Jacob Kats, Het aerdsch paradys, of den zegeprael der broederliefde · dbnl

(1)

broederliefde

Jacob Kats

bron

Jacob Kats, Het aerdsch paradys, of den zegeprael der broederliefde. H. Ratinckx, Antwerpen 1836

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/kats002aerd01_01/colofon.php

(2)

VRYHEYD, GELYKHEYD ENBROEDERLIEFDE.

Jacob Kats, Het aerdsch paradys, of den zegeprael der broederliefde

(3)

Voorrede.

Aen alle menschen vrienden.

Ziet hier dan een tooneelstuk, waer in ik myn plan heb ten toon gesteld. Het doel waer in ik de menschelyke volmaektheyd beschouw. Het zal zeker nog veél moeyte kosten en welligt nog lang aenloopen, eer de menschen zoo verre zullen gevorderd zyn, hoor ik veéle welligt zeggen, maer daerom is het niet aftekeuren, alleenlyk zoude men dat mogen doen, wanneer men konde goed maeken, dat het nooyt kon plaets hebben, of wel dat de menschen met den volmaekten staet, nog ongelukkiger zoude zyn dan met den onvolmaekten. In het eerste geval moet men de leer van Christus voór ongegrond verklaeren, en Christus voór eenen valschen leeraer uytmaeken;

want de twee geboden van God boven al, en alle menschen als zich zelven te beminnen, bevat de waere gelykheyd in zich, en het tweede geval spreékt zich zelve tegen; veélen willen beweêren, dat in den staet van gelykheyd, de menschen voór

(4)

elkander niets zoude willen verrigten, dit zoude wel het geval weézen, wanneer de liefde niet sterker was als nu, maer zulks kan immers dan niet wezen, want in den staet van gelykheyd komen alle afgescheyde deelen weder tot elkander, waerdoór ongetwyffeld de liefde versterkt word, waernu den heer den heer, den knegt den knegt, den soldaet den soldaet, den priester den priester en zoo ieder in zynen stand bemint, dan zouden zy in den staet van gelykheyd allen elkander kunnen beminnen, en 'er zoude dus eene waere zuyvere en algemeene vriendschap heerschen, en al die eenige vriendschap gevoeld, zal ook wel overtuygd zyn, dat hy voór zyne vrienden meer zal willen verrigten als voór die geéne, welke hem verdrukken; want daer voór zal hy niet meer doen dan hy volstrekt gedwongen is. Dat de menschen in eene volmaekte gelykheyd geene onnutte ledigloopers zullen willen onderhouden, dat wil ik wel gelooven, maer dat is ook niet rechtveêrdig, want die zyne broeders voór zich kan doen werken, is geenen mensch meer, maer eenen eerloozen, die het regt zyner medebroeders gestoólen heéft, daer hy van hun zweet wilt leéven. Ook zegt men, dat de eerste wet, welke God aen den mensch gegeéven heéft, aldus was: Gy zult niets zonder werken bekomen, maer doór het zweet van uw aenschyn zult gy u moeten onderhouden. Doch God heéft immers niet aen eenige menschen gezegd, gy zult uwe andere broedere en zusters voór u doen werken en van hun zweet bestaen.?

(5)

Dit zal genoeg zyn om een denkbeéld van den wensch of doel, waerna ik heén wil, te vatten. Verders moet ik hier nog aen de vrienden van de vryheyd of liebertyd byvoegen: dat eene vryheyd zonder gelykheyd onmogelyk is, want de gelykheyd is de moeder der vryheyd, die geen geld heéft kan niets koopen, die arm is moet gebrek lyden, en deze zyn dus geenzints vry omdat geéne te doen waertoe de ryken in staet zyn.

Verders wil ik my aen het grondig oórdeel van myne lezers en aenschouwers van dit tooneelstuk onderwerpen. Terwyl ik een ieder vriendelyk verzoek, wanneer zy vinden dat ik hier of daer tegen de waerheyd of het geluk der menschen handel, zy my zulks doór rede, maer geenzints doór andere ongegronde middelen zoude aentoonen.

Den Schryver.

(6)

Vertooners.

FELIX, ouderling.

FREDERIKA, gemaelin van Felix.

AMALIA, gemaelin van Karel.

KAREL, 2^deouderling.

FREDERIK, onderwyzer en 3^deouderling.

PAUL, 4.^deouderling.

MILLORD BETFORT, engelschen admirael.

GOEDHALS, zyn bediende.

Eenen engelschen kapiteyn, parlementair.

Collonisten.

Engelsche soldaeten.

Schoólkinderen van de Collonie.

Het tooneel verbeéld eene collonie in eenen hoek van Amerika.

De kleeding van de collonisten moet eenvoudig, zindelyk en zonder pracht zyn, zy mag volstrekt geenen luks bevatten, daer het de gelykheyd moet verbeélden, mogen de kleederen ook niet verschillen.

(7)

Het aerdsch paradys, Tooneelspel.

Eerste bedryf.

Eerste tooneel, de zon komt op.

FELIX alleen.

Welk eenen heerlyken morgen! hoe verkwikkend is de lucht? Hoe lieflyk ryst de zon uyt het oosten, om onze plantagie en de geheele aerde te beschynen, om alle stervelingen, waervan de menschen de edelste zyn, leven en verkwikking te

bezorgen... Ja, de menschen zyn de edelste schepsels dezer aerde, zoo zy het geluk hebben van dat geéne te worden, waertoe zy geschaepen zyn, wanneer zy onder eene hand van zuyvere broederliefde worden opgevoed.... maer hoe kleyn is dit getal, welke dat geluk nog kunnen genieten? Ach Europiaenen! myne arme medebroeders, gy die voór eenige honderd jaeren, die besmettelyke ziekte de pest, welke zoo veéle duyzende lichaemen doode, hebt weéten te verbannen, waerom kunt gy die

gevaerlyker pest, van luks, van pracht en van ydele grootheyd, die uwe zielen dood, uwe herten verscheurt, en van de natuer verbasterd, en u in de diepste slaverny dompelt, niet verbannen!.... Maer gy doet 'er geene moeyte toe, gy vergaept u aen de luks, die uwe oogen verblind,

(8)

gy bewondert de pracht, waer voór gy uw zweet moet storten, en gy aenbid de grooten, die u tot slaeven maeken.

Tweede tooneel.

FELIX EN FREDERIKA.

FREDERIKA.

Goeden morgen, myn vriend.

FELIX.

Goeden morgen, myne vriendin.

FREDERIKA.

Maer ik zien traenen in uwe oogen, Felix, is 'er iets onaengenaems voórgevallen?

FELIX.

Neén Frederika, de herinnering aen onze nog zoo menige ongelukkige broeders, doet my in eene treurige gedachte wegzinken.

FREDERIKA.

O! daer mede bedoelt gy zeker die menschen, welke nog in staet van slaverny leéven?

Doch daeren tegen hebt gy u ook te verheugen over deze onze zoo gelukkige volksplanting, waer in wy sedert twaelf jaeren als broeders en zusters, in eene volkome gelykheyd, vryheyd en eendragt leéven.

FELIX.

Zeker verheugt my dit, Frederika, maer den mensch, die de vreugd der natuer geniet, kan immers niet ongevoelig over het lyden van zyne overige broeders weézen.

(9)

FREDERIKA.

Baert u misschien het bezoek van die beyde vreémde menschen, welke gisteren avond hier aengekomen zyn, eenig achterdenken?

FELIX.

Neén, Frederika, alhoewel ik de rede van het bezoek van die menschen nog niet weét, zoo wil ik daerom niet ongegrond van hen ten kwaede denken; onzen broeder KAREL

heéft my laeten weéten dat zy my geêrne spreéken zouden, ik zal hen hier verwagten, hunne reden aenhooren, en dan zullen wy beter over hun bezoek konnen oórdeelen.

FREDERIKA.

Ik heb 'er toch geen te gunstig denkbeéld van, want een van hen draegt een eerteeken van den europischen edeldom op de horst.

FELIX.

Nu, nu, wy zullen zien, myn liefste, laet ons den tyd afwagten.

FREDERIKA.

Ik ben daer volkomen mede te vrede, myn vriend; ik zal in tusschen by onze broeders en zusters op de rystvelden gaen, om hem onzen gezegenden oogst te helpen inhaelen.

Vaerwel myn vriend!

(Zy rykt hem in het heén gaen de hand toe.)

FELIX.

Vaerwel, myne dierbaere.

(10)

Derde tooneel.

FELIX alleen.

O! hoe gelukkig zyn de houwelyken, die niet langer dan den tyd der liefde verbonden blyven, maer hoe ongelukkig zyn de stervelingen by wien de houwelyks liefde vervlogen is, en echter doór de wetten of gebruyken gedwongen zyn, van met elkander treurige dagen te beleven.

Vierde tooneel.

FELIX EN FREDERIK met de schoólkinderen, die al zingende opkomen. Wys en liedje uyt het schoólboeksken voór kinderen te leeren zingen, doór VANDAPPEREN.

1.

Wy komen uyt 't bedde, Den haen heéft gekraeyd, Reeds zingen de vogels, De morgend lucht waeyt.

Hoe schitt'ren de straelen Der ryzende zon, Zy spiegelt zich vrolyk, In beék en in bron.

2.

'T is alles reeds leéven, In 't veld, bosch en dal, 'T zingt alles van vreugde, De zon verkwikt al.

Hoe vrolyk, hoe lustig, Is 't hert ons te moe;

Wy brengen Gods goedheyd Een lofgezang toe.

(11)

3.

Maer liefderyk vader, De ons passenden dank, Bestaet niet in woórden Of ydelen klank;

Neén u zyn wy dankbaer, wanneer wy met vlyt, Oplettend besteéden, Den kostbaeren tyd.

FELIX.

Braef myne lieve kinderen, prent dit toch vast in uw geheugen, dat wy God meer doór onze daeden, dan doór onze woórden kunnen eerbewyzen, want het eerste kon zeer gemakkelyk zonder het laetste geschieden, doch het laetste kan nooyt zonder het eerste volbragt worden.

FREDERIK.

Ja broeder, dit is eene waerheyd, welke niet te veél herhaeld kan worden, en welke de menschen niet genoeg betrachten kunnen.

FELIX.

Nu, myn vriend, ik denk toch, dat onze kinderen zich alle moeyte geéven, om deézen heerlyken grondregel op te volgen?

FREDERIK.

Dat gaet, dat gaet broeder, doch eenige konden wel wat meer oplettendheyd

gebruyken, om de zaeden, welke in hunne vrugtbaere herten geplant worden, te doen wortel schieten.

(12)

FELIX.

Wel, wel, wat moet ik hooren? ik wil niet vraegen wie of die zyn, hoor kinderen! ik wil alleen hoópen, dat zy, welke zich daeraen hebben schuldig gemaekt, doór schaemte en na berouw getroffen, in zich zelve zullen wederkeeren, en dubbele moeyte geéven, om deze onachtzaemheyd weder goed te maeken.

FREDERIK.

Dit denk ik ook, broeder, ten minsten zal ik alle moeyte aenwenden, om hen daer toe aen te spoóren, en zy zyn toch allen te goed, om hunne ouders te bedroeven, my met ondankbaerheyd te beloonen, en zich zelven ongelukkig te maeken, niet waer kinderen?

EENIGE KINDEREN.

Wy zullen ons best doen.

FREDERIK.

Nu, laet ons dan gaen kinderen, om wat goeds te leeren... Goeden dag, Felix.

FELIX.

Goeden dag, mynen vriend en myne kinderen! overweégt de lessen van uwen onderwyzer en denkt, dat hy u niets anders, dan gelukkig voór u zelven en nuttig voór onze maetschappy tracht te maeken.

DE KINDEREN, zingende.

WYZE:

wilt gy met schryven pryzen winnen,

Nu gaen wy ons naer 't schoól begeéven, En luysteren naer elken raed,

Die tot ons voórdeel word gegeéven,

(13)

Om 't goed te doen en laeten 't kwaed.

Wy zullen trachten al te leeren, Wat ons kan brengen tot de deugd, Elk mensch zoo als ons zelf waerderen,

(bis)

Dit is het cieraed van de jeugd.

2.

Dan zullen wy eens konnen loonen, 'T goed dat aen ons nu word verrigt, Als ons geweéten aen kan toonen, Dat wy volbrengen deugd en pligt;

Dan kunnen wy steéds zalig leéven, Strekken tot nut van 't Vaderland,

Als wy op 't spoór der deugd steéds streéven, Dan blyft ons vryheyd ook in stand.

Vyfde tooneel.

FELIX alleen.

O! wie durft zeggen dat de menschen tot het kwaed geboóren zyn, dan had den Schepper immers eene misdaed aengaende het menschdom verrigt? Doch om daer over te redeneéren, moet men de menschen niet in den staet van verderf, maer wel in den staet van de natuer beschouwen.

Zesde tooneel.

FELIX KAREL, MILLORD BETFORT EN GOEDHALS.

KAREL.

Zie, broeder, hier zyn de beyde vreémden welke ons koómen bezoeken en u geêrne spreéken willen.

FELIX.

Wilkom, wilkom, vrienden, wie zyt gy?

(14)

MILLORD.

Ik ben Millord Betfort, groot admirael en afgezant van den magtigen koning van Engeland, en dezen is mynen kamerdienaer, den heer Henderik Goedhals.

GOEDHALS, ter zyde.

In het fransch heeten zy my domestique.

FELIX.

Welke zyn de reden van uw bezoek?

MILLORD.

Om uwe omstandigheden te leeren kennen, en te maeken dat gy met onzen grooten vorst in vriendschap zoud kunnen leéven, die u in alles wil beschermen en alle het ontbreékende wil vergoeden.

FELIX.

Wanneer uwen zoo genoemden grooten vorst, ons iets wilt bezorgen, zoo verzoeken wy hem dat hy ons niet zoude ontneémen wat hy ons niet geéven kan.

Dat zal zyne Majesteyt wel verstaen, maer niet bevallen.

MILLORD.

Een oogenblik mynheer, gy denkt dat u hier niets meer ontbreékt, maer dit komt omdat gy in deézen barbaerschen staet zoodanig verbasterd zyt, dat gy het nuttige en aengenaeme van eenen volmaekten staet niet kent of begrypen kunt.

FELIX.

Ik wil u eenige laege uytdrukkingen vergeéven, het welk voórzeker geene gewoonte van barbaeren

(15)

is, doch ik wil u alleenlyk vraegen wat of gy denkt dat ons hier nog ontbreékt om gelukkig te zyn?

MILLORD.

Zult gy my dan op eenige vraegen eerst openhertig antwoórden?

FELIX.

Denkt gy dan dat het hier onze gewoonte is, zoo als by u, beschaefde Europiaenen, om ons aen staetkundige intriegens schuldig te maeken? O! dan bedriegt gy u zeer, wanneer gy denkt, dat u iemand hier met opgezette leugens zal bedienen.

GOEDHALS.

Mynheer Millord, dan zoude ik verzoeken, dat onzen koning alle Engelschen by deéze brave menschen naer de schoól zoude zenden, om alle hunne leugens te verleeren.

MILLORD.

Zwygt zot, en valt my niet in de reden.

KAREL.

Is dit by u zoo de gewoonte broeder, van elkander te bespotten of te veragten?

MILLORD.

Waeruyt kunt gy opmaeken, dat het by ons eene gewoonte is, van elkander te bespotten of te veragten?

KAREL.

Omdat, zoo ik vermeen, alle menschen broeders zyn, en dat ik het als eene bespotting aenzien, als den mensch zynen broeder heer, baron, graef of millord noemt, en als eene veragting, wanneer hy zynen broeder zot, dommerik of ezel heet.

(16)

Hier zyn de menschen niet goed om engelsche heeren te dienen.

MILLORD.

Deze valsche begrippen, kan ik alleen aen uwe onvolmaekte wetten en rouwe levenswys toeschryven, doch, wanneer gy eenige kennis van de europische zeden had, zoo zoud gy wel anders spreeken.

FELIX.

En ik moet u zeggen broeder, dat, zoo gy zelfs niet geheel van de natuer verbasterd waert, gy elken naem, welke iets meer dan vriend of broeder aenduyde, als eene bespotting, en elken naem, welke iets minder aenduyde, als eene veragting, zoud aenzien.

GOEDHALS.

Ziet gy wel broedertje, dat gy niets meer zyt dan ik.

MILLORD.

Ja dat klinkt zeker zoet in uwe ooren niet waer? Maer wie zonde uwe soórt menschen in het leven houden, wanneer de ryken u niets konden laeten verdienen?

Wel ieder zou voór 't zyn moeten zorgen.

FELIX.

Dit is weder eene verkeerde uytdrukking broedder! want ik zou u welligt kunnen bewyzen, dat het de ryken niet zyn welke de arme menschen

(17)

onderhouden, maer wel dat het de armen zyn, die de groote heeren en andere ledigloopers onderhouden.

Dat is nies-kruyd.

MILLORD.

Dit zoude ik geêrne beweézen zien.

FELIX.

Wie bezorgt de ryken of zoo genoemde grooten in Europa voedzel, kleederen of andere kostbaerheden.

MILLORD.

De burgers, boeren en werklieden, die wy daer voór rykelyk betaelen.

Dit is niet waer, want hy heéft my al dikwils afgetrokken.

FELIX.

Waer mede betaeld gy hen dan, is dit met anderenoodzaekelykheden.

MILLORD.

Zekerlyk, en wel met de grootste noodzaekelykheyd, het geld, want zonder dit kostbaer metael, kan men in deze wereld niets bekomen.

FELIX.

Wanneer dit ook waer was, dat het geld noodzaekelyk op deéze wereld is, zoo zoude ik u gemakkelyk konnen bewyzen, dat het de arme werklieden zyn, die het koper, zilver en goud uyt de aerde haelen, dat het de arme werklieden zyn, die het zelve moeten bewerken om het te smelten

(18)

en te smeden, dat het de arme werklieden zyn, die het geld slaegen, ja zelfs dat het de arme werklieden zyn die het in de pakhuyzen of kantooren van de eene plaets naer de andere moeten draegen, al naer maete het de groote heeren beveélen: Indien gy nu daer by nog in de verbeélding zyt dat men zonder geld op deéze wereld niets bekoómen kan, zoo zyt gy hier zeker op eenen andere wereld, want hier hebben wy lang ondervonden, dat wy van het geld niet leéven konnen, om deéze reden hebben wy ook geen noodig.

GOEDHALS.

O! zulks moest gy mynheer Millord niet wys maeken, want nu zal hy my zeker niet betaelen zoo lang wy hier blyven.

KAREL.

Zoo lang gy hier blyft hebt gy ook geen geld noodig, broeder, want wy moeten hier onzen evennaesten als ons zelve beminnen, doór hen van alles wat wy genieten goodhertig mede te deelen, doch elkeen is ook verpligt, wanneer hy kan dat geéne te helpen verdienen, waervan wy leéven moeten.

Als ik niets meer moet doen dan zal ik 'er goed koop afkomen.

MILLORD.

Gevolgelyk hebt gy dan ook wetten noodig die zulks bepaelen, en lieden die het opzigt over deéze wetten houden, om te zien of zy worden nagekomen.

(19)

Hy polst zeker om minister te worden.

FELIX.

Ja broeder, wy hebben zeker wetten noodig, maer deze wetten zyn niet gemaekt zoo als by u beschaefde europiaenen, om den grootsten hoop menschen in de slaeverny te houden, en omdat een ander gedeelte, zonder werken van het zweet dezer arme ongelukkigen zouden kunnen bestaen; neén onze wetten steunen op de gelykheyd, die de eerste wet van de natuer is, om deze reden word 'er hy ons nooyt eene wet aengenomen, voór dat zy doór de meerderheyd van ons allen, welke boven de vyftien jaeren oud zyn, is goed gekeurd. Gy begrypt ook wel dat 'er voór zulke wetten geen derde deel van de toezigters noodig zyn als voór de wetten van dwingelandy, want daer is werk genoeg om de menschen hunne oogen te verblinden, opdat zy de banden van hunne slaverny niet zouden bemerken.

MILLORD.

Maer zyn de menschen welke uwe wetten niet goed keuren, ook niet verpligt zich aen dezelve te gedraegen?

FELIX.

Zekerlyk, of zoo niet, dan moeten zy zich uyt onze maetschappy verwyderen.

MILLORD.

Maer dat is immer weder geene vryheyd, maer wel eene dwingelandy.

(20)

FELIX.

Gy moet de vryheyd met de losbandigheyd niet verwisselen, broeder, want geene maetschappy, het zy groot of kleyn, kan zonder vaste wetten bestaen; zoo lang deze wetten doór de meerderheyd van alle stemmen, zonder onderscheyd van stand of geslacht worden aengenomen, kunnen zy als geene tyrannie, maer wel als eene noodzaekelykheyd om de vryheyd in stand te houden, worden aengemerkt, en het is redelyk dat al die geéne welke zich aen de meerderheyd willen onderwyzen, de maetschappy verlaeten. Doch het is eene groote dwingelandy, de menschen aen wetten te willen onderwerpen welke niet doór meerderheyd der stemmen zyn aengenomen.

Dit zal in zyne ooren niet klinken.

MILLORD.

Hebben alle menschen dan het verstand om te weéten, welke wetten voor de maetschappy noodzaekelyk zyn?

FELIX.

Zulks is niet noodig, broeder! want wanneer 'er maer eenige menschen zyn die goede wetten weéten voór te draegen, dan zullen de anderen, wanneer zy doór geene geldzoekende advokaeten, of bedriegende priesters omringt worden, altyd dezelve goedkeuren.

Hier schynt het adelyk bloed weynig weêrde te hebben.

(21)

MILLORD.

Gy spreékt van de advokaeten en priesters, even of zy onnoodig in de wereld waren;

en ik geloof dat zy zoo min als de wetten zelve kunnen gemist worden.

Wy zyn hier in eene schermutseling.

FELIX.

Daer waer de wetten, doór misleyders, bedriegers of verdrukkers zyn saemen gesteld, moeten advocaeten zyn, om van alle kromme sprongen regte te maeken, en om alle geschillen zoodanig te verdraeyen, dat zy altyd ten voordeele van die zoo genoemde grooten worden uytgesproken, en daer zyn ook priesters noodig, om de misleydde menschen wys te maeken dat zy zich niet alleen tegen de wereld, maer zelfs tegen de Godheyd zouden verzetten, wanneer zy zich niet gewillig aen elke tyrannie, die deéze heeren wetten noemen, onderwerpen; maer daer waer de menschen naer de wet der natuer, elkander als broeders en zusters beminnen, daer hebben zy geene prietsers, geene advokaeten, notarissen, prokureurs, ministers, graeven, prinsen koningen of keyzers noodig, om de liefde onder hen te bewaeren, neén, alle geschillen worden daer aen den raed van brave ouderlingen toe vertrouwd, die dezelve zonder eenigen intrest, ook altoos volgens de rechtveêrdigheyd uytspreéken.

MILLORD.

Dit begryp ik niet.

(22)

Ik zeer gemakkelyk.

FELIX.

Het is mogelyk, doch ik geloof dat ik het oogmerk van uw bezoek begin te begrypen.

Ons gemeenebest, waerin wy sedert twaelf jaeren, als waere broeders en zusters in eene volkomene vryheyd en eendragt leéven, baert misschien uwen magtigen koning van Engeland eenig agterdenken? Misschien denkt hy dat onzen staet van

gelukzaligheyd, eens aen de Europiaenen zal bevallen, dat hunne oogen eens zullen open gaen, en dat zy dan de banden zullen bemerken, waer onder zy zoo veéle jaeren zugten, welke zy dan ook ongetwyffeld zullen verbreéken, waerby alle menschen verdrukkers hunnen post zullen moeten nederleggen.

MILLORD.

Wat durft gy zeggen!

Wat gy niet gewoon zyt te hooren.

FELIX.

De gevoelens van myn hert, en ik durf 'er nog byvoegen, dat, wat het plan van uwen koning ook zyn moge, wy ons niet met hem, noch met eenigen menschen verdrukker, wie hoegenaemd, kunnen of mogen vereenigen, ten waer, zy allen hunne heerschappy en bedriegery wilden afstaen, en met hunne broeders en zusters in eene volkomene vryheyd, gelykheyd en eendragt leéven. Ziet daer onzen voórwaerden broeder, wilt gy uaen

(23)

dezelve onderwerpen? zoo staet het u vry van by ons te blyven, doch zoo niet, dan moógt gy niet langer dan volstrekt noodzaekelyk is, hier vertoeven. Nu zullen wy u eenige oogenblikken alleen laeten, ten eynde u den tyd te geéven om met elkander te redeneren wat u te doen staet. (FELIXenKARELvertrekken)

Zevende tooneel.

MILLORD EN GOEDHALS alleen.

MILLORD.

Zie daer myn plan in duygen geworpen.

GOEDHALS.

Ja, mynheer Millord! gy zyt niet wakker genoeg om deéze menschen te misleyden, want gy zyt gewoon van tot elf ueren in den morgend te slaepen, en zy staen met de zon op.

MILLORD.

Ja, zy leéven hier nog zoo onnoozel als de schaepen.

GOEDHALS.

En wy nog zoo arglistig, als de roofdieren, die des nachts op roof uytgaen.

MILLORD.

Wy zullen ons hier niet lang ophouden.

GOEDHALS.

Wy zullen nergens goedkooper blyven kunnen.

MILLORD.

Ik wil spoedig vertrekken.

GOEDHALS.

Dat kunt gy vrylyk doen.

(24)

MILLORD.

Laet ons dan heén gaen.

GOEDHALS.

Ik ben niet haestig, om deéze gelukkige menschen te verlaeten.

MILLORD.

Alle zottigheyd ter zyde, ik gebied u my te volgen.

GOEDHALS.

Hier is een ieder zyn eygen meester.

MILLORD

Gy weét wel wat ik u beloófd heb.

GOEDHALS.

Ja, de engelsche heeren beloóven de menschen zeer veél.

Achtste tooneel.

De vorige en de collonisten die al zingende en dansende opkoómen.

WYZE:

Wy zyn verheugd, Zingen met vreugd,

Wy hebben saem' ons werk gedaen.

Al onzen rys, Ons beste spys,

Is saemen in ons schuer gelaen.

Wy hebben saem Ons pligt gedaen,

Niemand van ons is arm of ryk.

Wat ieder doet, Is voór het goed

Van broeders, zusters al gelyk.

(25)

2.

Ons vrolykheyd, Is toegewyd

Aen onze zuyv're broedermin, Blyft die bestaen,

Nooyt zal vergaen,

Ons waer gelyke vryheyds min.

Geen luks of pragt, Hoort tot eendragt,

Maer wel tot hebzugt eygenbaet, En deéze zyn,

Het ergst fenyn,

Zy zyn den wortel van het kwaed.

3.

Ons vrolykheyd, Is toegewyd,

Aen onze zuyv're broedermin, Blyft die bestaen,

Nooyt zal vergaen,

Ons waer gelyke vryheyds min.

Gelykheyd, deugd, Baert vryheyd vreugd,

Een vreugd die 't menschdom nooyt mishaegd, Maer die altyd

Ons hert verblyd,

En ieder menschen vriend behaegt.

4.

Ons vrolykheyd enz.

(26)

Negende tooneel.

De vorige en de kinderen welke al zingende opkoómen.

(Eene nieuwe wys.)

1.

Ja wy moógen vrolyk weézen, W' hebben ook ons pligt betragt, In het schryven, reéknen, leézen, Ook in 't werken naer ons kragt, Ja wy mogen ons verblyden, Onzen oogst is in gedaen, Honger moeten wy niet lyden, Onze schueren zyn vol graen.

2.

Dank zy God voór zynen zegen, Die de menschen g'lyk waerdeért, Men is Hem het meest genegen, Als men gelyk broers zusters eert.

Ja wy zullen God hoog agten, Alle menschen zoo als wy, Voorders onze pligt betragten, Tot het g'luk der maetschappy.

Tiende tooneel.

De vorige FELIX en FREDERIKKA.

FELIX.

Braef myne broeders en zusters, is onzen oogst ingehaeld?

POOL.

Ja broeder Felix alles is in de schueren.

(27)

FELIX.

Goed myne vrienden, goed, dan kunnen wy ons van daeg wat vermaeken.

(tot de engelsche.)

Wel nu myne vrienden, verkiest gy uwen maeltyd met ons aen detafel van gelykheyd te neémen?

GOEDHALS.

Van ganscher herten, en als gy my als eenen armen broeder wilt aenneémen, dan wil ik by de vrienden van de gelykheyd myn leven verslyten.

ALLEN.

Bravo! bravo!

MILLORD.

Voór den duyvel Goedhals wat doet gy?

GOEDHALS.

Myne boeyen verbreéken om by deéze brave menschen myne vryheyd te genieten, wanneer zy my maer hebben willen.

FELIX.

Zeer geêrne, wanneer gy daertoe genegen zyt, van de Europische misbruyken wilt afstand doen, u volgens onze wetten wilt gedraegen, en een nuttig ambagt of bedryf wilt uytoeffenen.

GOEDHALS.

Wy zyn twee knegten, ik ben knegt van mynheer Millord, en mynheer Millord is wederom knegt van den koning, of deze ambagten nuttig zyn dat weét ik niet.

FELIX.

Deze ambagten zyn schandelyk en slaefs, want zy onteeren de menschheyd, en verbreéken de gelykheyd, die de oorsprong der broederliefde is.

(28)

Neén myne vrienden! hier hebben wy geene knegten noch meesters, geene armen noch ryken, geene koningen noch onderdaenen, wy zyn hier allen aen elkanderen doór de liefde verbonden, een ieder is hier verpligt van elk te behandelen zoo als hy zelf wilt behandeld worden. Het werk dat elk hier moet verrigten, kan hy gemakkelyk in dry ueren daegs gedaen krygen, want wy onderhouden hier geene ledigloopers, van welken aerd zy ook zyn mogen, wy moeten voór niemand zorgen, dan voór die geéne welke zelf niet werken kunnen.

GOEDHALS.

Wel broeder Millord blyft gy mede hier?

MILLORD.

Loopt naer den duyvel.

GOEDHALS.

Hertelyk dan, broertje, dan zoude ik met u naer Europa moeten wederkeeren, daer is de hel, want daer is het vol duyvels, hier is den hemel, want dit zyn allen engelen.

MILLORD.

Nu dan keer ik alleen naer Europa terug, en zal alle duyvels opmaeken, op dat zy hier die republikaensche engelen komen den nek breéken.

(Hy vertrekt in woede.)

Elfde tooneel.

De vorige zonder Millord.

FELIX. (Hem naziende.)

Ach hoe ongelukkig zyn de menschen die,

(29)

doór den luks verblind, doór den wellust bedorven en doór den hoogmoed van de natuer verbasterd zyn, zy zyn zoodanig aen de ondeugd verslaefd, dat zy de deugd niet hooren of zien, veel minder betragten kunnen.

GOEDHALS

Maer zeg my, goede menschen, zal ik u niet tot last verstrekken, wanneer ik by u blyf?

FELIX.

Eenen verdrukker zou ons tot verderf en gevolgelyk tot last verstrekken, maer eenen broeder versterkt den band der liefde, en kan ons dus niet anders dan tot vreugd dienen.

GOEDHALS.

O dan zal het my ook aengenaem weézen, als ik doór myne broeders bemind en als zoodanig behandelt zal worden, in plaets van doór hen als eene slaef veragt en verstooten te weézen.

FELIX.

Nu myne vrienden, hael hem dan spoedig een broederkleed uyt het magazyn, en brengt my den wetboek.

(twee gaen heén.)

Twaelfde tooneel.

FELIX.

Hoe is u naem broeder?

GOEDHALS.

Hendrik Goedhals.

FELIX.

Hendrik Goedhals! eer dat gy by ons als broeder kunt worden aengenomen, moet gy eerst de

(30)

voórnaemste artikels uyt onze grondwet hooren voórleézen, waer op gy dan openhertig uwe aenmerkingen moet maeken, ten eynde gy u niet onbedagt in eene maetschappy zoud begeéven, opdat gy u naderhand ligt beklaegen zoud.

GOEDHALS.

Ik zal my niet beklaegen, omdat ik doór myne medebroeders opregt bemind word.

Dertiende tooneel.

De vorige en twee de wetboek en de kleeren brengen.

FELIX,

neémt den wetboek aen.

Hendrik Goedhals, zult gy ons even zoo vriendelyk, openhertig en getrouw behandelen als wy u zullen behandelen?

GOEDHALS.

Dit zweêr ik by God en al wat heylig is.

FELIX.

Zulks is niet noodig, het woórd ja is by ons voldoende.

(Hy leést in den wetboek.)

‘De rede is onze constitutie, hierop moeten alle onze wetten steunen, nooyt worden 'er artikels aengenomen, die in eenige opzigten met de rede stryden, en wanneer 'er zaeken voórkomen welke doór de wet niet bepaeld zyn, dan kunnen zy nog doór de reden beslist worden. Hoe bevalt u dit?

GOEDHALS.

Zeer wel.

FELIX.

‘Alle losbandigheyd of vrouweschending is

(31)

hier ten sterksten verboóden, doch een ieder die van een gezond ligchaems gestel is, moet zich ook met eene gezonde of sterke vrouw vereenigen.’ Zyt gy hier mede te vreden?

GOEDHALS.

Zeer geêrne.

FELIX.

‘In den houwelyken staet, is alle tweedragt ten sterkste verboóden, om deze reden zyn alle houwelyken verbroken, wanneer man en vrouw niet met elkander

overeenkoómen.’ Zyt gy hier mede te vreden?

GOEDHALS.

Ja volkomen.

FELIX.

‘De ouders mogen hunne kinderen niet langer dan tot zes jaer hy zich hebben, en alsdan moeten zy in de schoólen van den staet opgevoed en onderweézen worden, om voór te koómen dat de kinderen doór geene verwaerloosde of verkeerde opvoeding bedorven worden.’ Hebt gy daer iets tegen?

GEDHALS.

Neén, in het geheel niet.

FELIX.

‘Een ieder is verpligt, wanneer hy gezond is, van zyn dagelyks of noodzaekelyk werk te verrigten, dat hy ten langsten in dry ueren daegs kan gedaen krygen, voór dat hy zyn kaertje

(32)

tot het bekomen van voedsel kan bekomen.’ Zyt gy daer mede te vreden?

GOEDHALS.

Ja zeker, want by mynen heer millord moest ik wel zestien of zeventien ueren daegs werken, en dan deéd ik nog nooyt genoeg.

FELIX.

‘Alle bedieningen zyn hier zoo veél mogelyk gelyk geschat tot de zwaerste werken word; den minsten tyd van bezigheyd vereyscht, zoo dat geen mensch meer moet doen, om zyn dagelyks werk te verrigten, dan een ander.’ Bevalt u dit?

GOEDHALS.

Volkomen.

FELIX.

‘Buyten dit noodzaekelyk werk is een ieder vry van te studeéren, of voór zich of een ander nuttig werk te verrigten, dat hy egter ook tegen iets anders mag verwisselen;

de rykdommen welke hy daerdoór kan bekoómen, zyn zyne wettige eygendommen, die egter na zyne dood wederom aen den staet vervallen.’

GOEDHALS.

Maer wanneer nu den stervenden behoeftigen kinderen agterlaet?

FELIX.

De kinderen of ander zwakke menschen worden niet op kosten der ouders, maer wel op die van den staet onderhouden.

GOEDHALS.

Ik stem toe.

(33)

FELIX.

‘Daer mogen geene soldaeten zyn, doch als het land doór vreémde volken bedreégen word, dan is een ieder verpligt, die de wapenen kan draegen, dezelve optevatten om onze vryheyd te verdedigen.’ Wilt gy dit ook doen?

GOEDHALS.

Donders ja.

FELIX.

‘Daer wy hier volkomen begrypen, dat alle menschen kinderen van God of den zelfden vader zyn, zoo zyn alle europische eertitels, benevens alle spotnaemen, uyt onze maetschappy verbannen, wy erkennen alle menschen voór onze broeders of zusters, doch willen nooyt toestaen, dat zich iemand over ons zal verheffen of vernederen, om deze reden moeten wy allen gelyk gekleed gaen.’

GOEDHALS.

Maer zy die het opzigt over de wetten houden.

FELIX.

Worden doór de meerderheyd van ons allen, voór niet langer dan een jaer gekoózen, en moeten zelf het voórbeéld geéven, hoe wy de wetten moeten opvolgen, of zoo niet worden zy dadelyk van hunnen post afgezet.

GOEDHALS.

Dit is rechtveêrdig.

FELIX.

‘Daer de priesters in de wereld byna nooyt anders gedaen hebben dan de menschen ver-

(34)

drukt, misleyd en bedrogen, om zelf over hen te regeéren, en om zonder werken aen den kost te koómen, zoo zyn alle priesters hier ten sterksten verboóden.’ Zyt gy daer ook mede te vreden?

GOEDHALS.

Och ja.

FELIX.

Gy zegt dit zoo bedrukt, meent gy dan dat wy daerom slegter zyn als andere menschen? Weét gy dan niet dat de goede priesters, die zoo zelden in deze wereld gevonden worden, maer alleen nuttig zyn om ongeleerde menschen hunne pligt te leeren vervullen; doch daer hier nu gezorgd word dat alle menschen een gezond verstand en eene nuttige kennis van de natuer verkrygen, zoo hebben wy om goed te doen geene priesters noodig.

GOEDHALS.

Ik ben 'er volkomen mede te vreden.

FELIX.

‘Niemand mag hier zich zelve vreéken, alle geschillen moeten voór den daer toe gekoózenen raed der ouderlingen gebragt worden om dezelve te beslissen; wilt gy u daeraen onderwerpen?

GOEDHALS.

Zeer geêrne.

FELIX.

‘Alle die geéne welke zich niet aen de wetten, welke doór de meerderheyd van alle stemmen zyn aengenomen, willen onderwerpen, zyn

(35)

vry om onze maetschappy op kosten van den staet te verlaeten, zoo dat geen mensch by ons als slaef moet dienen.’

GOEDHALS.

O! dat toch alle menschen deéze wetten hooren en verstaen konden.

FELIX.

Zyt gy 'er dan mede te vreden, en wilt gy u aen dezelve onderwerpen?

GOEDHALS.

Van ganscher herte!

FELIX.

Nu myne vrienden zyt gy ook allen met onzen nieuwen broeder te vreden?

ALLEN

Ja,

FELIX

Omhang hem dan met het broederkleed, op dat hy met ons aen de tafel van gelykheyd kan plaets neémen,

(hy word herkleed)

FELIX. (zingt tot Goedhals.)

Wys: La Marseillaise.

Kom broeder kom in vryheyd leéven, Gy zyt verlost van dwinglandy;

Kom wilt u onder ons begeéven, Hier drukt geen broeder slaverny.

(bis)

Hier leéven wy steéds onder wetten, Die voór ons allen zyn gelyk;

Het geld kan hier geen mensch verpletten, Hier is ook niemand arm of ryk,

(36)

Hier woont de broedermin, en zy zal nooyt vergaen,

Zoo lang, geen groot ofkleyn, maer g'lykheyd zal bestaen. (bis)

2.

Blyft nu by ons als broeder leéven, Zorgt nu niet meer voór u alleen,

Wilt nooyt doór hoogmoed naer iets streéven, Maer zorgt altyd voór t'algemeen, (bis) Dan zult gy u gelukkig maeken, Als gy met ons uw pligt betragt, En elk zoo als u zelven acht,

Dan zult gy broedervreugde smaeken, Hier woont enz.

3.

Wy zullen nu ons broeder leyden, Om naer den maeltyd toe te gaen, Op dat hy zich met ons verblyde, Dat onzen oogst is in gedaen. (bis) Wy moeten voór geen honger vreezen, Wy hebben spys in overvloed, En zyn voórzien van alle goed;

Laet ons te saemen vrolyk weézen, Hier woont enz.

4.

Aen de aenschouwers,

Ach mogten alle menschen weéten, Dat g'lykheyd zeer wel kan bestaen;

Wanneer zy luysteren naer reden, Moet alle tyrannie vergaan. (bis) Het licht zal 't menschdom openbaeren,

(37)

En brengen tot de broedermin, De deugd die heéft de g'lykheyd in, De ondeugd doet de groote baeren.

O broeders algelyk! verbreékt uw slaverny,

Maekt u, doór licht en deugd, van al verdrukking vry, (bis)

EYNDE VAN HET EERSTE BEDRYF.

Tweede bedryf

Het tooneel verbeéld van achteren een gebergte en langs de linkerzyde de zee.

Eerste tooneel.

FELIX, FREDERIKA, EN AMALIA.

FELIX.

Neén myne goede zusters, ik kan het niet gelooven, dat wy ons in onzen nieuwen broeder bedroógen hebben.

AMALIA.

Het waer te wenschen dat wy ons vergisten broeder, maer waerom mogt hy dan zoo treurig weézen? Frederika en ik gingen heden morgen eene wandeling langs de zeekusten doen, wy ontmoeten hem ginder aen de westkaep, groete vriendelyk, en hy wenschte onszeer droogjes eenen goeden dag.

FREDERIKA.

Zyne oogen waren wateragtig en zyne wangen opgezwollen, zoo dat wy klaer konden zien dat hy geweend had, wy wilden hem naer de reden zyner droefheyd vraegen, doch dit scheén hy te vermeyden daer hy zeer haestig voortstapte.

(38)

FELIX.

Nu, nu goede zusters dat kan mogelyk nog wel een weynig Europische zwakheyd weézen, die onzen nieuwen broeder nog zoo op eens niet verleeren kan. Misschien zal hy nog eens aen zyn weleer zoo geliefkoósd vaderland gedagt hebben, mogelyk was zyne droefheyd ook niet ongegrond, wanneer hy, by voórbeéld, den ellendigen stand, van zyne nog zoo menige ongelukkige broeders en zusters, met den zynen vergeleék.

AMALIA.

Ja broeder, dan had hy zeker reden, maer deéze was hy immers niet verpligt van voór ons te verbergen.

FELIX.

Dit is wel waer zuster, maer elkeen heéft zyne zwakheyd, die wy op eene zagte wys aen malkander moeten tragten te verbeteren.

(Goedhals verschynt.)

Komt myne lieve zusters, laeten wy Goedhals gaen opzoeken, om hem zoo het ons mogelyk is te troosten, of zyne treurigheyd te verzagten

(op het oogenblik dat zy wilden gaen, koómt Goedhals hen te gemoet.)

Tweede tooneel.

de vorige en GOEDHALS.

GOEDHALS.

Gy kwaemt my zoeken?

FELIX.

Om u te troosten, zoo het mogelyk was.

(39)

GOEDHALS.

Gy my troosten goede vrienden? ach indien gy wist wat u te wagten staet.

FELIX.

Wat staet ons dan te overkomen, Goedhals? spreékt, wy konnen ook als het zyn moet de gevaeren trotseren.

GOEDHALS.

Ik wil er langs alle kanten in deelen, doch de overmagt zal ons doen bezwyken, Ach hemel!

FELIX.

Waer spreékt gy van, beklaeg gy u van by ons te zyn?

GOEDHALS.

Ach neén, myne goede menschen, ik beklaeg den stand niet van by u, van een ieder als eenen broeder bemind en behandeld te worden, dit zoude geene Europische onderdaenen beklaegen, wanneer zy het geluk hadden om zulks te genieten; ook heb ik in de weynige dagen die ik hier ben, eene hemelsche vreugd gesmaekt, maer toen ik heden morgen langs de zee eene wandeling deéd, zag ik twee groote Engelsche oórlogschepen voór de haven kruyssen, welke het oórlogs vlag lieten wapperen.

FELIX.

Wat zegt gy?

GOEDHALS.

Wat ik gezien heb mynheer... broeder, broeder wilde ik zeggen, ik herkende ze, want het zyn de

(40)

zelve waer mede wy niet ver van dit aerdsch paradys zyn aengekomen, herinnert gy u nog wat hy gezeyd heéft, toen ik hem alleen over de moeyelyke bergen waer mede uw land langs alle kanten omringd is, heb laeten wederkeeren, zeyde hy toen niet dat hy alle duyvels zoude opmaeken om u allen den nek te breéken, toen dagt ik weynig dat hy u langs den zee kant zoude koómen aenranden.

FELIX.

Hebt gy moed genoeg om u met ons te verdeédigen?

GOEDHALS.

Zoo lang er eenen druppel bloed doór myne aderen zal vloeyen; maer waer mede zullen wy ons tegen de Europische moordtuygen kunnen verdedigen?

FELIX.

Lieve zusters, gaet spoedig onze andere broeders en zusters waerschouwen, en zegt aen Karel dat hy iemand naer het zuyden zoude zenden, om hen aldaer te verzoeken om af te komen, en dat zy alle hunne wapens zoude mede brengen, want dat ons land doór twee vyandelyke oórlog schepen bedregen word.

(zy vertrekken.)

Derde tooneel.

FELIX EN GOEDHALS.

GOEDHALS.

Maer wanneer wy het niet kunnen uythouden.

FELIX.

Dan zullen wy liever als vrye manschen op het slagveld sterven, dan ons als slaeven aen dwinge-

(41)

landen te onderwerpen, doch wy zullen eerst ons best doen en ons verdedigen, zoo lang als 't mogelyk is; wy zyn zelf Europianen, die voór twaelf jaeren ons ongelukkig vaderland verlaeten hebben, om ons aen de onrechtveêrdige wetten, trotsche overheden, bedriegende priesters te onttrekken; voórlede jaer hebben wy hier nog dry fransche en twee poólsche officieren by ons gekreégen, die mede de Europische tyrannie ontvlugt zyn, zoo dat wy ook wel eenige Europische oórlogs meubelen kennen, al moesten wy ook zelf barikaden gebruyken.

Vierde tooneel.

DE VORIGE EN DE COLONISTEN.

FELIX.

Broeders en zusters, Goedhals heéft heden morgen, twee oórlog schepen van den Engelschen admirael Milord Betfort voór onze haven zien kruyssen, zoo dat wy moeten gaen opletten, of dien Europischen dwingeland, zal ons met geweld weder onder de aristocratie zoeken te brengen, en zulks zal immers niemand onzer geèrne hebben.

ALLEN.

Neén, neén.

KAREL.

Ik heb eenige broeders naer de kust gezonden om onze wachten te versterken.

FELIX.

Goed broeder, goed.

(Men hoort eene trompet.)

FREDEKIKA.

Wat is dat?

(42)

GOEDHALS.

Denkelyk eenen parlementaire.

Vyfde tooneel.

De vorige, eenen engelschen kapiteyn, met zynen trompetter, doór twee gewapende collonisten geleyd.

GOEDHALS.

Moeten zy niet verblind worden?

FELIX.

Neén broeder, wy willen de menschen niet misleyden al dienen zy zich ook als onze vyanden aen, zoo willen wy hen nog het licht niet beneémen daer wy het zelve als een wapen van overtuyging gebruyken.

KAPITEYN.

Ziet hier heeren is eenen brief, die ik op orde van den admirael Milord Belfort aen uwen oversten moet ter hand stellen.

FELIX.

Geéf hier vriend, wy hebben geene oversten of ook geene onderdaenen, doch het is thans den tyd niet om daer over te spreéken

(hy breékt den brief open en leést.)

OP ORDE VAN DEN SCHEÉPSRAED, Aen de heeren van de nieuwe amerikaensche collonnie

MYNHEEREN.

‘Nog eens wil ik u vriendelyk verzoeken, of gy het voórdeelig aenbod wilt aenneémen,

(43)

dat ik u gedaen heb, van u met onzen grooten Koning te vereenigen, die u alle vriendschap wilt aendoen, doch wanneer gy zyne goedheyd blyft afslaegen, zoo ben ik verpligt van u met geweld tot gehoorzaemheyd te dwingen; ik verwagt met den overbrenger dezes, mynen kapiteyn, uw antwoórd, doch vreest onze magt indien gy hardnekkig blyft, en niet wilt hooren om het vriendelyk aenbod van onzen koning aen te neémen.

Den groot admirael.

MILORDBELFORT.

FELIX.

Broeders en zusters hebt gy allen den inhoud van dezen brief verstaen?

ALLEN.

Ja.

FELIX.

Een ieder spreékt vry en openhertig; al die wil dat wy de voorwaerde van den engelschen koning kunnen aen neémen, die zegt zyne reden.

(Niemand antwoórd.)

FELIX.

Zie daer kapiteyn, dat is ons antwoórd.

KAPITEYN.

Hebt gy wel de gevolgen overdagt, die gy u daer doór op den hals haelt?

FELIX.

Zyn er nog erger gevolgen, dan de Europische slaverny?

(44)

KAPITEYN.

Onzen koning bied u geene Europieshe slaverny, maer wel eene Europische vriendschap aen.

FELIX.

Wy kennen die koninglyke vriendschap van Europa, wy weéten hoe dat zekeren Lodewyk Philippus in het jaer achtien-honderd-dertig zich tot koning der Franschen wist te maeken, hoe hy de geheele wereld beloófd heéft van de franschen alle liebertyd toe te staen, en van nooyt te gedoogen, dat de vrye drukpers in eenige opzigten bepaeld zoude weézen; en nu heer kapiteyn heéft men ergens tyranniker wetten gezien, als er thans in Vrankrykgevonden worden? waer is nu die schoone liebertyd?

waer is nu die vryheyd van drukpers dat recht van vrye vereeningingen? helaes als eenen rook verdweénen, en die dappere Franschen, moeten thans onder eene aristocratische regering bezwyken, en in de verschrikkelykste gevangenissen hun leven verslyten, en dat onder de regeéring van eenen burger-koning.

KAPITEYN.

Onzen koning wil u niet beheerschen, maer onder den band van vriendschap tegen vreémde beheerschers ondersteunen.

FELIX.

Eenen koning een vry volk ondersteunen, kan den nacht den dag verlichten?

KAPITEYN.

Gy wilt dan volstrekt geene verbintenis met ons aengaen?

(45)

FELIX.

Met niemand dan met eene volkome vrye, gelyke en deugdzaeme natie.

KAPITEYN.

Gy zult nogtans, wanneer gy naer geene reden wilt hooren, doór het geweld worden gedwongen.

FELIX.

Het tegendeel zal ik u bewyzen

(tot de colonnisten,)

myne vrienden wat verkiest gy liever, het verlies van onze vryheyd of de dood?

ALLEN.

De dood.

FREDERIK

onderwyzer.

Ja heer kapiteyn! wy verkiezen alle de dood voór de slaverny, en zoo gy met geweld onze vryheyd wilt ontrukken, zult gy eerst tot den laetsten man, tot de laetste vrouw, ja zelfs tot het laetste van deze kinderen moeten nedervellen.

KAPITEYN.

Is dit uw antwoord?

ALLEN.

Ja.

EEN KIND.

Ja heer kapiteyn, de vryheyd of de dood.

KAPITEYN, in gedagten vertrekkende.

O! ongelukkige menschen.

Zesde tooneel.

De vorige zonder de Engelschen en de wacht.

(46)

dwinglandy moeten verdedigen, voór de eerste mael zal ons bloed op den altaer der vryheyd gestort worden, zeker was het beter dat zulks niet moest geschieden, maer als het weézen moet, als de ondeugd de deugd wil vernietigen, dan is den mensch verpligt, van alles op te offeren voór der deugd wille, al moet men dan ook zyn leven voór het behouden der deugd laeten, zoo kan men het aen geenen duerderen prys verkoopen. O! myne geliefde broeders en zusters, laeten wy elkander nog eens hertelyk aenmoedigen, doór het gebed, om onze vryheyd te verdedigen tot den laetsten van ons allen.

Alle plaetsen zich op de knien.

GEBED.

WYZE: Choor aen de madone van Zampa.

O! God wy moeten stryden, Doch met een reyn gemoed.

Laet de deugd en pligt ons geleyden, Al sterven wy al te saemen voór 't goed.

Men wil uw wet verbreéken, Die broeder min gebied, Men wil uw wet verbreéken, Die broeder zuster min gebied;

Voór min wil men ons vreéken, Uw wil, uw wil, gedoogt dit niet.

Ge - doogt - dit - niet.

Neén myne vrienden! wy moeten voér de dwinglandy nooyt onderdoen, de wet van God en die van de natuer gebieden; dat wy de gerechtigheyd handhaven tot ter dood.

(47)

STRYDLIED.

WYZE: Uyt Robert le Diable.

Myn vrienden, wy die moeten nu gaen stryden, Niet uyt hoogmoed of eygen baet,

Maer wel om ons van 't kwaede te bevryden, Waer doór de broedermin vergaet,

Al heerschappy, brengt slaverny, (bis)

Nooyt bukken wy voór dwinglandy.

Neén myne vrienden, nooyt zullen wy voór de dwinglandy bukken, liever sterven als ons aen eenige tyrannie te onderwerpen.

2.

De broedermin kan met geen koning leéven, Een vorst ontstaet doór slaverny,

Hy kan ons dus geen waerevriendschap geéven, Hy laet zyn eygen broer niet vry.

Men dwingt ons tot de slaverny, (bis)

Wy stryden saem, en blyven vry.

Hierna vertrekken zy gelyk om de wapens te haelen, zy komen zoo spoedig mogelyk geregeld op, fileéren op het theater, en maeken eenige handgreépen met de geweéren, de vrouwen zoo wel als de mans, zoo als in eenen geregelden staet behoord, men zoekt altyd de gelykheyd van kleederen te behouden zoo wel hy die het commando geéft, als zy die het geweér draegen, wanneer men een vaendel of standaerd wilt gebruyken, is het zeer goed dat daer een zinneheéld van de gelykheyd of de rechtveérdig-

(48)

heyd in verbeéld word, doch zonder goud of zilver of andere onnoodige franjens aen, dewyl den luks nadeelig aen de gelykheyd is;^(*)vervolgens trekken zy weg langs de linker zyde van den zeekant, en eyndelyk hoort men het kanon, hoe langer hoe harder; daer komen nog altoos collonnisten te hulp, het gevegt naderd, eyndelyk wyken de colonnisten, doch betwisten de Engelschen elken voet land; zeer schoon zoude hetweézen wanneer er eenige vrouwen met de sabels tegen de Engelschen vogten, ten laesten komt Felix met een bewond en bebloed kind onder den arm al strydende met den sabel, vat zyn tweeloopig pistoól en schiet twee engelschen om ver, daer op schiet Frederika toe vat haer kind en laet eenen luyden gil, op dit oogenblik valt de gordyn.

Men kan dit gevegt naer goed vinden veranderen, het is ook goed dat er onder het gevegt eenige gekwetsten worden afgebragt.

Eerste tooneel van den tweeden tableau.

By het opgaen van de gordyn kan men het weder naer wille keur inrigten, ten zy dat men nog bezig met vegten of te wel dat men op bivak ligt; in het eerste geval kan men de barikaden in het gezigt maeken, in het tweede geval is het beter dat

(*) Hier zal ik misschien niet naer den zin van de meesten spreéken, doch zeer geêrne wenschte ik het tegen overgestelde beweézen te zien.

Den Schryver.

(49)

zy gemaekt is wanneer het gevegt aen den gang is; komt er onweder op dat geduerig toeneemt, waer doór de Engelschen moeten vlugten.

De locht kleêrd op en de colonnisten zingen Victorie.

WYZE: Silence.

Victorie, victorie, 'T onweêr staet ons by;

God zend ons glorie, Zonder slaverny.

Onze vyands vlugten.

Laet ons blyven staen.

Zy moeten zugten, Vreezen te vergaen.

Victorie enz.

Liefde zal ons leyden, Tegen slaverny,

Zullen wy steéds stryden, God schiep 't menschdom vry.

Laeten wy God danken, Met een reyn gemoed, Mengen onze klanken.

Streéven saem naer 't goed.

Victorie enz.

Tweede tooneel,

De vorige en PAUL.

PAUL.

Broeders en zusters laet ons spoedig helpen, of alle de Engelschen zyn verongelukt.

Een schip is tegen de klippen geslaegen en dadelyk gezonken,

(50)

het admiraelschip staet doór den blixem in volle vlam, alle de schepelingen zyn in hunne booten en in de sloep gesprongen doch twee van dezelve zyn reeds

omgeslaegen, en dadelyk gezonken.

(De meesten vertrekken).

FELIX.

Niet te haestig goede vrienden, met overleg.

Derde tooneel.

FELIX, FREDERIKA die opkomt en eenige kinderen.

Ach mynen dierbaeren man, onze Karolina is in myne armen aen haere wonden gestorven.

(Alle de aenweézigen maeken een teeken van droefheyd).

FELIX.

O! dit smart my diep, myne Frederika, gy weét welke moeyte ik gedaen heb, om haer op het slagveld uyt de handen onzer vyanden te redden? eenen heb ik met den sabel moeten nedervellen, en twee met het pistoól, doch dit zy nu zoo, onze dogter heéft haer bloed voór onze vryheyd opgeofferd, kon zy het beter besteéden!

FREDERIKA.

Dit weét ik beminde, ook onze Karolina was hier van overtuygd, want haere laeste woórden welke zy tot my sprak waren, troost u lieve moeder, ik sterf voór onze vryheyd.

FELIX.

Wel nu, myne goede vrouw, laeten wy dan elkander troosten, laeten wy aen het laeste verzoek van onze dierbaere dogter voldoen?

(51)

Vierde tooneel.

De vorige en FREDERIK.

FREDERIK.

O! myne vrienden, ik koóm van het strand, wy hebben alle moeyte aengewend, om de Engelschen te redden, doch vrugteloos, zy zyn allen verdronken.

FELIX.

Niemand konnen redden.

FREDERIK.

Niemand uytgezonderd den admirael, die met de grootste moeyte gered is, doch hy is geheel af en schynt zinneloos te zyn.

(Zy brengen Milord op het tooneel.)

Vyfde tooneel.

De vorige, en alle de Collonnisten, eenige draegen Milord.

AMALIA.

Ach hemel hy koómt niet by.

(Milord sterft.)

Er heerscht eene verslaegenheyd.

FELIX.

Ziet myne vrienden! een slagtoffer, die zyne dood met die van verscheyde honderden zyner medebroeders aen de blinde of slaefsche gehoorzaemheyd van eenen trotschen monarch of Europischen Koning verschuldigd is, wat hadden wy u toch misdaen, dat gy met alle magt ons aen eenen monarch, die gy uwen meester noemde, wilde onderwerpen.

Waerom liet gy u niet even als uwen zoo ge-

(52)

noemden bedienden, den braeven Goedhals, doór de reden overvallen, doch gy waert te diep in de ondeugd gezonken. Het klatergoud, de practige kleederen en den ydelen roem, hadden uw hert bedorven en uwe ziel van de natuer verbasterd, waerdoór gy het recht van uwen broeder met voeten trapte, om aen de trotsche beveélen van eenen gekroonden dwingeland te voldoen. En dat alleen om een schitterende eerteeken en eene handsvol goud te genieten. Mislukt in uwe onrechtveêrdige onderneémingen, hebt gy uw jeudig leven met dat van alle uwe gedwonge medebroeders te vroeg verloóren; ach ik beklaeg u gy zyt gestorven zonder dat de dood u riep, gy hebt het bevel van uwen vorst volbragt, hy zeyde gaet en brengt uwe broeders die gy nooyt gezien hebt in de slaverny, en zoo zy zich verzetten, vermoord hun, of laet u doór hun vermoorden. Ach! hoe kon deze verschrikkelyke tael in Europa nog menschen verleyden. Hoe is het mogelyk dat zy zich even als stomme dieren met trommeltjes en vaendjes naer den oórlog of het slagveld laeten geleyden, en nog trotsch zyn, wanneer zy na de moordery met eenen arm of een been, een yzere, zilvere of goude kruys op hunne borst mogen pronken. Ach! ongelukkige Europianen, wanneer zult gy het bloedvergieten laeten, als gy uwe oogen zult openen en zult weéten dat alle menschen uwe broeders zyn, en dat de wereld uw vaderland is.

EYNDE.