men’t t’eersten las. 27095 15 Nu hord so wie so wille hier naer,
want dit scrijft over waer Josephus, die’t selve sach,
een Juede, dar vele sinnes an lach,
- ende dien de scrifture 4 sere prijst, 27100 20 dat hi recht ende warheit wijst -
die screef’t aldus als hij’t sach.
Hem sal ic, so ic best mach,
in Dietscen worden volghen naer,
in rimen vrai, in worden waer. 27105
25 D Oe Ons Here was verresen, als ghi moghet hier voren lesen, ende te Hemele ghevaren,
die Jueden - die altoes waren
so lanc so argher ende so wreeder, 27110 30 ende die emmer in lanc so leder
hadden die ghene die ghewoeghen
1. Hs. die
2. Hierna volgt in Hs. 19545: Dus doet van meneghen noch Die mesdoet dat hijt becoept doch 3. Hs. hoe
4. Hs. den
van Jhesus, die[n] 1 si versloeghen - moesten becopen dese sake,
want haer sonden eesten wrake. 2 27115
35 Nu verneemt, hoe[’t] 3 dar toe quam:
Tyberius, als ic’t vernam,
was keiser van Rome, als ic’t las, 27120 doe Jhesus ghepassijt was.
XII jaer ende III daghe
40 droech hi crone, di’n’s ghene saghe.
Gajus ward keiser na hem,
die in ’t land van Jherusalem 27125
sende Agrippen Herodes, die sone was - nu merket des - 45 Aristobolus - dar ghi moghet horen
af bescreven hier te voren -
datt’en Herodes d’Oude, die quade, 27130 ontliven dede met overdade,
ende Alexander, sinen broeder, 50 ende Mariames, hare moeder;
dus was hi oudervader des.
Dese Agrippa Herodes 27135
wart ghesent coninc van Rome in ’t land, dat wilen sinen ome 55 Phylippe die 4 keiser Augustus gaf,
- dar ic voren hebbe bescreven af -
want Phylips was bleven dod. 27140
Des hadde nijt, ende toren grod, sijn oem Herodes, ende ded’em wee, 60 die coninc was in Galilee.
Dese hiet Herodes Antipas,
die des Ouds Herodes sone was, 27145
ende hadde Aristobolus’ dochter te wive, sijns broeders, di’en dede van den live, 65 - als ic’t eerst seide - Herodes d’Oude.
1. Hs. 19545: hi hem 2. Hs. 19545: mesdaet 3. Hs. ontbreekt 4. Hs. Cladius
Nochtan hadd’i met ghewoude
Phylippe den broeder ghenomen ’t wijf, 27150 dar Baptiste om verloes sijn lijf,
want hi 1 lachterde sulke daet, 2 70 - alst hier voren bescreven staet.
Als dese Herodes Antipas
vernam dat sijn neve was, 27155
sijns wijfs broeder, dus verheven, ende hem de keiser hadde ghegheven 75 Phylips’ land, bi sijns wijfs rade
- Herodias hiet soe, die quade -
soud’i met hare ten keiser varen, 27160
om meerre eere te waren.
Mar Herodes Agrippa, 80 sijn neve, volchd’em na,
ende wroechd’en vor den keiser so,
dat hi cume der dod ontflo, 27165
ende hem die keiser nam sijn land, ende gaef’t den neve te hand.
85 Hem selven ded’i versenden te Spaengen waert, in ellenden,
dar hi ende sijn quade wijf 27170
jammerlike lieten ’t lijf.
[G] 3 ajus, die keiser, wart so verheven (2, 184) 90 dar naer - alst es bescreven -
dat hi wilde wesen god,
mar dat becocht’i als een sot: 27175
Doe hi hadde, in die stede, drie jaer, ende VI maende mede, 95 crone ghedreghen, wart hi vermord.
Die van Rome van den pord (2, 204)
maecten Cla[u]dius 4 keiser daer, 27180
die Herodes Agrippen dar naer (2, 215)
1. Hs. t’eenen tiden ’t rike land 2. Niet in Hs.
3. Hs. 19545: wel iammerlike
4. Hs. es nu - dit ‘nu’ lijkt een zinloze herhaling van het nu in de vorige regel.
gaf t’eenen rike ’t land 1 al gader, 100 dat Herodes, sijn ouder vader,
hadde g’at onder hem.
Doe hi quam te Jherusalem, (2, 218)
begonst’i om die stede
eenen muur te makene mede, 105 also dicke, ende also grod,
had hem niet benomen die dod,
ende die muur vulcomen ware, 27190
om niet [hadde] 2 die Romsce scare up Jherusalem ghestreden:
110 Het waer onverwonnen noch eden!
Mar hi bleef dod - hort hoe hi ende -
want hi hem selven niet ne kende, 27195
ende dat hi hem eren liet als men Onsen Here pliet.
115 Dies sloech’en d’inghel van Hemelrike, dat hi ende jammerlike: 3
In Cesarien ende hi ’t leven. 27200
Van desen Herodes es bescreven, dat hi sente Jacoppe onthoofden dede 120 te Jherusalem in die stede,
die nu in Galissien leghet.
Van hem so es 4 mede gheseghet, 27205
dat hi sente Pietre hadde ghevaen, dien d’inghel nachts dede ontgaen 125 bi miraclen uten prisoene.
De crone haddi te sinen doene
III jaer ghedreghen, eer hi ’t lijf liet. 27210 Eenen sone die Agrippa hiet,
liet hi na hem - dar ic hier naer 130 of sal tellen vele ende waer.
C laudius, die keiser, bekende (2, 220)
de mare van Herodes’ ende, 27215
1. Ontbreekt in Hs.
2. Hs. begonste
ende sende van Rome, al te hand, Cestius Festus, [in] 1 der Jueden land 135 te berechtene. ende de steden.
Cestius hilt ’t land wel in vreden.
Na hem wart’er ghesent een ander: 27220
een hiet Tiberius Alexander,
die ’t land berechte met ghemake.
140 T’ien tiden gheviel dese sake II, V (2, 223)
dat Agrippa ghewassen was,
Herodes’ sone, als men hier las, 27225
ende sire moeder broeder bleef dod, die in Calcidee was here grod,
145 ende Claudius gaf hem te hand sijns oems conincrike ende land,
dat in ’t land van Surien lach. 27230
Dar na gheviel up eenen dach dat Tyberius Alexander
150 te Rome keerde, ende een ander, hiet Cumanus, quam dar na
te houdene ’t land van Judea. 27235
In sinen tiden, ende onder hem, begonste[n] 2 in Jherusalem 155 die Jueden suffen ende riesen,
ende goet ende eere verliesen,
ende ic secgh’u hoe’t dar toe quam: 27240 T’eenen Pascen - als ic ’t vernam -
als der Jueden minste ende meeste 160 te Jherusalem quamen ter feeste,
stonden die Romeine dare
met eere ghewapender scare, 27245
’t folc te bewachtene van dulleden.
Een Roems riddre, al dar ter steden, 165 die haer feeste hadde onwerd,
toghedem sinen naecten stert.
Des worden die Jueden gram, 27250
ende al die comoenge quam
1. Hs. Cunamuse 2. Hs. Dat
3. Hs. verstorden 4. Hs. dien 5. Hs. quade 6. Hs. berecht 7. Hs. dadem
tote Cu[m]a[n]use, 1 ende bat 170 om dien ridder, dar ter stad,
dat men hem te pijnne gave.
Eer men andworden mochte hier ave 27255
quam’er vele, ende brochten stene, ende worpen de ridders ghemene.
175 Des wart Cumanus vervaert ende riep vele ridders in waert,
ende die Jueden worden versaghet, 27260
ende uten Tempel ghejaghet, mar die porten waren t’inghe:
180 Da[r] 2 worden vertorden 3 sonderlinghe mee dan XXXM man.
De feeste keerde in rouwen dan. 27265
Oec so wart ’t land, al te waren, II, VI (2, 228)
so vul rovers ende mordenaren, 185 dat cume iemen ’t sijn behelt.
Ende het worden met ghewelt II, VII (2, 232)
vechtende die Samaritane, 27270
die 4 den Jueden sitten ane, up die Jueden van Galilee, 190 dar hem af quam scade 5 mee,
want Cumanus berecht[et] 6 niet wel.
De Jueden ne dade[n] 7 niet el, II, VIII (2, 239)
ende oec die Samaritane, ende clagheden over Cumane 195 Quadratuse, dien de sinjurie
bevolen was van al Surie.
Die hiet Cumane te Rome varen, 27280
ende vor Claudius te waren redene gheven, ende andworde, 200 van al ghenen groten morde.
1. Hs. dedelste 2. Hs. ten 3. Hs. Felyo 4. Hs. lans 5. Hs. liet
Celer, die’re oec een of was,
ghebod hi tselfs - als ict las. 27285
Te Rome voeren si, ter stede, ende die Samaritane mede, 205 ende Agrippa, die coninc, mede,
die der Jueden bodscap dede.
Claudius horde hare tale 27290
ende berechte de sake wale:
Cumane verbod hi die pord 210 om die dorperlike mord.
III d’edelste[r] 1 Samaritane
ghebod hi ’t hoft af te slane. 27295
Celer send’i, t’[i]en 2 stonden, te Jherusalem ghebonden:
215 dat men sleepte dor die stad ende menne onthofde na dat.
Eenen hiet Fely[x] 3 send’i, te hand, 27300 te berechtene der Jueden land,
ende Samarien ende Galilee, 220 Agrippen gaf hi lan[d]s 4 oec mee,
een deel, dat sijns vader was.
Ende Claudius starf, na das, II, IX (2, 248)
doe hi hadde XIII jaer
ende VIII maenden, weet vor waer, 225 ende XXX daghe ghedreghen crone.
Dar naer quam ’t rike an Nerone.
N Ero ontfinc ’t Romsce Rike, (2, 250)
mar dat [hilt] 5 hi dorperlike.
Hi sloech moeder ende broeder dod, 230 ende dede quaetheit arde grod,
ende meneghen edelen kerstinen man.
Des moet ic s[w]ighen nochtan, 27315
ende van den Jueden scriven vord, hoe dat si waren vermord.
1. Hs. Felic 2. Hs. mettien
3. Hs. 19545: Hinne dland in .xx. iaren
Dat hem die keiser hadde gegeuen 250 Doe hi van hem was verheuen
Gherouet ende sere veruaert 4. Ontbreekt in Hs.
235 Nero gaf Agrippen mede II, X (2, 252)
mee lands ende meerre moghentede.
Mar Feli[x], 1 die der Jueden land 27320 een deel hadde in sine hand,
vinc Eleazaruse, als ic’t las, 240 die prince van den rovers was,
metten 2 ridders die met hem waren
- hi hadde ’t land in XX jaren 3 27325 gherooft ende sere vervart -
ende hi sendetse te Rome wart,
245 ende hinc sire ghesellen vele. 27330
Het ghinc wel naer uten spele, ende ute alle ghetale [oec] 4 mede,
’t folc, dat hi vinc ende verdede, die berooft hadden ’t land.
250 Dus wart ghepurgert, al te hand, 27335
van den rovers al Judea.
Mar eene andre maniere, dar na, (2, 254)
van mordeners ende van rovers mede, wart te Jherusalem in die stede:
[miniatuur 2: moordpartij]
255 ’s Daghes, alst sceen openbare, 27340
vermorden si ’t folc haren thare, ende scoten dan onder die liede, also dat van al den diede
niemen wiste, wie dat dede.
260 Dus sloeghen si’re vele in die stede, 27345 ja der hoochsster ende der meeste,
somwile medewarde in der feeste, ende droeghen s[w]erde onder hem,
1. Ontbreekt in Hs.
so dat in Jherusalem
265 elc man was in vresen grod. 27350
Den bisscop Jonatas sloeghen si eerst dod, ende dar na meneghen andren mede.
Dus was die mord dar in die stede.
Nochtan was, in ghenen daghe,
270 in die stede meerre plaghe 27355
van bedrieghers haren thare, ende van meneghen wikelare,
die lieden in groten t[w]ifel brochten, ende dat land al duere sochten,
275 ende leedden dat volc in die wostine 27360 om hem tekin te doene anscine.
Jeghen [die] 1 was Felix, dat hi mochte, want dat hem een tekin dochte,
als of si wilden ghemeenlike
280 ontgaen den Romscen Rike, 27365
ende sloegh’er meneghen te dod.
T ien tiden quam een tovererre grod II, XI (2, 261)
ud Egypten, die al dare seide, dat hi prophete ware,
285 ende hadde wel XXX dusent man 27370
vergadert, die hem volchden an, so dat hise met valscen worden
bedroech, ende si so na hem horden, dat hise met sinen ghehete
290 brochte te Mont Olivete. 27375
Dar na wilden si met hem met crachte in Jherusalem,
ende die Romeine der ud verdriven, up dat si heren souden bliven.
295 Felix heft dit vordacht, 27380
ende quam ud met sire cracht,
ende sconfierde’ne, ende alle de sine.
Nochtan mersede altoes die pine:
Rovers ende toverars
300 ende alrande vul ghepars 27385
1. Na ‘twist’ staat een overtollig ‘so’.
2. Hs. ghent 3. Hs. senden
vervulden al so Judea,
dat sij’t al woesten, verre ende na.
Ende dit leet, ende dese plaghe, wies ende mersede alle daghe.
305 O ec hord grote plaghe der na (2, 266)
in de stad te Cesarea,
want dar woenden in die stede heidine ende Jueden mede,
ende si streden omme dat,
310 welc harre soude in die stad 27395
behouden de herscappie, so dat heidijn volc van Surie.
Om desen twist 1 sloech men so vele Jueden, dat ghen[c] 2 uten spele,
315 ende haer goet dat roofd’men al. 27400
Dus hadsi menech ongheval.
Felix vinc der rovers vele, mar dar naer, na desen spele, quam in ’t land een ander balju,
320 die Festus hiet, dat seggh’ic u, 27405
die keiser Nero sende 3 daer, van Rome, dit weet vor waer.
Festus, doe hi quam in ’t land, al vul rovers dat hij’t vant.
325 Ende oec was dar een toverare, 27410
die van den Jueden eene scare an hem met ghilen hadde brocht.
Den ghenen heft Festus ghesocht, ende vernamme’ne ende de sine;
330 dar ded’ise in eene wostine 27415
leedden, ende grod goet gheven.
Dar liet die toevererre ’t leven, ende sijn volc met hem ghemene.
Festus sloechse ende die Romeine.
335 Dar na saen bleef Festus dod. 27420
1. Ontbreekt in Hs.
2. Ontbreekt in Hs.
3. Hs. onreden
Ende als men dit dien keiser ombod, send’i dar wart Albine,
in dat land bailju te sine.
Mar [eer] 1 in ’t land quam Albinus.
340 der Jueden bisscop Ananus 27425
dede sente Jacoppe den Mindren ontliven, dar ons die heleghe boeke af scriven,
dat hi d’eerste kerstijn bisscop was van Jherusalem - als ict las -
345 ende bi toenamen hieten echt 27430
alle die liede ‘Gherecht’.
Hi was Marien, der moeder ons Heren, suster sone, met groter eeren,
ende hiet ‘broeder Jhesus’.
350 Desen ontlijfde Ananus. 27435
M ar als Albinus quam in ’t land II, XII (2, 272)
nam hi de macht al, dien tirant, ende Agrippa, die coninc, mede nam dat bisscopdoem van der stede.
355 Dese Albinus was so quaet, 27440
dat hi niemens overdaet
ne wrac, die ghelt gheven mochte.
[Ne] 2 war wie so ne gheen ne brochte, die was ontlijft oft ghevaen,
360 als of hij’t al hadde ghedaen. 27445
Dies was ’t land, ende al de steden, vul rovers, ende in groter on[v]reden, 3 ende ’t saet ward ghesaiet vord,
dar sident omme die heleghe pord
365 ghevelt ward, ende ghedestruerd, 27450
ende dat goede land verterd.
N Ochtan na desen Albine, (2, 271)
die meneghen dede s[w]are pine, ward een bailju, die Florus hiet,
370 die dede den Jueden sulc verdriet, 27455
1. Hs. Albin 2. Hs. Festius
dat hi mett’er quaetheit sine goet maecte den valscen Albine, want Albin[us] 1 was doch bedect, dar Florus up niet ne mect.
375 Hi hilt die quaetheit over eere, 27460
ende quam in ’t land, min no mere, dan of hi waer ghesent al dare
rover te sine, ende mordenare.
Lieghen, drieghen conste niemen bet,
380 want dar an was sijn sin gheset. 27465
Van der quaetheit van dien viant so rumde menech sijn land.
Also dat Cestius, 2 met sire partien, dien de keiser beval Surien,
385 quam tote Jherusalem, 27470
die Jueden, die clagheden hem over Florus’ overdaet.
Mar Florus die conste al ’t quaet onsculdechd’en met loghenen al.
390 Dus wies der Jueden ongheval. 27475
Te Jherusalem, in die stede, ded’i de maerct roven mede,
ende sloecher manne, wijf ende kinder,
VIC ende XXX ghinder.
395 Nochtan was hi dar bi niet sat: 27480
al gader pijnd’i omme dat,
hoe hi den Tempel winnen soude, want vele der in was van goude,
ende dede den Jueden, met sire looshede,
400 ’t meerredeel gaen uter stede 27485
jeghen ridders, die al te samen van Cesarien ghinder quamen.
Ende alsi buten waren up’t felt
1. Hs. si 2. Hs. helc
sloeghen s[e] 1 de ridders met ghewelt.
405 Ende si vloen weder ter stad, 27490
mar te nouwe was hem die pat, dar si vloen ter porten duere.
Dar hadden si quade aventure.
Doe waende Florus den Tempel winnen,
410 mar si verdrevene, die van binnen, 27495
dat hire ne was niewer na.
Die tur die hiet Antonia,
dien Herodes maecte, d’Oude, hel[t] 2 sie vor hem met ghewoude,
415 ende van den Temple, die portale. 27500
Dus behiltsij’t al te male,
dat hi niet ne wan des Tempels scat.
Florus die voer uter stad te Cesarien in die stede.
420 Dese quade Florus dede, (2, 282)
dat die Jueden, al ghemeine, streden jeghen die Romeine, ende hem ontseiden haren pacht, dar sident omme, met groter cracht,
425 ghevelt ward Tempel ende pord 27510
- als ghi horen sult bet vord.
A grippa, die hem des wighes ontsach, II, XVII (2, 345)
quam te Jherusalem up ghenen dach, ende riep ’t folc te samen al
430 om te werne dat mesval, 27515
ende toochd’em hoe cranc si waren jeghen al die Romsce scaren,
die verwonnen hadden Galle, ende Grieken, al met alle,
435 ende al te gader Tuudsce land, 27520
Bertaengen ende Ingeland, meneghe stad, menech casteel, ende al Affrike, al gheel,
Libien ende ’t land van Spaengen,
1. Hs. Anquitaengen
440 Egypten ende oec Aquitaengen, 1 27525
ende al ’t land tot’er Eufraten:
“Ja, die Percen ne durren niet laten die Romeine, si ne dienen hem recht!
Wat es nochtan dat bet vecht?
445 Nu merct,” segt hi, “onder u allen: 27530 Si’di riker dan de Gallen,
ende sterker dan die Aelmanne,
ende vroeder dan die Grieken danne, ende moghender dan al erderike,
450 dat onder Rome es ghemeenlike? 27535
Ontfarme u arme wijf ende kinder, ende jonghe, meerre ende minder, des Tempels, ende der helegher stede, ende laet ons hebben vrede!”
455 Met desen ontfiellen hem die trane. 27540
Dat volc andworde hem der ane: (2, 402)
si ne teghen den Romeinen niet, mar Florus, die hem dede verdriet.
“Ja,” sprac weder Agrippa,
460 “so set u doen vord hier na, 27545
so dat ghi verghelt den pacht,
dien ghi onthout met uwer cracht.”
Si seiden, dat sij’t gherne daden.
Doe gaderden si met goeder staden (2, 405)
465 hare achterstelle, ende dar na 27550
sprac die coninc Agrippa:
“Nu sijt Floruse onderdaen tote dat die keiser heft verstaen, ende u sent eenen andren bailju.”
470 Met desen gaven si eenen “u”, 27555
ende verspraken den coninc ghemene, ende worpen na hem steene,
ende verdreve’ne uter stad.
Agrippa ghedoghede al dat.
475 V an den Jueden, ter selver tijt, II, XVIII (2, 408)
sulke, die roerden den strijt,
1. Ontbreekt in Hs.
onderliepen eenen casteel, die de Romeine hilden g’heel, ende Masada bi namen hiet.
480 Si dodden al dat Romsce diet, 27565
ende leiden haer liede daer.
Een Eleazarus, dar naer, verbod in den Tempel mede, als men sacrificie dede,
485 dat men der Romeine offrande 27570
ontsegghen soude. Hier af quam scande, ende dit was wel leed den vroeden.
Om dat si dit wilden verhoeden, ontboden si Florus in die stede,
490 ende den coninc Agrippen mede, 27575
ende baden, dat si met crachte quamen, ende die werringhe benamen.
Florus ghene andworde ne gaf, als die blide was der af.
495 Mar Agrippa sende al dare 27580
II dusent ridders, t’eere scare, die dar quamen in die stede.
Wie so pais wilde ende vrede van den porters, trac an hem.
500 ’t Hoechste van Jherusalem 27585
besaet si met hare scaren,
mar die ghene die vechters waren,
hadden [den] 1 Tempel, ende waren in dat, ende dat nederste van der stad.
505 Dus wilden d’eene den Tempel winnen. 27590 Eleazarus, diere was binnen,
verwerret ende pijnde mede om te winne hare stede.
Seven daghe vochten si also
510 datt’er niemen wan een stro. 27595
[miniatuur 3: belegering]
1. Ontbreekt in Hs.
2. Hs. an
3. Hs. verbernet 4. Hs. int
Dar na so quam eene feeste, (2, 425)
dat die beste entie meeste vieren souden, na haer wet.
Si, die den Tempel hadden beset,
515 die rovers waren ende mordenaren, 27600
ende niet ne wilden vieren no sparen, onderliepen up dien dach
die veste, dar dat herre lach, dat Agrippa dar sende mede.
520 Dus wonnen si d’upperste van der stede, 27605 want die ridders weken voren.
Doe ghinghen si bernen ende storen des bisscops Ananias’ sale,
ende Agrippen huus also wale.
525 Dar toe ’t hus, [dar] 1 in dien daghen, 27610 alle die privilegien laghen
van ghelde, dat men in die stede te leenne plach, na die sede,
om dat si souden [i]n 2 haren scaren,
530 alle die bescout waren, 27615
vergaderden jeghen die rike.
Dus verbern[den] 3 sij’t ghemeenlike.
Up den derden dach, dar na, II, XIX (2, 430)
belaghen si den tur Antonia
535 II daghe, ende sloeghen’t al dod, 27620
datt’er in was, cleen ende grod.
Dar na belaghen si des conincs sale, dar die ridders, al te male,
Agrippen in 4 ontweken waren,
540 ende streder an met IIII scaren, 27625
noch si ne rusten nacht no dach.
Doe voer sulc die’re voren lach te Massada in ghenen daghe,
dar ’s Ouds Herodes wapinen laghen,
1. Hs. Al dar
545 ende wapend’er ’t folc mede, 27630
dat dar was in die stede,
ende an ’s coninx sale streden, so dat si met pijnlicheden eenen tur dar vellen daden.
550 Mar die van binnen waren beraden, 27635
dat si hadden ter selver ure binnen ghemaect niewe mure.
Des worden de ghene te barterd die den mur dore hadden minerd,
555 ende lieten al de ridders varen, 27640
die Agrippen met sinen scaren in die stad hadde ghesent, mar al dat Romsce covent,
die nochtoe niet mochten ontfaren,
560 vloen in die hoghe turre te waren, 27645
die d’Oude Herodes wilen maecte, die stoute, die felle, die wel gheraecte, dar d’een Ipitos of hiet
- sijn ghelijc ne wet’ic niet -
565 d’ander Mariamnes, na sijn wijf, 27650
dier hi nemen dede ’t lijf,
die derde Facelus, na den broeder, sijns vader kint ende sire moeder;
dese waren so grod ende so scone,
570 hets waenlic of onder den trone 27655
eneghe sijn harre ghelike.
Die Jueden wonnen aestelike die sale ende sloeghen’t al dod dat sire in vonden, cleen ende grod,
575 ende rumden al up, al te hand; 27660
dar 1 na staecsire in den brand.
[miniatuur 4: belegering]
Ten andren daghe die dar na was, II, XX (2, 441)
vonden si den bisscop Ananias
1. Hs. was 2. Hs. mee 3. Hs. bede 4. Hs. Dat 5. Hs. S
ende Ezechias, sinen broeder, mede,
580 dien sloeghen si dod up die stede. 27665
Manaimus - als ic’t hebbe verhord - hiet hi die [van] 1 deser mord
al prinche was so hoe soet ga.
Hi was die in Masada
585 alen dede Herodes’ arnas. 27670
Hord, hoe hi versleghen was!
Der ghemeente van der stede was harde leet dese onvrede, want si die van Rome ontsaghen,
590 so dat si Manaimus belaghen 27675
ende al de sine, ende ondaetse also, dat cume Manaimus ontflo
in eenen winkel, dar menne vant, Ende me[n] 2 sloechene al te hand.
595 Dit daden die van der stede, 27680
om dat si waenden hebben vrede, alsi des viants waren quite.
Mar die mordeners, die hem met vlite (2, 450)
holpen Manaimus verslaen,
600 hebben’t alle bed[i] 3 ghedaen, 27685
om dat si te bet, lude ende stille, mochten vuldoen haren wille.
Da[r] 4 was Eleazarus metten sinen:
Si ghinghen vecten ende pinen
605 Oe si winnen of verjaghen 27690
mochten, die ghene die laghen in den turren, die Romeine,
dar si omme sident quamen in weine.
D 5 O dat die Romeine vernamen,
610 dat si met ghere lust ontquamen, 27695
ende haer voghet Mutilius sende an Eleazarus,
1. Lees: Mutilius 2. Hs. Die 3. Hs. warkent
ende bat om haer lijf allene:
wapen ende ander goet ghemene
615 wilsi algader laten varen. 27700
Dit sekerden de Jueden te waren, (2, 451)
ende Mutilius ghinc of, ende de sine up dit belof.
Doe si al of hadden ghedaen
620 haer harnasch, recht also saen 27705
die van Eleazarus side,
liepen up hem alle te stride,
ende sloeghen al grod ende clene, sonder Mutamus 1 allene,
625 die suoer: hi wildem doen besniden 27710
enter Juedscer ewe tiden.
Dit 2 ne crankede niet vele die van Rome, want lettel waerre - als ict gome -
moghender heren vermord,
630 mar het was sake twi de pord 27715
met rechte soude sijn onterd.
Dese daet heft verserd
der goeder herten, dies hem ontsaghen dat God die stede soude plaghen.
635 Al ne wrakent 3 die van Rome niet, 27720 menech weende om dat verdriet,
ghelijc of hire of gheven soude redene, als van sire scoude, want het was up den saterdach,
640 dat elc man te vierne plach 27725
van goeden werken, na die wet;
nu hebsi hem aldus besmet.
T er selver wile ende up dien dach, (2, 457)
als oft God wilde, diet al mach,
1. De andere handschriften lezen hier: Cesarien - Ruffinus van Aquileia: Post caesarensium uero plagam tota gens efferata est. Diuisique iudæi syrorum uicos eisque continentes rurales protinus uastauerunt.
645 sloeghen die van Surien 1 dod 27730
Jueden, onder cleene ende grod,
XX dusent ende meer mede, ende suverd’er of al haer stede.
Na dese vreselike mord II, XXI (2, 458)
650 Van Cesarien der pord. 27735
ward in roerre al Surien.
De Jueden met harre partien verbernden der Surien steden, si ne lieten land no dorp in vreden,
655 ende sloeghen man, wijf ende kinder. 27740 Die Suriane daden ghinder
al dat selfs den Jueden weder.
Dus was ghedeelt, up ende neder, al ’t land van Surien in tween,
660 alst meneghen Juede sceen. 27745
’s Daghes vacht al ’t folc openbare, ende ’s nachts was elc in groten vare;
elc roofde andren dar hi mochte.
Wie so vele te gader brochte,
665 hi wilde meest heren ontfaen. 27750
De porten laghen, sonder waen, al vul doder kaitive:
oud, jonc, kinder ende wive, haer scamelicheit al onbedecht;
670 dit iammer al onghemect. 27755
I N Sitopolis, eene stede, (2, 466)
ghesciede oec grote jammerhede.
Die Jueden, die in die stede woenden, hadden vasten vrede
675 metten heidinen van der pord 27760
ghemaect, als men bescreven hord, so dat si vochten up de hare,
mettien porters openbare.
Mar dat quam hem te plaghen,
1. Hs. die wet - dittografie.
2. Lees: hoe hi
680 want hem die porters ontsaghen, 27765
dat si souden ontsteken bi nachte die stad, ende winnen met crachte, ende hieten, of si toghen wilden, dat si vaste trouwe hilden,
685 dat si uter stede scieden, 27770
ende met harre mejsnieden voeren ligghen in’t broec der bi.
Die Jueden waenden wesen vri, ende daden sonder enech quaet
690 gherre porters wille ende raet. 27775
II daghe waer si in paise daer.
Up den derden nacht der naer sloeghensise al te male,
XIII dusent bi ghetale,
695 ende namen al haer rijchede. 27780
Nu moet ic al hier ter stede II, XXII (2, 469)
van eenen secghen, hiet Symoen, hoe dane wijs dat ende sijn doen.
Hi was eens edels Jueden sone,
700 stout ende sterc so was die gone. 27785
Metten heidinen van der stede haddi langhen stont ghestreden, up die 1 van sire wet.
Nu hord, hi 2 ward besmet!
705 Als die van Sitopolis vermorden 27790
de Jueden som, ende som versmorden, Symoen die trac ud sijn s[w]aerd.
Niet ne pordi ten vianden waerd, want hi sach wel dat niet ne dochte.
710 Lude riep hi ende onsochte: 27795
“Heren van Sitopolis,
ic doghe, als die’s werdech is, rechten torment ende pine, bedi dat ic up die mine
715 so grote mord dede, ende sulc verdriet, 27800
1. Hs. eer - dittografie.
dor trouwe, die ic u behiet.
Hets recht dat si ons trouwe breken, de vremde, die niet ne spreken no gheloven van onser wet,
720 want wi ons hebben besmet 27805
metten onsen bi ommaten.
Nu stervic als een verwaten al hier van mijns selfs handen.
Ens niet recht, dat ic van vianden
725 hier dod blive tesen stonden. 27810
Dit ende es ’t recht van minen sonden, ende dese dod sal toghen mede
mine cracht, mine vromechede, want van desen vianden gheen man
730 van mire dod hem beroemen can!” 27815
Dit seidi, ende hi begonste toghen met droeven, verwoeden oghen sinen sin, alst dar an ghesciede up al sine meisniede.
735 Hi hadde wijf daer, ende broeder, ende kinder, 27820 bede vader ende moeder ghinder,
die oud waren bedegader.
Eerst versloech hi sinen vader, dar na sloech hi sire moeder dod,
740 die hadde te stervene wille grod, 27825
dar na so sloech hi sijn wijf,
ende doe nam hi sinen kindren ’t lijf, die alle eer van sinen handen
storuen dan 1 van haren vianden.
745 Doe hi de sine alle hadde verdaen 27830
ghinc hi up die dode staen,
ende hief up hande ende s[w]erd, dar’t menech man sach, an die vaerd, ende dorstacker hem selven mede,
750 dat hi al dar starf ter stede. 27835
Desen stouten jonghelinc
claghet Josephus van deser dinc,
1. Hs. mar om - dittografie.
2. Hs. hebbent
om sine stoutheit, om sine jueghet, mar om anders ghene dueghet
755 [sonder] 1 dat hi sekerhede 27840
metten heidinen lieden dede, jeghen de ghene van sire loi;
so haddi met rechte dit vernoi.
O m dese mordaet, die men dede (2, 477)
760 tote Sitopolis ter stede, 27845
so daden andre binnen Surien dat selfs der Juedscer partien.
Die van Ascalon hebben 2 vermord, der Jueden van harre pord
765 IIM ende VC mede. 27850
Te Tholomais in die stede blever II dusent in die veste.
Die van Tiren versloeghen die beste, ende d’andre vinghen si dar na.
770 Die van Ippin ende van Gadara 27855
sloeghen d’alre coenste dod ende d’andre vincsi dor die nod.
Al dandre steden van Surien onterden de Juedsce partien,
775 sonder Antioche ende Sajet, 27860
ende Appania, die hem de wet
hebben lieten, ende die van Geratem.
Wat Jueden so waren met hem lieten si al onghescant.
780 In ’s conincs Agrippen land II, XXIII (2, 481)
wart’er oec een deel vermord.
De vechtende Jueden ghinghen vord (2, 484)
winnen eenen casteel die Ciprus hiet, dar men niemen leven liet,
785 ende velden neder de veste. 27870
Dar na quamen vele der beste
van den Jueden ende d[w]ongher der na de Romeine in Macheronta,
1. Hs. pijnlichede
2. Hs. <+be>R[-e]<+i>nedi
dat si hem den casteel souden gheven,
790 up dat si hem lieten dat leven. 27875
Die Romeine warens vro ende gaven’t up also.
In Alexandrien, die stede, (2, 490)
bleven dor haer pijnlichede
795 L dusent Jueden dod (2, 497)
om haer [overdaet] 1 grod.
Cestius vernam dit nu, (2, 499)
die in Surien was bailju
van der stad van Rome gheset,
800 hi waende die Jueden d[w]inghen bet. 27885 Met groten herre purdi mede
ud Antioche, die goede stede.
An hem viel volc van vele steden, die alle met nidicheden
805 up die Jueden waren bevaen. 27890
In Galilee quam hi saen up Zabulon, die vaste pord.
De porters waren ghevloen bet vord in de montaengen. Al sonder werre
810 [rovedi] 2 die stad met sinen herre, 27895 ende verbernetse al te hand.
Dar na woesti al omme ’t land ende keerde in Tholomaida.
De Suriane bleven der na
815 in’t land, want si den roef begherden. 27900 Doe Cestius was sire verden
daden die Jueden up hem eenen stoet, ende sloegh’er wel na IIM dod.
Cestius voer in Cesarea, II, XXVI (2, 507)
820 ende wan de stad van Jaef der na, 27905
die in dien tiden hiet Joppe;
dar bleven der Jueden mee.
IIIIC ende VIIIM mede
blever dod dar in die stede.
1. Hs. Samaria - de andere handschriften lezen hier Cesarea.
825 Dar inne staken si den brand, 27910
ende dar na woesten si al ’t land.
In Galilea sendi herre. II, XXVII (2, 510)
Dar ontfingh’en sonder werre Seffons, die vaste stad,
830 ende ander steden daden al dat, 27915
mar die ghene die roven wilden,
Ende hem jeghen die Romeine hilden, vloen up eenen berch ghereet,
die Asamon bi namen heet;
835 dar si wilden staen ter werre. 27920
Dar quam Gallus met sinen herre, dien Cestius in’t land dar sende.
De Jueden vochten met ghenende up die Romeine, als die boven waren,
840 ende sloeghen van harre scaren 27925
mee dat CC man te dod.
Mar si verloren ’t spel ter nod, want die ghenendighe Romeine
worden met hem des bergs ghemeine,
845 ende die Jueden weken al. 27930
Dar ghescied’em sulc mesval, dat si’re lieten IIM ofte mee.
Dus suverde Gallus Galilee, (2, 513)
ende voer te Cestius dar na,
850 in die stad te [Cesarea]. 1 27935
C estius voer ende ’t herre met hem (2, 517)
ter stad ward, te Jherusalem,
want al de Jueden waren in de stede comen t’eere feeste mede.
855 Ende als de Jueden dat vernamen, 27940
dat de Romeine up hem quamen, al waes’t een hoghe saterdach, dar hare feeste ane lach,
si lieten alle de feesten staen,
860 ende tiden jeghen hem saen, 27945
ende bestondense met sulker vaerd,
1. Hs. moesten si
2. Rufinus van Aquileia: Giorae filius Symon - het gaat dus om Symon de zoon van Gioras, en niet om Giore de zoon van Symon, zoals de vertaler - zo te zien - dacht.
3. Ontbreekt in Hs.
4. Hs. dar vrese
dat si de Romeine hebben onscaerd:
IIIIC sloeghen si’re ende XV
stouter Romeine ende siene.
865 Der Jueden blever XX ende twee. 27950
Nochtan hadden si wel of wee, si moesten 1 wiken in de stad.
Ende die Romeine volchden hem om dat, dat si logieren souden bet naer.
870 Een Juede quam van bachten daer, 27955
hiet Giare, 2 met groter werre, an de stad van den Romscen here, ende sloech hem haer ridders of.
Oec nam hi roef, dies haddi lof,
875 ende brochten in de stede. 27960
Cestius ende sijn herre mede laghen III daghe in den pleine, ende de Jueden al ghemeine laghen up de berghe te waren,
880 om te wachtene sijn ontfaren. 27965
Doe dat Agrippa versach, II, XXVIII (2, 523)
[dat] 3 de Romeinen vrese 4 an lach, peensdi, dat hi wilde senden
hem tween, die de Jueden kenden,
885 te trostene die van der stede, 27970
dat si souden pais ende vrede.
met Cestius maken saen,
ende betren dat si hadden mesdaen.
Mar si, dar d’orloghe meest bi was,
890 die ontsaghen hem das, 27975
dat de mentucht van der pord volghen souden Agrippen word, so dat si de boden bestonden:
Den eenen, eer si vord begonden,
895 hebben si ghesleghen dod, 27980
1. Hs. ende 2. Hs. vochten
mar d’ander die onscod.
Des balch de meentucht van der stede, ende up dat volc, dat dat dede,
ghinghen si werpen stene om dat,
900 ende drevense weder in die stad. 27985
T Eerst dat Cestius vernam (2, 527)
dat ’t folc onderlinghe was gram, ende in dus grote discord,
jagheddise in die pord.
905 Doch logierdi achter weder daer, 27990
der stad meer dan I mile naer, dar hi III daghe stille lach.
Mar up den vierden dach purdi met allen in de stede,
910 want hi wan met goeden vrede 27995
den utersten mur van den drien.
’t Folc hadde al ghelaten dien,
ende hilden den Tempel ende de stad binnen, die men niet lichte mochte winnen.
915 Cestius sloech sijn ghetelt 28000
binnen den mure met ghewelt, ende bernde vele datter in stoet;
ende haddi gat den moet, dat hi de pord hadde bestaen,
920 hi hadse ghewonnen saen, 28005
hi hadse ghewonnen met ghenende, ende an ’t orloghe ghemaect ende, mar God ne wilds ghehinghen niet, die hem s[w]are plaghe behiet.
925 Die Jueden hilden turre ende mure, (2, 534)
ende die Romeine vochten sture
V daghe, [mer] 1 si ne [wonnen] 2 niet.
Ten sesten daghe Cestius hiet
den Tempel bestaen an de nord side,
930 mar die Jueden keerdse met stride 28015
ontier entie Romeine vernamen,
1. Ontbreekt in Hs.
2. Hs. dar
dat si met tarchen dar an quamen,
ende den mur duere minieren begonden, ende de porten ontsteken tien stonden.
935 Hier of begonsten hem vervaren (2, 538)
vele, die dar binnen waren,
ende die d’orloghe roerden mede, ende ontvloen uter stede.
Mar de ghemeente, die wart coene,
940 Cestius [die] 1 porten t’ondoene, 28025 ende t’onfanghene over here.
Haddi ghedurt een lettel meere, hem waer up ghegheven die stad...
Mar over waer so wan’ic dat:
945 dat die evelmoet van Gode 28030
dar jeghen was weder bode, die nochtoe dat niet ne woude, dat die orloghe enden soude.
C estius die cleene ware (2, 540)
950 dar nam van der Jueden vare, 28035
noch van der coeneit van den sinen, riep of da[t] 2 volc van der pinen,
ende voer onberaden dane.
Doe quam den rovers stoutheit ane,
955 die te voren ghevloen waren, 28040
ende volchden achter sire scaren, ende sloeghen hem of somighen man.
Met groten vresen ontflo dan Cestius in Gabao,
960 ende eer hi al dar ontflo, 28045
verloes hi arde vele der siere, ende menech ander rikeit diere.
In Gabao hi II daghe lach.
Ten derden daghe hi versach
965 up hem Jueden comen so vele, 28050
dat hem ghinc uten spele.
1. Ontbreekt in Hs.
2. Hs. dese
3. Ontbreekt in Hs.
Dar hiet hi breken ende [te] 1 sticken slaen, (2, 546)
dat hem niet ne mochte in staden staen, ende vlo te Betoron waerd.
970 Dar verloes hi vele an de vaerd, 28055
want die Jueden tallen tiden
waren achter ’t herre, ende an de siden, dat hi in Betoron cume quam,
sere vervaerd ende gram;
975 ende de Jueden belaghen mede 28060
alle die pade om die stede.
Cestius, die om de vlucht (2, 551)
vrese hadde, ende grote vrucht, de[d]e 2 IIIIC der alre beste
980 up d’use van der veste, 28065
[die] 3 waecten ende wachten in der ghebare, als of al ’t Romsce herre dar ware.
Selve vlo hi wech bi nachte
XXX stadien met crachte
985 metten andren herre vord. 28070
Tilicke quamen toter pord de Jueden, ende bevonden dus hoese bedroech Cestius.
Die CCCC sloeghen si daer,
990 ende volchden Cestius naer, 28075
mar hi was hem verre ontfaren, ende aestem oec so sere te waren, dat die ridders haer instrumente, scichte, manghen. andre ornamente,
995 dar men mure mede velt, 28080
lieten ligghen achter ’t felt,
die de Jueden met hem brochten, ende sident up die van Rome vochten.
Doe sijs niet ne conden vervolghen,
1000 keerden si weder verbolghen, 28085
ende namen den roef achter straten,
1. Lees VM
die Cestius hadde achter ghelaten.
De dode roveden si onder hem, ende keerden weder te Jherusalem
1005 met bliscepen arde grod. 28090
Der harre ne was niet vele dod, mar der voetganghers der Romeine waren dod M1 ende CCC ghemeine, ende DCCCC ridders ende LXXX,
1010 die edel waren ende machtech. 28095
Dat ghesciede ten achtende daghe van november, sonder saghe, ins keisers Nerons XII jaer, als hi crone droech dats waer.
1015 N a dien dat verloes aldus II, XXX (2, 556)
ghent orloghe Cestius, volchden vele lieden hem uter stad te Jherusalem,
die hem der Romeine ontsaghen.
1020 Cestius sende in dien daghen (2, 558)
die ghene, die quamen an hem ghevloen, in Achais tote Neroen,
dat nu heet ’t Land van der Moreien, ende dat van al deser meleien
1025 Florus sake hadde ghewesen. 28110
Cestius hopdte bi desen, dat van der scare al de scande comen soude up Florus hande.
Doe sloeghen die van Damas mede (2, 559)
1030 Jueden vele in harre stede, 28115
om der Romeine verlies, wel X dusent, sijt seker dies.
Wi laten de boden varen, die Neron ghesent waren,
1035 want hier na sullen wire of scriven. 28120 Nu hord, wat die Jueden driven, (2, 562) die haer land besetten dus:
Haren bisscop Ananius,
ende noch eenen andren mede,
1040 maecten si voghet in die stede. 28125
Eleazarus dien den strijt gheroert hadde langhe tijt, ende vele roefs up Cestius wan, om dat hi was een pijnlic man
1045 ne gavensi ghene herscappien. 28130
Si besetten met harre partien (2, 566)
Judea ende Ydumea,
ende al haer land verre ende na.
Josephus, Mathatias sone,
1050 van Machabeuse was die gone 28135
gheboren, na dat ic’t verheeste, - hi was oec die screef die geeste - hem setten si te sine vader
over ’t land van Galilee al gader.
1055 Die wiste wel dat over waer, (2, 573)
dat die Romeine dar naer comen soude in Galilee.
Hi ne dede niet anders mee, mar hi veste sine steden,
1060 die wile, dat hi was in vreden. 28145
XIIII diere onder hem waren, sonder vrecheit ende sparen, ende Sefforis, die XV stede, die veste haer selven mede,
1065 ende Giscala, die XVI nochtan, 28150
hiet hi vesten eenen Johan.
Oec vergaderdi ute Galilee
CM man ende mee,
dien hi na de Romsce sede
1070 leerde sijn te wapinen mede. 28155
Ende seide: “Merct, dat men vechten sal (2, 580)
jeghen ’t folc dat de werelt al harde naer vervochten hevet.
Nu eist tijt dat men beghevet
1075 stelen, roven, ende mord, 28160
so dat men selfs niet ne hord, dat men den heidinen scamp doet.
1. Hs. veunsere 2. Hs. brisscen
Die ridders sijn te wighe goet, die goede reine seden draghen,
1080 ende om ghene ondueghet jaghen, 28165
mar die quaet sijn ende onrene,
’t folc dat ne haetse niet allene, mar God es haer viant te waren.”
Dus trooste Josephus de scaren. (2, 583)
1085 Nu hord, hoe’t hem van lieden stoet. 28170
LXX dusent hadd’ire te voet, ende CC ende LV ridders goet, soudeniere t’hurs ende te voet
IIII dusent ende VC man.
1090 Dar toe omtrent hem nochtan 28175
VIC te samen,
die sijns lijfs hoede namen.
Dese ordinantie ende dit herre dat was eene scone werre,
1095 die Josephus hadde ud ghelesen, 28180
hadder God mede ghewesen.
Als Josephus ’t land aldus besette, (2, 585)
quam up hem eene s[w]are lette:
een van Giscalon hiet Jehan,
1100 dar vele loesheden lach an, 28185
die lustech was ende gheboes, ende in quaetheden vorbare altoes, ende up comen van aermoeden.
Lieghen hilt hi over ghevroeden,
1105 ende over dueghet hilt hi valschede. 28190 De scoonste vensere 1 was hi mede,
ende om ghewin grod mordenare.
In busscen 2 haddi harentare oit ghemord, ende hem ghenerd.
1110 Nu haddi hem also verwerd, 28195
dat hi hadde CCCC man,
ende roveder mede de lande nochtan.
An Josephus hi hem draghet, (2, 590)
ende heft an hem bejaghet,
1115 dat hi hem sette in sire cure, 28200
te makene der steden mure.
Dar mede bejaghedi up die rike grote aue cortelike,
ende vergaderde groten scat.
1120 Al gader pijndi om dat, 28205
dat hi Josephus verdrive, ende hi in’t land here blive.
Oec maecti mare van mee dat Josephus al Galilee
1125 den Romeinen soude verraden; 28210
dus soudi sere den lande scaden.
Nochtan was dat ghenoech niet, (2, 598)
hine ghemaecte ende beriet dat al ’t land van Galilee
1130 up Josephus ward ghewee; 28215
ne waer sine vroescap grod, si hadd’en ghesleghen dod.
Dar na t’eer ander tijt nochtan (2, 599)
hadden verraden Jehan,
1135 om te verslane dod, 28220
mar dat Josephus ontscod, ende Jan vlo uten lande.
Doe maecti hem alle viande, (2, 626)
die waren in Jherusalem,
1140 dat si Janne traken an hem, 28225
ende senden hem II dusent man, ende dar toe groten scat nochtan, dat si Josephus verdreven,
of dat si hem namen ’t leven.
1145 Dus maecte an roerre dese Jehan 28230
van Galilee al de man
up Josephus, ende oec met hem de stad van Jherusalem.
1. Hs. behendechde 2. Hs. dit
3. Hs. in scruredse
4. Hs. ende toghet mede dus tracheit mede 5. Hs. dat hi dat
Mar Josephus behendech[e]de, 1 (2, 647)
1150 die 2 was so grod, dat hi dede 28235
weder onder hem saen al Galilee sijn onderdaen, ende instruredse 3 t’alre tijt
up die Romeine te houdene strijt.
1155 Ananius van Jherusalem, (2, 648)
ende alle dies waren met hem, ende de Romeine hadden leet, maecten hare mure ghereet, ende andre wapine, dar si mede
1160 houden souden hare stede. 28245
[miniatuur 5: keizer Nero geeft Vespasianus bevel naar Syrië te gaan]
Nero verhorde die mare, III, I (3, 1)
hoe’t in Judea comen ware.
Wonder quam hem an met vare, mar van buten, openbare,
1165 toghedi sine hoverdadechede, 28250
ende toghet mee der trachede 4 van den ridders, dat sij’t verloren, als ghij’t ebt verstaen hier voren, van der Jueden vromechede.
1170 Hi seide: het betaemd’em bet mede 28255
dor d’eere van skeisers name,
dat men’t onwerde, wat so mesquame, ende emmer toghede sulken sin,
als oft al ware ghewin,
1175 dan dat 5 men toghen soude vaer. 28260 Vaspasiane riep hi naer,
1. Ontbreekt in Hs.
2. Deze regel niet in de andere handschriften - waarschijnlijk ten onrechte - C lijkt de correcte lezing te hebben.
3. Hs. sende
4. Ontbreekt in Hs.
eenen man [die] 1 van sire jueghet tote sire oude, met groter dueghet oit ten wapinen bekent,
1180 die dar te voren was ghesent 2 28265
in Spaengen ende in Inghelant,
ende hij’t al d[w]anc ter Romscer hand.
Oec mercte hi sine kinder mede, dat si volchden des vaders sede.
1185 In ne waen niet, God ne toghede daer 28270 dat hi keiser soude wesen dar naer.
Dien sendi wech met soeten worden, als te sulker dinc behorden,
om te suverne Surie.
1190 Doe send[i] 3 in Alexandrie 28275
Vaspasiaen Titus, sinen sone,
die wel ten wapinen was ghewone, dat hi van danne [’t] 4 Romsce herre in Surien brochte ter werre.
1195 Selve voer hi over saen. 28280
Dar mochtmen an hem sien slaen
Romeine, die vluchtech adde ghewesen, ende oec ander volc met desen.
Nv es hier een spel begonnen,
1200 dar menech man in wert verwonnen. 28285
D Ie Jueden waenden alle weghe vechten met also sulken zeghe, alsi up Cestius daden,
ende quamen omberaden
1205 up Ascalon, de vaste stad, 28290
up dat si waenden winnen dat, want Romeine dar binnen waren.
Die prinche dar was van der scaren hiet Antonis, hi trac ud.
1210 Om haer vrese, om haer ghelud 28295
1. Hs. Condume - de kopiist die het woord niet kende heeft de ‘y’ verlezen als een ‘9’.
2. Hs. diet
ne liet hij’s niet, hi ne nam den strijt.
Dar bleef der Jueden dod t’eere tijt
XM ende dar toe nochtan
II harre meeste hoofman;
1215 d’andre ontvloen in [Y]dume. 1 28300
Al ghesciede den Jueden wee, nochtan ne verbloodsi niet,
mar vercoenden in haer verdriet, ende quamen weder als die coene,
1220 harde saen tote Ascaloene, 28305
met meer volx, met sulken mesvalle alsi te voren quamen alle,
want Antonis hadse belaghet,
ende heftse ondaen ende verjaghet,
1225 dar hire VIII dusent ofte meer 28310
versloech, als hi dede eer,
ende d’ander vloen, ende Niger mede, die 2 ’t ghelede up die stad dede.
I N desen dat dit was ghedaen III, II (3, 29)
1230 quam t’Antiochen Vaspasiaen, 28315
dat es de hoochte stad van Surien.
Dar vant hi met sire partien Agrippen, die dar sijns onbeet.
Van danen so voer hi ghereet
1235 in de stad te Tholomaida, 28320
den lande van Galilee welna.
Die ud Sefforis die stede quamen dar an sine vrede,
ende was die vaste pord, die stoet
1240 in Galilee, ende dar toe goet. 28325
Dit was den Jueden s[w]aer verlies, ende den Romeinen, ghelovet dies, waes’t grote sekerhede.
Vaspasiaen sende in die stede III, IIII (3, 59)
1245 sine ridders, dar hi bi besette 28330
t’sinen boef der Jueden lette:
1. Hs. stonden
2. Bedoeld lijken: Antiochus, Agrippa, Soaemus en Malchus - Flavius Josephus II, 68.
M ridders ende liede te voet,
VIM man ten wighe goet.
Een Romein, hiet Placidus,
1250 was haer hooftman, wi lesen’t dus. 28335 Dese daden dicke grote pine
Josephuse ende de sine,
die eerst de stede hadde ghevest, mar nu rouwet hem in’t leest,
1255 want si duere roofden al ’t land, 28340
dat men niet dan bloet ende brand in Galilee ne mochte sien.
Wie so mochte, hi ghinc vlien
in dien steden, 1 het was hem best,
1260 die Josephus hadde ghevest. 28345
[miniatuur 6: Titus voor een belegerde stad.]
Titus. als ghi ebt bekent. III, V (3, 64)
hier te voren was ghesent, in Alexandrien van den vader,
hi brochte met hem dat herre algader,
1265 ende vant den vader ende sijn volc mede 28350 te Tholomaida in die stede,
met hem IIII coninghe 2 ende haer herre, dar ordinerden si hem ter werre.
Mar Placidus die sere wee
1270 dede den lande van Galilee, 28355
sach hem ’t folc bi tween bi drien, in de goede vesten ontflien.
Hi voer up Jotapata,
die de stercste, verre ofte na,
1275 stede was, die stont in ’t land. 28360
Hi wanedse winnen tehand,
1. Hs. ouersien 2. Hs. te
o[n]uersien 1 ende dar of eere hebben grod van sinen here.
Mar hem bedroech sijn waen,
1280 want die porters hebben’t verstaen, 28365 ende ontfingh’en bi der stad.
Dar ward hi vluchtech ende mat, ende sijn volc seere ghewont.
VII lietire dod ter stont;
1285 III blev’er der Jueden dod; 28370
Placidus selve die ontscod.
Vaspasiaen purde der na [u]te 2 Tholomaida,
gheordinert wel al sijn herre,
1290 up Galilee met groter werre. 28375
Lichte liede sendi voren,
ende scutters vele ud vercoren, te besiene of iewer laghen
in rootchen, in berghe, in bossce, in haghen,
1295 Jueden, die hem mochten scaden. 28380
Na dese quamen met staden die de lande slichten wale,
ende worpen die vlle in die dale, ende rueden haghe ende wout.
1300 Dar na quam ’t herre met ghewout, 28385
ende die Romsce vane te waren, in goude van sabule een haren, dat men, ghelijc als die haren vloghe boven alle voghele hoghe,
1305 also ware Rome hooftstede 28390
over al die werelt mede.
Dus, als ghi ebt verstaen, sochte Galilee Vaspasiaen, ende sloech al sijn ghetelt
1310 om te toghene sine ghewelt, 28395
ende te vervaerne die viande.
Hi ne was so stout in den lande,
1. Hs. Metten 2. Hs. wet
3. Mogelijk moet dit “te” verdwijnen, immers de kopiist lijkt “gader” niet als een toponiem te hebben geïnterpreteerd, maar als ‘tegader’.
4. Hs. gheohoept - mogelijk las de legger ‘geopet’
die ’t herre sach, hi ne was veruaert;
ende sulke vloen oech achter ward.
1315 J Osephus ende sijn herre, 28400
doe si vernamen sulke werre, ontflo hem vele van sire ghewelt, so dat hire niet so vele behelt, dar hi mede vechten mochte.
1320 Mett[i]en 1 sinen we[ch] 2 hi sochte 28405 in die stad te Tabarie.
Vaspasiaen ende sine partie III, IX (3, 132)
wonnen te 3 Gader saen de stede, dar hij’t al ontliven dede.
1325 Om de plaghe die Cestius nam, 28410
waren die Romeine so gram, si verbernden land ende pord.
Josephus als ghi ebt ghehord, als hi in Taberien quam,
1330 ende dat volc al dat vernam, 28415
worden si in groten vare, want si pensden: hi ne ware niet ghevloen met sinen herre, haddi iet ghehoept 4 ter werre,
1335 ende sekerlike, si pensden waer! 28420
Hi sach wel openbaer hoe’t den Jueden stoet,
ende dat hem niewet also goet ghesijn hadde, als al ’t land
1340 te ghevene der Romscer hand. 28425
Van hem selven pensdi mede:
ward dat hi sochte den vrede, hi ontghinghe wel der nod...
Nochtan haddi liever de dod
1345 dan hi verraden soude ’t land, 28430
dat hem ghegheven was in de hand,
1. Hs. vroetsi 2. Hs. So dat ghent
ende der ute sceeden met scanden.
Hi pensde, hi soud al te handen scriven dien van Jherusalem,
1350 hoe dat ’t herre quame up hem, 28435
ende of si wilden oec den vrede, dat sij’t hem onboden mede.
Ward dat si begherden werre, dat si hem senden sulc herre,
1355 dar hi mede mochte striden. 28440
Dit screef hi in corten tiden.
V aspasiaen settem der na III, X (3, 141)
te winne Jotapata,
want hi wiste ende becande,
1360 dat arde vele der viande. 28445
waren gheweken in die stede, ende het ware die starcste mede, die dar iewer stonde in’t land.
Voetganghers sendire te hand,
1365 die souden slichten die straten. 28450
So onneffene waes’t vtermaten, dat men te voet cume mochte liden, mar t’hurs ne mocht niemen riden.
IIII daghe wrochtsi 1 met staden,
1370 eer si haer dinc vuldaden. 28455
Ten vijften daghe quam der na Josephus van Tyberia
te Jotapata, dar men vro
sijns was. Want het stont also,
1375 [hoe dat ghenc,] 2 Vaspasiaen 28460
heft vernomen ende verstaen, bi eenen Juede, die’t hem seide.
Over berch ende over heide sendi darward Placidus,
1380 dat hi beligghe Josephus, 28465
in der ghelike, in der ghebare was hi vro, als oft ware
1. Hs. te
2. De regels 1401 en 1402 staan in de verkeerde volgorde en zijn omgekeerd.
3. Hs. weder [-s]<+n>o grod. - ziet eruit als een contaminatie met ‘clein no grod’ . 4. Hs. behilden
5. Lees?: al omme
6. De lezing ‘ontgaen’ in de andere handschriften is weliswaar duidelijker, maar daarom niet beter.
van Gods alven hier toe comen, dat hi den stouten enten vromen,
1385 den vroetsten van den vianden, 28470
hebben soude in sine handen, ghelijc als of an hem allene
der Jueden macht stonde al ghemene.
P lacidus, die quam ghevaren
1390 met M ridders te[ere] 1 scaren, 28475 ende belach al ommetrent
Jotapata, up sulc covent
dat hem Josephus niet ne ontwike.
Ten naesten daghe quam aestelike
1395 met al den herre Vaspasiaen, 28480
ende dede sinen tenten slaen an die nordside van der stede,
VII stadien ende oec mede,
up eenen ul, al daer ne mochten
1400 sien de viande, die’s rochten, 28485
om te mersene haren vaer,
alsi oec hadden, weet vor waer, 2 so groten, dat uter pord
niemen ne purde weder no vord. 3
1405 Die Romeine beleiden, 4 te waren, 28490 die pord omme 5 met III scaren,
mar dese wanope, sonder waen, dat si niet ne mochten ontstaen, 6 makede de Jueden stout,
1410 want niet ne maect den man so bout 28495 in orloghen als de nod.
De Romeine daden eenen stod up den mur, mar die van binnen lieten hem so saen niet winnen,
1. Lees?: dar
2. Ruffinus van Aquileia: atque ipse cum peditibus in aduersum collem unde murus expugnabilis erat niti cœpit
3. Bedoeld lijkt: totdat
1415 mar si drevense bet of saen. 28500
Dar na quam Vaspasiaen
met slingherers, ende met scutters mede, dar jeghen dat 1 vast was de stede,
begonsti den mur bestaen. 2
1420 Josephus ward vervard saen, 28505
ende met hem al de Jueden mede, te verliesene de stede.
De porten hebsi up ghedaen, ende de Romeine so bestaen,
1425 dat si met groter manlicheden 28510
wonder daden buter steden.
Ende oec worder vele der heren belopen, want ghelijc dat van wanopen
de Jueden worden sterc ende stout,
1430 gheliker wijs so worden bout 28515
die Romeine van scamelheden.
Dus streedmen sere buter steden, mar die Romeine streden
bede met crachte ende met wijsheden,
1435 ende die Jueden met grammen moede, 28520 ghelijc dat vechten die verwoede;
so dat men dien dach duere vacht, Al 3 den strijt versciet die nacht.
Der Romeine waerre vele ghewont,
1440 XIII blever dar dod ter stont, 28525
ende van den Jueden X ende VII
gherooft van haren levene.
[miniatuur 7: belegering van een stad]
Ten derden daghe dar na quamen echt de Romeine te samen,
1445 ende de Jueden quamen ter werre, 28530
1. Hs. Dat wonder
anderwarven jeghen ’t herre.
Men street V daghe an de mure, mar die scaemte maecte sture die Romeine up die van binnen,
1450 doch ne wasser an gheen winnen, 28535
want die Jueden ontsaghen niet al de cracht ende al ’t ferdriet,
dat de Romeine gheleesten mochten.
Ende de Romeine, die sere vochten,
1455 ne wilden, om dod no om leven, 28540
dat assaut oec niet begheven, al was die stad vast ende goet, want Jotapata dat stoet
wel naer up eene rootsche al.
1460 Dar onder 1 was so diepe een dal, 28545 dat niemen nederward dat gras
ghesien mochte, watter onder was.
Allene an de side nord
mochtmen ghenaken der pord,
1465 aldar de berch enden began, 28550
dar Josephus, die vroede man, hadde ghedaen maken sulke mure, - ne hadde ghedaen die Aventure - diemen winnen niet ne mochte,
1470 al ward, dat menre here toe brochte. 28555 Vaspasiaen die sach die stede
so vast bi naturen mede,
ende de Jueden stout ende starc, de sine riep hi in een parc,
1475 ende hiet dat si droeghen dracht, 28560
ende vulden de gracht.
Ende dar toe haeldmen hout ende stene, ende al ’tfolc dat droech ghemene,
verdecht met targen ende met scilden,
1480 mar die de stad van binnen hilden, 28565 scoten ende worpen stene,
ende worpen vier ghemene,
1. Hs. diet
2. Ander handschriften lezen: ende cortetse ende stacse uut - Deze inferieure lezing is alleen maar begrijpelijk als de kopiist aan ‘hele bomen’ gedacht heeft in plaats van aan
‘palen’, zoals bij Ruffinus van Aquileia: Sudibus fixis per eos boum coria extendi præcepit.
3. Hs. maechen
4. De andere handschriften lezen het weliswaar begrijpelijker, maar inferieure ‘met goeder moete’. Het gaat immers niet om het humeur van de metselaars maar om hun
krachtsinspanning.
dar si de targen ende de dracht verbernden, die lach in die gracht.
1485 Nochtan ward an haren danc 28570
de gracht vervult omme lanc,
ende eenen dijc 1 so hoghe ghedraghen, dar up eenen hoghen mur, dar in laghen scutters, die die van der stede
1490 quetsten ende wonden mede. 28575
J Osephus, die sere was vroet, die pensde in sinen moet, hoe hi dit verwerren mochte, so dat hi grote bome brochte,
1495 ende stacse ten castelen ud. 2 28580
Dar an hinc hi meneghe ud
nat, ende cleedde al omme den mur, so dat hi niet achte al ghestur.
Dar onder dedi matsen 3 liede,
1500 waest lief, waest leet den Romscen diede, 28585 ende maecte hogher C voete
eenen mur, met groter ommoete, 4 boven den ouden, die dar stoet, dar up vele turre goet.
1505 Dit dochte wesen dien van Rome 28590
ghelijc eenen vremden drome, die t’eerst waenden ebben ghehat in haer hand, liede ende stad.
Mar dese forche ende dese werre III, XI (3, 176)
1510 brochte an meerre wille ende gherre 28595 Vaspasiane, de pord te winne.
Want de Jueden, met stouten sinne, dor den troost van haren mure
1. Hs. rein hilt 2. Hs. waendel 3. Hs. stelpste 4. Hs. behaghen
liepen dicke in d’aventure
1515 buten den mure, ende namen roof, 28600
ende vochten dat de moude stoof, ende verbernden up die Romeine logen, ende tenten ghemeine.
Ontier dat Vaspasiaen
1520 ’t folc hiet van den stride staen, 28605 ende wilde met honghere die stede
winnen, ende met goeden vrede;
dus hiet hi alle d’udganghe belegghen.
Mar die van binnen, horic segghen,
1525 hadden ’t fulle te harre behout, 28610
mar dat hem ghebrac sout, ende waters hadsi cleine,
want dar ne was ghene fonteine, mar reinwater hadsi in pitten;
1530 doch te somere, in der hitten, 28615
alst doe was, doe mense belach, reindet 1 selden dar, nacht of dach.
Josephus dede bi mesuren water gheven den gheburen,
1535 so dat die Romeine vernamen, 28620
Ende waende[n] 2 wel, dat si de stad te samen hebben saen in haer hand.
Doe dat Josephus bevant, hinc hi natte cleder ud
1540 ten mure, ende stelpte 3 dar ’t ghelud, 28625 in dier ghelike, in dier ghebare,
als offer waters te clatte ware.
Als dit die Romeine saghen,
begonstem s[w]are [wan]haghen. 4
1545 V aspasiaen die ward belopen 28630
om dese dinc in wanopen, dat hi niet ne wonne die stede
1. Hs. omrede 2. Hs. mochten
met durste, no met honghere mede, ende ward te rade, dat hise saen
1550 met wapinen wilde bestaen. 28635
Dit was al dat de Jueden begerden, want si saghen haerre verden
mochtsi niet vlien uten onvrede, 1 noch verwerren oec die stede.
1555 Dies hadsi liever in den strijt 28640
te stervene in corter tijt,
dan van den honghere oft van den dorste te doghene smertelike borste.
Josephus vant oec andren raet.
1560 na dien dat hem dus s[w]are staet: 28645 Dor een onbekennet dal,
dar’t ongheweghe was over al, sendi boden, die in die stede brochten alle bedurste mede.
1565 Hi hiet alsi ten wachters quamen, 28650
dat si ruwe velle an namen,
ende over ande ende over voete gaen, so warsi als honde ghedaen.
Van diere lust quam hem grod goet,
1570 ontier dat ’t herre verstoet, 28655
ende beleden hem so tal, dat was beleghen al.
D oe vernam wel Josephus, als hi beleghen was aldus,
1575 dat men niet langhe van danen vord 28660 houden mochte 2 dese pord,
ende hadde sijns levens vaer, ward so dat hi bleve daer, so dat hi metten besten raet
1580 nam, t’onfliene na dat staet. 28665
Mar de meente wards gheware, ende quamen up hem t’eere scare, ende baden dat hise niet ne liete,
