TWEEDE FASE & PROFIELKEUZE

(1)

TWEEDE FASE

&

PROFIELKEUZE 2021-2022

HAVO

(2)

Inhoud

INLEIDING ... 3

DE TWEEDE FASE ... 4

LEERLINGBEGELEIDING ... 6

HET STUDIEPROGRAMMA IN DE TWEEDE FASE ... 8

DE PROFIELEN: DE KEUZES ... 9

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN CULTUUR & MAATSCHAPPIJ EN ECONOMIE & MAATSCHAPPIJ? ... 13

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN NATUUR & GEZONDHEID EN NATUUR EN TECHNIEK? ... 17

HET STUDIEKEUZEBEGELEIDINGSTRAJECT ... 18

VEELGESTELDE VRAGEN ... 19

HET EXAMEN ... 21

BEGRIPPENLIJST ... 22

DE VAKKEN IN DE TWEEDE FASE ... 24

(3)

INLEIDING

Beste leerling, geachte ouder,

Hierbij ontvangt u het boekje “Tweede Fase en Profielkeuze 2021-2022”. Dit boekje dient om helderheid en duidelijkheid in de wereld van de Tweede Fase, de profielen, de consequenties van de keuze voor vervolgopleidingen, afkortingen en begrippen te verschaffen. Wij hopen jullie op deze wijze te helpen bij het kiezen van het juiste profiel.

Op de eerste bladzijden wordt uitgelegd waarom de Tweede Fase ingevoerd is en hoe de bovenbouw van de havo (Tweede Fase en begeleiding) eruit ziet op Melanchthon Schiebroek- Rotterdam.

Vervolgens wordt schematisch uitgelegd hoe het studieprogramma van de Tweede Fase eruit ziet en welke profielen er zijn.

Verder wordt het keuzebegeleidingstraject van dit jaar weergegeven, want het is belangrijk om een juiste en weloverwogen profielkeuze te maken.

Ten slotte wordt een aantal hulpmiddelen bij de profielkeuze weergegeven, namelijk:

§ Antwoorden op veelgestelde vragen

§ Begrippenlijst

§ Een korte samenvatting van de vakken

Wij adviseren ouders en leerlingen goed te kijken wat er allemaal mogelijk is op profielgebied, maar benadrukken dat uiteindelijk een keuze met hoofd en hart gemaakt moet worden.

Kies het profiel dat je kunt en dat je wilt.

Met vriendelijke groet, mevrouw M. Fränzel

decaan onderbouw havo/vwo drs. G.A. Weck

decaan bovenbouw havo/vwo

(4)

DE TWEEDE FASE

Achtergronden Tweede Fase

In 1999 werd de Tweede Fase in het voortgezet onderwijs ingevoerd, omdat:

§ Hogescholen, universiteiten en het bedrijfsleven vonden dat onder de Mammoetwet (1968-1999) de scholieren examen deden in te weinig vakken, niet zelfstandig genoeg konden werken en te weinig algemene ontwikkeling hadden. Het gevolg was dat te veel studenten in het hoger onderwijs uitvielen.

§ Men vond dat de onderwijsprogramma’s voor een deel niet meer in de pas liepen met de snelle ontwikkelingen in de hedendaagse samenleving. In het onderwijs moest meer aandacht komen voor het aanleren van vaardigheden.

§ In de onderbouw van het voortgezet onderwijs was in 1994 de Basisvorming ingevoerd en men wilde daar in de bovenbouw op voortborduren.

Sinds 1999 is voortdurend geschaafd aan de Tweede Fase: elk jaar is het Tweede Fase-curriculum licht aangepast. In het schooljaar 2006-2007 is de Tweede Fase verregaand aangepast. Een dermate grote aanpassing dat men zelfs spreekt over de Vernieuwde Tweede Fase, deze is op 1 augustus 2007 in werking getreden.

De afgelopen jaren is de zak-/slaagregeling in de Tweede Fase ernstig aangescherpt:

- het gemiddelde van het CSE (centaal schriftelijk examen) moet een 5,5 zijn om te kunnen slagen;

- in de vakken Nederlands, Engels en wiskunde mag op de eindlijst nog maximaal één vijf worden gehaald;

- met ingang van het schooljaar 2015-2016 was de rekentoets een verplicht onderdeel van het examen geworden. In februari 2019 heeft de Tweede Kamer echter weer een streep gezet door de rekentoets.

Inhoud van de Tweede Fase

Het studieprogramma in de bovenbouw wordt in vier delen verdeeld:

a. Gemeenschappelijk deel b. Profieldeel

c. Profielwerkstuk d. Vrij deel

Doelen van de Tweede Fase

§ Dat je volop de gelegenheid moet krijgen om - zoals voorheen - Kennis op te doen, maar dat je ook veel meer Vaardigheden moet aanleren.

§ Als je Melanchthon verlaat, moet je bijvoorbeeld in staat zijn informatie uit verschillende bronnen op een juiste en adequate manier te verwerken, een duidelijke presentatie te houden, een verslag te schrijven, samen te werken, enzovoorts.

(5)

§ Bovendien zal het beslist nodig zijn dat je leert zelfstandig te studeren. Het is de bedoeling dat je zelf de verantwoordelijkheid neemt voor je studievoortgang. Met andere woorden:

aan de hand van het PTA deel je zelf je werk in en weet je jezelf te motiveren. Schrik echter niet, want deze ontwikkeling naar zelfstandigheid verloopt geleidelijk, onder begeleiding van school.

Bovenstaande heeft ook voor de docenten op Melanchthon de nodige gevolgen: de manier van lesgeven verandert geleidelijk. De docenten dragen kennis over en spelen daarnaast een

belangrijke rol bij het aanleren van vaardigheden en het leren zelfstandiger te werken. De docent in de bovenbouw zal vaker dan voorheen de rol van een begeleider aannemen.

Zelfstandig werken en zelfstandig leren

Zelfstandig werken en zelfstandig leren, daar draait alles om. Je leraar is niet meer het hele lesuur aan het woord, je moet veel meer dan vroeger zelf aan de slag met de lesstof. De lessen zijn anders dan je in de onderbouw gewend bent. Op Melanchthon moet je niet alleen denken in lesuren, maar ook in studielast. En onder de term studielast valt een heleboel, namelijk:

§ lestijd;

§ tijd waarin de leraren je begeleiden, je bijspijkeren;

§ tijd waarin je mentor de voortgang van je studie met je bespreekt;

§ tijd waarin je toetsen maakt en schoolexamens doet;

§ tijd waarin je zelfstandig op school studeert in het OLC, bijvoorbeeld in tussenuren;

§ tijd waarin je op school opdrachten uitvoert, in groepjes werkt, et cetera;

§ tijd waarin je buiten school studeert, huiswerk maakt, theatervoorstellingen bezoekt en opdrachten uitvoert;

§ tijd waarin je onder begeleiding van de decaan op zoek gaat naar vervolgopleidingen en HBO-opleidingen bezoekt tijdens meeloop- en proefstudeerdagen;

(6)

LEERLINGBEGELEIDING

Waarom leerlingbegeleiding?

Een belangrijke basis voor goed onderwijs is de begeleiding van de leerling. Lange tijd werd gedacht dat begeleiding minder belangrijk zou worden naarmate de leerling ouder, dus zelfstandiger werd. In de Tweede Fase is het onderwijs, met de (geleidelijk) in te voeren didactische veranderingen, gebaat bij een goede leerlingbegeleiding.

De doelstelling “actief en zelfstandig leren” betekent geenszins dat leerlingen zonder meer zelf verantwoordelijk zijn en losgelaten kunnen worden. Integendeel: het is voor de leerlingen en de school van het grootste belang zicht te krijgen en te houden op het leerproces dat de leerling doormaakt. Een goede leerlingbegeleiding versterkt de verantwoordelijkheid van de leerling.

Soorten begeleiding

Controle op de voortgang (het leren) en de controle op de resultaten van de leerling: hoe zit het met jouw prestaties?

Zicht houden op de situaties waarin de resultaten tot stand komen (voortgang en welzijn); het sociaal-emotionele proces: hoe gaat het met je?

Loopbaanoriëntatie en beroepskeuzebegeleiding (LOB): wat zijn je plannen na de middelbare school?

Begeleidingsvormen Mentor

Traditiegetrouw zet Melanchthon-Schiebroek hoog in op leerlingen studiebegeleiding. In havo 4 krijgt iedere leerling een mentor toegewezen en in havo 5 kiest elke leerling zelf zijn/haar mentor.

Coördinator/ afdelingshoofd

De coördinator/ het afdelingshoofd is het aanspreekpunt voor de hele jaarlaag. Hij/zij coördineert de roosters, de toetsweken, het PTA, et cetera. Verder adviseert en coördineert hij/zij bij

studieproblemen, bij contacten met docenten en bij studieachterstanden of zaken die het klassenniveau overstijgen.

Vakdocenten

De individuele vakdocent begeleidt de leerling bij de studie van zijn / haar vak. De vakdocent kan, indien noodzakelijk gevonden, extra begeleiding geven of de leerling kan hem / haar daarom vragen. De vakdocent zal bij het signaleren van problemen contact opnemen met één van de andere begeleiders.

Zorgteam

Leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben op sociaal-emotioneel vlak kunnen bij een lid van het zorgteam terecht. Het zorgteam bestaat uit een zorgcoördinator, de coördinator/ het

(7)

aangevuld met vertrouwenspersonen. Leerlingen kunnen ook zelfstandig contact opnemen met een lid van het zorgteam of door één van hun begeleiders worden doorverwezen naar het zorgteam.

Decaan

Loopbaanoriëntatie en beroepskeuzebegeleiding is een verplicht onderdeel van de leerlingbegeleiding. Dit “vak” bestaat uit individuele gesprekken met de decaan, waarin

voorlichting over studies wordt gegeven, informatie over vervolgopleidingen wordt gezocht en afspraken worden gemaakt voor open dagen, meeloopdagen en proefstuderen. De decaan zal in de vierde klas uw zoon/dochter informeren over open dagen en voorlichtingsbijeenkomsten; in de vijfde klas zal de decaan met uw zoon/dochter spreken over de keuze van de vervolgopleiding.

Rol van de leerlingen zelf De Leerlingenraad

De leerlingenraad van Melanchthon Schiebroek is voor en door leerlingen. De leden van de raad zorgen er samen voor dat de belangen van leerlingen worden behartigd. De leerlingenraad komt eens in de maand bij elkaar om de zaken te bespreken die spelen binnen de school en die

leerlingen belangrijk vinden.

Belangrijke onderwerpen komen ook op de agenda van de schoolleiding. Op die manier heeft de leerlingenraad dus rechtstreeks invloed op het beleid van de school. Omgekeerd vraagt de schoolleiding de leerlingenraad ook om advies over plannen en voorgenomen besluiten.

(8)

HET STUDIEPROGRAMMA IN DE TWEEDE FASE

Gemeenschappelijk deel Doel:

Het gemeenschappelijke deel heeft vooral een algemeen vormende functie. Zij biedt de leerlingen een breed overzicht over de

verschillende aspecten van taal en cultuur:

Welke vakken:

§ Culturele en Kunstzinnige Vormgeving

§ Engels

§ Lichamelijke Opvoeding

§ Maatschappijleer

§ Nederlands

Profieldeel Doel:

De vakken in het profieldeel bereiden voor op een breed scala aan vervolgopleidingen in het hoger- (en wetenschappelijk) onderwijs.

De leerlingen maken een keuze uit een aantal mogelijkheden.

Profielwerkstuk Doel:

Het profielwerkstuk is een afsluitend eindexamenwerkstuk over minimaal één vak uit het profieldeel, waaruit blijkt dat de leerling in een tweetal kan samenwerken en een door de leerling zelf gekozen onderwerp kan onderzoeken en verwerken.

Vrije deel Doel:

Het verdiepen van het studieprogramma door de school en de leerling zelf.

De school heeft er vanuit haar onderwijsdoelstelling voor gekozen om een gedeelte van het vrije deel met de volgende vakken in te vullen:

§ Godsdienst/Levensbeschouwing

§ Loopbaanoriëntatie en Beroepskeuzebegeleiding

§ Mentoraat

§ Studiereizen

Daarnaast kiest de leerling één vak dat aansluit bij zijn / haar interesse of dat gewenst is voor een vervolgopleiding.

(9)

DE PROFIELEN: DE KEUZES

Het keuzeproces wordt met name bepaald door:

(a) welke vakken zitten er in het profiel?

(b) welke vakken heb ik later voor mijn vervolgopleiding nodig?

Er zijn vier profielen:

(a) Cultuur en Maatschappij (b) Economie en Maatschappij (c) Natuur en Gezondheid (d) Natuur en Techniek

Door keuzes te maken binnen het maatschappijprofiel of natuurprofiel stem je je vakkenpakket het beste af op je wensen, mogelijkheden en toekomstperspectieven.

(10)

Maatschappijprofielen

MAATSCHAPPIJPROFIELEN INTERESSES § Talig

§ Inlevingsvermogen

§ Met mensen willen praten

§ Sociaal betrokken

§ Maatschappelijke interesse

§ Creativiteit

§ Werken met media

§ Artistiek

§ Adviseren op het gebied van financiën

§ Begrotingen opstellen

§ Leiding geven en organiseren

§ Kantoorwerk

§ Zakelijke gesprekken voeren

§ In- en verkoop

§ Marktonderzoek

§ Wet en regelgeving

§ Cijferwerk STUDIE-

RICHTINGEN De te volgen studierichtingen blijven afhankelijk van de gemaakte keuzes in het profieldeel:

§ Onderwijs

§ Hulpverlening

§ Communicatie (talige economie)

§ Kunst en cultuur

§ Toerisme / Hotelwezen / Horeca

§ Geschiedenis en rechtspraak

§ International Business

§ Bestuurskunde

§ Vervoer

§ Administratie

§ Handel

En dan? Als je tot de conclusie komt dat veel bovenstaande interesses en

studierichtingen overeenkomen met jouw interesses en wellicht later te kiezen studierichting dan is een maatschappijprofiel een goede keuze.

Binnen het maatschappijprofiel kun je twee kanten op, namelijk:

(1) Cultuur en Maatschappij: waarin je met name wordt opgeleid voor de creatieve, hulpverlenende en talige beroepen.

(2) Economie en Maatschappij: waarin je met name wordt opgeleid voor economische beroepen.

(11)

HAVO CULTUUR & MAATSCHAPPIJ 2021-2022

Gemeenschappelijk deel

Verplicht: þ Culturele en Kunstzinnige Vorming (CKV) þ Engels

þ Lichamelijke opvoeding þ Maatschappijleer

þ Nederlands

‘ Profieldeel CULTUUR & MAATSCHAPPIJ Verplicht þ Geschiedenis

Kies één vak ¨ Duits ¨ Frans

¨ Filosofie ¨ Muziek

¨ Tekenen Kies één vak ¨ Duits

¨ Frans

Kies één vak ¨ Aardrijkskunde

¨ Economie

¨ Maatschappijwetenschappen

PROFIELWERKSTUK

Vrije deel

Verplicht þ Godsdienst/Levensbeschouwing þ LOB

þ Mentoraat þ Studiereis

Kies één vak ¨ Aardrijkskunde ¨ Bewegen, Sport en Maatschappij

¨ Biologie ¨ Duits

¨ Filosofie ¨ Frans

¨ Maatschappijwetenschappen ¨ Muziek

¨ Tekenen ¨ Wiskunde A*

¨ Bedrijfseconomie, ondernemerschap en financiële zelfredzaamheid

* De meeste vervolgopleidingen eisen als instroomvoorwaarden van C&M-ers dat zij één of meerdere van de volgende vakken hebben gehad: Wiskunde A, Economie of Bedrijfseconomie.

Let op! Het aanbod van bovenstaande keuzevakken is onder voorbehoud. De school kan aan het einde van het schooljaar besluiten om één of meerdere vakken niet aan te bieden of in te roosteren.

(12)

HAVO ECONOMIE & MAATSCHAPPIJ 2021-2022

þ Nederlands

Profieldeel ECONOMIE & MAATSCHAPPIJ

Verplicht þEconomie

þGeschiedenis Kies één vak ¨ Wiskunde A

¨ Wiskunde B*

Kies één vak ¨ Aardrijkskunde

¨ Duits

¨ Frans

PROFIELWERKSTUK

Vrije deel

¨ Biologie ¨ Duits

¨ Maatschappijwetenschappen ¨ Muziek

¨ Natuurkunde ¨ Scheikunde

¨ Tekenen

* Als je in een E&M-profiel voor Wiskunde B en/of Natuurkunde of Scheikunde kiest dan is een voorafgaand gesprek met de decaan en/of vakdocent verplicht.

(13)

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN CULTUUR & MAATSCHAPPIJ EN ECONOMIE

& MAATSCHAPPIJ?

In het profieldeel Cultuur &Maatschappij:

- Verplicht:

o Geschiedenis o Duits of Frans

o Duits of Frans of Filosofie of Tekenen of Muziek

o Aardrijkskunde, Economie of Maatschappijwetenschappen - Niet verplicht:

o Economie o Wiskunde A

In het profieldeel Economie & Maatschappij:

- Verplicht:

o Economie o Geschiedenis o Wiskunde A of B

o Aardrijkskunde of Frans of Duits of Bedrijfseconomie, ondernemerschap en financiële zelfredzaamheid of Maatschappijwetenschappen

- Niet verplicht

o Duits of Frans

BELANGRIJK!

1. Kies je het profiel Cultuur en Maatschappij zonder de vakken economie, wiskunde (en/of bedrijfseconomie) dan moet je je realiseren dat er na het behalen van een diploma gekozen kan worden uit een beperkt aantal vervolgopleidingen.

De meeste HBO-opleidingen eisen van hun studenten dat zij wiskunde, economie of bedrijfseconomie in hun pakket hebben.

2. Kies je bij het profiel Economie en Maatschappij als keuzevak scheikunde of natuurkunde, dan moet daar een positief advies voor zijn gegeven in klas 3.

3. Kies je bij Economie en Maatschappij voor het vak wiskunde B dan moet daar een positief advies voor zijn gegeven in klas 3.

Voor de toelatingseisen van de verschillende opleidingen verwijzen wij je naar de digitale methode Qompas die gebruikt wordt bij de profielkeuzebegeleiding.

(14)

Natuurprofielen

NATUURPROFIELEN

INTERESSES § Adviseren op het gebied van gezondheid

§ Natuur

§ Voeding

§ Mensen helpen en verzorgen op medisch gebied

§ Milieu

§ Agrarisch

§ Onderzoek doen en problemen oplossen

§ Adviseren over natuur en techniek

§ Elektronica

§ Machines

§ Bouwkunde

§ Elektriciteit

§ Computers

§ Ontwerpen

§ Rekenen

§ Ontwikkelen van materialen en producten

§ Onderzoek STUDIE-

RICHTINGEN

§ Gezondheidszorg

§ Agrarische sector

§ Leefbaarheid

§ Milieu

§ Onderzoek, productie en techniek

§ Landschapsinrichting

§ Bewegingsagogie

§ Scheepvaart

§ Informatica

§ Chemie

§ Bouwkunde

§ Elektronica

§ Technische communicatie

§ Techniek

§ Levensmiddelentechnologie

En dan? Als je tot de conclusie komt dat veel bovenstaande interesses en

studierichtingen overeenkomen met jouw interesses en wellicht later te kiezen studierichting dan is een natuurprofiel een goede keuze.

Binnen het natuurprofiel kun je twee kanten op:

(1) Natuur en Gezondheid: voornamelijk vervolgopleidingen in de milieu- en gezondheidszorg

(2) Natuur en Techniek: alle vervolgopleidingen vanuit het natuurprofiel

(15)

HAVO NATUUR & GEZONDHEID 2021-2022

þ Nederlands

Profieldeel NATUUR & GEZONDHEID Verplicht þ Biologie

þ Scheikunde Kies één vak ¨ Wiskunde A

¨ Wiskunde B Kies één vak ¨ Aardrijkskunde

¨ Natuurkunde

PROFIELWERKSTUK

Vrije deel

¨ Duits ¨ Economie

¨ Geschiedenis ¨ Maatschappijwetenschappen

¨ Muziek ¨ Natuurkunde

¨ Tekenen ¨ Bedrijfseconomie, ondernemerschap

en financiële zelfredzaamheid

(16)

HAVO NATUUR & TECHNIEK 2021-2022

þ Nederlands

Profieldeel NATUUR & TECHNIEK

Verplicht þ Biologie

þ Natuurkunde þ Scheikunde þ Wiskunde B

PROFIELWERKSTUK

Vrije deel

¨ Duits ¨ Economie

¨ Geschiedenis ¨ Tekenen

¨ Muziek ¨ Bedrijfseconomie, ondernemerschap

en financiële zelfredzaamheid

(17)

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN NATUUR & GEZONDHEID EN NATUUR EN TECHNIEK?

In het profieldeel Natuur & Gezondheid:

- Verplicht o Biologie o Scheikunde

o Wiskunde A of Wiskunde B o Natuurkunde of aardrijkskunde - Niet verplicht

o Wiskunde B o Natuurkunde

In het profieldeel Natuur & Techniek:

- Verplicht o Biologie o Natuurkunde o Scheikunde o Wiskunde B

Belangrijk!

Kies je voor het profiel Natuur en Gezondheid zonder natuurkunde en wiskunde B, dan moet je je realiseren dat er na het behalen van het diploma gekozen kan worden uit een beperkter aantal opleidingen dan bij het profiel Natuur en Techniek. Met name de doorstroom naar de meeste technische studies is niet mogelijk met Natuur en Gezondheid (zonder wiskunde B en natuurkunde).

Voor de toelatingseisen van de verschillende opleidingen verwijzen wij je naar de digitale methode Qompas die gebruikt wordt bij de profielkeuzebegeleiding in klas

3.

(18)

HET STUDIEKEUZEBEGELEIDINGSTRAJECT

augustus 2020 Startgesprekken mentor- ouder/leerling

oktober 2020 De decaan komt langs in de (mentor)les voor een klassikaal kennismakingsgesprek en om over de Tweede Fase te praten.

Leerlingen kunnen daarbij eventueel vragen stellen over de Tweede Fase en de profielkeuze.

november 2020 De leerlingen zijn begonnen aan de cursus “Keuzebegeleiding”, gericht op de profielkeuze voor de bovenbouw. De cursus wordt verzorgd door de mentor in de mentorles aan de hand van de digitale methode Qompas.

februari 2021 Voorlichting ouders havo 3 februari 2021 Voorlichting leerlingen over:

- profielen en keuzes in de Tweede Fase - nieuwe vakken in de bovenbouw - tips voor profielkeuze

eind februari 2021 Leerlingen ontvangen op papier van de vakdocenten een advies over het wel of niet volgen van hun vak in de Tweede Fase en een

profieladvies. De mentor zal deze adviezen met de leerling bespreken.

maart 2021 Voorlopige profielkeuze

februari/maart 2021 De mentoren voeren keuzebegeleidingsgesprekken met de

leerlingen. Leerlingen kunnen ook, indien noodzakelijk, een afspraak met de decaan maken.

1 april 2021 Definitieve profielkeuze

(19)

VEELGESTELDE VRAGEN

“Kan ik een extra vak volgen?”

Als een leerling een extra vak wil kiezen, dan kan dat alleen na overleg met de vakdocent. De leerling geeft dit aan bij de profielkeuze van de derde klas. Indien mogelijk zal dit vak worden ingeroosterd. Lukt dat niet, dan kan het vak buiten het rooster om worden gevolgd. Deze leerlingen tellen niet mee voor het bepalen van de groepsgrootte.

“Kan ik van tevoren aangeven bij wie ik in de klas wil en van welke docent ik les wil hebben?”

Nee, dit is roostertechnisch onmogelijk. In bijzondere gevallen kun je aan het begin van het schooljaar een schriftelijk verzoek (onderbouwd met argumenten en een handtekening van je ouders) via het formulier “verzoek tot roosterwijziging” doen om een wijziging in je rooster aan te brengen. Wij kunnen desondanks niets garanderen.

“Is het mogelijk om in de vierde klas over te stappen naar een ander profiel, wanneer blijkt dat het gekozen profiel te moeilijk is?” of “Is het mogelijk om in de vierde klas een ander vak in het vrije deel te nemen?”

In principe niet.

o Een verzoek dient via het formulier “verzoek tot roosterwijziging” (verkrijgbaar bij je coördinator/afdelingshoofd) te worden ingediend bij de coördinator. De coördinator zal vervolgens met de roostermaker kijken of het mogelijk is gehoor te geven aan het verzoek.

o De criteria daarvoor zijn:

a. het overstappen moet roostertechnisch mogelijk zijn (soms zitten de klassen en/of clusters al vol);

b. verzoeken tot overstappen worden tot en met de eerste tussenrapportage in behandeling genomen. Daarna is het te laat om gedurende het jaar nog van profiel of vak te wisselen;

c. komen er meerdere verzoeken binnen dan hebben leerlingen die in de derde de profieladviezen hebben opgevolgd voorrang op leerlingen die de profieladviezen genegeerd hebben.

“Kan ik zelf een profiel samenstellen?

Nee, de profielen zijn door de Tweede Kamer bij wet vastgesteld. Volg je een door jezelf samengesteld profiel dan kun je geen HAVO-diploma krijgen.

“Wat kan ik het beste kiezen: Bedrijfseconomie of Economie?”

Economie en Bedrijfseconomie worden door de vervolgopleidingen als gelijkwaardige vakken beschouwd. Het decanaat heeft, gezien de ervaringen in het verleden en de eisen van de hogescholen, een voorkeur voor het vak economie.

“Voegt het vak Bedrijfseconomie iets toe aan het profiel E&M. Er zit immers al zoveel economie in?”

Ja, met name voor de zakelijke opleidingen (sector Finance, zoals Bedrijfseconomie en

Accountancy) en managementopleidingen (alle studies met het woord management erin) is het

(20)

“Voor welk studies is Frans of Duits verplicht?”

Als je een internationale economische studie (bijv. International Business & Languages,

International Business & Management Studies) of de Hogere Hotelschool wilt gaan doen dan moet je verplicht Frans of Duits in je pakket hebben. Voor alle andere toeristische opleidingen is Frans of Duits een must.

“Is biologie verplicht voor de opleiding HBO-verpleegkunde of fysiotherapie?”

Nee, maar de kans om de studie te halen is dan klein (geven de instellingen zelf toe).

“Welk profiel kan ik het beste kiezen voor sportopleidingen?

Voor economische sportopleidingen (zoals: Sport en Bewegen [S&B], Sport, Marketing en Ondernemen [SMO] of Commerciële Sport Economie [SCE]) is E&M met Bedrijfseconomie het beste profiel, want dit profiel met Bedrijfseconomie in de vrije ruimte wordt door de opleidingen aanbevolen.

Voor sportopleidingen tot docent lichamelijke opvoeding of sportinstructeur is N&G het beste profiel, want natuurkunde, scheikunde en biologie worden door de opleidingen sterk aanbevolen.

(21)

HET EXAMEN

SCHOOLEXAMEN (SE)

In een aantal vakken doe je geen CSE, maar een schoolexamen. Deze vakken sluit je in de vierde of vijfde klas af. De beoordelingen van deze vakken komen op je cijferlijst te staan, die je ontvangt samen met je diploma. Vakken die met een SE worden afgesloten:

§ BSM

§ Culturele en Kunstzinnige Vorming

§ Lichamelijke Opvoeding

§ Maatschappijleer

§ Profielwerkstuk

De cijfers van maatschappijleer, culturele kunstzinnige vorming en het profielwerkstuk worden als combinatiecijfer op de cijferlijst weergegeven.

CENTRAAL SCHRIFTELIJK EINDEXAMEN (CSE)

Bij alle andere vakken moet je in mei / juni van het havo5-jaar een landelijk examen maken. Het CSE is 50% van je eindcijfer voor een vak. De andere 50% bestaat uit het gemiddelde van de cijfers voor schoolexamentoetsen die je in de vierde en vijfde klas hebt gehaald.

(22)

BEGRIPPENLIJST

Centraal schriftelijk eindexamen (CSE)

Het centraal schriftelijke eindexamen wordt afgenomen aan het einde van havo 5 op een door de overheid vastgesteld moment.

Contacttijd

De tijd waarin je bijvoorbeeld les hebt en verplicht aanwezig moet zijn. Van afwezigheid van een leerling moet de school in kennis worden gesteld door de ouder / voogd van de leerling. Bij onwettige afwezigheid zal de school stappen ondernemen.

Examendossier (ED)

Het examendossier bestaat uit alle voor het schoolexamen meetellende resultaten die een leerling gedurende de Tweede Fase heeft behaald. Zowel de beoordelingen van de theoretische toetsen als van de praktische opdrachten horen hiertoe.

Omvat alle vakken die de overheid voor alle leerlingen van een bepaalde opleiding verplicht heeft gesteld. In totaal nemen deze vakken ongeveer de helft van de studietijd in beslag.

Handelingsdeel (HD)

Een handelingsdeel is een onderdeel van een bepaald vak, dat “naar behoren” moet worden uitgevoerd en dat als een VT met een cijfer kan worden beoordeeld.

Loopbaanoriëntatie en beroepskeuzebegeleiding

Met hulp van de decaan ga je op zoek naar een passende vervolgopleiding op het HBO (of indien gewenst MBO of iets anders).

Open Leercentrum (OLC)

Een werkplek waar leerlingen zelfstandig kunnen werken aan schoolopdrachten. Zij kunnen daarbij gebruik maken van laptops. Tevens kunnen ze hier leesboeken lenen.

Praktische Opdrachten (PO)

Een praktische opdracht is een (onderzoeks)opdracht waarin voornamelijk vaardigheden worden getoetst.

Profiel

Vaste combinatie van vakken. Leerlingen kiezen een profiel dat opleidt tot de door hen gewenste vervolgopleidingen.

Profielvak

Een verplicht vak voor iedere leerling die dat profiel gekozen heeft.

(23)

Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA)

Het Programma van Toetsing en Afsluiting wordt ieder jaar aan de leerling uitgereikt. Hierin staan alle voorschriften en regels, met betrekking tot het schoolexamen en het centraal schriftelijk examen. De inhoud en wegingen van alle toetsen van het schoolexamen en alle toetsen die meetellen voor het overgangsrapport van havo 4, zijn in het PTA opgenomen.

Schoolexamen (SE)

Het schoolexamen vervangt het oude schoolonderzoek in havo 5. In elk jaar van de Tweede Fase worden de leerlingen regelmatig getoetst. Dit gebeurt zowel in de vorm van theoretische toetsen als van praktische opdrachten. De resultaten daarvan vormen het schoolexamen.

Schoolexamentoetsen (ST)

Een schoolexamentoets is een mondelinge (ST/MT) , luister- (ST/LT) of schriftelijke toets (ST), die meetelt voor het schoolexamen.

Studielasturen (SLU)

Het aantal uren dat een gemiddelde leerling nodig heeft om een vak met succes af te ronden. Elk vak kent een aantal studielasturen. Het totale programma van havo 4 en 5 omvat 3200 SLU.

Studiewijzer

Dit is een overzicht van de te behandelen stof per vak, per week, per periode.

Voortgangstoets (VT)

Een voortgangstoets is een mondelinge (VT/MT), luister- (VT/LT) of schriftelijke toets (VT) die meetelt voor de overgang, maar niet voor het schoolexamen.

Voortgangstoets / Handelingsdeel (VT/HD)

Een VT/HD is een handelingsdeel dat als een voortgangstoets meetelt voor de overgang.

Vrij deel

Naast de verplichte vakken mogen de leerlingen nog één vak zelf kiezen. Dit vak vormt het vrije deel van het studieprogramma. Het vrije deel wordt voor een deel ingevuld door de school met de vakken godsdienst/levensbeschouwing, LOB, het mentoraat en de werkweken.

(24)

DE VAKKEN IN DE TWEEDE FASE

Een korte omschrijving van inhoud en voorwaarden.

Aardrijkskunde

Anders leren kijken naar een wereld die steeds anders is, dat is aardrijkskunde.

Het heeft als doel bij te dragen aan de vorming van jonge mensen tot zelfstandige en kritische burgers door ze systematisch kennis, inzicht en vaardigheden te laten verwerven waarmee zij zich een mening kunnen vormen over de dynamische regionale verscheidenheid in de wereld, Europa, Nederland en hun eigen omgeving.

Dat doen we door te kijken naar:

-relaties tussen gebieden

-relaties tussen menselijke en natuurlijke factoren -hoe de situatie in een bepaald gebied is ontstaan en - wat de toekomstplannen zijn.

We maken daarbij gebruik van de atlas en Geografische Informatie Systemen, gaan op verschillende excursies, doen zelf onderzoek en leren gegevens visualiseren.

Centraal bij aardrijkskunde staan thema’s als klimaat en zeespiegelstijging, landschappen en natuurverschijnselen, de beschikbaarheid van energie en grondstoffen, het waterbeheer in

Nederland, de rol van de Randstad, de opkomst van Azië en Zuid-Amerika, grenzen en identiteit in Nederland en conflictgebieden, arm en rijk dichtbij en veraf.

Onderwerpen die essentieel zijn in het kader van burgerschapsvorming van jonge mensen.

Aardrijkskunde is vooruitkijken.

Aardrijkskunde kijkt over grenzen heen.

Aardrijkskunde gaat over ruimte en rechtvaardigheid.

Bedrijfseconomie, ondernemerschap en financiële zelfredzaamheid

Wat betekent het als je later gaat werken als werknemer of zzp-er? Of als aspirant-ondernemer?

En wat kom je tegen wanneer je als privépersoon voor een belangrijke financiële beslissing in jouw loopbaan komt te staan?

Deze vragen komen aan bod bij het vak bedrijfseconomie (voluit bedrijfseconomie, ondernemerschap en financiële zelfredzaamheid).

Je bent geïnteresseerd in het zelfstandig ondernemerschap in de breedste zin van het woord, zoals:

• Wetgeving

o Persoonlijke financiële vraagstukken o De oprichting van een eenmanszaak o Van eenmanszaak naar rechtspersoon

• Interne organisatie en personeelsbeleid

• Investeren en financieren

(25)

• Marketing

o Doel en organisatie van marketingactiviteiten o Marketingbeleid

• Financieel beheer

o Vastleggen van financiële en niet-financiële informatie o Kosten- en winstvraagstukken

• Verslaggeving

Je hebt geen speciale rekenkundige vaardigheden nodig, maar er wordt wel enig rekenkundig inzicht van je verwacht (een voldoende voor wiskunde in de derde klas).

Bewegen, Sport en Maatschappij (BSM)

BSM is voor iedereen geschikt die van bewegen houdt en wil leren organiseren en leidinggeven.

Iedereen met een gemiddeld bewegingsniveau moet BSM voldoende kunnen afsluiten. Hoewel het bewegen een essentiële rol zal blijven spelen in BSM zal de nadruk vooral komen te liggen op het regelen.

Je leert bewegingssituaties:

§ te kiezen

§ in te richten

§ te organiseren

§ te begeleiden

voor jezelf, maar vooral voor anderen.

BSM is een mooie opstap voor een groot aantal vervolgopleidingen. Je kunt daarbij denken aan de HALO (Haagsche Academie voor Lichamelijke Opvoeding); HBO sportkunde; HBO sport en

management; fysiotherapie, sportmanagement, bewegingswetenschappen maar ook opleidingen richting politie en defensie.

Biologie

Je hebt een brede interesse in de levende natuur, je wilt leren hoe alles wat leeft ontstaan is en hoe organismen zich aanpassen aan hun omgeving. Hoe werkt ons lichaam? Hoe kan het dat sommige organismen onder extreme omstandigheden kunnen leven? Waarom lijkt de ene broer op zijn vader en de ander op zijn moeder?

We kijken naar de kleinste deeltjes van biologische processen, het moleculaire niveau, tot aan processen op het hoogste organisatieniveau, de aarde. Daarom is het belangrijk dat je ook Scheikunde in je pakket hebt en dat je het interessant vindt.

Je vindt praktisch werk, zoals het werken met een microscoop, leuk. Je vindt het niet erg om organen en organismen te ontleden, een wetenschappelijk onderzoek uit te voeren en daar verslagen over te maken.

(26)

De onderwerpen die bij Biologie behandeld worden bevatten veel leerstof, maar vragen ook veel inzicht. In de bovenbouw is biologie een echt bètavak waar hard voor gewerkt moet worden!

Culturele en Kunstzinnige Vorming

Je maakt kennis met dans, muziek, theater, film en andere kunstvormen. Je gaat dus naar het theater, het filmhuis en het museum. Vaak komen er ook projecten in voor waarin een combinatie van verschillende cultuurdisciplines wordt onderzocht. Natuurlijk kijk je nu eens verder dan je neus lang is. Je doet doormiddel van praktische opdrachten onderzoek naar de gegeven

cultuurdiscipline(s). Je gaat dus ook iets zelf produceren. * Je komt in contact met professionals van de cultuurdiscipline (s) door middel van gastlessen en workshops. Het vak CKV is een uitdaging om de grenzen van je smaak op te zoeken en daar zelfs overheen te gaan! Kortom: het wordt leerzaam, leuk en spannend.

Duits

De steeds intensievere samenwerking binnen de Europese Unie maakt het leren van moderne vreemde talen belangrijk. 100 miljoen Europeanen hebben Duits als moedertaal en daarmee is Duits een wereldtaal en de meest voorkomende moedertaal in Europa. Nederland exporteert elk jaar voor 50 miljard euro naar de Bondsrepubliek; dat is 30% van de totale Nederlandse export. De BRD is daarmee de grootste en belangrijkste handelspartner van ons land. Zonder Duitsland zou Rotterdam nooit een van de grootste havens van de wereld kunnen zijn.

Bij het vak Duits komen de volgende onderdelen aan bod:

§ Spreekvaardigheid

§ Luistervaardigheid

§ Leesvaardigheid

§ Schrijfvaardigheid

§ Kennis van de Duitstalige landen

§ Literatuur en literatuurgeschiedenis

Naast vaardigheidstoetsen kent het vak kennistoetsen, waarin grammatica en vocabulaire getoetst worden. Je leest een aantal boeken. In de lessen wordt naast de methode gebruik gemaakt van onder meer nieuwsberichten, films en songteksten.

Economie

Je bent geïnteresseerd in economische, sociaal-maatschappelijke en actuele verschijnselen, zoals:

Ø De Nederlandse economie Ø Actieven en inactieven

Ø Consumenten en producenten Ø De waarde van de munt Ø Globalisering

Rekenkundige vaardigheden zijn noodzakelijk: de benodigde rekenkundige vaardigheden worden aangeleerd bij wiskunde A of B.

(27)

Engels

Je bent geïnteresseerd in de taal en cultuur van de Engelstalige landen. Vier disciplines komen in het vak aan de orde:

Ø Luisteren Ø Spreken Ø Schrijven

Ø Lezen (van zowel korte teksten als romans) Ø Literatuur

Ook zul je woordjes moeten leren en een aantal grammaticaonderdelen, die tezamen een redelijk groot deel van het eindcijfer zullen vormen.

Filosofie

Je wilt graag begrijpen wat er in de wereld gebeurt en daar op een diepere manier over nadenken.

We bespreken thema’s zoals:

Ø Hoe verhouden zich gevoel en verstand?

Ø Zijn emoties ook mogelijk voor robots?

Ø Zijn mensen dieren?

Ø Wie of wat bepaalt wat goed of kwaad is?

Ø Hoe moet je handelen en keuzes maken in je leven?

Ø Zijn alle mensen gelijk? Waarom discrimineren mensen?

Ø Hoe ziet de ideale samenleving eruit?

Bij filosofie leer je om zelfstandig en in groepsverband na te denken. Filosofie heeft een praktische kant (discussiëren, debatteren en onderzoek doen) en een theoretische kant (eenvoudige

filosofische teksten lezen en analyseren). De hoofdonderwerpen zijn: filosofie van de mens (antropologie), filosofie van het goede leven (ethiek) en filosofie van het samenleven (sociale filosofie).

Frans

Je bent geïnteresseerd in de taal en cultuur van de Franstalige landen. Vier disciplines komen in het vak aan de orde:

Ø Luisteren Ø Spreken Ø Schrijven Ø Lezen

Je vindt het niet vervelend om vocabulaire en grammatica te leren en je hebt geen hekel aan het lezen van boeken (en teksten).

Wij vinden het wenselijk dat je in derde klas 7 of hoger haalt voor leesvaardigheid. Aangezien het CSE Frans bestaat uit leesvaardigheid en voor 50% je eindcijfer bepaalt zijn met name de

prestaties qua leesvaardigheid van groot belang in de advisering van de docent in klas 3.

(28)

Geschiedenis

Om de wereld, Europa, Nederland, Rotterdam, je ouders en jezelf te kunnen begrijpen, moet je begrijpen waarom de wereld heden ten dage zo is zoals hij is. Waarom noemen we dit gebied Nederland, waarom is prostitutie gelegaliseerd, waarom zijn er skaters, gothics en andere jongerenculturen, waarom? Ja, daar proberen we antwoorden op te vinden!

We zullen de wereldgeschiedenis (de grote gebeurtenissen en veranderingen) doornemen, maar middels onderzoek (praktijk) ook stil staan bij de petite histoire (de kleine persoonlijke

geschiedenissen).

“History is a vast early warning system” (Norman Cousins)

Met behulp van de geschiedenis proberen we hedendaagse actualiteiten, zoals die door de media en de politiek worden uitgekraamd in de juiste verhoudingen te zien. Je zult zien dat de wereld aan de ene kant vreemder is dan je dacht en aan de andere kant minder eng.

Godsdienst / Levensbeschouwing

In dit vak staan levensvragen centraal, om een eigen levensbeschouwelijke visie te ontwikkelen, zoals:

Ø Hoe sta ik tegenover levensbeëindiging (abortus, euthanasie, doodstraf)?

Ø Waar zijn mijn normen en waarden op gebaseerd?

Ø Hoe stel ik mij op ten opzichte van de diverse geestelijke stromingen?

Ø Zit het kwaad in de mens of komt het van buiten hem?

Lichamelijke opvoeding

Je hebt inzet en doorzettingsvermogen nodig om de verschillende rollen als “sporter” te kunnen vervullen:

Ø Coach

Ø Scheidsrechter Ø Hulpverlener Ø Organisator

Verschillende sportieve disciplines komen aan de orde:

§ turnen, atletiek, bewegen op muziek en zelfverdediging

§ terugslagspelen (volleybal, tafeltennis en badminton)

§ doelspelen (voetbal, basketbal, hockey en handbal)

§ slagen loopspelen (softbal)

§ zelf instructies geven

§ buitenschoolse sportactiviteiten

(29)

Loopbaanoriëntatie en beroepskeuzebegeleiding (LOB)

In de vierde en vijfde ga je onder begeleiding van de decaan op zoek naar een geschikte vervolgopleidingen. Daartoe gebruiken we de volgende hulpmiddelen:

v Studiekeuzebegeleidingsgesprekken v Bezoeken Open Dagen

v Proefstuderen en meeloopdagen

Maatschappijleer

In onze snel veranderende informatiemaatschappij worden wij overspoeld met feiten, meningen en gebeurtenissen. Informatie is op grotere en snellere schaal dan voorheen beschikbaar. Het omgaan met deze informatie wordt echter steeds moeilijker. Binnen het vak maatschappijleer proberen wij door het stellen van kritische vragen tot de werkelijke feiten te komen. Op basis daarvan worden de leerlingen in staat gesteld om tot een eigen gefundeerde mening te komen.

Het vak maatschappijleer maakt deel uit van het zogenaamde gemeenschappelijke deel. Dat wil zeggen dat ieder leerling ongeacht het profiel het vak maatschappijleer op het lesrooster krijgt.

Bij maatschappijleer komen de volgende onderwerpen ter sprake:

Ø Rechtsstaat

Ø Parlementaire democratie Ø Pluriforme samenleving

Maatschappijwetenschappen

Maatschappijwetenschappen is een actueel vak. Interesse voor de wereld waarin je leeft is dus echt een vereiste als je voor dit vak kiest. We zullen veel aandacht besteden aan zaken die in de media spelen op economisch, politiek en cultureel gebied. Uiteraard gaat

maatschappijwetenschappen daarnaast in op de thema’s die in onze samenleving van belang zijn.

Dit doen we door middel van discussiëren/debatteren en het bestuderen van (nieuws)bronnen digitaal of op papier. Bij dit vak leer je kritisch kijken en luisteren naar de wereld om je heen. Klopt de gepresenteerde werkelijkheid wel of is er meer aan de hand dan je denkt? Op basis van het geleerde kritisch kijken en luisteren, gaan we vervolgens met argumenteren en het doen van onderzoek aan de slag.

Door deze opzet is maatschappijwetenschappen ook een zeer goede voorbereiding op een studie aan het hbo. De zaken die je in de les leert, zijn niets anders dan zogenaamde studievaardigheden die je op het hbo verder gaat uitbouwen. Denk daarbij aan studies als HBO Rechten, Journalistiek, Communicatie, Business, Media, Management, Toegepaste Psychologie, alle economische

opleidingen, alle sociale opleidingen, kunstacademie, Sociaaljuridische Dienstverlening, Pabo, Hbo Verpleegkunde, talen en nog veel meer. Maatschappijwetenschappen is ook erg interessant voor leerlingen die een natuurprofiel kiezen maar daarnaast het vakkenpakket zo breed mogelijk willen opbouwen met het oog op de vervolgopleiding.

Ben je geïnteresseerd in de wereld om je heen en wil je vaardigheden leren die je tijdens je studie aan het hbo van pas gaan komen? Kies dan voor maatschappijwetenschappen!!

(30)

Muziek

Je hebt belangstelling voor álle muziek, je hebt lef, en je vindt het leuk om samen met anderen muziek te maken.

De lessen worden verdeeld in:

• Praktijk: zelf muziek maken, steeds beter worden, en dat laten horen aan een publiek (zal je de meeste tijd mee bezig zijn). Een soort Bandproject uit de

3^e klas, maar dan uitgebreider.

• Theorie: kennis opdoen voor het beluisteren (schriftelijke opdrachten n.a.v.

muziekfragmenten) en het bespreken van muziek.

Je moet op minimaal één muziekinstrument (kan ook je stem zijn!) een basis hebben en dit willen verbeteren. Je mag natuurlijk ook andere instrumenten gaan uitproberen.

Natuurkunde

Wat is licht? Waarom val je in een looping niet uit de achtbaan? Wat is bliksem? Waarom helpt een koevoet bij het inbreken? Wat heeft een snaar gemeen met het water in een baai? Waarom is berg op fietsen moeilijker dan berg af? Wat betekent E=mc² nu eigenlijk?

Tijdens dit vak leer je welke antwoorden de mens tot nu toe op dergelijke vragen gevonden heeft, maar ook hoe we tot die antwoorden gekomen zijn! Een greep uit de onderwerpen: Kracht en beweging, elektriciteit, straling en radioactiviteit, geofysica, automatisering, trillingen en golven, elektromagnetisme en nog veel meer...

Nederlands

Hoe houd je een overtuigende toespraak? Hoe voer je een debat? Hoe analyseer je een artikel uit een kwaliteitskrant en hoe schrijf je er zelf een? Hoe bedenk je krachtige argumenten en hoe leg je zwakke argumenten bloot? Hoe zorg je dat je foutloos en verzorgd met taal omgaat? Wat kun je allemaal uit een roman halen? Hoe hebben romans, verhalen en gedichten zich in de loop van de jaren ontwikkeld? Wat maakt een gedicht tot een (mooi) gedicht? Waarom betekent ‘dames hakken’ iets anders dan ‘dameshakken’?

Nederlands spreken we allemaal. Maar de Nederlandse taal en literatuur omvat zo veel meer dan ons dagelijkse taalgebruik. Deze facetten van de taal en de literatuur komen aan de orde in de bovenbouw zodat je talig onderlegd je studie en de maatschappij ingaat.

(31)

Scheikunde

Je bent geïnteresseerd in ontwikkeling en toepassen van nieuwe materialen en producten, in duurzame en milieuvriendelijke processen en je bent niet bang voor formules en rekenwerk.

De volgende onderwerpen komen aan de orde:

• Groene chemie, duurzaamheid

• Reacties die energie opwekken, batterijen, brandstofcel

• Organische chemie, voeding, plastics, brandstoffen

• Zuur-base reacties, verzorgingsproducten, schoonmaakmiddelen

• Kennis van stoffen, micro-macro ‘denken’, moleculen-stofeigenschappen

• Praktijk en onderzoeksvaardigheden

Tekenen

Je hebt belangstelling in de theorie van kunstgeschiedenis en de praktijk (het zelf maken van kunst: audiovisueel, schilderen, tekenen en textiele werkvormen).

Je kunt zelf initiatief tonen. Je komt gemakkelijk tot eigen ideeën, leert procesmatig werken en gaat op zoek naar een eigen (kunst)stijl.

Wiskunde A

Interesse, zelfwerkzaamheid en goede leesvaardigheid zijn drie belangrijke voorwaarden om wiskunde A te kunnen volgen.

Ø Vaardigheden Ø Algebra en tellen Ø Verbanden Ø Verandering Ø Statistiek

Volg het advies van de wiskundedocent van de derde klas bij het kiezen van het vak wiskunde (A of B) op.

Wiskunde B

Interesse in technische wiskunde, zelfwerkzaamheid en grote rekenvaardigheid zijn drie belangrijke voorwaarden om wiskunde B te kunnen volgen.

Ø Vaardigheden

Ø Functies, grafieken en vergelijkingen Ø Meetkundige berekeningen

Ø Toegepaste analyse

Volg het advies van de wiskundedocent van de derde klas bij het kiezen van het vak wiskunde

(32)